132
AKADEMIK LITSEY O‘QUVCHILARDA UMUMINSONIY QADRIYATLARNI
RIVOJLANTIRISH METODIKASINI TAKOMILLASHTIRISH MAZMUNI
Toshkenboyev Navro‘zbek Qosimjon o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirligi,
Andijon akademik litseyi huquq fani o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14709445
Annotatsiya.
Ushbu maqolada akademik litsey o‘quvchilarda umuminsoniy
qadriyatlarni rivojlantirish metodikasini takomillashtirish mazmuni hamda unung nazariy
asoslari bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar
: madaniyat, ma’naviyat, imkoniyatlar, madaniyatni shakllantirish, bilim,
nazariya.
Bugungі kundа mаmlаkаtіmіzdа tа’lіm sоhаsіdа оlіb bоrіlаyоtgаn іslоhоtlаr nеgіzіdа
yоshlаrnі хаr tоmоnlаmа yеtuk mutахаsіs kаdr, huquqіy mаdаnіyаtlі shахs sіfаtіdа
tаrbіyаlаsh dоlzаrb vаzіfа sіfаtіdа іlgаrі surіlmоqdа.
Akademik litsey o‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirish metodikasini
takomillashtirish muаmmоsіnі tаhlіl еtіshdа vа mаdаnіyаt tushunchаlаrіnі mаdаnіyаt
tushunchаsі bіlаn о’zаrо nіsbаtdа tаdqіq еtіsh аlоhіdа о’rіngа еgа.
Akademik litseylarda umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirish metodikasini
takomillashtirish, o‘quvchilarda axloqiy, ijtimoiy va madaniy qadriyatlarni shakllantirish
jarayonini samarali qilishga qaratilgan bir qator pedagogik yondashuvlarni o‘z ichiga oladi.
Ushbu metodikaning takomillashtirilgan mazmuni quyidagi jihatlarga asoslanadi:
Integratsiyalashgan ta’lim yondashuvi
: Umuminsoniy qadriyatlarni o‘rgatish uchun
turli fanlar bo‘yicha integratsiyalashgan ta’lim yondashuvini qo‘llash zarur. Masalan, tarix,
adabiyot, huquq, jismoniy tarbiya kabi fanlarda umumiy axloqiy va madaniy qadriyatlarni
o‘rgatish. Bunday yondashuv o‘quvchilarga nafaqat ma’lum bir fan bo‘yicha bilimlar berish,
balki turli sohalarda umumiy qadriyatlar, axloqiy masalalar va ijtimoiy muammolar haqida
keng tushuncha hosil qilish imkonini yaratadi.
Amaliyot
: Misol uchun, tarix darslarida o‘quvchilarga inson huquqlari, adolat, tenglik
kabi qadriyatlar o‘rgatiladi, adabiyotda esa badiiy asarlar orqali axloqiy dilemmalar va
umuminsoniy masalalar tahlil qilinadi.
2.
Interfaol metodlarni qo‘llash
: O‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlarni
rivojlantirish uchun interfaol va amaliy metodlardan foydalanish samarali. Guruhli ishlar,
munozaralar, simulyatsiyalar, "miya hujumlari", rolli o‘yinlar kabi metodlar o‘quvchilarga
nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko‘nikmalarni ham rivojlantirish imkoniyatini beradi.
Amaliyot
: Munozara va simulyatsiyalar orqali o‘quvchilar inson huquqlari, ijtimoiy adolat,
murosa va tolerantlik kabi masalalar haqida fikr bildirishadi, boshqalar bilan fikr
almashadilar va konstruktiv qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar.
3.
Badiiy asarlar va madaniy merosni o‘rganish
: Badiiy adabiyot, san’at va madaniy
meros orqali umuminsoniy qadriyatlarni o‘rgatish metodikasi ham muhimdir. O‘quvchilar
badiiy asarlar, film va teatr spektakllari orqali haqiqat, adolat, rahm-shafqat, o‘zaro hurmat
kabi qadriyatlarni o‘rganadilar. Shuningdek, madaniy merosni o‘rganish orqali o‘z xalqining
va boshqa xalqlarning tarixiy qadriyatlarini anglaydilar.
133
Amaliyot
: O‘quvchilarga klassik adabiyot asarlarini o‘qish va ularni tahlil qilish, badiiy
asarlardagi axloqiy va ijtimoiy masalalarni muhokama qilish. Masalan, "Hamlet" yoki "Anna
Karenina" kabi asarlarda insoniy muammolarni tahlil qilish orqali qadriyatlarni chuqurroq
tushunish.
4.
Proyektga asoslangan o‘qitish metodikasi
: O‘quvchilarga real hayotdagi ijtimoiy,
siyosiy va ekologik muammolarni hal qilish uchun proyekt asosida ishlarni tashkil qilish.
Bunday metodika o‘quvchilarda o‘zaro hamkorlik, mas’uliyat va ijtimoiy faoliyatni
rivojlantirishga yordam beradi.
Amaliyot
: O‘quvchilarga ijtimoiy yoki ekologik muammo bo‘yicha loyiha ishlab chiqish
topshirig‘i berish. Masalan, "Atrof-muhitni himoya qilish" yoki "Inson huquqlari" mavzusida
loyiha yaratish orqali ularning ijtimoiy mas’uliyatini oshirish.
5.
Axloqiy dilemmalarni muhokama qilish
: O‘quvchilarga axloqiy dilemmalar haqida
muhokama qilish va ularga qarorlar qabul qilishni o‘rgatish. Bu usul o‘quvchilarda tanqidiy
fikrlash va axloqiy qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Amaliyot
: O‘quvchilarga
turli axloqiy dilemmani taqdim etish va ular bilan birgalikda yechim topish. Masalan, "Bir
kishining hayoti bilan boshqa bir kishining hayoti o‘rtasida tanlov qilish" yoki "Haqqoniylik va
manfaatlarni qanday muvozanatlash" kabi masalalarni muhokama qilish.
6.
Inson huquqlari va adolat darslari
: Inson huquqlari, erkinliklar, adolat va tenglik
kabi umuminsoniy qadriyatlarni o‘rganishga alohida e’tibor qaratish. Bu mavzularni
o‘qitishda amaliyotlar, huquqiy tahlillar va haqiqiy hayotdagi misollarni keltirish metodikasi
samarali bo‘ladi.
Amaliyot
: O‘quvchilarga Inson huquqlari deklaratsiyasini o‘qish, uni tahlil qilish va unga
mos keladigan real hayotdagi voqealar yoki hodisalarni muhokama qilish.
7.
Ijtimoiy faoliyatga jalb qilish
: O‘quvchilarni ijtimoiy faoliyatlarga jalb qilish, ularni
jamiyatda yordam berishga, o‘zaro yordam va rahm-shafqat ko‘rsatishga undash. Bunday
faoliyat o‘quvchilarda jamiyatga nisbatan mas’uliyatni rivojlantiradi.
Amaliyot
: Xayriya
tadbirlari, ekologik harakatlar, inson huquqlari uchun kurashish kabi loyihalarda
o‘quvchilarning ishtirokini tashkil etish.
8.
Texnologiya va multimediya vositalaridan foydalanish
: Zamonaviy texnologiya va
multimedia vositalarini o‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirishda qo‘llash
metodikasi. Onlayn kurslar, video materiallar, interaktiv ilovalar va simulyatsiyalar
o‘quvchilarga global muammolarni tushunishga, turli madaniyatlar va xalqlar bilan o‘zaro
muloqot qilishga yordam beradi.
Amaliyot
: Onlayn platformalarda o‘quvchilarga global muammolarni va umuminsoniy
qadriyatlarni o‘rgatish, video va film materiallari yordamida turli madaniyatlar haqida
ma’lumot berish.
9.
O‘zaro hamkorlik va guruhli ishlashni rivojlantirish
: Guruhli ishlash, o‘zaro
hamkorlik va jamoaviy ishlarni rivojlantirish orqali o‘quvchilarda rahbarlik, hamjihatlik,
boshqalarni hurmat qilish kabi qadriyatlarni rivojlantirish.
Amaliyot
: O‘quvchilarga guruh bo‘lib ishlashni, birgalikda muammolarni hal qilishni va
turli vazifalarni bajarishni tashkil qilish.
Akademik litseylarda umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirish metodikasini
takomillashtirish, o‘quvchilarda axloqiy va ijtimoiy mas’uliyatni rivojlantirish, ularga nafaqat
bilimlar, balki umuminsoniy qadriyatlar, axloqiy qarorlar va jamiyatda faol fuqarolar sifatida
134
o‘z o‘rinlarini topish imkonini yaratadi. Bu metodik yondashuvlar o‘quvchilarni
dunyoqarashini kengaytiradi va ularda mustahkam axloqiy, ijtimoiy va madaniy qadriyatlarni
shakllantiradi.
Bugungi kunda ta’lim jarayonida o‘quvchilar tomonidan ham turli o‘quv loyihalarning
tayyorlanishiga e’tibor qaratilmoqda. Xo‘sh, o‘quv loyihasining o‘zi nima? O‘quv loyihalarini
tayyorlash jarayoni qanday kechadi? O‘quv loyihasi – 1) o‘quvchilarning muammolarni izlash,
tadqiqot qilish va yechish, natija (yechim)ni mahsulot ko‘rinishida rasmiylashtirishga
qaratilgan mustaqil o‘quv faoliyatini tashkil etish usuli; 2) nazariy bilimlar asosida amaliy
topshiriqlarni yechishga qaratilgan o‘quv harakati vositasi; 3) rivojlantirish, tarbiyalash, ta’lim
berish, bilimlarni boyitish, mustahkamlash va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan
didaktik vosita.
References:
1.
Дьюи Дж. Демократия и образование //Д..Дьюи. - М.: Пед.-Прес., 2000 г. - 384 с.
2.
Завалко Н. Теория и практика индивидуализации процесса обучения в
многоступенчатой системе «детский сад - школа - вуз»: дис... д-ра пед. наук //. –
Барнаул.: 2000 г. – 307 с.
3.
Запесоцкий А. Образование: философия, культурология, политика // М., Наука,
2002. – 456 с.
4.
Зверевой М.. В.Занкова, Индивидуальные варианты развития младших
школьников. Под. ред. Л.В. – М., 1993
