37
O‘ZBEKISTONDA DINIY ERKINLIK: KONSTITUTSIYAVIY VA HUQUQIY
ASOSLAR
Qodirova Dilzoda
FarDU talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15179435
Annotatsiya:
Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida diniy erkinlikning
konstitutsiyaviy va huquqiy asoslari tahlil qilinadi. Diniy erkinlik tushunchasi, uning davlat
siyosati va huquqiy-me’yoriy asoslari o‘rganiladi. Shuningdek, O‘zbekistonda diniy erkinlikni
ta’minlash borasidagi islohotlar va xalqaro tajribalar bilan taqqoslash keltiriladi. Maqolada
mavjud qonunchilik bazasi hamda diniy erkinlikni ta’minlashga qaratilgan huquqiy
mexanizmlar muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar.
diniy erkinlik, Konstitutsiya, huquqiy asoslar, O‘zbekiston, davlat siyosati,
konfessiyalar, qonunchilik.
Kirish.
Diniy erkinlik har bir insonning asosiy huquqlaridan biri bo‘lib, BMTning Inson
huquqlari umumjahon deklaratsiyasida ham mustahkamlab qo‘yilgan. O‘zbekiston
Respublikasida ham diniy erkinlik Konstitutsiya va tegishli qonunchilik me’yorlari bilan
kafolatlangan. Mustaqillikdan so‘ng O‘zbekiston diniy erkinlikka oid siyosatini isloh qilib, turli
konfessiyalarning tinch-totuv yashashiga imkon beradigan huquqiy bazani shakllantirdi.
Ushbu maqolada mamlakatda diniy erkinlikning konstitutsiyaviy va huquqiy asoslari,
amaldagi qonunchilik va xalqaro standartlarga mosligi tahlil qilinadi.
O‘zbekistonda diniy erkinlikning konstitutsiyaviy asoslari. O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida diniy erkinlik masalasi alohida o‘rin tutadi. Xususan:
18-modda: Barcha fuqarolar teng huquqlarga ega va millati, dini, irqi, jinsi va boshqa
jihatlariga ko‘ra kamsitilish mumkin emas.
31-modda: Har bir fuqaro istalgan dinni tanlash yoki hech qanday dinga e’tiqod
qilmaslik huquqiga ega.
61-modda: Din va davlat bir-biridan ajratilgan, davlat hech bir dinga afzallik bermaydi.
Bu normalar fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlaydi hamda davlatning diniy
ishlarni boshqarishdagi neytralligini belgilaydi.
O‘zbekistonda diniy erkinlikni ta’minlovchi qonunchilik asoslari. O‘zbekiston diniy
erkinlikni huquqiy jihatdan mustahkamlash uchun bir qator qonunlarni qabul qilgan. Muhim
qonun hujjatlari orasida:
1. "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi Qonun (1998-yil, 2021-yilda yangi
tahrirda qabul qilingan). Fuqarolarning diniy erkinligini himoya qilish. Diniy tashkilotlarni
ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi. Diniy ta’lim va targ‘ibot masalalarini tartibga solish.
2. "O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi". Diniy adovat qo‘zg‘ash va
ekstremistik harakatlarga qarshi kurash choralarini belgilaydi.
3. "Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks". Ruxsatsiz diniy yig‘ilishlar o‘tkazish va
noqonuniy diniy materiallar tarqatish uchun javobgarlikni belgilaydi.
4. Xalqaro huquqiy me’yorlarga muvofiqlik. O‘zbekistonning diniy erkinlikka oid
qonunchiligi BMT va YeXHT (Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti) tomonidan
belgilangan xalqaro standartlarga muvofiqlashtirilgan.
Diniy erkinlik va davlat siyosati. O‘zbekiston diniy erkinlik sohasida huquqiy islohotlarni
38
izchil amalga oshirmoqda. 2017-yildan boshlab Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi
bilan diniy islohotlar kuchaytirildi:
2018-yilda "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonunga o‘zgartirishlar
kiritildi.
Diniy ekstremizmga qarshi kurash bo‘yicha yangi strategiyalar ishlab chiqildi.
Qator diniy tashkilotlar qayta ro‘yxatdan o‘tkazildi, bu esa ularning erkin faoliyat
yuritishini ta’minladi.
Diniy erkinlik va jamiyat. O‘zbekistonda 130 dan ortiq millat va elatlar istiqomat qiladi,
shuningdek, turli konfessiyalar ham faoliyat yuritmoqda. O‘zbekistonda Musulmonlar idorasi,
Pravoslav cherkovi, Katolik cherkovi, Protestant jamoalari, Yahudiy jamoalari kabi turli diniy
tashkilotlar mavjud.
Biroq, diniy ekstremizm va noqonuniy targ‘ibot xavfi saqlanib qolayotganligi sababli,
hukumat diniy faoliyatga nisbatan nazoratni kuchaytirgan. Bu esa ayrim hollarda diniy
erkinlikning cheklanishiga olib kelishi mumkinligi haqida xalqaro tashkilotlar tomonidan
bildirgan tanqidlar ham mavjud.
Xulosa. O‘zbekistonda diniy erkinlik konstitutsiyaviy va huquqiy jihatdan kafolatlangan
bo‘lsa-da, diniy faoliyat davlat tomonidan muayyan darajada tartibga solinadi. Mustaqillikdan
keyingi davrda diniy erkinlikni ta’minlashga qaratilgan qator islohotlar amalga oshirilgan
bo‘lsa-da, qonunlarni yanada liberallashtirish bo‘yicha muhokamalar davom etmoqda. Shu
sababli, diniy erkinlik va davlat siyosati o‘rtasidagi muvozanatni saqlash muhim masala bo‘lib
qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abduqodirov B. O‘zbekistonda diniy bag‘rikenglik va huquqiy mexanizmlar. Toshkent,
2020.
2.
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi.
3.
Buxorov J. Diniy tashkilotlar va ularning huquqiy maqomi. Toshkent, 2018.
4.
Islom Karimov. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. Toshkent, 1997.
5.
Mirziyoyev Sh. M. Yangi O‘zbekiston konsepsiyasi va diniy islohotlar. Toshkent, 2022.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2023-yilgi tahrir.
7.
O‘zbekiston Respublikasining 'Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida'gi Qonuni
(2021-yil).
8.
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi.
9.
Qozoqboyev N. O‘zbekistonda konfessiyalararo totuvlik. Toshkent, 2019.
10.
Rahimov O. Diniy ekstremizmga qarshi kurashning huquqiy asoslari. Toshkent, 2021.
11.
YeXHT. Markaziy Osiyoda diniy erkinlik va inson huquqlari. Vena, 2020.
