95
O‘ZBEKISTON ICHKI SIYOSIY TARAQQIYOTI TRENDLARI VA TASHQI
SIYOSAT MASALALARI
Muzafarov Javohir Ulugbek o‘g‘li, JIDU Xalqaro
munosabatlar fakulteti 3-bosqich talabasi E-mail:
javohirmuzafarov20020608@gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu maqoladaO‘zbekiston Respublikasining ichki va
tashqi siyosatdagi o’zgarishlar tadqiq etiladi va respublikaning tashqi siyosatdagi
ustuvor yo’nalishlariga siyosiy baho beriladi. Tadqiqot, shuningdek, o’z ichiga
respublikaning tashqi siyosatdagi asosiy savdo va iqtisodiy sheriklari bilan bo’lgan
munosabatlarini tahlil qiladi va munosabatlarning rivojlanish tendensiyalarini
yoritib beradi. Undan tashqari, mamlakatning turli integratsion loyihalarda ishtiroki
va ulardagi manfaatlari yuzasidan batafsil ma’lumot beriladi.
Kalit so‘zlar
: O’zbekiston Respublikasi, Turkiy davlatlar tashkiloti,Xitoy,
Rossiya, Markaziy Osiyo,sammit.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida xalqaro maydonda e’tirof
etilgan davrdan boshlab o’zining mustaqil tashqi va ichki siyosatini olib borishni
boshladi. Boshqa davlatlar singari zamon va davr o’zgarishi natijasida
respublikaning ham ichki va tashqi siyosatdagi asosiy masalalar va ustuvor
yo’nalishlari ham bosqichma-bosqich o’zgarib bordi. Agar mustaqillikning
dastlabki yillarida ichki va tashqi siyosatdagi asosiy vazifa sifatida suverenitet
masalasi turgan bo’lsa, hozirgi kundagi hukumatning asosiy e’tibori respublikani
imkon qadar ko’proq xalqaro jamiyatga integratsiyasini ta’minlashdan iborat bo’lib
turibdi. Ichki siyosatdagi hukumatning asosiy vazifasi aholining tinchligini
ta’minlashdan iborat bo’lgan bo’lsa, bugungi kunga kelib, asosiy urg’u xalqning
iqtisodiy ahvolini yanada yaxshilash, hukumat va davlat o’rtasidagi siyosiy
rishtalarni yanada mustahkamlash va respublikada yashayotgan barcha millat va
elatlarning hamjihatligini ta’minlashdan iborat bo’lib qolmoqda. Tashqi siyosatdagi
munosabatlarga to’xtaladigan bo’lsak, bu yerda ham ba’zi bir o’zgarishlarni
ko’rishimiz mumkin.Oldingi hukumat davrida tashqi siyosiy masalalar yuzasidan
dixotomik geosiyosiy qarash ustunlik qilgan bo’lsa, bugungi kunga kelib, buning
96
o’rnini pragmatik siyosiy qarash egalladi. Hozirgi kunga kelib, respublika xalqaro
maydondagi siyosiy va iqtisodiy jarayonlarda yanada faol ishtirok etmoqda.Buning
yaqqol isboti sifatida Turkiy davlatlar tashkiloti va Jahon savdo tashkiloti doirasida
boshlangan muzokaralar misolida ko’rishimiz mumkin. Xususan, 2023-yilning 3-
oktabr kuni Qozog’iston respublikasining poytaxti Ostona shahrida Turkiy
davlatlar tashkilotining navbatdagi 10-sammitida unga a’zo va kuzatuvchi
davlatlar ushbu tashkilot faoliyatini yanada muvofiqlashtirish va rivojlantirish
yuzasidan o’zlarining taklif va mulohazalarini bayon etishdi. Ushbu sammitda
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham ishtirok etib,
tashkilot ishtirokchilari o’rtasidagi munosabatlarni yanada chuqurlashtirish
yuzasidan o’zining taklif va mulohazalarini aytib o’tdi. Jumladan, davlat rahbari
tomonidan 7 ta asosiy nuqtaga alohida e’tibor qaratildi:
1)
Turkiy davlatlar Xartiyasini qabul qilish;
2)
Turkiy davlatlar taraqqiyot bankini yaratish;
3)
Turkiy davlatlar savdo munosabatlarini yanada yaxshilash;
4)
Turkiy davlatlar o’rtasida logistika zanjirini yaratish;
5)
Ekologiya yuzasidan lohiyalar ishlab chiqish;
6)
Iqtidorli yoshlarni qo’llab quvvatlash;
7)
Afg’onistondagi vaziyatga e’tibor berish.
Davlat rahbari tomonidan kiritilgan taklif va mulohazalarni tahlil qiladigan
bo’lsak, tashkilotga a’zo davlatlar o’rtasida Xartiya ishlab chiqishdan asosiy
ko’zlangan maqsad ular o’rtasida yagona qarash va standartlarni ishlab
chiqishdan iborat. Undan tashqari, Turkiy davlatlar taraqqiyot banki esa davlatlar
o’rtasida iqtisodiy integratsiyani yanada mustahkamlashdan iborat, sababi
iqtisodiy munosabatlarning yaxshi bo’lishi integratsiyani sifat jihatdan yangi
darajaga olib chiqadi. Prezident tomonidan alohida e’tibor berilgan yana bir mavzu
bu yagona transport logistika tarmog’ini yaratish zarurligidir. Loyihani amalga
oshirish uchun “TEMIR YO’L KENGASHI” yaratilishi kerakligi ta’kidlandi. Bu esa
kelajakda loyihaning samarali faoliyatini ta’minlaydi. Sammitda ekologiya
mavzusiga ham alohida to’xtalib o’tildi va bu borada vazirlar doirasida forumlar
97
tashkil qilish va ekologiyaga oid loyihalarni amalga oshirish zarurligi aytib o’tildi.
Qolaversa, yoshlarga oid siyosat prezident e’tiboridan chetda qolmadi, jumladan,
O‘zbekistonda “Turkiy dunyo kreativ yoshlar markazi”ni tashkil qilish taklif qilindi.
Bundan ko’zlangan maqsad, iqtidorli yoshlarni bir nuqtada jamlash va ularning
qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda amaliy yordam berishdan iborat. Afg’oniston
masalasiga to’xtalar ekan, davlat rahbarimiz bu davlatni tinch va barqaror
rivojlanishi turkiy dunyo uchun juda muhimligi ta'kidladi.
Turkiy davlatlar bilan integratsiyaga kirishish O‘zbekiston uchun ko’p
jihatdan manfaatli bo’ladi, sababi respublikaning turkiy davlatlar bilan hech
qanday jiddiy siyosiy muammolari mavjud emas. Qolaversa, turkiy dunyo o’zining
ichiga qariyb 400 millionlik kishini qamrab oladi, bu esa, katta bozor va katta
iqtisodiy imkoniyatlar deganidir [1].
O‘zbekiston
Respublikasi
o’zining
tashqi
siyosat
masalalariga
bag’ishlangan ko’pgina hujjatlarida o’zining ustuvor yo’nalishlaridan biri sifatida
Markaziy Osiyo mintaqasini belgilaydi [2]. Bunga bir nechta sabablar mavjud.
Xususan, bu mintaqa yagona tarix, din, madaniyatga ega va mana shu omillar
mintaqada joylashgan davlatlar o’rtasida munosabatlarning yaxshi bo’lishida ijobiy
rol o’ynaydi. O’tgan davr mobaynida mintaqa davlatlari o’rtasida ko’plab
mintaqaviy integratsiya loyihalarini amalga oshirishga harakat qilindi. Lekin
vaziyatga xolis baho beradigan bo’lsak, bu loyihalardan hech biri jahondagi
muvaffaqiyatli amalga oshirilgan integratsion loyihalar singari amalga oshmadi.
Biroq so’ngi yillarda davlatlar o’rtasida munosabatlar qayta ko’rib chiqildi va oldingi
davrga nisbatan biroz yaxshilandi. O‘zbekiston mintaqadagi barcha davlatlar bilan
savdo va iqtisodiy munosabatlardan to’la manfaatdor va mintaqadagi davlatlar
bilan integratsion loyihalarini amalga oshirishdan o’zining strategik manfaatlarini
ko’zlaydi. Undan tashqari, O‘zbekiston mintaqaning bir bo’lagi bo’lgan
Afg’onistonda tinchlik o’rnatilishi va bu davlat bilan munosabat o’rnatishdan
manfaatdor. Sababi Afg’onistonda tinchlik o’rnatilishi O‘zbekistonning azaliy
orzusi bo’lgan dengizga chiqish muammosini hal qilishi mumkin. Bu borada
hozirgi kunda ikkala tomon o’rtasida muzokaralar olib borilmoqda va
98
munosabatlar o’z tabiatiga ko’ra ijobiy deb baholashimiz mumkin.
Keying yillarda Markaziy Osiyoga, xususan, O‘zbekiston Respublikasiga
Xitoy davlatining qiziqishlari ham tobora o’sib bormoqda. Bunga sabab mintaqada
joylashgan davlatlar tabiiy resurslarga boyligi bilan baholansa, ikkinchidan,
Markaziy Osiyo strategik nuqtai nazardan muhim makro hudud hisoblanadi.
Xitoyning global mega loyihasi “BIR MAKON BIR YO’L” ning ma’lum bir qismi ham
respublika hududidan o’tadi.O‘zbekistonning ushbu loyihada ishtirok etishi
iqtisodiy tomondan foydali bo’lishi mumkin: logistika muammosi hal etiladi,
davlatlar o’rtasida tovar ayirboshlash osonlashadi, savdo hajmining oshishi esa
bevosita respublikaning yalpi ichki mahsulot hajmining oshishiga sabab bo’ladi.
Shu bilan bir qatorda, buning ba’zi oqibatlarini ham hisobga olish ham zarur.
Masalan, milliy ishlab chiqaruvchilarning manfaatlari yuzasidan davlat siyosati
ishlab chiqilishi zarur va siyosiy jihatdan ham ba’zi ehtiyotkorlik ham talab qilinadi.
Ushbu loyihada ishtirok etish O‘zbekiston Respublikasi uchun tashqi siyosiy
vektorlari o’rtasida balansni ushlashda qo’l kelishi mumkin. Mana shu nuqtai
nazardan ham Xitoy davlati respublika uchun strategik jihatdan ahamiyatga ega
hisoblandi.
O‘zbekiston uchun AQSh yana bir strategik va iqtisodiy jihatdan muhim
davlat hisoblanadi. Hech kimga sir emaski, AQSh dunyoda iqtisodiy, texnologik
nuqtai nazardan yetakchi davlatlardan biridir va bu davlat bilan yaqinlashuv
respublikaga yangi texnologiyalarning kirib kelishini ta’minlaydi va investitsiyalar
oqimini ham oshiradi. Shu kunga qadar ikki davlat o’rtasida qator rasmiy
uchrashuvlar tashkil qilindi. Xususan, “Markaziy Osiyo+1” doirasida ko’plab
uchrashuvlar tashkil qilinmoqda. Bu uchrashuvlar davomida eng ko’p ta’kidlangan
masala bu integratsiya masalasidir. AQShlik ko’plab ekspertlarning fikricha, bu
davlat Markaziy Osiyo integratsiyasidan manfaatdor va bu yerda bo’layotgan
islohotlardan mamnun. Albatta bunday o’zgarishlar ikki davlat o’rtasidagi
munosabatlarning yanada iliqlashuviga sabab bo’lishi shubhasiz. AQSh davlat
kotibi Entoni Blinken o’zining O‘zbekistonga tashrifi chog’ida respublikada
bo’layotgan islohotlarni ijobiy baholadi va bu islohotlar davom etishi kerakligini
99
ta’kidladi. So’nggi yillarda respublikaga AQSh va shunga o’xshash davlatlarning
e’tibori oshganligi, shubhasiz, mintaqa strategik nuqtai nazardan kata ahamiyatga
ega ekanligidan darak beradi.
Tarixan Rossiya mintaqaning, xususan, respublikaning asosiy savdo-
iqtisodiy sherigi bo’lib kelgan. So’nggi 150 yil ichida esa bu munosabatlar yanada
mustahkamlandi. Rossiya Federatsiyasining O‘zbekiston tashqi savdo
aylanmasidagi ulushi yuqori va ikki davlat o’rtasida strategik sherikchilik
darajasida munosabatlar o’rnatilgan [3]. Rossiyaning mintaqaga taklif qiladigan
loyihalaridan biri bu “YEVROOSIYO IQTISODIY ITTIFOQI” hisoblanadi. Hozirgi
kunda respublika bu tashkilotda kuzatuvchi maqomida va hozircha hukumat
tashkilotga to’la a’zo bo’lishga shoshilmayapti. Tashkilotga a’zo bo’lish
O‘zbekiston uchun savdo munosabatlarida o’sish kuzatilishi va’da qilinsa-da, lekin
hukumat bu borada chuqur o’ylangan qaror qabul qilishi maqsadga muvofiq.
Rossiya keyingi yillarda ham respublika uchun asosiy savdo sherigi bo’lib
qolaveradi va shunday bo’lishi ijobiy hisoblanadi. Sababi Rossiya va
respublikamiz o’rtasida transport logistika tizimi yaxshi rivojlangan va Rossiya
bozorida o’zbek tovarlariga ehtiyoj yuqori hisoblanadi. Mana shu omillarni hisobga
olgan holda, Rossiya Federatsiyasi O‘zbekiston tashqi siyosiy vektorida muhim
ahamiyatga ega davlat hisoblanadi [4].
Shuni ta’kidlash kerakki, so’nggi yillarda republikaning ichki va tashqi
siyosatida ko’plab ijobiy o’zgarishlar sodir bo’ldi va bu xalqaro hamjamiyat
tomonidan ham keng e’tirof etilmoqda. Islohotlar natijasida xalqning huquqiy va
siyosiy madaniyatida ham o’sish kuzatilmoqda va bu fuqorolik jamiyatini yaratish
yo’lida muhim qadam hisoblandi. Respublika bugungi kunga kelib har
qachongidan ham dunyoning muhim nuqtalaridan biri bo’lib turibdi va bu yerda
dunyoning yetakchi davlatlarining manfaatlari to’qnashayotganini ko’rishimiz
mumkin.
Hozirgi tendensiyalarga qaraydigan bo’lsak, davlatimiz asosiy e’tiborini
Markaziy Osiyo bilan munosabatlarni chuqurlashtirishga qaratmoqda. Qolaversa,
Xitoy davlati bilan ham munosabatlar, ayniqsa, savdo-iqtisodiy sohalarda har
100
qachongiga nisbatan chuqurlashgan. Rossiya ham bu mintaqa bilan nafaqat
iqtisodiy, balki harbiy sohada ham kelishuvlarga erishishni xohlaydi, bu borada
respublikamiz hukumati jiddiy bosh qotirishi kerak. So’nggi yillarda AQSh ham bu
mintaqada o’zining manfaatlarini izlashga jiddiy kirishgan va tomonlar o’rtasida
ko’plab savdo va iqtisodiy kelishuvlarga erishildi. O‘zbekiston hukumatining asosiy
vazifasi bugungi sharoitda bo’layotgan bu o’zgarishlardan unumli foydalanish va
pragmatik siyosatini barqaror davom ettirishdan iborat bo’lib qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Bo’ronov S. O’zbekiston geosiyosati, Toshkent, 2021.111-118 b.
2. Umarov X.P. O’zbekiston Respublikasining geosiyosiy holatining
geostrategik jihatlari, Toshkent,2004.
3. Safoyev S.S. Markaziy Osiyodagi geosiyosat, Toshkent,2005.
4. Sirojov O. Markaziy Osiyo mintaqasida hamkorlik jarayonlari.
Toshkent,2016.
5. Kadirova, Nargiza Rashitovna. "ANALYSIS OF IMMUNITY BASED
ON THE VIENNA CONVENTION ON CONSULAR RELATIONS WITHIN THE
CONTEXT OF THE NATIONAL INTERESTS OF THE REPUBLIC OF
UZBEKISTAN." International Journal of Legal Studies (IJOLS) 4.2 (2018): 441-
455.
6. Mirzayuldashevna, Khamdamova Shirin. "Practical realization of the
classical principle of the separation of powers: foreign experience and
achievements of Uzbekistan." Вестник науки и образования 14-1 (50) (2018):
51-55.
7. Исраилова, Зарина. "Понятие «эффективность» и его критерии в
деятельности депутатов представительного органа государственной власти
на местах." in Library 19.4 (2019): 59-63.
