32
INVESTITSION LOYIHALARNI MOLIYALASHTIRISHDA RISKLARNI
MINIMALLASHTIRISH MASALALARI
Ziyatov Baxriddin Bahodirovich
O`zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15140307
Risklarni boshqarish va minimallashtirish usullari ya`ni risklarni minimallashtirish va
samarali boshqarish uchun bir nechta usullarni qo‘llash zarur. Quyidagi usullar ko‘plab
investitsiya loyihalarida muvaffaqiyatli qo‘llanilgan. Diversifikatsiya: Investitsiya portfelini
turli sohalar va aktivlarga tarqatish orqali risklarni kamaytirish mumkin. Agar bir sohada
zarar ko‘rilsa, boshqa sohalardagi foyda ushbu zararlarni qoplashga yordam beradi. Zaruriy
tahlillar: Investitsiya loyihasining boshlanishidan oldin keng qamrovli bozor tahlili, moliyaviy
prognozlar va siyosiy hamda iqtisodiy risklar hisobga olinishi lozim. Bu tahlillar risklarni
oldindan ko‘rish va tegishli strategiyalarni ishlab chiqishga yordam beradi. Riskni taqsimlash:
Risklarni faqat bir investor yoki tashkilotga bog‘lamaslik uchun, ularni boshqa shaxslar yoki
tashkilotlar o‘rtasida taqsimlash mumkin. Bunday usulda jamoaviy investitsiya fondlari yoki
sheriklik asosidagi loyihalar katta ahamiyatga ega. Moliya sug‘urtasi: Ayrim risklar, masalan,
tabiiy ofatlar yoki siyosiy beqarorlik kabi xavflar, sug‘urta orqali minimallashtirilishi mumkin.
Bu usul loyiha investorlariga qo‘shimcha xavfsizlikni ta’minlaydi. Moslashuvchanlik va
strategik rejalashtirish: Loyihalar doirasida o‘zgaruvchan sharoitlarga tez moslasha olish
muhim. Loyiha boshqaruvchilari doimiy ravishda o‘zgaruvchan sharoitlarni tahlil qilib,
zaruriy o‘zgarishlarni amalga oshirishi kerak. Risklarni minimallashtirishda moliyaviy
muassasalar va davlatning roli. Risklarni boshqarishda faqat investorlar emas, balki davlat va
moliyaviy muassasalar ham muhim rol o‘ynaydi.
Davlat investitsiyalarga oid siyosatlarni ishlab chiqishda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
uchun quyidagi choralarni ko‘rishi mumkin. Siyosiy barqarorlik: Investitsiya muhitining
barqaror bo‘lishi investorlar uchun ishonchni oshiradi. Davlatlar iqtisodiy siyosatni
barqarorlashtirish, qonunchilikni takomillashtirish va soliqqa oid siyosatni aniqlik bilan
belgilash orqali risklarni kamaytirishlari mumkin. Moliyaviy qo‘llab-quvvatlash: Davlatlar
investitsiyalarni rag‘batlantirish uchun grantlar, imtiyozli kreditlar yoki soliqlarni
kamaytirish kabi moliyaviy yordamlarni taqdim etishi mumkin. Bu, ayniqsa, kichik va o‘rta
bizneslar uchun katta yordam bo‘lishi mumkin. Sug‘urta tizimi: Davlat tomonidan taklif
etilgan investitsiya sug‘urtasi, masalan, tabiiy ofatlar yoki siyosiy beqarorlik sababli yuzaga
keladigan risklarni minimallashtiradi. Bu investorlarga ko‘proq xavfsizlikni ta’minlash
imkoniyatini yaratadi. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda risklarni minimallashtirish
nafaqat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlaydi, balki investorlarning ishonchini oshiradi va loyiha
muvaffaqiyatiga ta’sir etuvchi xavflarni kamaytiradi. Buning uchun diversifikatsiya, tahlil,
moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va davlat siyosatining samarali ishlashi kabi usullarni qo‘llash
zarur. Risklarni minimallashtirish bo‘yicha qilingan sa’y-harakatlar, ayniqsa, rivojlanayotgan
iqtisodiyotlarda va global bozorlarning o‘zgaruvchan sharoitlarida yanada muhim ahamiyat
kasb etadi. Shu boisdan, risklarni boshqarish har bir investitsiya loyihasining muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi uchun ajralmas qismga aylanadi.
33
Investitsion loyihalarni moliyalashtirishda risklarni minimallashtirish masalalari
bo‘yicha amalga oshiriladigan barcha chora-tadbirlar, har bir investor uchun qimmatli tajriba
va iqtisodiy samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Biroq, har bir usulning o‘ziga xos
afzalliklari va cheklovlari mavjud. Masalan, diversifikatsiya orqali ko‘plab risklar kamaytirilsa-
da, bu usul loyihaning tezkor rivojlanishiga to‘sqinlik qilishi mumkin, chunki bir nechta soha
va aktivlarga yo‘naltirilgan mablag‘lar vaqtinchalik foyda ko‘rsatmaydi. Shuningdek, risklarni
taqsimlash usuli katta jamoaviy sarmoyani talab qiladi va shu sababli kichik loyihalar uchun
ideal bo‘lmasligi mumkin.
Moliyaviy sug‘urta orqali tabiiy ofatlar, siyosiy beqarorlik yoki boshqa kutilmagan
holatlar tufayli yuzaga keladigan zararlar kamaytirilishi mumkin. Biroq, bu usulni amalga
oshirish uchun yirik sug‘urta polislari va yuqori sug‘urta to‘lovlari talab qilinadi, bu esa kichik
loyihalar uchun qimmatga tushishi mumkin.
Risklarni boshqarish va minimallashtirishda davlatning roli ham beqiyosdir. Davlatlar
o‘zlarining iqtisodiy siyosatlarini barqarorlashtirishi, qonunchilikni takomillashtirishi, soliqqa
oid imtiyozlar yaratishi va investitsion muhitni qulaylashtirishi orqali investorlarni qo‘llab-
quvvatlashlari mumkin. Biroq, ba’zan davlatlar tomonidan joriy etilgan yangi regulyatsiyalar
yoki iqtisodiy cheklovlar investorlar uchun kutilmagan xavflarni keltirib chiqarishi mumkin.
Bundan tashqari, investitsion loyihalarda yuqori darajadagi moslashuvchanlik va tezkor
rejalashtirish jarayonlari juda muhim. Loyihaning sharoitlariga qarab, investorlar o‘z
strategiyalarini yangilab, xavf-xatarlarni kamaytirish uchun yangi yondashuvlarni qo‘llashlari
kerak. Yangi texnologiyalar va innovatsion echimlar qo‘llanilishi, xususan, texnologik risklarni
kamaytirishda samarali bo‘lishi mumkin. Shu bilan birga, yuqori texnologiyalarga asoslangan
loyihalarda tezkor yangilanishlar va zamonaviy texnologiyalarga sarmoya kiritish muhim rol
o‘ynaydi.
Bundan tashqari, investitsion loyihalarni moliyalashtirishda tavsiya etiladigan boshqa
bir usul - bu doimiy monitoring va risklarni qayta baholash. Loyihani amalga oshirish
jarayonida yuzaga keladigan yangi xavf-xatarlarni aniqlash va ularni tezda bartaraf etish
uchun, loyiha boshqaruvchilari muntazam ravishda uning holatini tahlil qilishlari kerak. Bu
orqali, loyihaning har bir bosqichi boshqariladi va noxush holatlarning oldini olish mumkin.
Boshqa tomondan, investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda risklarni minimallashtirish
uchun jamoaviy yondashuv ham juda muhimdir. Investorlar o‘rtasidagi hamkorlik, axborot
almashish va birgalikda xavflarni boshqarish imkoniyatlari ko‘proq samarali yechimlarni
taqdim etadi. Loyihaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun hamkorlik va birgalikda
qaror qabul qilish orqali risklar ko‘proq boshqariladi va ko‘proq resurslardan foydalangan
holda imkoniyatlar yaratish mumkin.
Qisqa qilib aytganda, investitsion loyihalarni moliyalashtirishda risklarni
minimallashtirish uchun ko‘plab usullar mavjud, va har bir usulni qo‘llashda uni o‘z
loyihasining o‘ziga xos xususiyatlariga qarab moslashtirish zarur. Risklarni samarali
boshqarish loyihaning muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun investitsiya
jarayonida har bir xavfni e’tiborga olib, o‘z vaqtida va samarali choralar ko‘rish zarur.
Risklarni minimallashtirish orqali nafaqat investitsiyaning xavfsizligi, balki uning rentabelligi
ham ta’minlanadi, bu esa investorlar uchun ijobiy natijalarga olib keladi. Investitsion
loyihalarni moliyalashtirishda risklarni minimallashtirish masalalari har bir investitsiya
jarayonining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun muhim ahamiyatga ega. Har bir loyihaga
34
xos turli xil xavf-xatarlar mavjud bo‘lib, ular bozor, moliyaviy, siyosiy, ekologik, texnologik va
huquqiy sohalarda namoyon bo‘lishi mumkin. Bu risklar loyihaning rentabelligini va
barqarorligini ta’minlashga to‘sqinlik qilishi mumkin, shuning uchun risklarni boshqarish va
minimallashtirishning samarali usullarini qo‘llash juda zarur. Investitsion loyihalarda
risklarni minimallashtirish uchun bir nechta usullar mavjud: diversifikatsiya, moliyaviy
sug‘urta, risklarni taqsimlash, tahlil va strategik rejalashtirish. Bu usullar yordamida
investitsorlar loyihaning yuzaga keladigan xavflaridan himoya qilinishi mumkin. Biroq, har bir
usulning o‘ziga xos afzalliklari va cheklovlari bor, shuning uchun ularni loyihaning
xususiyatlariga qarab moslashgan holda qo‘llash zarur.
Shuningdek, davlatlar va moliyaviy muassasalar ham risklarni minimallashtirishda
muhim rol o‘ynaydi. Siyosiy barqarorlik, qonunchilikni takomillashtirish, iqtisodiy rag‘batlar
va sug‘urta tizimi orqali davlatlar investitsiya muhitini yaxshilashga yordam beradi.
Investitsiya loyihalarida muvaffaqiyatga erishish uchun risklarni boshqarishda samarali
yondashuvlar va doimiy monitoring talab etiladi. Loyihaning o‘zgaruvchan sharoitlarga tez
moslashuvchanligi, yangi texnologiyalarni joriy etish va jamoaviy hamkorlik risklarni
kamaytirishning muhim omillari hisoblanadi. Shu bilan birga, yirik loyihalarda risklarni
minimallashtirishda investorlar o‘rtasidagi hamkorlik va tajriba almashish ko‘proq ijobiy
natijalarga olib kelishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
O‘zbekiston Respublikasining Tashqi savdoni tartibga solish to‘g‘risidagi qonun (2015).
2.
O‘zbekiston Respublikasining "Investitsiyalar to‘g‘risida"gi qonun (2020).
3.
O‘zbekiston Respublikasining "Davlat qo‘llab-quvvatlashida eksportni rivojlantirish
to‘g‘risida"gi qonun (2019).
4.
O‘zbekiston Respublikasining "Savdo va xizmatlar sohasidagi davlat siyosatini amalga
oshirish to‘g‘risida"gi qaror (2018).
5.
O‘zbekiston Respublikasining "Yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish va
eksport qilishni rivojlantirish to‘g‘risida"gi qaror (2020).
6.
Barro, R. J. (1991). "Economic Growth in a Cross Section of Countries."
Quarterly Journal
of Economics, 106
.
7.
Dufrénot, G., & Khadraoui, K. (2008). "Export diversification and economic growth."
Review of Development Economics
.
8.
Fischer, S. (2001). "Exchange Rate Regimes: Is the Bipolar View Correct?"
Journal of
Economic Perspective
.
9.
Hesse, H. (2008). "Export Diversification and Economic Growth."
The World Bank Policy
Research Working Paper Series
.
10.
Kremer, M., & Maskin, E. (1996). "Trade and Growth: Import-Led or Export-Led?"
The
Quarterly Journal of Economics
.
11.
Lederman, D., & Maloney, W. F. (2003). "Rethinking Trade Preferences: How Africa Can
Diversify its Exports."
World Bank Policy Research Working Paper Series
.
