86
FARMATSEVTIKA SANOATIDA BIOTEXNOLOGIYANING O‘RNI
Avazxonova Sevaraxon Saidazimxon qizi
Qo’qon Universtiti Andijon filiali Farmatsiya ishi yo’nalishi
101-guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15031390
Annotatsiya.
Rekombinant DNK texnologiyalari, gen terapiyasi, monoklonal antitanalar
va biopolimerlar asosida ishlab chiqilgan dorilarning ahamiyati ilmiy dalillar asosida tahlil
qilingan. Shuningdek, biotexnologik vaktsinalar, ekologik xavfsizlik va zamonaviy diagnostika
usullari farmatsevtika sanoatini rivojlantirishdagi asosiy yo‘nalishlar sifatida ko‘rib chiqilgan.
Mazkur maqolada farmatsevtika sanoatida biotexnologiyaning o‘rni va uning dori vositalarini
ishlab chiqarish, sifati va samaradorligini oshirishdagi roli yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
Farmatsevtika, biotexnologiya, gen terapiyasi, monoklonal antitanalar,
rekombinant DNK, vaktsinalar, biofarmatsevtika, ekologik xavfsizlik, biopolimerlar,
innovatsion dorilar.
Abstract:
The importance of medicines developed on the basis of recombinant DNA
technologies, gene therapy, monoclonal antibodies and biopolymers is analyzed based on
scientific evidence. Also, biotechnological vaccines, environmental safety and modern
diagnostic methods are considered as the main directions in the development of the
pharmaceutical industry. This article discusses the role of biotechnology in the pharmaceutical
industry and its role in improving the production, quality and effectiveness of medicines.
Keywords:
Pharmaceuticals, biotechnology, gene therapy, monoclonal antibodies,
recombinant DNA, vaccines, biopharmaceuticals, environmental safety, biopolymers,
innovative medicines.
Аннотация:
На основе научных данных анализируется значимость лекарственных
препаратов, разработанных на основе технологий рекомбинантной ДНК, генной
терапии, моноклональных антител и биополимеров. Биотехнологические вакцины,
экологическая
безопасность
и
современные
методы
диагностики
также
рассматриваются
как
ключевые
направления
развития
фармацевтической
промышленности. В данной статье рассматривается роль биотехнологий в
фармацевтической промышленности и их роль в улучшении производства, качества и
эффективности лекарственных средств.
Ключевые
слова:
Фармацевтика,
биотехнология,
генная
терапия,
моноклональные антитела, рекомбинантная ДНК, вакцины, биофармацевтические
препараты, экологическая безопасность, биополимеры, инновационные лекарственные
препараты.
Farmatsevtika sanoatida biotexnologiya katta ahamiyatga ega bo‘lib, u yangi turdagi dori
vositalarini yaratish, kasalliklarni samarali davolash va diagnostika qilish imkoniyatlarini
kengaytiradi. Biotexnologiya dorilarni ishlab chiqarishda an’anaviy kimyoviy usullarga
qaraganda ancha ilg‘or va samarali texnologiyalarni joriy qilishga imkon beradi. Ayniqsa,
rekombinant DNK texnologiyalari, gen terapiyasi, monoklonal antitanalar va biopolimerlar
asosida yaratilgan dorilar bugungi kunda farmatsevtik bozorni tubdan o‘zgartirmoqda.
Rekombinant DNK texnologiyasi orqali insulin, o‘sish gormonlari va interferon kabi
muhim biologik preparatlar ishlab chiqariladi. Masalan, ilgari diabet kasalligini davolash uchun
87
hayvonlardan olingan insulin ishlatilgan bo‘lsa, bugungi kunda rekombinant texnologiya
asosida ishlab chiqarilgan insulin bemorlar uchun ancha xavfsiz va samarali bo‘lib qoldi.
Shuningdek, interferon moddasi virusli kasalliklar va onkologik kasalliklarni davolashda
muhim o‘rin tutadi.
Monoklonal antitanalar biotexnologiyaning eng muhim yutuqlaridan biri hisoblanadi.
Ushbu preparatlar saraton, otoimmun kasalliklar va yallig‘lanish jarayonlarini davolashda katta
samaradorlikka ega. Masalan, trastuzumab (Herceptin) ko‘krak bezi saratoniga chalingan
bemorlar uchun juda muhim dori vositasi bo‘lib, u faqat saraton hujayralarini nishonga olib,
sog‘lom hujayralarga zarar yetkazmaydi. Bu esa biotexnologik dori vositalarining an’anaviy
kimyoviy dorilarga nisbatan ancha xavfsiz va samarali ekanligini ko‘rsatadi.
Gen terapiyasi – farmatsevtik biotexnologiyaning yana bir muhim sohasi bo‘lib, u genetik
kasalliklarni davolash imkonini beradi. Ushbu texnologiya yordamida mutatsiyaga uchragan
genlar to‘g‘rilanadi yoki sog‘lom genlar organizmga kiritiladi. Hozirda gen terapiyasi Duchenne
mushak distrofiyasi, gemofiliya va irsiy ko‘rlik kabi kasalliklarni davolashda qo‘llanilmoqda.
Biotexnologiya asosida ishlab chiqarilgan vaktsinalar ham zamonaviy tibbiyotda muhim o‘rin
egallaydi. An’anaviy vaktsinalardan farqli o‘laroq, rekombinant va mRNK vaktsinalari immun
javobni kuchaytirib, organizmni virus yoki bakteriyalardan samarali himoya qiladi. Masalan,
COVID-19 pandemiyasi paytida Pfizer-BioNTech va Moderna tomonidan ishlab chiqilgan mRNK
vaktsinalari biotexnologiyaning ulkan yutug‘i sifatida e’tirof etildi.
Farmatsevtika sanoatida biopolimerlar va bioinjeneriya ham katta ahamiyatga ega.
Biopolimerlar yordamida uzoq muddatli ta’sirga ega dori vositalari ishlab chiqariladi. Masalan,
insulin inyeksiyalari o‘rniga uzoq muddat ta’sir qiluvchi biomateriallar asosida yaratilgan
preparatlar diabet bemorlari uchun qulaylik yaratmoqda. Biotexnologiyaning farmatsevtik
sanoatdagi o‘rni nafaqat dori vositalarini ishlab chiqarish, balki ularning sifat nazorati va
xavfsizligini ta’minlashda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy biotexnologik usullar
yordamida dorilarning tarkibi, tozaligi va samaradorligi aniq tekshiriladi. Masalan, yuqori
samarali suyuqlik xromatografiyasi (HPLC) va mass-spektrometriya texnologiyalari
dorilarning aniq dozalarini o‘lchashda keng qo‘llaniladi. Shuningdek, biotexnologik usullar
atrof-muhitni muhofaza qilishda ham muhim rol o‘ynaydi. Biotexnologik ishlab chiqarish
jarayonlari kimyoviy sintezga qaraganda ekologik jihatdan xavfsizroq bo‘lib, chiqindilarni
kamaytirishga yordam beradi. Masalan, fermentativ katalizatorlar asosida ishlab chiqarilgan
dorilar an’anaviy kimyoviy usullarga nisbatan kamroq chiqindi hosil qiladi. Umuman olganda,
farmatsevtika sanoatida biotexnologiya dori vositalarining samaradorligi va xavfsizligini
oshirish, yangi terapiya usullarini ishlab chiqish va ekologik barqarorlikni ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega. Biotexnologiyaning rivojlanishi kelajakda ko‘plab murakkab kasalliklarning
davosi topilishiga va farmatsevtika sanoatining yanada rivojlanishiga xizmat qiladi.
Xulosa
Farmatsevtika sanoatida biotexnologiyaning roli tobora ortib, an’anaviy kimyoviy
usullarga nisbatan samarali va xavfsiz yechimlarni taklif qilmoqda. Rekombinant DNK
texnologiyalari, gen terapiyasi, monoklonal antitanalar va biopolimerlar asosida ishlab
chiqilgan dorilar murakkab kasalliklarni davolash imkoniyatlarini kengaytiradi. Biotexnologik
vaktsinalar pandemiyalar bilan kurashishda katta ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek,
ekologik xavfsizlik va innovatsion diagnostika usullari farmatsevtika sanoatini yangi bosqichga
olib chiqmoqda. Kelajakda biotexnologik yondashuvlarning yanada rivojlanishi tibbiyot va
88
farmatsevtika sohasida yangi kashfiyotlarga zamin yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Bobomurodov S.I. Farmatsevtik biotexnologiya va innovatsion dorilar. – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020.
2.
Xabibullayev N.X., Mirzayev A.A. Dorilar ishlab chiqarish texnologiyasi va sifat nazorati. –
Toshkent: O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Nashriyoti, 2019.
3.
G‘afforov B., O‘rinboyeva N.
“Farmakologiya asoslari”.
Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Ensiklopediyasi, 2019.
4.
Jaxon sog‘liqni saqlash tashkiloti (WHO
).
Biopharmaceutical Innovations and
Applications – Geneva: WHO Press, 2020.
