ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
52
MATEMATIKANING TIBBIYOTDA VA BIOLOGIYADA AHAMIYATI
Mannonova Aziza Muxtor qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
matematika va informatika yo‘nalishi talabasi
Musirmanov Shohboz Usmon o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14999265
Annotatsiya:
Mazkur ishda matematikaning tibbiyot va biologiya fanlaridagi o‘rni tahlil
qilinadi. Tadqiqotda matematik modellashtirish, statistik tahlil va algoritmik
yondashuvlarning tibbiyot va biologiya sohalarida qanday qo‘llanilishi yoritiladi. Jumladan,
diagnostika, dori vositalarini ishlab chiqish, epidemiyalarni modellashtirish, populyatsiya
dinamikasi, genetika va neyrobiologiya sohalarida matematik usullarning qo‘llanilishi
muhokama qilinadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, matematika tibbiyot va
biologiyaning ajralmas qismi bo‘lib, bu fanlarning rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Annotation
. This study analyzes the role of mathematics in the fields of medicine and
biology. It explores the application of mathematical modeling, statistical analysis, and
algorithmic approaches in these disciplines. In particular, the study discusses the use of
mathematical methods in diagnostics, drug development, epidemic modeling, population
dynamics, genetics, and neurobiology. The findings indicate that mathematics is an integral
part of medicine and biology, playing a crucial role in the advancement of these sciences.
Абстрактный.
В данной работе анализируется роль математики в медицине и
биологии. Исследование рассматривает применение математического моделирования,
статистического анализа и алгоритмических подходов в этих областях. В частности,
обсуждаются математические методы, используемые в диагностике, разработке
лекарственных средств, моделировании эпидемий, динамике популяций, генетике и
нейробиологии. Результаты исследования показывают, что математика является
неотъемлемой частью медицины и биологии, играя важную роль в развитии этих наук.
Kalit so‘zlar
: Matematika, tibbiyot, biologiya, matematik modellashtirish, diagnostika,
farmakologiya, epidemiyalar, statistika, populyatsiya dinamikasi, genetika, neyrobiologiya.
Ключевые
слова:
Математика,
медицина,
биология,
математическое
моделирование, диагностика, фармакология, эпидемии, статистика, популяционная
динамика, генетика, нейробиология.
Keywords
: Mathematics, medicine, biology, mathematical modeling, diagnostics,
pharmacology, epidemics, statistics, population dynamics, genetics, neurobiology.
Matematika tibbiyot va biologiya fanlari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, u turli
murakkab jarayonlarni tushunish va tahlil qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bugungi kunda
tibbiyot va biologiyada matematik modellashtirish, statistik tahlil va algoritmlar yordamida
kasalliklarni aniqlash, davolash strategiyalarini ishlab chiqish va biologik tizimlarni tushunish
imkoniyati mavjud. Ushbu tezisda matematik metodlarning tibbiyot va biologiyada qanday
qo‘llanilishi haqida fikr yuritiladi.Shuni unutmasligimiz kerakki bizning hayotimizda
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
53
matematik metodlarning urni va ahamiyati juda ham katta ayniqsa tibbiyotda chunki hozirgi
kunga kelib dunyo buyicha yangi kasalliklar juda avj olganligi hammamizga sir emas.
Matematika tibbiy diagnostikada keng qo‘llanilib, bemorlarning kasalliklarini aniqlash
va tashxis qo‘yishda yordam beradi. Xususan, rentgen, MRT (magnit-rezonans tomografiya),
ultratovush tadqiqotlarida tasvirlarni tahlil qilish uchun matematik algoritmlar ishlatiladi.
Sun’iy intellekt va mashinaviy o‘rganish metodlari esa kasalliklarning dastlabki bosqichlarida
ularni aniqlashga yordam beradi.
Dori vositalarini ishlab chiqishda matematik modellar Farmakologiyada dorilarning
organizmga ta’sirini oldindan hisoblashda matematik modellar qo‘llaniladi. Masalan,
dorilarning qon aylanish tizimi orqali tarqalishi, organizmdan chiqarilishi (farmakokinetika
va farmakodinamika) differensial tenglamalar yordamida modellashtiriladi.
Epidemiyalarni tahlil qilishda matematik modellar (masalan, SIR modeli – Sog‘lom,
Infektsiyalangan, Tiklangan) ishlatiladi. Ushbu modellarning yordamida kasallikning tarqalish
tezligi, o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti va oldini olish choralarining samaradorligi baholanadi.
COVID-19 pandemiyasi davrida ham matematik modellar kasallikning tarqalish dinamikasini
tushunishda va karantin choralarini rejalashtirishda muhim rol o‘ynadi.
Matematika biologiyada populyatsiya dinamikasini o‘rganishda ham qo‘llaniladi.
Masalan, Lotka-Volterra tenglamalari yirtqich va o‘lja populyatsiyalarining o‘zaro ta’sirini
modellashtiradi. Bu usul ekologiyada hayvonlar va o‘simliklarning tarqalish jarayonlarini
tahlil qilish uchun ishlatiladi.
Genetika sohasida matematik algoritmlar va statistika usullari keng qo‘llaniladi. DNK
ketma-ketligini o‘rganishda, mutatsiyalarni tahlil qilishda va irsiy kasalliklarni prognoz
qilishda matematik modellar muhim ahamiyatga ega. Masalan, ehtimollar nazariyasi asosida
genetik kombinatsiyalarni hisoblash mumkin.
Miya faoliyatini tadqiq qilishda matematik modellar neyron tarmoqlar faoliyatini
tushunishga yordam beradi. Sun’iy neyron tarmoqlar va matematik modellar inson xotirasini
o‘rganish jarayonlari va hatto ruhiy kasalliklarni tushunishda qo‘llaniladi.
Matematika tibbiyot va biologiyaning ajralmas qismidir. Diagnostika, epidemiyalarni
tahlil qilish, farmakologiya, ekologiya, genetika va neyrobiologiyada matematik modellar ilmiy
tadqiqotlar uchun kuchli vosita bo‘lib xizmat qiladi. Texnologiyalar rivojlanishi bilan tibbiyot
va biologiyada matematik usullarning ahamiyati yanada ortib bormoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Musurmanova, Yayra, and Jasmina Toshpo‘lotova. "Iqtisodiyotni raqamlashtirish
sharoitida iqtisodiy jarayonlar va moliyaviy munosabatlarning transformatsiyasi." (2024): 38-
41.
2.
Uktamov, M. "Modeling the professional training development of future teachers
through computer training." Science and innovation 2.B9 (2023): 139-141.
3.
Октамов, Мададжон, Жасмина Тошполотова, and Яйра Мусурманова. "Aniq fanlarni
o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo ‘llagan holda dars jarayonlarini tashkil
etish." Новый Узбекистан: наука, образование и инновации 1.1 (2024): 432-434.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
54
4.
Madadjon, O‘Ktamov. "PEDAGOGIKA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABALARINING
INFORMATIKADAN
AXBOROT-TEXNOLOGIK
KOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH
METODIKASI." Academic research in educational sciences 4.CSPU Conference 1 (2023): 275-
281.
5.
O’G’Li, Madadjon O’Ktam. "Kuzatuv quduqlarida yer osti suvlarini gidrorejim
parametrlarini masofaviy nazorat qilishning avtomatlashgan tizimlari." Science and Education
2.12 (2021): 202-211.
6.
Usmon o‘g‘li, Musirmanov Shohboz. "IJTIMOIY TARMOQLAR ORQALI TURISTIK
JOYLARNI REKLAMA QILISH VA MIJOZLAR BILAN SAMARALI ALOQA O ‘RNATISH." Scientific
Journal of Actuarial Finance and Accounting 4.10 (2024): 369-374.
7.
Xabibullayevich, Abdullayev Safibullo, et al. "TECHNOLOGY OF ORGANIZATION OF
ENVIRONMENT FOR THE DEVELOPMENT OF ERGONOMIC CULTURE." Harvard Educational
and Scientific Review 1.1 (2021).
8.
Beknazarova, Saida, et al. "METHOD OF FILTERING DIGITAL IMAGES BY PULSE
CHARACTERISTIC IN THE SPECTRAL REGION." Актуальные вопросы развития
инновационно-информационных технологий на транспорте 2021 (2021): 66-69.
9.
Musirmanov, Shohboz. "TURIZM SOHASIDA KADRLAR TAYYORLASHDA AMALIYOT VA
NAZARIYANING PEDAGOGIK UYG ‘UNLIGI." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб
муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of
Humanities and Social Sciences. 4.11.
