54
BADIIY ASARLARDA INSON RUHIYATI TALQINI (“O‘GAY ONA” ASARI
MISOLIDA)
Abdulazizbek Qodirov
Qo‘qon universiteti Andijon filiali katta o’qituvchisi
Tursunaliyeva Ominaxon
Qo‘qon universiteti Andijon filiali talabasi
Ne’matullayeva Mohlaroy
Qo‘qon universiteti Andijon filiali talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15011586
Annotatsiya.
Ushbu maqolada badiiy asarlarning inson hayotidagi o’rni va ahamiyati,
bugungi kunda yoshlarni kitobxonlikka keng targ’ib qilish masalalari, Ahmad Lutfi
Qozonchining “O’gay ona” asaridagi ruhiyat chizgilari yoritilgan.
Kalit so’zlar:
badiiy adabiyot, inson ruhiyati, muallif, kitobxon, qalb kechinmalari,
qahramon.
KIRISH
Hozirgi zamonaviy texnika va texnologiyalar asrida insonlarni ommaviy madaniyat
qurshovidan asrab qoluvchi eng ma’naviy boylik bu badiiy adabiyotlar hisoblanadi. Hozirgi
kunda Prezidentimiz tashabbusi bilan yoshlarni kitobxonlikka keng jalb qilish borasida juda
katta ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, har bir oliy ta’lim muassasi balki mahallarda ham
kitobxonlik tanlovlari o’tkazilib kelinmoqda. Bu bilan biz juda katta natijalarga erishishimiz
balki ma’naviy dunyoimizni kengaytirishimiz mumkin. Bu hozirgi kunning eng dolzarb
masalalaridan biri hisoblanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Badiiy adabiyot, badiiy asarlar insonlarga juda kuchli ta’sir ko’rsata oladigan ilohiy bir
kuchdir. U inson his-tuyg’ularini va ongini tarbiyalashda ulkan ro’l o’ynaydi. Badiiy asarlarning
mualliflari bilan birgalikda kitobxon hayotning turli tomonlari, xarakterlar va hodisalar
mohiyatiga kirib boradi hamda o’zida ularga bo’lgan munosabatni shakllantiradi. Insonni
o’ylashga, fikrlashga va kechayotgan voqealarni tahlil qilishga chorlaydi. Badiiy adabiyot
bitmas-tuganmas g’oyalar manbayi hisoblanadi. Unda turli zamonlardagi kishilarning fikrlari,
o’y-mulohazalari, orzuumidlari, jamiyatdagi siyosiy, mafkuraviy, axloqiy-ta’limiy, falsafiy, diniy
va boshqa xildagi qarashlar o’z aksini topadi. Shu bilan birga, o’zi aks ettirgan g’oyalar bilan
kishilar qalbiga, ruhiga kuchli ta’sir o’tkazib, ularda yangi-yangi qarashlar, fikrlar tug’ilishiga,
ularning ma’naviy jihatdan boyishiga, ongining o’sishiga xizmat qiladi. Inson ruhiyati
tasvirlanar ekan, uni shakllantiruvchi, yuzaga chiqaruvchi asosiy vosita jamiyat, ijtimoiy muhit
ekanligi maʼlum. Oʻsmir shaxsi ijtimoiy munosabatlar mahsulidir, buning sababi, u doimo inson
davrasida, ular bilan oʻzaro taʼsir doirasida boʻladi. Shunday ekan, uning hissiy va aqliy
rivojlanishida ijtimoiy muhit katta oʻrin tutadi. Inson ruhiyati va ma’naviyatiga ta’sir etuvchi
asarlar juda ko’p. Masalan, Said Ahmadning “Ufq”, Isojon Sultonning “Boqiy darbadar”, O’lmas
Umarbekovning “Odam bo’lish qiyin”, Ahmad Lutfi Qozonchining “O’gay ona” kabi. Har bir
insonni bosayotgan qadamini o’ylantirib qo’yishga chorlaydigan asarlardan biri – Ahmad Lutfi
Qozonchining “O’gay ona” asari hisoblanadi. Asardagi qahramonlarning holatiga diqqat
qaratadigan bo’lsak, qalbimizda bir tug’yon jo’sh uradi, qalbimiz larzaga keladi, ana shu
qahramonlar holatida o’zimizni bir zum his qila olamiz: ”Ota ko‘ngli bir ayol bilan to‘lishi
mumkin. Faqat bola ko‘nglini oladigan, ko‘nglini to‘ldiradigan ayol endi dunyoda yo‘q.
MUHOKAMA
55
Ota sevgisi bir insonga bo‘lgan sevgidan iborat, bolaning mehr-muhabbati esa faqat onaga
bog‘liqdir. Ona yer yuzida bir donadir, yagonadir. Uning onasi o‘lgach, uyga yangi bir ona keladi.
Otaning aytishicha, bu onaning avvalgisidan kamchilik tarafi yo‘q. Faqat bolaning fikricha, bu
ona bilan avvalgi onani qiyoslash inson bilan uning soyasini tenglashtirishdek gap. Biri butun
borlig‘i bilan shafqat va marhamatdan iborat bo‘lsa, boshqasi faqat moddiy va shakliy
jihatdangina onaga o‘xshaydi. Biri sevsa, ikkinchisi uradi, biri bag‘riga bossa, o‘zgasi ko‘ksidan
itaradi. Birinchisi – ona, ikkinchisi – o‘gay ona”. [1] Kitobxon mana shu satrlardan ham
qahramonning ichki dunyosini, qahramon tilini, ruhiy holatini anglab olsa va o’ziga zarur
xulosalarni chiqarsa ajab emas.
NATIJA
Badiiy adabiyotning ko’p asrlik taraqqiyoti, uning kishilar dunyosiga, ularni qurshab
turgan tashqi borliq bilan aloqalariga va o’zaro munosabatlariga tobora chuqur kirib
borganligidan dalolat beradi. Bundan ko’rinib turbdiki, badiiy adabiyotning bosh mavzusi
insondir. Insonning badiiy asarlarda markaziy o’rinni egallashi dunyoni badiiy ravishda
anglash va ijod sohasida kishilik tomonidan bosib o’tilgan katta yo’lning natijasi hisoblanadi.
Ushbu asarning yana bir holati insonning ruhiyatiga, insoniyligiga bevosita ta’sir etmasdan
qolmaydi: ”Tush, Quyosh harorati kuchayganida qabristondan naqdar gunohkor va
bemehrligini anglagan ota hamda uning ota mehridan mahrum bo’lgani uchun ona xokini yuzga
surtib, ona tuprog’iga bosh urishdan boshqa chorasi qolmagan tolesiz o’g’li chiqishmoqda…” [1]
Parchaga diqqatimizni qaratadigan bo’lsak, otaning o’z zuryodi hisoblanmish farzandi
arjumandiga qanchalik e’tiborsizligini balki farzandi oldida gunohkor ekanligini ko’rishimiz
mumkin. O’z otasidan balki butun hayotning shafqatlisizligidan charchagan, ayni yoshlik
chog’ida mehr olishi kerak bo’lgan davrida hech kimdan najot topa olmagan bola oxiri najotni
ona qabridan topishi bu anchagina kitobxonni tashvishga soladi. Asardan kitobxon o’ziga nima
oladi?! Eng avvalo, hayotga bo’lgan qarashi o’zgaradi. Muhabbat, mag’lubiyat, qat’iyat, ishonch,
g’alaba, mehnat, hissiyot, harakat, tajriba kabi tushunchalarni qaytadan kashf qiladi. Bevosita
asardagi qahramon bilan qalban yaqinlashadi, ruhan eziladi, bir zum o’zini qahramon holatiga
solib ko’radi.
XULOSA
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash lozimki, badiiy adabiyotning inson hayotida ahamiyati
juda yuqori. Inson ardoqlab keladigan eng noyob hislar insonparvarlik, adolat, shafqat, o’zaro
hamjihatlik, do’stlik, mehr va muruvvat, sevgi-muhhabat singari o’lmas insoniy tuyg’ular kishi
ongida, shuurida, ruhiyatida mujassamlashadi va bu hislar adabiyotga oshno insonlar qalbiga
ko’chib o’tadi. Tuyg’ular esa faqat aql orqali emas, balki ko’ngil, yurak orqali seziladi, ta’sir
o’tkazadi. Shunday ekan, badiiy asarlar badiiy adabiyotning muhim ajralmas tarkibiy qismidir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Shayxislamov, N. (2020). Ona tili darslarida interfaol usullardan foydalanish. Prospects of
Development of Science and Education, 1(2), 247-249.
2.
Shayxislamov, N. (2020). Ona tili fanini o'qitishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan foydalanish. O 'zbekistonda ilm-fan va ta 'lim masalalari: muammo va
yechimlar, (3), 71-73.
3.
Шайхисламов, Н. (2020). Синтаксисни морфология билан интегратив ўргатиш.
Нутқ маданияти ва ўзбек тилшунослигининг долзарб муаммолари, 383- 385.
56
4.
Ахмедов, Б. А., Шайхисламов, Н., Мадалимов, Т., & Махмудов, Қ. (2021). SMART
ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА УНДАН ТАЪЛИМДА ТИЗИМИДА КЛАСТЕРЛИ ФОЙДАЛАНИШ
ИМКОНИЯТЛАРИ. Scientific progress, 1(3).
