95
XALQARO TAJRIBA ASOSIDA O'ZBEKISTONDA DAVLAT VA XUSUSIY
SHERIKLIK LOYIHALARINI BOSHQARISHNING INNOVATSION
MEXANIZMLARINI JORIY ETISH ISTIQBOLLARI
Shomurotova Yulduz Majidovna
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsi huzuridаgi
Biznеs vа tаdbirkоrlik oliy mаktаbi
Loyiha boshqaruvi (PM) 4-guruh tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15401460
Annotatsiya:
Ushbu maqola O'zbekistonda davlat va xususiy sheriklik (DXSh)
loyihalarini boshqarishning innovatsion mexanizmlari va ularni xalqaro tajriba asosida joriy
etish istiqbollarini tahlil qiladi. Tadqiqot adabiyotlar tahlili va mavjud ma'lumotlar asosida
DXSh loyihalarini samarali boshqarish uchun zarur bo'lgan institutsional, huquqiy va iqtisodiy
mexanizmlarni ko'rib chiqadi. Maqolada O'zbekistonda DXSh loyihalarini amalga oshirishning
joriy holati hamda xalqaro ilg'or tajribalardan foydalanish orqali ushbu sohani rivojlantirish
imkoniyatlari muhokama qilinadi.
Kalit so'zlar:
davlat-xususiy sheriklik, innovatsion mexanizmlar, loyihalarni boshqarish,
xalqaro tajriba, institutsional islohotlar, investitsiyalar, O'zbekiston.
Kirish.
Bugungi kunda jahon iqtisodiyotining integratsiyalashuvi va raqamli
texnologiyalarning jadal rivojlanishi sharoitida davlat va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlik
alohida ahamiyat kasb etmoqda. Davlat-xususiy sheriklik (DXSh) mexanizmi iqtisodiyotni
modernizatsiyalash, infratuzilmani rivojlantirish va ijtimoiy xizmatlar sifatini oshirishda
samarali vosita sifatida tan olingan [1]. O'zbekiston Respublikasida so'nggi yillarda amalga
oshirilayotgan keng ko'lamli iqtisodiy islohotlar doirasida DXSh loyihalarini joriy etish va
ularni samarali boshqarishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
Jahon bankining ma'lumotlariga ko'ra, rivojlanayotgan mamlakatlarda infratuzilma
loyihalarini amalga oshirishda yiliga 2,5 trln. AQSh dollaridan ortiq mablag' talab etiladi.
Biroq, davlat byudjetlari bunday katta mablag'ni ta'minlash imkoniyatiga ega emas, shu
sababli xususiy sektorning investitsiyalarini jalb qilish zaruriyati tobora ortib bormoqda [2].
O'zbekiston sharoitida ham DXSh mexanizmlaridan foydalanish orqali iqtisodiyotning turli
sohalarida jiddiy natijalarni qo'lga kiritish imkoniyatlari mavjud.
Ushbu tadqiqot O'zbekistonda DXSh loyihalarini boshqarishning innovatsion
mexanizmlarini xalqaro tajriba asosida joriy etish istiqbollarini o'rganishga bag'ishlangan.
Maqolaning maqsadi xalqaro tajribani o'rganish orqali O'zbekistonda DXSh sohasini yanada
rivojlantirish uchun tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Asosiy qism.
Davlat-xususiy sheriklik – bu davlat organlari va xususiy sektor o'rtasidagi
uzoq muddatli shartnomaviy munosabatlarni o'z ichiga olgan hamkorlik shakli bo'lib, unda
davlat tomonidan xususiy sektorga ma'lum bir majburiyatlar va mas'uliyatlar topshiriladi [3].
DXSh loyihalari davlat va xususiy sektor o'rtasida samarali hamkorlikni rag'batlantirish,
resurslar va tajribalarni birlashtirib, o'zaro manfaatli maqsadlarga erishish orqali jamoat
muammolarini hal qilish imkonini beradi [4].
O'zbekiston Respublikasining "Davlat-xususiy sheriklik to'g'risida"gi Qonuni 2019-yil
10-mayda qabul qilingan bo'lib, ushbu qonun DXSh sohasidagi munosabatlarni tartibga solish
96
maqsadida ishlab chiqilgan [5]. DXSh loyihalarida innovatsiyalarni joriy etish bu sohadagi eng
muhim masalalardan biri hisoblanadi. Xususiy investitsiyalar, shartnomalarni birlashtirish va
xususiy sektorga risklar o'tkazilishi innovatsiyalarni rag'batlantiruvchi omillar sifatida
qaraladi [6].
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat-xususiy sheriklikni
rivojlantirish agentligi ma'lumotlariga ko'ra, 2019-2021-yillarda respublikada umumiy
qiymati 2,9 mlrd. dollar bo'lgan jami 265 ta DXSh loyihalari bo'yicha ishlar olib borilgan. Bu
loyihalar energetika, kommunal xizmatlar, sog'liqni saqlash, suv xo'jaligi, ekologiya, ta'lim,
hunarmandchilik sanoati, madaniyat, transport, veterinariya va boshqa sohalarda amalga
oshirilgan [1].
O'zbekiston 2030-yilgacha davlat-xususiy sheriklik asosida umumiy qiymati 30 milliard
dollardan ortiq loyihalarni amalga oshirish bo'yicha keng ko'lamli dastur qabul qilgan. Kelgusi
besh yil ichida elektr, suv va gaz taqsimlash tarmoqlarini boshqarish xususiy operatorlarga
o'tkazilishi rejalashtirilmoqda [7]. Bu esa DXSh sohasining keng ko'lamda rivojlanishidan
dalolat beradi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi "2022-2026 yillarga
mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi PF-60-son Farmoni
bilan tasdiqlangan Davlat dasturiga muvofiq, DXSh asosida energetika, transport, sog'liqni
saqlash, ta'lim, ekologiya va boshqa sohalarda qiymati qariyb 14 mlrd dollarlik 154 ta loyihani
amalga oshirish rejalashtirilgan [2].
Xalqaro tajribadan ma'lumki, rivojlangan davlatlarda DXSh loyihalarini boshqarishda
turli innovatsion mexanizmlar qo'llaniladi. Ayrim tadqiqotlar davlat-xususiy sheriklik
mexanizmlarini delegatsiya, birlashish va mustaqil o'zlashtirish kabi uch asosiy mexanizm
orqali tasniflab, ularning xalqaro darajada qo'llanilishi natijalarini ko'rsatib beradi [8].
Bunday mexanizmlar, ayniqsa, barqaror rivojlanish sohasida samarali bo'lib, ularning
muvaffaqiyati turli manfaatdor tomonlarning faol ishtirokiga bog'liq.
Xalqaro tajriba ko'rsatishicha, DXSh loyihalarining shakllanishida to'rtta asosiy yo'nalish
mavjud: bozor talabi asosidagi, tartibga solish qoidalari asosidagi, innovatsiyalarga
asoslangan va faol boshqaruvga asoslangan yo'nalishlar. Bu yo'nalishlarda o'zaro qiymat va
ishonch, aloqalar, siyosatni qayta ko'rib chiqish va hamkorlikdagi harakatlar muhim rol
o'ynaydi [3].
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OECD) mamlakatlarida o'tkazilgan
tadqiqotlar ko'rsatishicha, davlat-xususiy sheriklik loyihalarida shartnoma tuzilgandan
oldingi bosqichda innovatsiyalar uchun qulay muhit yaratiladi, ammo keyingi bosqichlarda
risklarning cheklanishi innovatsiyalarni pasaytiradi [6]. Bu esa rivojlanayotgan
mamlakatlarda, jumladan O'zbekistonda ham, hisobga olinishi kerak bo'lgan muhim omil
hisoblanadi.
O'zbekistonda DXSh loyihalarini boshqarishning innovatsion mexanizmlarini joriy etish
quyidagi yo'nalishlarda amalga oshirilishi mumkin:
1.
Institutsional mexanizmlarni takomillashtirish
. O'zbekistonda davlat-xususiy
sheriklik yo'nalishi bilan shug'ullanuvchi agentlik faoliyati doirasida, xalqaro tajribaga asosan,
Turkiyadagidek muvaffaqiyatli model asosida to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni jalb qilishning
zamonaviy va samarali yo'li sifatida DXSh mexanizmlari yanada rivojlantirilishi zarur [4].
97
2.
Huquqiy asoslarni kuchaytirish
. O'zbekiston Respublikasining "Davlat-xususiy
sheriklik to'g'risida"gi Qonuni DXSh sohasida davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashni
kengaytirish, ilmiy tadqiqotlarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash, zamonaviy uslublar va
texnologiyalarni joriy etish masalalarini qamrab olgan [5]. Biroq, qonunchilik bazasini yanada
takomillashtirish, ayniqsa innovatsiyalarni rag'batlantirish mexanizmlarini kuchaytirish
zarur.
3.
Xususiy sektor ishtirokini kengaytirish
. 2025-yil 1-iyuldan boshlab O'zbekistonda 11
ta davlat xizmatlari va funksiyalari xususiy sektorga o'tkazilishi rejalashtirilgan. Jumladan,
tibbiyot tashkilotlarini akkreditatsiyadan o'tkazish vakolati Sog'liqni saqlash vazirligidan
sohadagi jamoat birlashmalari yoki uyushmalarga o'tkaziladi [7]. Bu kabi islohotlar DXSh
mexanizmlarini rivojlantirishning muhim qadami hisoblanadi.
4.
Innovatsion moliyalashtirish mexanizmlarini joriy etish
. Xalqaro tajribada "blended
finance" yoki "aralash moliyalashtirish" mexanizmlari orqali DXSh loyihalarini qo'llab-
quvvatlash amaliyoti keng tarqalgan. Bu mexanizm orqali imtiyozli moliyalashtirish va
xususiy sektor investitsiyalari birlashtiriladi [8]. O'zbekiston uchun ham bunday
mexanizmlarni joriy etish muhim ahamiyatga ega.
5.
Sohalararo hamkorlikni kuchaytirish
. Ilmiy tadqiqotlar ko'rsatishicha, DXSh
mexanizmlari innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi, ammo bu
hamkorlik rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillarni bartaraf etish va innovatsion
investitsiyalar jarayonlarini qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini ishlab chiqish zarur [6].
Xulosa.
Xulosa qilib aytganda, O'zbekistonda davlat-xususiy sheriklik loyihalarini
boshqarishning innovatsion mexanizmlarini joriy etish istiqbollari juda katta. Xalqaro tajriba
ko'rsatishicha, DXSh loyihalarini samarali boshqarish uchun institutsional, huquqiy va
iqtisodiy mexanizmlarni kompleks ravishda rivojlantirish zarur.
O'zbekistonda DXSh sohasini rivojlantirish bo'yicha qabul qilingan strategik hujjatlar va
normativ-huquqiy bazaning takomillashtirilishi bu yo'nalishdagi ishlarning jadal sur'atlarda
olib borilayotganidan dalolat beradi. 2030-yilgacha mo'ljallangan DXSh loyihalarining
umumiy qiymati 30 milliard dollardan oshishi kutilayotganligi mamlakatda bu sohadagi ulkan
potentsial mavjudligini ko'rsatadi.
Xalqaro tajribaga asoslanib, O'zbekistonda DXSh loyihalarini boshqarishning
innovatsion mexanizmlarini joriy etish bo'yicha quyidagi tavsiyalarni berish mumkin: 1) DXSh
loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonlarida xalqaro standartlarni joriy etish;
2) DXSh loyihalarini baholash, monitoring qilish va samaradorligini oshirish uchun zamonaviy
axborot-tahlil tizimlarini yaratish; 3) DXSh sohasida kadrlar salohiyatini oshirish va malakali
mutaxassislarni tayyorlash; 4) DXSh loyihalarida xavf-xatarlarni boshqarish mexanizmlarini
takomillashtirish; 5) sohalarga mos innovatsion DXSh modellarini ishlab chiqish.
Ushbu chora-tadbirlarning izchil amalga oshirilishi O'zbekistonda davlat-xususiy
sheriklik loyihalarini boshqarishning innovatsion mexanizmlarini muvaffaqiyatli joriy etish va
shu orqali iqtisodiyotning turli sohalarini jadal rivojlantirishga xizmat qiladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat-xususiy sheriklikni
98
rivojlantirish agentligi. "2019-2022-yillarda amalga oshirilgan va 2022-2026-yillarda amalga
oshiriladigan davlat-xususiy sheriklik loyihalari yuzasidan hisobot". – Toshkent, 2022.
2.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasida 2024 — 2030-
yillarda davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida" 2024-yil 30-
avgustdagi PQ-308-son qarori.
3.
Samii, R., Van Wassenhove, L.N., & Bhattacharya, S. "An Innovative Public–Private
Partnership: New Approach to Development". World Development, 30(6). – 2002. – pp. 991-
1008.
4.
Public
private
partnership
projects.
(2024,
February
12).
Retrieved
5.
O'zbekiston Respublikasining "Davlat-xususiy sheriklik to'g'risida"gi Qonuni, O'RQ-537-
son, 10.05.2019.
6.
Liu, L., Clegg, S., & Pollack, J. "The Effect of Public–Private Partnerships on Innovation in
Infrastructure Delivery". Journal of Management Studies. – 2024. – pp. 1-22.
7.
"Bosh vazir o'rinbosari — kambag'allikni qisqartirish, xususiylashtirish va DXSh
loyihalari haqida". Gazeta.uz. – 2025. – 7-may.
8.
Andonova, L. "Governance entrepreneurs: International organizations and the rise of
global public-private partnerships". Cambridge University Press. – 2017.
