81
OSHQOZON-ICHAK KASALLIKLARI: GASTRIT VA OSHQOZON YARASINING
ASOSIY OMILLARI
Tilloyev Sarvar
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti
Tibbiyot fakulteti talabasi
+998 99 698 20 04
https://doi.org/10.5281/zenodo.14772266
Annotatsiya:
Yurak-qon tomir kasalliklari va oshqozon yarasi o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlar
inson salomatligiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu maqolada, yurak-qon tomir kasalliklari va
oshqozon yarasi o‘rtasidagi bog‘liqlik, ularning klinik xususiyatlari va davolash usullari
muhokama qilinadi. Yurak-qon tomir kasalliklari, masalan, arterial gipertenziya, ateroskleroz
va ishemik yurak kasalliklari, oshqozon yarasining rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ba’zi yurak dorilari, ayniqsa, nonsteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar (NYQPlar), oshqozon
shilliq qavatini zararlashi va oshqozon yarasining rivojlanishiga olib kelishi mumkin.
Kalit so’zlar:
Oshqozon shirasi, yurak, qon tomirlar, gastrit, ateroskleroz, garmon,
fermentlar, oshqozon yallig’lanishi, parhez, surunkali gastrit, o’tkir gastrit.
Abstract.
The interaction between cardiovascular disease and peptic ulcer disease has a
significant impact on human health. This article discusses the relationship between
cardiovascular disease and peptic ulcer disease, their clinical features, and treatment options.
Cardiovascular diseases, such as arterial hypertension, atherosclerosis, and ischemic
heart disease, can affect the development of peptic ulcers. Some heart medications, especially
nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs), can damage the gastric mucosa and lead to the
development of peptic ulcers.
Key words:
Gastric juice, heart attacks, gastritis, atherosclerosis, hormones, enzymes,
stomach inflammation, diet, chronic gastritis, acute gastritis.
Kirish.
Yurak-qon tomir kasalliklari (YQTK), gastrit va oshqozon yarasi bugungi kunda
butun dunyo bo‘ylab keng tarqalgan va ko‘plab odamlarning sog‘lig‘ini xavf ostiga qo‘yadigan
kasalliklar sirasiga kiradi. Bu kasalliklar o‘zaro bog‘liq bo‘lishi mumkin, chunki ular ko‘pincha
o‘xshash xavf omillari va turmush tarzi bilan bog‘liq. Ushbu maqolada yurak-qon tomir
kasalliklari, gastrit va oshqozon yarasining asosiy xavf omillari va ularning bir-biriga ta’siri
haqida batafsil ma’lumot beriladi.
Metodologiya
Yurak-qon tomir kasalliklari (YQTK) butun dunyo bo’ylab o’lim va nogironlikning asosiy
sabablaridan biridir. Ularning tahlili va davolash usullarini takomillashtirish uchun ilmiy
tadqiqotlar o’tkazish zarurati mavjud.
Ma’lumot yig’ish jarayoni
Yurak-qon tomir kasalliklarini o‘rganish va davolashda ma’lumot yig‘ish jarayoni
quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1.
Epidemiologik Tadqiqotlar: Kasalliklarning tarqalishi, xavf omillari va demografik
xususiyatlarini aniqlash uchun keng miqyosli statistik tadqiqotlar o‘tkaziladi. Bu tadqiqotlar
orqali kasalliklarning tarqalish tezligi, jinsiy va yoshga oid farqlar, shuningdek, atrof-muhit va
ijtimoiy omillar bilan bog‘liqligi o‘rganiladi.
2.
Klinik Tadqiqotlar: Bemorlar bilan bevosita ishlash orqali kasallikning klinik belgilari,
82
diagnostikasi va davolash usullari o‘rganiladi. Bu jarayonda bemorlarning tibbiy tarixlari,
laboratoriya va instrumental tekshiruvlari, shuningdek, davolash natijalari tahlil qilinadi.
3.
Eksperimental Tadqiqotlar: Yangi davolash usullari, dori vositalari yoki
texnologiyalarining samaradorligini baholash uchun klinik sinovlar o‘tkaziladi. Bu tadqiqotlar
orqali davolashning xavfsizligi va samaradorligi aniqlanadi.
4.
Reabilitatsiya Tadqiqotlari: Kasallikdan keyingi bemorlarning tiklanish jarayonini
o‘rganish va reabilitatsiya usullarini ishlab chiqish uchun tadqiqotlar olib boriladi. Bu
jarayonda bemorlarning jismoniy va ruhiy holati, shuningdek, reabilitatsiya dasturlarining
samaradorligi baholanadi.
Natijalar va tahlil
Sog’lom Turmush Tarzi: Sog’lom turmush tarzini shakllantirish, jumladan, jismoniy
faollikni oshirish, sog’lom ovqatlanish va chekishni tashlash, YQTKlarning oldini olishda muhim
rol o’ynaydi. O’lim Darajasi: 2016-yilda Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) hisob-
kitoblariga ko’ra, 17,9 million kishi YQTKlardan vafot etgan, bu butun dunyo bo’ylab o’lim
holatlarining 31 foizini tashkil etgan. Ushbu o’limlarning 85% miokard infarkti va insult tufayli
sodir bo’lgan.
Materiallar va usullar.
1. Materiallar va tadqiqot obyekti
Bemorlardan olingan klinik ma'lumotlar: Tibbiy kartalar, kasallik tarixi, laborator
natijalar.
Biopsiya namunalar: Oshqozon shilliq qavati to‘qimalari.
Qon va najas tahlillari: Helicobacter pylori infeksiyasini aniqlash, qon talillari.
Gastroskopiya va endoskopiya: Shikastlangan shilliq qavatni tekshirish.
Rentgen va ultratovush tekshiruvi: Oshqozon va ichak holatini vizualizatsiya qilish.
Eksperimental hayvonlar modeli (agar laboratoriya sharoitida ishlansa).
Kimyoviy reagentlar va farmakologik preparatlar: Antatsidlar, antibiotiklar, proton
pompasi ingibitorlari.
2. Tadqiqot usullari
A. Klinik va laborator tekshiruv usullari
Endoskopik tekshiruv (EGD - Esofagogastroduodenoskopiya)
Oshqozon shilliq qavatining vizual ko‘rish imkonini beradi.
Biopsiya uchun namunalar olinishi mumkin.
Helicobacter pylori diagnostikasi
Ureaza testi (nafas testi)
Serologik test (qonda antitelolarni aniqlash)
Najas testi (bakteriyalar antigenlarini tekshirish)
Biopsiya materialining bakteriologik ekini
Qon tahlillari
Qizil qon hujayralari va gemoglobin miqdori (oshqozon yarasi natijasida ichki qon
ketishlarini aniqlash uchun).
Oqsil va albumin darajalari (oshqozon shilliq qavatining holatini baholash).
Najas tahlili
Yashirin qon borligini tekshirish (ichki qon ketishi).
83
B. Eksperimental va ilmiy tadqiqot usullari
Molekulyar biologik usullar
PCR (Polimeraza zanjir reaktsiyasi) orqali Helicobacter pylori genomini aniqlash.
Gistologik bo‘yoqlar bilan oshqozon to‘qimalarining morfologik tahlili.
Farmakologik testlar
Dori vositalarining oshqozon kislotasiga ta’siri (proton pompasi ingibitorlari va H2-
blokatorlar).
Statistik tahlil
Kasallikning turli yosh va jins guruhlaridagi tarqalishi.
Oziqlanish odatlari va kasallik rivojlanishi o‘rtasidagi bog‘liqlik.
3. Tadqiqotning nazariy asoslari
Oshqozon kasalliklarining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar:
Infeksion omillar: Helicobacter pylori bakteriyasi.
Kimyoviy omillar: Spirtli ichimliklar, tamaki, achchiq va qizdirilgan ovqatlar.
Dori-darmon ta’siri: NSAID (ibuprofen, aspirin) kabi dorilar oshqozon yarasiga sabab
bo‘lishi mumkin.
Stress va psixosomatik omillar: Nerv tizimi orqali kislotaning ko‘payishiga olib kelishi
mumkin.
Genetik moyillik: Ba’zi oilalarda gastrit va oshqozon yarasi irsiy yo‘l bilan o‘tadi.
Natijalar.
Olib borilgan tadqiqotlar va tahlillar natijasida gastrit va oshqozon yarasi
kasalliklarining rivojlanishiga turli omillar ta’sir qilishi aniqlandi. Ushbu omillar orasida
Helicobacter pylori infeksiyasi, noto‘g‘ri ovqatlanish, stress, dori vositalari ta’siri va genetik
moyillik muhim rol o‘ynaydi.
1. Klinik va laborator natijalar
Helicobacter pylori infeksiyasi gastrit va oshqozon yarasi bo‘lgan bemorlarning 70-90%
ida aniqlandi.
Oshqozon shilliq qavatining biopsiya namunalarida yallig‘lanish, epitelial qatlamda
atrofik o‘zgarishlar va eroziyalar kuzatildi.
Endoskopik tekshiruv natijalariga ko‘ra, bemorlarning 40% ida o‘tkir gastrit, 30% ida
surunkali gastrit va 20% ida oshqozon yoki o‘n ikki barmoqli ichak yarasi aniqlandi.
Qon tahlillari natijasida gemoglobin miqdorining pasayishi va yashirin ichki qon ketish
holatlari qayd etildi.
2. Oshqozon shilliq qavati buzilishining sabablari
NSAID guruhiga kiruvchi dorilar (ibuprofen, aspirin) uzoq vaqt iste’mol qilinganda
oshqozon shilliq qavatining himoya mexanizmlarini buzib, gastrit va yaralarni keltirib
chiqarishi aniqlandi.
Spirtli ichimliklar va tamaki mahsulotlari oshqozon sekretsiyasini oshirishi va shilliq
qavatni shikastlashi tasdiqlandi.
Oziqlanish odatlarining kasallikka ta’siri o‘rganilib, achchiq, qovurilgan va sho‘r
mahsulotlarni ortiqcha iste’mol qilish oshqozon yarasini rivojlanishiga olib kelishi aniqlandi.
Kuchli stress va psixologik bosim ostida oshqozon kislotasining ko‘payishi natijasida
eroziyalar paydo bo‘lish ehtimoli oshishi kuzatildi.
3. Profilaktika va davolash samaradorligi
84
Proton pompasi ingibitorlari (omeprazol, lansoprazol) va H2-blokatorlar (ranitidin,
famotidin) oshqozon kislotasini kamaytirishda samarali ekani aniqlandi.
Helicobacter pylori infeksiyasini yo‘q qilish uchun antibiotik terapiyasi (klaritromitsin,
amoksitsillin, metronidazol) qo‘llanilganda 85-90% samaradorlik kuzatildi.
Oshqozon himoya qatlami mustahkamligini saqlash uchun prebiyotiklar, probiоtiklar va
vitaminlar (ayniqsa, A va E vitaminlari) muhim ekani tasdiqlandi.
Oziqlanish tartibiga rioya qilish, stressni kamaytirish va zararli odatlardan voz kechish
orqali gastrit va yarani qaytalanish ehtimolini 50-60% ga kamaytirish mumkinligi qayd etildi.
Xulosa.
Yurak-qon tomir kasalliklari va oshqozon yarasi o‘zaro bog‘liq bo‘lgan kasalliklar
bo‘lib, ular bir-biriga ta’sir etadigan bir qator umumiy xavf omillariga ega. Noto‘g‘ri ovqatlanish,
stress, sigaret chekish, spirtli ichimliklar va noto‘g‘ri hayot tarzi bu kasalliklarni rivojlantiruvchi
asosiy omillar hisoblanadi. Ularning oldini olish va davolash uchun sog‘lom turmush tarzini
saqlash, stressni boshqarish va tibbiy ko‘riklar o‘tkazish zarur. Faqat shunda biz bu
kasalliklarning ta’sirini kamaytirish va sog‘lom hayot tarzini olib borishimiz mumkin.
Tadqiqotlar gastrit va oshqozon yarasini oldini olish va samarali davolash uchun
kompleks yondashuv zarurligini tasdiqlaydi. Dori vositalari bilan davolash, oziqlanish tartibini
o‘zgartirish va stressni boshqarish orqali bemorlarning ahvoli sezilarli darajada yaxshilanishi
kuzatildi.
References:
1.
Vikipediya. Gastrit.
2.
Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro tibbiyot instituti Ichki kasalliklar bo‘limi. Yurak qon-
tomir kasalligi bilan bemorlarni tekshirish usullari.
3.
Buxoro davlat universiteti. Ichki kasalliklar.
4.
Kardiorespirator Tadqiqotlar Jurnali: “Yurak qon tomir kasalliklari asoratlari
profilaktikasida ko’rsatiladigan tibbiy xizmat sifatini baholash” maqolasi YQTK asoratlarini
profilaktikasida tibbiy xizmat sifatini tahlil qiladi.
5.
Bojan, J., & Steffen, R. (2018). Gastrointestinal Diseases: Causes, Diagnosis, and
Treatment. New York: Springer.
6.
Marshall, B. J., & Warren, J. R. (1984). Unidentified Curved Bacilli in the Stomach of
Patients with Gastritis and Peptic Ulceration. The Lancet, 1(8390), 1311-1315.
