Matematika fanlarini oqitishda innovatsion va axborot texnologiyalaridan foydalanish

CC BY f
352-355
482
74
Поделиться
Шарипова, С. (2022). Matematika fanlarini oqitishda innovatsion va axborot texnologiyalaridan foydalanish. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 352–355. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5090
Садокат Шарипова, Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

Amaliy matematika kafedrasi katta oqituvchisi

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Matematika oʻqitish vositalari orasida axborot texnologiyalari azaldan muhim oʻrinni egallab kelmoqda. Multimediali taqdimotlar, test snaryadlari, elektron darsliklar, funksiya grafiklari yoki geometrik jismlarni chizish uchun maxsus dasturlardan foydalanish matematika oqitish jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Axborot texnologiyalarining doimiy rivojlanishi ushbu maqolada muhokama qilingan o'quv jarayonida ulardan foydalanishning boshqa variantlarini taklif qiladi. Interfaol mashqlar, mobil qurilmalar, interaktiv onlayn doskalar, aqliy xaritalar yaratish xizmatlari, mikrobloglar, toʻldirilgan reallikka asoslangan ilovalardan foydalanish matematika oʻqitish jarayoniga innovatsion yondashuvlarni amalga oshirish imkonini beradi. Ushbu maqolada ushbu imkoniyatlarni amalga oshirish imkonini beruvchi ilovalar tahlili berilgan, ularni oquv jarayonida qollash yonalishlari korib chiqilib, matematika oqitish jarayonida bilim faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida ulardanfoydalanish boyicha uslubiy korsatmalar berilgan

Похожие статьи


background image

352

5. Xulosa.

Ishda noanqlik sharoitidagi chiziqli tizim uchun maximin tipdagi terminal

funksionalni optimallashtirish masalasi qaraldi. (6) Koshi formulasi asosida har bir

)

(

,

0

T

U

u

R

x

n

uchun

)

,

,

(

0

1

u

x

t

X

erishish to‗plami –

n

R

fazoning qavariq va kompakt

to‗plamidan iboratligi aniqlandi. Shundan foydalanib, masaladagi silliqmas funsional xossalari
o‗rganildi. Bunda yordamchi (7) va minimaksli tipdagi

)

(

u

J

funksional uchun (11) formulalar

olindi. Bu tasvirlar yordamida

)

(

u

J

funksionalning botiqligi ko‗rsatildi. Olingan (11) formula

asosida

)

(

u

J

funksionalning usluksisligini ko‗rsatish va uning yo‗nalishlar bo‗yicha

differensiallanuvchanlik shartlarini ham o‗rganish mumkin bo‗ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. Куржанский А.Б. Управление и наблюдение в условях неопределенности .-М.:

Наука, 1977.

2.

Черноусько Ф.Л., Меликян А.А. Игровые задачи управления и поиска .-

М.:Наука,1978.

3.

Кларк Ф. Оптимизация и негладгий анализ.-М.:Наука, 1988.

4.

Кейн В.М. Оптимизация систем управления по минимаксному критерию. -

М.:Наука, 1988.

5.

Otakulov S., Rahimov B. Sh., Haydarov T.T. The nonsmoth optimal control problem

for ensamble of trajectories of dynamic system under conditions of indeterminacy. Middle
European Scientific Bulletin, vol. 5, October 2020 . pp. 38-42.

6.

Демьянов

В.Ф.,

Рубинов

А.М.

Основы

негладкого

анализа

и

квазидифференциальное исчисление. – М.: Наука, 1990.

7.

Otakulov S., Haydarov T.T.,

Sobirova G. D

.

The minimax optimal control problem for

dynamic system with parameter and under conditions of indeterminacy. International Conference
on Digital Society, Innovations &Integrations of Life in New Centuru, Januar 2021.
International Enjineering Journal for Research & Development(IEJRD), ICDSIIL-21 Issue. pp.
279-282. DOI: 10.17605/OSF.10/HCNB3

8.

Пшеничний Б.Н. Выпуклый анализ и экстремальные задачи -М.:Наука,1980.


MATEMATIKA FANLARINI O‗QITISHDA INNOVATSION VA AXBOROT

TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH

Sharipova Sadoqat Fazlitdinovna

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Amaliy matematika‖ kafedrasi katta oʻqituvchisi

Annotasiya:

Matematika oʻqitish vositalari orasida axborot texnologiyalari azaldan

muhim oʻrinni egallab kelmoqda. Multimediali taqdimotlar, test snaryadlari, elektron darsliklar,
funksiya grafiklari yoki geometrik jismlarni chizish uchun maxsus dasturlardan foydalanish
matematika o‗qitish jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Axborot texnologiyalarining doimiy
rivojlanishi ushbu maqolada muhokama qilingan o'quv jarayonida ulardan foydalanishning
boshqa variantlarini taklif qiladi. Interfaol mashqlar, mobil qurilmalar, interaktiv onlayn
doskalar, aqliy xaritalar yaratish xizmatlari, mikrobloglar, toʻldirilgan reallikka asoslangan
ilovalardan foydalanish matematika oʻqitish jarayoniga innovatsion yondashuvlarni amalga
oshirish imkonini beradi. Ushbu maqolada ushbu imkoniyatlarni amalga oshirish imkonini
beruvchi ilovalar tahlili berilgan, ularni o‗quv jarayonida qo‗llash yo‗nalishlari ko‗rib chiqilib,
matematika o‗qitish jarayonida bilim faolligi va qiziqishini oshirish maqsadida ulardan
foydalanish bo‗yicha uslubiy ko‗rsatmalar berilgan.


background image

353

Kalit soʻzlar:

matematikani o‗qitish, o'qitishda innovatsion texnologiyalar, o‗qitishda

axborot texnologiyalari, o‗qitishda onlayn xizmatlar, onlayn doskalar.


Hozirgi vaqtda jamiyat axborot texnologiyalari kundalik hayot va kasbiy faoliyatning

ajralmas qismiga aylanib borayotgan bosqichda. Shu bilan birga, ta‘lim tizimi ham chetda
qolmayapti, chunki bu fuqarolarimizning raqamli iqtisodiyotga o‗tishga qanchalik tayyor
bo‗lishiga bog‗liq.

Ta‘lim muassasalarini raqamlashtirish doirasida zamonaviy texnologiyalarni individual

fanlarni o'qitish jarayoniga, shu jumladan virtual va to'ldirilgan reallik asosida ishlaydiganlarga
integratsiya qilish lozim, bu esa tegishli vakolatlarga ega yuqori malakali kadrlarni tayyorlash
imkonini beradi. Bundan tashqari, axborot texnologiyalari sohasidagi zamonaviy ishlanmalardan
foydalanish uzluksiz ta'lim tizimida alohida fanlarni o'qitish jarayonini faollashtirish, maktabdan
universitetgacha va undan keyingi ta'lim darajalarini har tomonlama qurish imkonini beradi[1].

―Matematika‖ fan yo‗nalishi o‗quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish

uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Ular o'quv jarayonining turli bosqichlarida (yangi materialni
o'rganishda, ilgari o'rganilgan materialni mustahkamlash va tizimlashtirishda, bilimlarni va
o'rganilgan faoliyat usullarini nazorat qilishda, materialni umumlashtirish va takrorlashda) va
darslarning turli bosqichlarida (bilimni yangilashda, yangi materialni taqdim etish va hokazo) va
albatta, o'quv jarayonining ajralmas qismi bo'lgan sinfdan tashqari mashg'ulotlarda qo‗llanilishi
mumkin.

Matematika o'qituvchilarining ish tajribasini tahlil qilish matematika o‘qitish jarayonida

an‘anaviy tarzda qo‘llaniladigan axborot texnologiyalarining asosiy vositalarini aniqlashga
imkon beradi..Bularga quyidagilar kiradi[2]:
- ko'pincha nazariy materialni o'rganish uchun foydalaniladigan multimedia taqdimotlari;
- o'rnatilgan videokliplar, test savollari va o'z-o'zini nazorat qilish uchun savollarga ega elektron
darsliklar; - algebrani o‗qitish jarayonida qo‗llaniladigan chizmachilik dasturlari (Exsel,
AdvancedGrapher, MathCad va boshqalar);
- geometriyani o'qitishda qo'llaniladigan virtual konstruktorlar ("Live Geometry", WinGeom,
"Stereoconstructor" va boshqalar).

Hozirgi kunda axborot texnologiyalarining o'quv jarayonida muvaffaqiyatli qo'llanilishi

mumkin bo'lgan zamonaviy jadal rivojlanishi ushbu ro'yxatni sezilarli darajada yangilaydi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari vositalari nafaqat turli manbalardan tayyor ma'lumotlarni
olish, balki mustaqil ravishda xulosalar chiqarish va natijalarni olish uchun ma'lumotlarni
to'plash va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa o'qituvchilar oldida turgan vazifalarga mos
keladi. Matematika o‗qituvchilari bilan suhbatlar shuni ko‗rsatadiki, ularning aksariyati o‗quv
jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishga tayyor, ammo quyidagi
qiyinchiliklar bu jarayonga to‗sqinlik qilmoqda:
-zarur moddiy-texnik ta'minotning etishmasligi: maktablarda
-zarur jihozlar majmuasi har doim ham mavjud emas (asosan informatika kabinetlari
jihozlangan) yoki o‗quv jarayonida foydalaniladigan jihozlar axborot texnologiyalarining
mavjud imkoniyatlarini ro‗yobga chiqarishga imkon bermaydi;
- zamonaviy axborot texnologiyalarini qo'llash sohasida o'qituvchilarning (ayniqsa, o'rta va katta
yoshdagi) zaruriy tayyorgarligi yo'qligi;
- axborot texnologiyalaridan foydalanishga innovatsion yondashuvlarning uslubiy jihatdan
yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi, o‗quv materiallarini mustaqil tayyorlash va ishlab chiqish
juda katta vaqtni talab qiladi, o‗qituvchida esa ko‗pincha yetarli vaqtbo‗lmaydi.

Shu munosabat bilan axborot texnologiyalarining zamonaviy imkoniyatlarini o‗rganish

va ularni maktabda, keyin esa o‗rta maxsus va oliy o‗quv yurtlarida matematika fanini o‗qitish
jarayonida qo‗llash bo‗yicha uslubiy ko‗rsatmalar ishlab chiqish zaruratidan iborat muammo
yuzaga keladi.

Ushbu muammoni hal qilish bizga innovatsion texnologiyalarni o'quv jarayoniga tatbiq

etish haqida gapirishga imkon beradi, bunda biz o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi o'zaro


background image

354

munosabatlarning yangi usullaridan foydalanishni nazarda tutamiz, bu natijaga samarali
erishishni ta'minlaydi[3].

Shunday qilib, matematikani o‗qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishga

innovatsion yondashuvlar deganda biz o‗quv jarayonining barcha ishtirokchilarining
interaktivligini, masofaviyligini va harakatchanligini ta‘minlovchi kompyuter dasturlari, maxsus
ilovalar va internet resurslaridan foydalanishni tushunamiz.

Shu bilan birga, shuni ta‘kidlash joizki, zamonaviy axborot texnologiyalaridan

foydalanish o‗quvchilarda nafaqat ma‘lum bilim va fan ko‗nikmalarini, balki o‗rta maxsus va
oliy ta‘lim muassasalarida o‗qishni davom ettirishda foydalanishi mumkin bo‗lgan zarur AKT
kompetensiyalarini ham shakllantirish imkonini beradi[4].

Matematika oʻqitish jarayoniga axborot texnologiyalarini joriy etishning innovatsion

yoʻnalishlaridan biri onlayn xizmatlardan foydalangan holda yaratilgan interaktiv mashqlarni
ko‗rib o‗tamiz.

Interfaol o'qitish usullari o'quv jarayonida o'quvchilarning nafaqat o'qituvchi bilan, balki

bir-biri bilan kengroq muloqot qilishiga, shuningdek, o'quv jarayonida o'quvchilar faoliyatining
ustunligiga qaratilgan o'zaro ta'sir shaklini anglatadi.

Bugungi kunda pedagogik tadqiqotlar interfaol mashqlar va vazifalarning juda ko'p turli

shakllarini taklif etadi: ijodiy va munozarali vazifalar, kichik guruhlarda ishlash, o'quv o'yinlari,
POPS formulasi, loyiha usullari, aqliy hujum, oltita shlyapa, intervyu, keys usuli, trening va
SMART interaktiv texnologiyalari.

Interfaol usullarni amalga oshirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish darsning

turli bosqichlarida yoki darsdan tashqari mashg‗ulotlarda qo‗llanilishi mumkin bo‗lgan maxsus
interfaol mashqlarni yaratishni nazarda tutadi. Siz bunday mashqlarni maxsus kompyuter
dasturlari (masalan, HotPotatoes va boshqalar) yordamida yoki Internetdagi onlayn xizmatlardan
(LearningApps, Kahoot, Quizizz, Flippity va boshqalar) foydalanishingiz mumkin. Keling,
ushbu xizmatlarning o'ziga xos xususiyatlarini va ularning matematikani o'qitishdagi
imkoniyatlarini batafsil ko'rib chiqaylik.
Ko'pgina interaktiv mashqlarni yaratuvchilar Web 2.0 xizmatlaridir va ularning funksionalligi va
interfeysi vaqti-vaqti bilan yangilanadi. Ular yangi ma'lumotlarni taqdim etish yoki allaqachon
olingan bilim va ko'nikmalarni sinab ko'rish uchun matn, formulalar, rasm va videolarni kiritish
qobiliyatiga ega tayyor shablonlarga ega xizmatlar; krossvordlar, rebuslar va boshqotirmalarni
yaratish xizmatlari; didaktik o'yinlarni yaratish xizmatlari va boshqalar.

Ko'p sonli onlayn xizmatlar yordamida biz quyidagi xarakterdagi interaktiv vazifalarning

butun to'plamini yaratishimiz mumkin: interaktiv ma'ruzani o'rganish va berilgan savollarga
javob berish; test savollariga, viktorinalarga javob berish (bir yoki bir nechta to'g'ri javoblar
bilan); vaqt jadvalini tuzish va boshqalar.

Hozirda eng mashhurlaridan biri LearningApps xizmatidir (http://learningapps.org/). U

nafaqat turli fanlar bo'yicha tayyor mashqlarning boy kutubxonasiga ega, balki tayyor
shablonlardan foydalangan holda o'z vazifalaringizni yaratishga imkon beradi.

Ushbu interaktiv mashq konstruktori yordamida o'rnatilgan savollarga ega video ma'ruza

shablonidan foydalangan holda yangi materialni o'rganishni tashkil qilish mumkin (1-rasm)


background image

355

1-rasm. LearningApps xizmatida tayyorlangan videoma‘ruzaga misol

Materialni taqdim etishning bunday formati talabalar tomonidan uni qanchalik yaxshi

o'rganganligini darhol kuzatish va uni mustahkamlash uchun keyingi ishlarni sozlash imkonini
beradi.

Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, talabalarga videoma'ruza tomosha qilish

jarayonida taqdim etiladigan topshiriqlar ham turli formatga ega bo'lishi mumkin: oddiy test
topshiriqlari, boshqotirmalar ko'rinishidagi nostandart elementlar va hokazo (2-rasm).

2-rasm. Videoma‘ruzaga topshiriq

Dars davomida, shuningdek, darsdan tashqari mashg‗ulotlarda o‗quvchilar bilimini

yangilash va nazorat qilish bosqichlarini tashkil etish bo‗yicha ushbu onlayn xizmatning
imkoniyatlari yanada qiziqroq. Buning sababi shundaki, unda nostandart (o'yin) shaklida
javoblar tanlovi bilan vazifalarni yaratishga imkon beruvchi juda ko'p turli xil andozalar mavjud.

Shunday qilib, o'quv jarayonida interaktiv mashqlarni yaratish bo'yicha onlayn

xizmatlardan foydalanish quyidagilarga imkon beradi: o'quv jarayonini o'quvchilarning shaxsiy
xususiyatlari va ehtiyojlariga mos ravishda individuallashtirish; o'quv materialini o'quv
faoliyatining turli usullarini hisobga olgan holda tashkil etish; vizual idrokni kuchaytirish va
o'quv materialini o'zlashtirishni osonlashtirish; talabalarning kognitiv faolligini faollashtirish.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati:

1.

Ibragimova G.N. Interfaol o‗qitish metodlari va texnologiyalari talabalarning kreativlik

qobiliyatlarini rivojlantirish. I Monografiya.-T. ―Fan va texnologiyalar‖, 2016-y, 76-bet.

2.

Благовещенский, И. А. Технологии и алгоритмы для создания дополненной

реальности / И. А. Благовещенский, Н. А. Демьянков // Моделирование и анализ
информационных систем. – 2013. – Т. 20. – № 2. – C. 129–138.

3.

Sharipova Sadoqat, Ravshan Do'stov and Bahtiyor Po'latov. "ИСПОЛЬЗОВАНИЕ

ИКТ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ."

Журнал математики и информатики

2.1

(2022).

4.

Baxtiyor Sobirovich Po'latov, Bekzod Alimov, Abduraxim Nurulla o'g'li Fayzullayev

Mamirboy Norbek o'g'li Qo'ng'irov ― Matematikada uchinchi shaxs yumori‖ Academic research
in educational sciences, 2021, (1).


SINGULYAR INTEGRAL UCHUN LOKAL BAHOLASH

Musayev Abdumannon Ochilovich

Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Amaliy matematika‖ kafedrasi dotsenti

Hasanov Jabbor Fevziy oʻgʻli

Библиографические ссылки

Ibragimova G.N. Interfaol o'qitish metodlari va texnologiyalari talabalarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish. I Monografiya.-T. “Fan va texnologiyalar”, 2016-y, 76-bet.

Благовещенский, И. А. Технологии и алгоритмы для создания дополненной реальности / И. А. Благовещенский, Н. А. Демьянков // Моделирование и анализ информационных систем. - 2013. - Т. 20. - № 2. - С. 129-138.

Sharipova Sadoqat, Ravshan Do'stov and Bahtiyor Po'latov. "ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ПРЕПОДАВАНИИ МАТЕМАТИКИ." Журнал математики и информатики 2.1 (2022).

Baxtiyor Sobirovich Po'latov, Bekzod Alimov, Abduraxim Nurulla o'g'li Fayzullayev Mamirboy Norbek o'g'li Qo'ng'irov “ Matematikada uchinchi shaxs yumori” Academic research in educational sciences, 2021, (1).

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов