77
PSORIAZ KASALLIGINING KELIB CHIQISHI VA UNING DAVOLASH YO‘LLARI
CHORIYEVA RA’NOGUL MUZAFFAR QIZI
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti 2-bosqich talabasi
S.
SH. BOYQOBILOV
Ilmiy rahbar: Termiz iqtisodiyot va servis universiteti Tibbiyot fakulteti o‘qituvchisi
E-mail: soatmurad_boyqobilov@tues.uz
https://doi.org/10.5281/zenodo.14744611
Annotatsiya:
Ushbu maqolada psoriaz kasalligining kelib chiqishi va davolash usullari
haqida so‘z yuritiladi. Maqolada, shuningdek, psoriazning davolash usullari ham ko‘rib
chiqiladi. Bugungi kunda psoriazni davolashda turli usullar qo‘llaniladi: topikal davolash,
fototerapiya, sistematik davolash va biologik terapiyalar. Har bir usulning samaradorligi
bemorning kasallikning og‘irligiga, individual xususiyatlariga va bemorning umumiy holatiga
qarab farq qiladi. Kasallikni samarali boshqarish uchun individual yondashuv va kompleks
davolash zarur. Bu maqolada psoriaz kasalligi haqida umumiy ma’lumotlar va davolash
usullari tahlil qilinadi.
Psoriaz - surunkali va yallig‘lanishli teri kasalligi bo‘lib, asosan teri
hujayralarining tezroq yangilanishi bilan namoyon bo‘ladi. Uning kelib chiqish sabablari hali
to‘liq aniqlanmagan bo‘lsa-da, genetik, immunologik va atrof-muhit omillari uning
rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Psoriazning davolash usullari zamonaviy tibbiyotda turli
xil terapiya va dori-darmonlar orqali amalga oshiriladi, shuningdek, bemorning turmush
tarzini o‘zgartirish ham muhim ahamiyatga ega.
Kalit so‘zlar:
Psoriaz, teri kasalligi, genetik omillar, immun tizimi, davolash, dori-
darmonlar, terapiya, turmush tarzi.
Abstract:
This article discusses the origins and treatment of psoriasis. The article also
discusses the treatment methods for psoriasis. Today, various methods are used to treat
psoriasis: topical treatment, phototherapy, systemic treatment, and biological therapies. The
effectiveness of each method varies depending on the severity of the disease, individual
characteristics, and the patient's general condition. An individual approach and
comprehensive treatment are necessary for effective management of the disease. This article
analyzes general information about psoriasis and treatment methods.
Psoriasis is a chronic
and inflammatory skin disease, mainly manifested by accelerated skin cell turnover. Although
its causes are not yet fully understood, genetic, immunological and environmental factors play
an important role in its development. Treatment methods for psoriasis in modern medicine
are carried out through various therapies and medications, and changing the patient's lifestyle
is also important.
Keywords:
Psoriasis, skin disease, genetic factors, immune system, treatment,
medications, therapy, lifestyle.
KIRISH:
Psoriaz — surunkali va yallig‘lanishli teri kasalligi bo‘lib, u asosan terining
yuqori qatlamlarida toshmalar, qizarish va qobiq hosil bo‘lishi bilan namoyon bo‘ladi. Bu
kasallik insonning turmush sifatiga sezilarli ta'sir ko‘rsatishi mumkin, chunki psoriaz teri
ustidagi o‘zgarishlar bilan birga jismoniy va psixologik noqulayliklarga olib keladi. Psoriaz,
shuningdek, surunkali kasallik sifatida bemorda remissiya va yallig‘lanish davrlarini almashib
turadi. Psoriazning kelib chiqishi to‘liq o‘rganilmagan bo‘lsa-da, ilmiy tadqiqotlar bu
kasallikning turli omillar, jumladan, genetika, immun tizimi va atrof-muhit ta'sirida yuzaga
kelishini ko‘rsatmoqda. Bunda teri hujayralarining noto‘g‘ri yangilanishi va immun tizimi
78
tomonidan yuzaga keladigan yallig‘lanishlar asosiy rol o‘ynaydi. Psoriazning davolash usullari
hozirda mavjud bo‘lib, ular bemorning kasallik belgilari va uning og‘irligiga qarab farq qiladi.
Davolash usullari topikal preparatlardan tortib, fototerapiya va biologik dori-darmonlargacha
keng tarqalgan. Biroq, psoriazning mutlaqo davolanishi hozircha mumkin emas, lekin
zamonaviy tibbiyotda uning belgilari samarali ravishda boshqarilishi va bemorlarning hayot
sifatini yaxshilash imkoniyatlari mavjud. Kasallikni to‘g‘ri boshqarish va davolash uchun
psoriazning kelib chiqish sabablari va uning davolash yo‘llarini yaxshi tushunish muhimdir.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Psoriaz kasalligi va uning davolash usullari bo‘yicha bir qator ilmiy tadqiqotlar va klinik
izlanishlar mavjud. Psoriazning rivojlanishi va uning sabablarini o‘rganishga qaratilgan
tadqiqotlar ko‘p asrlar davomida olib borilgan bo‘lsa-da, bu kasallikning aniq sabablarini
aniqlash hali to‘liq amalga oshirilmagan. Biroq, psoriazning genetika, immun tizimi va atrof-
muhit omillari bilan bog‘liq ekanligi haqidagi ilmiy ishlar keng tarqalgan. Bir nechta
tadqiqotlar psoriazning genetik asoslarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Xususan, Gudjonsson va
boshqalar (2009) psoriazning familiyaviy tarqalishini va genetik xususiyatlarini o‘rgangan.
Ularning natijalariga ko‘ra, psoriazning rivojlanishida HLA-C*06:02 genining roli katta
ekanligi aniqlangan. Shuningdek, Li va boshqalar (2018) psoriazda immun tizimi va teri
hujayralarining tezkor yangilanishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganib, kasallikning immunologik
mexanizmlarini tushuntirishga muvaffaq bo‘lganlar. Psoriazning davolash usullari ham ilmiy
izlanishlarning markazida bo‘lib, zamonaviy tibbiyotda topikal, fototerapiya, sistematik va
biologik davolash metodlari keng qo‘llaniladi. Boehncke va Schön (2015) psoriazning turli
shakllariga qarab, topikal davolashning samaradorligini ta’kidlaganlar. Shuningdek, Krueger
va boshqalar (2017) biologik preparatlarning psoriazdagi muvaffaqiyatli qo‘llanilishini
o‘rganib, ularning samaradorligini yuqori deb baholaganlar. Mazkur tadqiqotda psoriaz
kasalligining kelib chiqishi va davolash usullari bo‘yicha mavjud adabiyotlar tahlili asosida
metodologik yondashuvlar ishlab chiqildi. Tadqiqotning metodologik asosi sifatida quyidagi
yondashuvlar qo‘llaniladi:
* Literatura tahlili: Psoriaz kasalligi va uning davolash usullari bo‘yicha mavjud ilmiy
adabiyotlar, maqolalar, klinik tadqiqotlar va monografiyalar tahlil qilinadi. Bu metod
psoriazning genetik, immunologik va atrof-muhit omillari bo‘yicha mavjud bilimlarni tahlil
qilishni o‘z ichiga oladi.
* Klinik metod: Psoriazning klinik alomatlarini, uning turli shakllarini va davolash
usullarining samaradorligini tahlil qilish maqsadida klinik holatlar va bemorlarning
davolanish jarayonlari o‘rganiladi. Ushbu metodda bemorlarning davolash natijalari, terapiya
samaradorligi va ularning holatini yaxshilash uchun qabul qilingan dori-darmonlar tahlil
qilinadi.
* Eksperimental metod: Psoriazning yangi davolash usullarini ishlab chiqish maqsadida
laboratoriya va eksperimental tadqiqotlar o‘tkaziladi. Bu metodda teri hujayralarining
hujayra kulturasida psoriazga o‘xshash holatlarni yaratarak, yangi dori-darmonlar yoki
terapiya usullarining ta’siri o‘rganiladi.
* Statistik tahlil: Psoriaz kasalligi bilan bog‘liq klinik tadqiqotlardan olingan ma’lumotlar
statistik tahlil qilinadi. Bu ma’lumotlar kasallikning tarqalishi, davolash samaradorligi va
bemorlarning hayot sifatiga ta’siri bo‘yicha umumiy xulosalar chiqarishga yordam beradi.
Boshqa metodologiyalar bilan birgalikda, psoriazning tibbiy va psixologik ta’sirini o‘rganish
79
uchun intervyular va bemorlarning shaxsiy tajribalari ham tahlil qilinadi. Bu usul kasallikning
bemorlarga qo‘shimcha ta’sirini, shuningdek, psoriazning ijtimoiy jihatlarini yanada yaxshiroq
tushunishga yordam beradi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Psoriaz kasalligi, dunyo bo‘yicha millionlab insonlarni ta'sir qiluvchi surunkali
dermatologik kasallik sifatida, teri ustidagi o'zgarishlar bilan birga jismoniy va psixologik
noqulayliklarga olib keladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, psoriazning kelib chiqishi bir
nechta omillarning o‘zaro ta'siri natijasidir, ularga genetika, immun tizimi va atrof-muhit
faktorlari kiradi. Psoriazning genetika bilan bog‘liq ekanligi, xususan, HLA-C*06:02 genining
roli, kasallikning familiyaviy tarqalishini tasdiqlaydi. Bundan tashqari, immun tizimining
ortiqcha faollashishi, T-hujayralarining teri hujayralariga qarshi hujum qilishi psoriazning
asosiy mexanizmlaridan biridir. Psoriazda immun tizimining noto‘g‘ri faollashishi terining tez
yangilanishiga olib keladi va natijada qizil, qobiq ko‘rinishidagi toshmalar paydo bo‘ladi.
Bundan tashqari, atrof-muhit omillari, xususan stress, ba'zi dorilar va chekish, psoriazning
rivojlanishini kuchaytirishi mumkin. Bu holatni o‘rganish orqali psoriazning faollashuvini
boshqarish uchun profilaktik choralar ishlab chiqish imkoniyatlari mavjud. Shunday qilib,
psoriazning kelib chiqishini va rivojlanish mexanizmlarini yaxshiroq tushunish, uning
davolash usullarini yanada samarali qilishga yordam beradi. Psoriazning davolash usullari
zamonaviy tibbiyotda yuksak rivojlanishlarni ko‘rsatmoqda. Topikal davolashlar, masalan,
steroidli preparatlar va vitamin D analoglari, yengil shakldagi psoriazda samarali hisoblanadi.
Boehncke va Schön (2015) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda topikal davolashning
samaradorligi ta'kidlangan. Shuningdek, fototerapiya, ultrabinafsha nurlar yordamida teri
yallig‘lanishini kamaytirish usuli, o‘rta darajadagi psoriaz holatlarida muvaffaqiyatli
qo‘llaniladi. Bundan tashqari, og‘ir psoriaz shakllari uchun biologik va sistematik davolashlar
kerak bo‘ladi. Krueger va boshqalar (2017) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar biologik
preparatlarning psoriazdagi muvaffaqiyatli qo‘llanilishini ko‘rsatgan. Ushbu preparatlar,
masalan, TNF-alfa inhibitori va IL-17 inhibitorlari, immun tizimining faolligini boshqarish
orqali kasallikning yallig‘lanishini kamaytiradi. Ammo, biologik dori-darmonlarning
qimmatligi va uzoq muddatli yon ta'sirlaridan ehtiyot bo‘lish zarur. Turmush tarzini
o‘zgartirish, masalan, stressni kamaytirish, chekishni tashlash, sog‘lom ovqatlanish va
jismoniy faollikni oshirish ham psoriazni boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. Bemorlar uchun
psoriazni davolashda turli metodlarni kombinatsiyalash, davolash samaradorligini oshirishga
yordam beradi. Psoriaz kasalligi inson hayotiga sezilarli ta'sir ko‘rsatadi va uning davolash
usullari har bir bemorning individual ehtiyojlariga mos ravishda tanlanishi kerak. Psoriazning
asosiy kelib chiqish omillari genetik va immunologik omillar bilan bog‘liq bo‘lsa-da, atrof-
muhit omillari ham kasallikning rivojlanishiga ta'sir qiladi. Shuningdek, psoriazning davolash
usullari kengayib bormoqda va zamonaviy tibbiyotda topikal, fototerapiya, biologik va
sistematik davolashlar yordamida kasallikning belgilari boshqarilmoqda. Yengil shakldagi
psoriazni davolashda topikal preparatlar samarali bo‘lsa, og‘ir shakllarda biologik preparatlar
va fototerapiya asosiy davolash usullari hisoblanadi. Shuningdek, bemorlarning turmush
tarzini sog‘lomlashtirish, stressni kamaytirish va zararli odatlardan (masalan, chekish)
qochish psoriazni boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Psoriazning to‘liq davolanishi
hozircha mumkin emas, ammo kasallikni samarali boshqarish va remissiyani uzaytirish uchun
80
zamonaviy davolash usullari, shuningdek, profilaktik choralar mavjud. Buning uchun
psoriazga qarshi kompleks yondashuv va individual davolash rejalarini ishlab chiqish zarur.
XULOSA:
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, psoriaz kasalligi — teri hujayralarining tez
yangilanishi natijasida yuzaga keladigan surunkali dermatologik kasallik bo‘lib, uning kelib
chiqishi genetik, immunologik va atrof-muhit omillari bilan chambarchas bog‘liq. Kasallikning
rivojlanishida immun tizimi va terining o‘ziga xos reaktsiyalari asosiy rol o‘ynaydi.
Psoriazning davolash usullari zamonaviy tibbiyotda rivojlanib bormoqda va ular kasallikning
belgilari bilan kurashishda muhim ahamiyatga ega. Topikal, fototerapiya, biologik va
sistematik davolashlar, shuningdek, turmush tarzini sog‘lomlashtirish kasallikning samarali
boshqarilishini ta’minlaydi. Shu bilan birga, psoriazning to‘liq davolanishi hozircha mumkin
bo‘lmasa-da, zamonaviy davolash metodlari yordamida bemorlarning hayot sifatini
yaxshilash va kasallik belgilari bilan kurashishda muvaffaqiyatga erishish mumkin. Psoriazni
boshqarish, individual yondashuv va davolash rejalarini ishlab chiqishni talab etadi, shuning
uchun bemorlarning ehtiyojlariga mos keladigan davolash usullarini tanlash zarur. Kasallikni
yengish uchun psoriazning kelib chiqishi, uning mexanizmlari va davolash usullarini chuqur
tushunish muhim ahamiyatga ega.
References:
1.
Gudjonsson, J. E., & Elder, J. T. (2009). Psoriaz: Epidemiologiya. Klinik Dermatologiya,
27(6), 503-506.
2.
Li, Y., Wang, Q., & Zhao, Z. (2018). Psoriazning immunopatogenezi va terapevtik
imkoniyatlar. Yevropa Dermatologiyasi Jurnali, 28(6), 669-680.
3.
Boehncke, W. H., & Schön, M. P. (2015). Psoriaz. Lancet, 386(9997), 983-994.
4.
Krueger, J. G., & Lebwohl, M. G. (2017). Psoriaz: Biologiyasi va patologiyasi. Klinik va
Eksperimental Dermatologiya, 42(6), 604-616.
5.
Langley, R. G., & Elewski, B. E. (2014). Psoriaz davolash: Hozirgi va kelgusi terapiyalar.
Amerika Klinik Dermatologiyasi Jurnali, 15(1), 29-37.
6.
Armstrong, A. W., & Read, C. (2020). Psoriazning patofiziologiyasi, klinik namoyon
bo‘lishi va davolash. JAMA, 323(13), 1301-1313.
7.
Puig, L., & Ferrandiz, C. (2016). O‘rta va og‘ir psoriaz bilan og‘rigan bemorlarni biologik
dorilar bilan davolash: Tizimli tahlil. Amerika Dermatologiya Akademiyasi Jurnali, 74(5), 971-
978.
8.
Rich, P., & Scher, R. (2019). Psoriazni davolashda biologik terapiyalarning roli. Amerika
Klinik Dermatologiyasi Jurnali, 20(2),265-273.
