76
3. Л.В.Голиш. Замонавий таълим технологиялари; мазмун, лойиҳалаштириш ва амалга
ошириш. Экспресс қўлланма Т.: ТАСИС, 2001. - 59 б.
4. А. Мавлянов ва б.қ. Ўқув машғулотларини лойиҳалаш‖. Ўқув-услубий қўлланма. –Т.:
Тафакур бўстони. 2015, -124 б.
5. А. Мавлянов ва б.қ. Интерфаол усуллардан фойдаланиб ўтиладиган машғулотларда
таълим олувчиларнинг мустақил фикрлашини ривожлантириш. - Т.: Фан ва технология,
2009. - 102 б.
TАLАBАLАRNI ILMIY-TEXNIKАVIY IJODKORLIK QOBILIYaTINI
RIVOJLАNTIRIShNING PEDАGOGIK АSOSLАRI
Hamraqulov Yorqin Murtazaqulovich
Jizzax politexnika instituti,
―Transport vositalari muxandisligi― kafedrasi assistenti
Аnnotatsiya.
Maqolada talabalar ilmiy-texnikaviy ijodkorlik faoliyatini tarbiyalash
masalasini oʼziga xos psixologik va tashkiliy – pedagogik asoslari muhim jihatlari keltirilgan.
Bundatalabalarni texnik ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirishda ilmiy rahbarkuchli psixologik
xususiyatlarga ega boʼlishi, chidam va matonat, mahorat, strategik va taktik tajriba va
boshqarish sanʼatini ishlata olishi bilan bunday natijaga ega boʼlishi maqolada keltirilgan.
Kalit soʼzlar
: ijodkorlik, pedagogik, psixologiya, fikrlash, yetakchilik, munosabat
ehtiyoji,ilmiy rahbar, psixologik xususiyat, ilmiy-texnikaviy ijodkorlik.
Yetakchilik ( лидерство) ehtiyoji –bu shaxsning boshqalardan oldinda boʼlish, gʼalabaga
erishish, oʼzining qarashlari bilan boshqalarni lol qoldirishga intilish kabi fazilatlari boʼlib, bu
ham ijodkorlik jarayonida muhim harakatlantiruvchi omil hisoblanadi. Tajribalarning
koʼrsatishicha, yetakchilikka intilish ehtiyoji uygʼunlashganda talabalar ilmiy-texnikaviy
ijodkorlik faoliyati eng yuqori kutilgan natijalarni beradi.
Bilish ehtiyoji – bu eng koʼp tarqalgan va hayotiy tabiiy ehtiyoj hisoblanadi. Chunki har
bir inson hamisha oʼzini oʼrab turgan dunyo (muhit) toʼgʼrisida bilishga intilib yashaydi. Bu
ehtiyoj talabalar ilmiy-texnikaviy ijodkorlik faoliyatida ishga vijdonan munosabatda boʼlish
vositasi sifatida muhim ahamiyatga ega. Buni uning barcha shakldagi ijodkorli jarayonini
faollashtirishdagi roli orqali izoxlash mumkun. Tadqiqotlarga koʼra, ijodkorlikda bilishga
ehtiyoji yuqori boʼlgan shaxsning oʼzlashtirishi, ehtiyoji past shaxsnikiga qaraganda ikki marta
yuqori boʼladi.[6,7,8] Аgar bu ehtiyojni shaxsning muvaffaqiyatga erishi ehtiyoji bilan
uygʼunlashtirishga erishilsa, u holda oʼzlashtirish yanada yuqori boʼlishiga olib keladi.
Munosabat ehtiyoji – talabalar ilmiy-texnikaviy ijodkorlik faoliyatida munosabat
psixologlar tomonidan alohida eʼtirof etiladi. Chunki talaba ijodkorlik masalasi yechimini
topishda nafaqat kitoblar bilan muloqatda boʼladi va hatto shu sohaning yetakchi mutaxassisidan,
rahbari va oʼrtoqlari bilan ham fikrlashadi. Bu jihatni psixologiyada <<affiliatsiya>> ehtiyoji deb
nomlanadi.[6] Bu ehtiyoj nerv-hissiy yuklanishi, asabiylashish, baxslashishga olib kelishi va
baʼzi hollarda ijodkorlik masalasi yechimining notoʼgʼri boʼlishiga olib kelishini nazarda tutadi.
Umummy holda bu ehtiyoj ijodkorlikga ijobiy taʼsir qilib, xususiy (alohida)lik kasb etadi.
Chunki hamma xollarda ham masalaning yechimida koʼplab kishilarning ishtirok etishi
(koʼmaklashishi, munosabat bildirishi) shart emas.
Shaxsning ehtiyoji, jumladan yuqoridagi ijodkorlik faoliyatida kishi tomonidan hamisha
ham toʼliq anglab olinavermaydi. Ehtiyojni aniqlash sababning xususiyatlarida yaqqol
koʼrinadi.[7,8] Insonlar har qanday faoliyatida boʼlgani singari talabalar ilmiy-texnikaviy
ijodkorlik faoliyatida ham shaxs intilishi taʼsir doirasi oʼziga xos hatti – harakatlarga undaydigan
sabablardan iborat ehtiyojga asoslanadi va u maʼlum maqsad (obʼekt) sari intilishni ifodalaydi.
Bu intilish esa oʼz navbatida:
1. Masalani qoʼyish;
2. Аqliy yoki jismoniy taʼsir;
77
3. Bajarish bosqichlari;
4. Maqsadga erishishlarni oʼz ichiga oladi. Ularning har biri esa oʼziga xos motim
pisixologik, tashkiliy – pedagogik va uslubiy ehtiyojlar asosida amalga oshib nihoyasiga yetadi
(1-rasm).
1-rasm.Talabalar ilmiy-texnikaviy ijodkorlik faoliyatida ehtiyojni qondirishga intilish
asoslari
.
Bu erda ijodkorlik masalasining qo'yilishga asosiy e'tibor qaratiladi, chunki u maqsadga
intilishning ta'sirlari ko'lamini rejalashtirish va boshqalarni aniqlash imkonini beradi. Ijodkorlik
masalasining qo'yilishi esa o'z navbatida intilishning ehtiyojni ifodalovchi motivlarni talab qiladi
(ya'ni nima uchun zarur degan savolga javob izlashni taqazo qiladi). Shuningdek, nima qilish
kerakligini tushunib etishini, nimalarni bajarish zarurligini aniqlashtiradi
Intilish (ta‘sir
)
Ijodkorlik masalasini qo‘yish
Aqliy yoki jismoniy ta‗sir
olish
Motivlar
Maqsadga
B
il
ish
Kasb
iy
M
u
vaff
aq
iyatga
er
ish
ish
i
O‘z
iga i
sh
on
ch
Jamiyat
ga fo
yd
ali
k
ish
i b
o‘
l
O‘z
maqomin
i
saq
lab
q
o
li
sh
va
yu
k
saltirish
O‘z
in
i o‘z
gar
tir
ish
M
od
d
iyman
faat
d
or
l
ik
Dast
lab
k
itus
h
u
n
ch
lar
Raxbarni
n
g
m
aslah
at
i
T
a‘
sir sxe
m
asi
Maqsadga erishish
Bajarish bosqichlari
O‘quv jarayoni toki
ishlab chiqarishga
tadbiq etish
T
exn
ik
h
u
jj
at
larni
rasmiylas
h
tir
ish
(tuzish
)
B
u
yu
m
,
q
u
ril
m
a
(m
ak
et
)ni
tayyo
rlash
u
ch
u
n
m
at
er
ial
t
an
lash
T
ayyor
lash
,yig‘ish
va si
n
ab
k
o‘
rish
Kam
-k
o‘
stin
i
b
u
tlash
,
is
h
lov
b
er
ish
va
rasmiylas
h
tir
ish
78
Ilmiy-texnikaviyijodkorlikda tushunish – maqsadga erishishning taxminiy asosini tashkil
qiladi va u ijodkor shaxsning boshlang'ich bilimlari saviyasi, ilmiy rahbarning maslahati va
ob'ektning ishlashini taxminiy ifodalovchi ko'rgazmali qurollar yordamida shakllantiradi.
Xullas talabalar ilmiy-texnikaviy ijodkorlik faoliyatida ijodkorlikga ehtiyojini tarbiyalash
masalasi o'ziga xos psixologik va tashkiliy – pedagogik asoslarga ega.[5] U ilmiy rahbarning har
bir qatnashuvi shaxsining psixologik xususiyatlarini bilishini, chidam va matonat, mahorat,
strategik va taktik tajriba va boshqarish san'atini talab qiladi.
Agar rahbar o'z sohasi bo'yicha etarli bilimga ega bo'lmasa, ishlarni tashkillashtirish
metodikasini takomillashtirib bormasa, talabalar o'rtasida o'rnak bo'ladigan obro'si bo'lmasa va
nihoyat egallab turgan o'rniga munosib bo'lmasa, bunday pedagogik nafaqat talabalarda
ehtiyojini tarbiyalay oladi, aksincha ularning ilmiy – texnikaviy ijodkorlikga bo'lgan ehtiyojini
so'ndiradi. Talabalarni ijodkorlikka ehtiyojini tarbiyalashda ijodkorlik ishlari bo'yicha ko'rik
tanlov va konferentsiyalar o'tkazishning ahamiyati katta. Unda talabalar o'zlarining ijodkorlik
g'oyalari to'g'riligiga ishonch xosil qiladilar va tuyg'ularini his qiladilar.
Ayniqsa ularning muvaffaqiyatlarini jamoa o'rtasida rag'batlantirish ijodkorlikka
ehtiyojining yanada oshishiga olib keladi va ijodkorlikka intilishni shakllantirishning muhim
psixologik omili bo'lib hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.O'zbekiston Respublikasining "talim to'g'risida"gi va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
to'g'risida"gi qonunlari.1997yil.29avgust.
2. Umarov B.M. Muloqot va shaxslararo munosabat psixologiyasi. Toshkent, 1997 yil.
3. S.A Rubjiteyn.Osnovi obtshey psixologii. Uchpedgiz,1996yil,642-bet.
4. E.G'oziev, K.Mamedov."Kasb psixologiyasi". Toshkent,umu, 2003 yil.
5.T.Ismoilov. Bo'lajak kasb talimi o'qituvchilarini ijodkorlik faoliyatga tayyorlash."Uzliksiz
ta'lim"№3,2008 yil.
6.
Хамракулов, Ё. (2021). Onlayn o ‗quv kurslarini tashkil etish orqali talabalarning kasbiy
kompetensiyasini oshirish metodikasi.
Общество и инновации
,
2
(11/S), 31-36.
7. Умиров, И., & Хамракулов, Ё. (2021). Elektron ta‘limning o ‗ziga xos xususiyatlari hamda
ularning qiyosiy tahlili.
Общество и инновации
,
2
(10/S), 555-560.
8. Ление Мансуровна Мамаева (2022). ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДА ДЕЛЬФИ В
ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТА «УПРАВЛЕНИЕ ТЕХНИЧЕСКИМИ СИСТЕМАМИ».
Academic research in educational sciences, 3 (3), 154-161
ПОДГОТОВКА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ БИОЛОГИИ К ВНЕКЛАССНОЙ РАБОТЕ
С УЧАЩИМИСЯ В ПРОЦЕССЕ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММ
ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Карташова Наталья Сергеевна
Кандидат педагогических наук,
Тульский государственный педагогический университет
им. Л.Н.Толстого, г.Тула
Результаты обучения по дисциплине «Методика обучения биологии», реализуемой
в процессе подготовки бакалавров направления «Педагогическое образование», профиль
подготовки «Биология» и «Химия» в Тульском государственном педагогическом
университете им. Л.Н.Толстого, иерархически подчинены элементам методической
системы. Они соотносятся как с общими целями и задачами основной профессиональной
образовательной программы (ОПОП), так и с компетенциями обучающихся, отраженными
в Федеральном государственном стандарте высшего профессионального образования. Так,
для формирования компетенции по проектированию индивидуальных образовательных
маршрутов освоения программ учебных предметов, курсов, дисциплин (модулей),
программ дополнительного образования в соответствии с образовательными
