67
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING ESTETIK TARBIYASIDA
MUSIQANING O‘RNI
Z.A.Nuraliyeva
Guliston davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi, izlanuvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14645556
Annotatsiya
: ushbu maqolada
maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik tarbiyasida
musiqaning o‘rni va roli, uning rivojlanishida muhim ahamiyati tadqiq qilingan.
Kalit so‘zlar:
musiqa, san’at, ritm, madaniyat, maktabgacha ta’lim, tipologiya, Haqiqiy-
Men va Ideal-Men, estetika.
Аннотация
: В статье рассматриваются место и роль музыки в эстетическом
воспитании детей дошкольного возраста, ее значение в их развитии.
Ключевые понятия:
музыка, занятия, ритм, культура, дошкольное образования,
типовые, Я-реальном и Я-идеальном, эстетика.
Abstract
: The article examines the place and role of music in the aesthetic education of
preschool children, its importance in their development.
Key concepts
: music, activities, rhythm, culture, preschool education, typical, real-life
and ideal-life, aesthetics.
Mamlakatimizda bolalarga musiqiy-estetik tarbiya berish bilan ko‘plab tashkilotlar
shug‘ullanib, ularning barchasini bir maqsad – barkamol, ma’naviyatli shaxsni tarbiyalash
mujassam etgan.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musiqiy ta’limning vazifalari va mazmuni har
tomonlama shaxsiy rivojlanishning umumiy maqsadlari estetik tarbiya bilan belgilanadi.
Ma’lumki, bunday maqsadlar: bolalarni san’at sohasidagi faoliyatga yetkazish, estetik idrok
etish va musiqiy asarga hissiy munosabatni rivojlantirish, musiqaga muhabbatni tarbiyalash,
musiqiy mahoratni, musiqiy didni rivojlantirish va ishtiyoqni tarbiyalash, musiqiy faoliyatda
o‘z qobiliyatini ifodalash, ya’ni bolalarning badiiy va ijodiy sevimli mashg‘ulotlarini
rivojlantirishni o‘zida mujassam etgan.
Musiqiy ta’lim, musiqiy faoliyat - estetik tarbiyaning markaziy tarkibiy qismlaridan biri –
maktabgacha yoshda bolalarning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Musiqa insonga ta’sir qilishning ajoyib kuchiga ega va shuning uchun u bolani estetik
tarbiyalashning ajoyib va juda kuchli vositalaridan biridir. Bola hayotida haqiqiy voqealarni
qanday boshdan kechirishi mumkin bo‘lsa musiqa bilan tanishuvni ham xuddi shunday
boshdan kechiradi. Musiqaga ta’sir qilish ijobiy hayotiy tajriba orttirish imkoniyatidir. Musiqa
orqali bola o‘z his-tuyg‘ularini ifodalashni o‘rganadi. Insonning buyuk fikrlari, chuqur tuyg‘ulari
olamini ifoda etuvchi, hissiy munosabat uyg‘otishga qodir, qalbning estetik tomoniga ta’sir
etuvchi yorqin san’at asarlari tarbiya manbai va vositasiga aylanadi. Kattaroq maktabgacha
yoshdagi bolalar bilan ishlashda bu juda muhimdir.
Har bir inson musiqaga qiziqish va ishtiyoqni o‘ziga xos tarzda namoyon qiladi va ma'lum
bir musiqiy janrga, sevimli bastakorga, alohida asarga ustunlik beradi; Inson o‘qish, yozish,
hisoblash va chizishni o‘rganganidek, tasvirlarning dinamik rivojlanishini, qarama-qarshi
mavzularning to‘qnashuvi va kurashini va ularning tugallanishini qayd etib, musiqani tanib
olishni, qadrlashni, diqqat bilan tinglashni o‘rganishi kerak. “Musiqa odamlarni ezgulikka,
go‘zallikka, insoniylikka chorlovchi eng mo‘jizaviy, eng nozik vositadir. Musiqa tufayli inson
68
nafaqat atrofidagi dunyoda, balki o‘zida ham ulug‘vor ham buuyuklik go‘zallik g‘oyasini
uyg‘otadi. Musiqa o‘z-o‘zini tarbiyalashning qudratli vositasidir. Umuman estetik tarbiyada,
xususan, musiqa ta’limida ham bolalarni go‘zallik olami bilan tanishtirishda o‘qituvchiga
yo‘naltiruvchi psixologik munosabatlar muhim ahamiyatga ega. Gimnastika tanaga shifo bo‘lsa,
musiqa inson qalbini davolaydi, - deb yozgan edi V. A. Suxomlinskiy.
Musiqa hissiyotlar sohasini rivojlantiradi va o‘z-o‘zini bilishga yordam beradi. Bu insonga
eng kuchli hissiy ta'sirlardan biriga ega: u sizni quvontiradi va azoblaydi, orzu qiladi va xafa
qiladi, o‘ylaydi va atrofingizdagi dunyoni, odamlarni va ularning munosabatlarini tushunishga
o‘rgatadi. Bu bolalarni orzular dunyosiga olib borishi va dushman bo‘lib chiqishi mumkin,
ammo boshqa barcha vositalar samarasiz bo‘lgan hollarda ham ijobiy tarbiyaviy ta'sir
ko‘rsatishi mumkin.
Musiqa san’ati inson tug‘ilishidanoq unga kuchli ta'sir qiladi va uning umumiy madaniy
rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Musiqa bolaning hissiy tabiatiga yaqin. Musiqa ta’sirida
uning badiiy idroki rivojlanadi, tajribasi boyib boradi. Binobarin, har tomonlama barkamol,
jismonan barkamol, ma’naviy boy, axloqiy jihatdan benuqson insonlarni tarbiyalashda katta
maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqiy-estetik tarbiyasiga yetarlicha e’tibor bermaslik
mumkin emas.
Musiqa bilan do‘stlashishni hali har qanday bilimga ochiq bo‘lganda, iloji boricha erta
boshlashi kerak. Va yaqin atrofdagilar bolani u shug‘ullanayotgan mashg‘ulotni sevishini
ta'minlashi, uni qo‘llab-quvvatlab, uning har ishidan zavqlanishi kerak. Erta hissiy reaktsiya
bolalarni hayotning birinchi oylaridan boshlab musiqa bilan tanishtirishga imkon beradi, bu
esa uni estetik tarbiyada faol yordamchiga aylantiradi. Butun dunyo mutaxassislari tomonidan
e'tirof etilgan tug‘ilishdan maktabga kirishgacha bo‘lgan davr - bu bolaning eng tez jismoniy va
aqliy rivojlanishi, butun hayoti davomida inson uchun zarur bo‘lgan fazilatlarning dastlabki
shakllanishi. Bolalar musiqiy faoliyatning har qanday turida musiqa eshitishni o‘rganishlari
kerak: qo‘shiq aytishda, bolalar cholg‘u asboblarini chalishda va harakat paytida uning
ovozining tabiatini tinglash. "Musiqa bilan muloqotning har qanday shakli, har qanday musiqiy
faoliyat musiqani eshitishga o‘rgatadi, uni tinglash va fikrlash qobiliyatini doimiy ravishda
takomillashtiradi", deydi taniqli o‘qituvchi D. B. Kabaleyvskiy.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda bolalarni turli xil asarlar bilan
tanishtirishga asoslangan musiqa tinglash, qiziqish kuchayadi va atrofdagi dunyoga estetik
munosabatni tarbiyalaydi. Kognitiv vazifalar musiqiy qobiliyatlarni rivojlantirish bilan
chambarchas bog‘liq holda hal qilinadi, musiqa bolalarni tajribalar bilan boyitadi; Asarlarning
rang-barang mazmuni bolani empatiyaga undaydi va uning his-tuyg‘ularini faollashtiradi.
Bolalarning o‘sib borayotgan qobiliyatlari, musiqani idrok etishda to‘plagan tajribasi ularga
estetik munosabatni yanada faol rivojlantirishga imkon beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama va barkamol rivojlanishi
muammolarini hal etishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan musiqiy-estetik tarbiyaning eng
muhim vositasi qo‘shiqchilikdir. Dasturning mazmuni musiqiy va estetik ta'lim maqsadlari
bilan belgilanadi, ular bolaning ma'naviy dunyosini boyitadigan, estetik, ijobiy his-tuyg‘ularni
uyg‘otadigan, qiziqishlarni rivojlantirish va musiqiy ta'limning birinchi namoyon bo‘lishini
ta'minlaydigan turli qo‘shiqlar bilan tanishish orqali amalga oshiriladi. ta'mi.
Ritmik mashg‘ulotlar ham o‘quv jarayoni bo‘lib, katta maktabgacha yoshdagi bolalar
shaxsiyatining ko‘plab jihatlarini rivojlantirishga yordam beradi: musiqiy-estetik, hissiy, irodali
69
va kognitiv. Bolalar cholg‘u asboblarida chalish ham qiziqarli va foydali mashg‘ulotdir, chunki
cholg‘u chalishni o‘rganish jarayonida eshitish tushunchalari, ritm, tembr, dinamika tuyg‘usi
yaxshi shakllanadi. Bolaning harakatlarida mustaqillik, e'tibor va tashkilotchilik rivojlanadi.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik tarbiyalash vazifalari asosan kognitiv-
estetik sikl darslarida va teatr va o‘yin faoliyati jarayonida amalga oshiriladi. Bu yerda ularning
ma’naviy dunyosini turli vositalar (musiqa, xoreografiya, badiiy faoliyat, teatr) bilan boyitish
masalalari hal etiladi; tabiatga, odamlarga, o‘z xalqi tarixiga, madaniy qadriyatlarga estetik
munosabatni shakllantirish; atrofdagi dunyoni hissiy idrok etish, tasavvurni rivojlantirish;
estetik idrok ob'ektlariga nisbatan hissiy ijobiy munosabatni shakllantirish: rasmlar, raqslar,
qo‘shiqlar, tomoshalar va boshqalar; plastik va yuz ifodasini rivojlantirish.
Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda aytishimiz mumkinki, katta yoshdagi
maktabgacha yoshdagi bolalarni badiiy-estetik tarbiyalashda musiqaning roli juda katta. Bu
maktabgacha yoshdagi bolaning badiiy va estetik tarbiyasini shakllantirishning eng asosiy,
muhim vositalaridan biridir.
References:
1.
Н. А. Ветлугина «Методика музыкального воспитания в детском саду»
2.
А. Н. Зимина «Основы музыкального воспитания в дошкольном учреждении»
3.
Т. С. Бабаджан «Музыкальное воспитание детей раннего возраста»
4.
Е. И. Юдина «Первые уроки музыки и творчества»
5.
С. И. Бекина, Т. П. Ломова, Е. Н. Соковнина «Музыка и движение»
6.
Журнал «Справочник музыкального руководителя»
7.
М. Б. Зацепина «Музыкальное воспитание в детском саду»
8.
М. Б. Зацепина «Культурно-досуговая деятельность в детском саду.
