“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
210
MUHANDISLIK GRAFIKASI FANLARINI 3D MODELLAR ORQALI
O‘QITISHNING AMALIY AHAMIYATI.
Ko‘kiyev Boburmirzo Baxodir o‘g‘li
–
Chirchiq davlat pedagogika
universiteti “Muhandislik va kompyuter grafikasi” kafedrasi mudiri p.f.f.d.,
(PhD),
Anatatsiya:
Darslarni tashkil qilishda t
alabalarning 3D printer va boshqa
dasturlardan foydalanib darslarni tashkil qilish. Bundan tashqari loyihalash
qobiliyatlarini rivojlantrish bo‘yicha nazariy ma’lumotlar keltirilgan
.
Kalit so‘zlar:
Texnologiya, ijod, loyihalash, proyeksiya, usul,model,dizayn.
Ma’lumki chizma chizish murakkab jarayon hisoblanadi, chizuvchidan sabr
toqat va qunt bilan ishlashni talab qiladi. Chizmaning sifati chizuvchining qo‘l
sezgisiga bog‘liq bo‘ladi. Chizmalarni toza va chiroyli qilib chizishda, asosan, qo‘l
sezgisi katta ahamiyatga ega. Chiziladigan bir xil turdagi chiziqlar bir xil
yo‘g`onlikda, bir tekis qilib chizilishi lozim. Insonda qo‘l sezgisi yaxshi rivojlangan
bo‘lsa, qo‘liga olgan qalamni qog‘oz ustida mahorat bilan yurgiza oladi. Insonning
qo‘l sezgisini tekshirish uchun qalam uchi ingichka qilib chiqariladi (uchlanadi) va
chizg‘ich yordamida bir nechta chiziq chizish mashq qilinadi. Shunda chizilgan
chiziqlarning ko‘pchiligi bir xil chiqsa, uning qo‘l sezgisi yaxshi rivojlangan
hisoblanadi. Ba’zi odamlarning qo‘l sezgisi nisbatan rivojlanmagan bo‘ladi. Ular
qalamning uchi ingichka yoki yo‘g‘onroq uchlangandan qat‘iy nazar, qalamni bir
xilda bosib chizishadi. Shunda ingichka uchli qalam uchi sinib ketadi, bu yerda,
ingichka uchli qalamni ohistalik bilan bosib chizish lozimligiga ahamiyat
berilmaydi. Muntazam ravishda ingichka uchli qalam bilan chizishni mashq qilib
turish orqali qo‘l harakati sezgisini me’yorlash mumkin. Turli jismoniy mehnat
jarayonidan keyin qo‘l sezgisi pasayib ketadi. Bunda chizmalarni chizish bir muncha
qiyinlashishini ham hisobga olish tavsiya etiladi. Hayotimizda chizmaning o‘rni
juda kattadir. Hozirgi ishlab chiqarishni chizmalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
Narsalarni texnikada qabul qilingan tasvirlash usullari ko‘p asrlar davomida
yaratilgan. Ishlab chiqarishda biror buyumni, masalan, mashina va mexanizmlarning
detallarini yasash hamda ularni yig‘ish, shuningdek, bino hamda inshootlarni qurish
uchun ularning chizmalari bolishi zarur. Chunki chizmalarsiz buyumlarni yasab
bo‘lmaydi. Buyumning shaklini va o‘lchamlarini tekislikda aniq ko‘rsatadigan tasvir
kompleks chizma yoki qisqacha qilib chizma deyiladi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
211
Talabalarning muhandislik grafikasi fanlarini o‘rganish uchun amaliy
mashg‘ulotlar olib borish zarur. Bu ularning chizma chizish, 3D model yaratish,
texnik bilimlarni o‘rganishlari kerak.
Muhandislik grafikasi fanlarida loyihalashtirishni o‘qitishning boshqa bir
qismi, talabalarining soha muloqotlari orqali xilma-xil o‘qitish va amaliy
mashg‘ulotlar tuzishdir. Bu ularning o‘zlarini yaxshi o‘rganishiga va
loyihalashtirishlarini rivojlantirishiga yordam bera olishi mumkin. 1-rasm.
1-rasm.
2-rasm.
Talabalar muhandislik grafikasini o‘rganish uchun muhimi kompyuter
grafikasi dasturlarini o‘rganishlari kerak. Bu dasturlar chizma chizish, model
yaratish, grafika tahrirlash, va 3D model yaratishni osonlashtiradi. 1-2-rasm.
Talabalar uchun muhimi, ular chizish va model yaratish jarayonlarida loyihalar
va loyihalar yaratishlari va ularning dizayni va strukturasini tuzishlari mumkin.
Talabalarining muhandislik grafikasida loyihalashtirishni rivojlantirish uchun
amaliy ko‘nikmalar va praktikalar tashkil etish muhimdir. Bu ularning amaliy ish
tajribasini oshirish va soha ichidagi bilimlarini rivojlantirishga yordam beradi. 3-
rasm.
3-rasm.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
212
Muhandislik grafikasida o‘qitishni loyihalashtirishga bo‘lgan qo‘shimcha
qisimlaridan biri, talabalariga o‘z proyektlarini va loyihalarini tuzishlari uchun
imkoniyat berishdir. Bu ularning o‘zlarining dizayni va texnologik yechimlarini
o‘rganishlari va ijro etishlari uchun bir imkoniyatni beradi. 4-rasm.
4-rasm.
Muhandislik grafikasi talabalarining malakasini oshirish va o‘zlashtirish
uchun mentorlar va o‘qituvchilar yordam bera olishi muhimdir.
Muhandislik grafikasi, muhandislik sohalarida dizayn va modellashtirish
uchun ishlab chiqilgan chizmalar, sxemalar va rasmlar tuzishni o‘z ichiga olgan fan
hisoblanadi. Bu fanda talabalarning texnikaviy chizish, dizayn qilish, kompyuter
dasturlari yordamida modellashtirish va 3D grafika rivojlanishini o‘rganishlari
kuzatiladi. Loyihalash jarayoni quyidagi bosqichlardan o‘tib chiqadi:
Talabalar muhandislik grafikasi fanida asosiy konseptlar, chizishning
umumiy prinsiplari, koordinatalar va izohli chizishni o‘rganishadi;
AvtoCAD, SolidWorks, Adobe Illustrator va boshqa dizayn dasturlari
yordamida chizish va dizayn qilishni o‘rganishni o‘z ichiga oladi. Bu dasturlar
orqali talabalar muhandislik loyihalashtirishni amaliy ravishda o‘rganishadi;
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
213
3D modellashtirish texnikasi, 3D dizayn va modellashtirish dasturlari orqali
obyekt va jarayonlarni 3D shaklga olib chiqishni o‘rganishga yo‘naltiriladi;
Talabalar texnikaviy chizishda tekislik va materiallarni qanday ko‘rsatishni
o‘rganadi. Bu, ularni real hayotda ishlaydigan muhandislik loyihalariga
tayyorlashda yordam bera olishadi;
Muhandislik grafikasi fanlarida talabalar, yaratilgan modellarni prototipga
o‘tkazish va ularni test qilish jarayonlarini o‘rganishlari kuzatiladi;
Muhandislik grafikasi fanida talabalar, muhandislik ko‘nikmalari, fazoviy
tasavvurlari
va
standartlarni
tushunish,
ularni
qo‘llab-quvvatlash
va
loyihalashtirishning ustuvorligini ta'minlash uchun kerak bo‘lgan yondashuvlarini
o‘rganishadi;
Talabalar jamoaviy loyihalashda ishtirok etishni o‘rganishadi. Bu, ularning
jamoaviy ishlash, loyihalash va komanda ishini tajribalashlari uchun yaxshi
imkoniyat yaratadi.
Muhandislik grafikasi fanlarida loyihalashtirishni o‘rganish, talabalarga
muvaffaqiyatli muhandislik loyihalarni tuzish, ularni chizish va modellashtirish,
dizayn qilish va loyihalarni boshqa mutaxassislar bilan birgalikda ishlab chiqarish
jarayonlarini o‘rganish imkonini beradi.
Fan va texnikaning barcha sohalarida qoʻllaniladi. U ilmiy tadqiqot ishlari,
iqtisodiy va texnikaviy hisob-kitob, smeta tuzish, chizmachilik va chizmalarni
koʻpaytirish amallarini oʻz ichiga oladi, chizmalar asosida koʻpincha obyekt (bino,
mashina va boshqalar)ning maketi tayyorlanadi. Biror bir obyektni individual
(yakka tartibda) va tipaviy (ommaviy tartibda)
loyihalashtirish
mumkin.
loyihalashtirish
ni maxsus tashkilotlar, firmalar yoki guruhlar amalga oshiradi. Bular
sohalar boʻyicha yoki ixtisoslashtirilgan tarzda ish yuritadi. Biror obyektni
loyihalashtrish
da standartlashtirilgan detallar, agregatlar, uzellar va meʼyoriy
hujjatlardan keng foydalaniladi.
Bu bosqichlarni amalga oshirishda ilmiy tadqiqot ishlari va muhandislik-
qidiruv ishlarini bajarishga ham toʻgʻri keladi. Hozir
loyihalashtirish
jarayonini
avtomatlashtirishga ayniqsa keng eʼtibor berilmoqda. Bunda tashkiliy-texnikaviy
vositalar, elektron-hisoblash mashinalari, kompyuterlar, avtomatika vositalaridan
foydalaniladi. Bu vositalar majmui “inson va mashina” tizimini, yaʼni
avtomatlashtirilgan
loyihalashtirish
tizimini tashkil qiladi. Bu tizim insonni
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
214
murakkab va sermehnat hisoblash, qiyin jadvallarni tuzish ishlaridan ozod qiladi,
loyihalashtrish
ni ancha tezlashtiradi.
Tajriba natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki
3D modellar orqali darslarni
tashkil qilinishi orqali o‘quvchilarni o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 20% ni tashkil qilgan.
Maqolada taqdim qilinayotgan loyihanining amaliy ahamiyatini o‘quv jarayonidagi
sezilarli o‘zgarishi bilam izoxlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Kukiev Boburmirzo Bahodir Ugli, (2020) Problem-based learning
technology in teaching auxiliary projection techniques. Journal of Critical Reviews,
7(6), 917-921.
2.
Sh.K.Murodov. E.M.Mirzayev Hayitov.J.M. (2021). Oпределия
параметров отсеков поверхностей второго порядка по заданному объему
сеntiral asian journal of mathematical theory and computer sciences. Муғаллим ҳәм
үзликсиз билимлендириў, Volume 02 Issue 05. ISSN 2660-5309.
3.
Hayitov.J.M.
(
2022).Muhandislik
grafikasi
fanlarini
axborot-
kommunikasiya texnologiyalari yordamidao’qitish orqali talabalarni ijodkorlik
qobilyatini oshirish. Science and education scientific journal. ISSN 2181-
0842.VOLUME 3, ISSUE 11.
4.
N. Valiyev. Chizmachilik. (geometrik chizmachilik). O’quv qo’llanma.
– T.: 2013.
5.
Pulat Adilov,. (2018). New View to Executing Sketch and Technical
Drawing Eastern European Scientific Journal (ISSN 2199-7977) Journal 102-104.
6.
Jumayev.I.O. (2021) Muhandislik grafikasi fanlarida uch o‘lchamli
fazoni auto cad dasturidan foydalanib qo‘llash usullari va ahamiyati. “Муғаллим
ҳәм үзликсиз билимлендириў”
99-101-b.
7.
Jumayev. I.O. (2021) Chizmalarni autocad dasturida chizishda
dasturning mavjud murakkabliklarini qo‘lda chizishga moslashtirish (o‘rgatish)
usullari. Муғаллим ҳәм үзликсиз билимлендириў. 94-99-b.
8.
Ш.К., Муродов
(2019). Лойиҳалаш ишларида кўпёқликларни
ўрганишга бўлган зарурият ҳақида. “Фарғона давлат университети “тасвирий
санъат ва мусиқа фани ўқитувчиларини тайёрлашнинг долзарб муаммолари”
мавзусида республика илмий - амалий анжумани материаллари”.26-29.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
215
9.
Shaydulloyevich, B. K. (2020). Increasing students’ graphic literacy
through teaching the sciences of drafting and descriptive geometry.
European
Journal of Research and Reflection in Educational Sciences
, 8 (4), Part II, 75-78.
10.
Achilov Nurbek Norboy o‘g‘li, Bekqulov Qudrat Shaydulloyevich,
Ko‘kiyev Boburmirzo Baxodir o‘g‘li & Jumayev Isroil Omandovlat o‘g‘li (2020).
Methods of developing creative abilities in children.
European Journal of Research
and Reflection in Educational Sciences
, 8 (10), Part II, 151-153.
11.
Bekqulov Qudrat Shaydulloyevich., Kukiyev Boburmirzo Bahodir
ugli., Avazova Guzal Rustambek qizi. (2020). The works in the framework of five
initiatives at chirchik state pedagogical institute in tashkent region. EPRA
International Journal of Research and Development, 5 (3), p. 411-412.
12.
Boizaqova, S. A., Bekqulov Q.Sh. (2021). Ko'rinishlar mavzusni
tushuntirishda detal modelini o’ziga qarab o'rganishning ahamiyat. Academic
research in educational sciences, 2(3), 96-101.
13.
Ko'kiyev, J. Sh., Bekqulov Q.Sh. (2021). Muhandislik grafikasi
fanlarini boshqa fanlar bilan bog'liqligi. Academic research in educational sciences,
2(3), 34-39.
14.
Bekqulov Q.Sh. (2021).
Chizmachilik va chizma geometriya fanlarini
o’qitish orqali o’quvchilarni grafik savodxonligni oshrish. "Экономика и социум"
№10(89), C. 1314-1319.
15.
Bekqulov Q.Sh. (2021).
Ortoganal proyeksiyalarni qayta tuzish
usullaridan foydalanib talabalarning fazoviy
tassavurlarini rivojlantirish.
"Экономика и социум" №10(89), C. 1314-1319.
16.
Q.SH.Bekqulov. (2020) Chizmachilik va chizma geometriya fanlarini
o’qitish orqali o’quvchilarning grafik savodxonligni oshrish. Maktab va hayot, № 2,
3-4.
17.
Achilov N N., Ko’kiyev.B.B., Bekqulov.Q.Sh., Yaqqol atsvirlarni
bajarishda AutoCAD dasturidan foydalanib loyihalash, Муғаллим ҳәм үзликсиз
билимлендириў, № 2, 122-125.
18.
Bekqulov Q.Sh., To’laganova H.
Chizmachilik fanidan o’quvchilarning
fazoviy tasavvurini oshirishda tugallanmagan chizmalardan foydalanish. Муғаллим
ҳәм үзликсиз билимлендириў, № 3, 111-113.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 2, ISSUE 7, 2024. JULY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
216
19.
Boizaqova Sh.A., Bekqulov Q.Sh.
Ko’rinishlar mavzusni tushuntrishda
detal modelini o’ziga qarab o’rganishning ahamiyati. Муғаллим ҳәм үзликсиз
билимлендириў, № 3, 117-120.
20.
Bekqulov Q.Sh., Boizaqova Sh.A. Muhаndislik grafikasi fanlarini
boshqa fanlar bilan bog’liqligi. Муғаллим ҳәм үзликсиз билимлендириў, № 3,
113-117.
21.
Bekqulov Q.Sh. O’quvchilar yo’l qo’yadigan tipik xatolarni tizimga
solish va prоgnoz qilish oldini olish choralari. Муғаллим ҳәм үзликсиз
билимлендириў, № 3, 105-107.
22.
Sh.K.Murodov.E.M.Mirzayev Hayitov.J.M. (2021). Oпределия
параметров отсеков поверхностей второго порядка по заданному объему
сеntiral asian journal of mathematical theory and computer sciences. Муғаллим ҳәм
үзликсиз билимлендириў, Volume 02 Issue 05|. ISSN 2660-5309.
23.
Achilov Nurbek Norboy o‘g‘li (2020). The use and importance of the three-
dimensional features of the auto cad program in drawing projects in public schools.
European Journal of
Research and Reflection in Educational Sciences
, 8 (3) Part II,
189-192.
