
223
- Дистанционное обучение обычно предполагает проведение дистанционных
экзаменов. Однако необходимо проследить, чтобы студент написал данный ему экзамен
самостоятельно. Для этого на помощь приходят системы защиты на базе ИИ. Proctoring
или Proctored Test – это механизм, обеспечивающий подлинность тестируемого и
предотвращающий его / ее обман через проктора, который присутствует во время теста.
- Накопление данных и персонализация. Технология может быть применена, когда
студенты обучаются, на примерах только из той сферы, которая интересует студента.
Вычисления в нейронных сетях существенно отличаются от традиционных, в силу
высокой параллельности их можно рассматривать как коллективное явление. В нейронной
сети нет локальных областей, в которых запоминается конкретная информация:
- нейронная сеть способна к обучению, которое осуществляется путем настройки
параметров сети;
- высокая помехо- и отказоустойчивость нейронных сетей;
- простое строение отдельных нейронов позволяет использовать новые физические
принципы обработки информации для аппаратных реализаций нейронных сетей.
Разработки в области нейрокомпьютеров поддерживаются целым рядом
международных и национальных программ. В настоящее время эксплуатируется не менее
50 нейросистем в самых различных областях – от финансовых прогнозов до экспертизы.
В настоящее время наиболее массовым направлением нейрокомпьютинга является
моделирование нейронных сетей на обычных компьютерах, прежде всего персональных.
Моделирование сетей выполняется для их научного исследования, для решения
практических задач, а также при определении значений параметров электронных и
оптоэлектронных нейрокомпьютеров.
Идея сети Кохонена возникла по аналогии с некоторыми известными свойствами
человеческого мозга. Кора головного мозга представляет собой большой плоский лист
(площадью около 0.5 кв.м.; чтобы поместиться в черепе, она свернута складками) с
известными топологическими свойствами (например, 440 участок, ответственный за кисть
руки, примыкает к участку, ответственному за движения всей руки, и таким образом все
изображение человеческого тела непрерывно отображается на эту двумерную
поверхность). Прогресс в области ИИ и машинного обучения впечатляет, но это далеко не
предел возможностей. Существует огромное количество хороших идей, которые ИИ
может реализовать. В целом, ИИ может значительно улучшить системы образования за
счет его способности оптимизировать многие части работы учителя и автоматизировать
другие части, в конечном итоге давая им все больше и больше времени, чтобы тратить его
на своих студентов.
Литература:
1.Полысалов Г.Ю. Искусственный интеллект в образовании. // Материалы МСНК
"Студенческий научный форум 2021". – 2020. – № 2. – С. 38-40;
2. Зарипова Р.С. Глобальные тренды современного образования.// NovaUm.Ru. 2018. № 13.
С. 232–234.
3. Цой М. П. Роль гуманитарных наук в создании искусственного интеллекта
//Материалы
международной
научно-практической
онлайн
–
конференции
«ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ», 24 декабря 2021 года//
ISBN 978-9943-4812-0-6 Филиал МГУ имени М.В.Ломоносова в городе Ташкенте, 2022. –
2071 с.
ELEKTRON AXBOROT-TA‘LIM MUHITIDA BO‗LAJAK MUTAXASISLARNING
ALGORITMIK KOMPITENTLIGINI SHAKLLANTIRISH
Umarov Xasan Abdullaevich
O‗zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali

224
Annotatsiya:
Oliy ta‘lim muassasalari talabalarida elektron axborot-ta‘lim muhitida
bo‗lajak mutaxasislarning algoritmik kompitentligini shakllantirish jarayonlaridan iborat
.
Kalit so‗zlar:
algoritmlash
,
algoritmik kompetentlikni shakllantirish, AKT –
mutaxassislar, berilganlar strukturalari
.
Algoritmik kompetentlikni shakllantirish metodikasini nazariy asoslash uchun biz
algoritmik kompetentlikni shakllantirish jarayonining tarkibiy-mazmunli modelini tuzib olamiz,
buning uchun:
- metodikaning maqsadlari, uslubiy yondashuvlari, o‗qitish mazmunini tanlash
tamoyillari va mezonlarini belgilab olamiz;
- algoritmik kompetentlikni shakllantirish bosqichlarini ko‗rib chiqamiz
Ta‘lim soxasida kompetentli yondoshuv kompetentliklarni shakllantirish jarayonini
nazarda tutadi. Ushbu yondashuv doirasida kompetentlikni shakllantirish jarayoni - bu
kompetentlikni shakllantirish sharoitlarini yaratuvchi va ushbu shakllanish bosqichlarini
belgilaydigan pedagogik faoliyatdir. Kompetentlikni shakllantirish jarayoni ikki jihat bilan
belgilanadi[1]:
- maqsadga muvofiq pedagogik sharoitlardan iborat pedagogik faoliyatning metodik
mazmuni;
- kompetentlikni shakllantirish kontekstida talabalarning intellektual, hissiy va boshqa
holatini o‗zgartirishdan iborat bo‗lgan faoliyati.
Ushbu metodika kontekstida kompetentlikni shakllantirish jarayonini aniqlashtiramiz va
uning komponentlarini tavsiflaymiz.
AKT – mutaxassislarini tayyorlaydigan ta‘lim muassasalarida algoritmlash va berilganlar
strukturalarini o‗qitishda algoritmik kompetentlikni shakllantirish jarayoni talabaning holatining
quyidagilarda ifodalanuvchi o‗zgarishini nazarda tutadi[2]:
- muayyan doira masalalarini yechish uchun tayyor algoritmlarni qo‗llash qobiliyati –
algoritmlarni keyingi o‗rganish uchun ijobiy motivatsiyani shakllantiruvchi, ta‘lim sub‘ektida
ijrochi funksiyasini rivojlantirishni nazarda tutuvchi, algoritmlarni birgalikda va mustaqil tuzish
saloxiyatining mavjudligi;
- shaxsiy tajriba bilan boyitilgan, shaxsiy salohiyat shaklidagi, algoritmlarni egallashning
ma‘lum ko‗nikmalarni o‗z ichiga olgan bilim va ko‗nikmalarni nazarda tutuvchi
ma‘lum
algoritmlarni birlashtirish, yangilarini yaratish va optimal algoritmni tanlash qobiliyati
. Masala
yechishning muqobil variantini tanlash qobiliyati ko‗p qirrali shaxsiy xususiyat bo‗lib, u nafaqat
bilim va ma‘lum doira masalalarni yechish malakasini anglatadi, balki yechimning muqobil
usullarini bilishni, masalalarni yechish usulining samaradorligini baholash va natijani bashorat
qilish qobiliyatini ham anglatadi;
- turli fan soxalarida, shu jumladan kasbiy soxada algoritmlashtirishni qo‗llashga tayyorlik –
olingan bilimlar va ko‗nikmalarga egalikni nazarda tutadi, ularni amaliyotda qo‗llash qobiliyatini
o‗z ichiga oladi: masalalarni yechishda algoritmlarni qo‗llash, tuzilgan algoritmni dastur tuzishga
tayyorlash, masalalarni yechishda dasturiy ta‘minot va algoritmik paketlarni qo‗llash. Ushbu
mazmun komponenti
algoritmni yaratish jarayonini ko‗rib chiqishga va keyinchalik ma‘lum
doira masalalarini yechish va dastur yozishning oraliq bosqichi sifatida uning bolk – sxemasini
tuzish imkonini beradi[3-4].
Rossiyalik olim I.P. Podlasqy ta‘rifiga ko‗ra o‗qitish metodikasi o‗qitish jarayoni
ishtirokchilarining o‗qitish maqsadiga erishishga yo‗naltirilgan tartiblashtirilgan faoliyatidan
iborat.
O‗qitish strukturasi quyidagi komponentlardan iborat:
–
maqsad;
–
metodologik;
–
mazmun;
–
protsessual - texnologik;

225
–
natija – baxolash .
Tadqiq etilayotgan algoritmlash va berilganlar strukturalarini o‗qitish kursida
kompetentlikni shakllantirish metodikasini nazariy asoslashga o‗tishda ushbu jarayonning ayrim
xususiyatlarini belgilab o‗tamiz:
Bir tomondan, algoritmik kompetentlik AKT mutaxassislarini tayyorlash yo‗nalishlari
tababalarining asosiy kompetetligi sifatida ixtiyoriy asosiy kompetenlikning xususiyatlarini o‗z
ichiga oladi[5-7]:
1. Fanlararolik (nafaqt algoritmlash va berilganlar strukturalari darslarida, balki
informatika, dasturlash texnologiyalari, algoritmik tillar va dasturlash va xakazo darslarida xam
shakllanadi, demak, talabaning algoritmik kompetentligini shakllantirish va shakllanganlik
darajasi fanlarning ma‘lum guruxini o‗rganishiga bog‗liq bo‗lishi mumkin).
2. Boshqa kompetentliklar bilan o‗zaro ta‘siri (algoritmik kompetentlikning shakllanishi
bilan birga shakllanadi, shuning uchun ushbu jarayonlarning o‗zaro ta‘sirini xisobga olish va
ushbu fanlarni o‗qitishda ustuvorligini aniqlash maqsadga muvofiq).
3. Mavjudlikning faol va yashirin shakli (algoritmik kompetentlik o‗quvchida yashirin
potensial holatida bo‗lishi mumkin, bu esa o‗qitishda va tashxis qilishda ma‘lum qiyinchiliklarni
keltirib chiqaradi (haqiqiy shakllanish darajasini aniqlash qiyin).
Bundan kelib chiqib, algoritmik kompetentlik faqat matematikani o‗qitish jarayonidagina
yetarli darajada shakllantirish mumkin, deb tasdiqlab bo‗lmaydi; ammo matematikaning
imkoniyatlarini qo‗llaga xolda, uning shakllanishiga hissa qo‗shadigan, matematikani o‗qitish
maqsadlariga javob beradigan va asosiy didaktik tamoyillarga bo‗ysunadigan metodika yaratish
mumkin.
Boshqa tomondan, algoritmik kompetentlikni shakllantirish metodikasining o‗ziga xosligi
shundan iboratki, algoritmik kompetentlik Oliy ta‘lim muassasalarida AKT - mutaxassislarini
tayyorlash yo‗nalishida tegishli fanlar darslarida shakllantiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Pardayev S., Tangirov X. ―Sonli tengsizliklar‖ mavzusini o‗rganishda o‗qitishning
elektron vositalaridan foydalanish //Arxiv Nauchnыx Publikatsiy JSPI. – 2020.
2.
Пардаев С., Умаров Х. Перспективы совершенствования протсесса управления
системой профессионалного образования //Архив Научных Публикатсий ЖСПИ. –
2020.
3.
Umarov X. Procpectos of perfection of managerial process by vocational training system
//Arxiv Nauchnыx Publikatsiy JSPI. – 2020.
4.
Tangirov K. ―Sonli tengsizliklar‖ mavzusini o ‗rganishda o ‗qitishning elektron
vositalaridan foydalanish //Arxiv Nauchnыx Publikatsiy JSPI. – 2020.
5.
Umarov X. Informatikani muammloli o‗qotish umumiy o‗rta ta'lim davlat ta'lim
standartlarini joriy etishning asosiy sharti sifatida //Arxiv Nauchnыx Publikatsiy JSPI. –
2020.
6.
Umarov X. HUDUDIY KASB-HUNAR TA'LIMI TIZIMI MUASSASALARINI KO‗P
BOSQICHLI TIZIM ASOSIDA TAKOMILLASHTIRISH VA JOYLASHTIRISHNI
MODELLASHTIRISH //Arxiv Nauchnыx Publikatsiy JSPI. – 2020.
7.
Ганиев Э., Умаров Х., Пардаев Ш. перспективы совершенствования
управленческого протсесса системой профессионалного образования // Kollokvium-
jurnal. 2019. №3-6 (27). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/prospects-of-perfection-of-
managerial-process-by-vocational-training-system (data obraщeniya: 02.04.2022).
8.
Tangirov K. E., Jomurodov D. M., Murodkasimova S. K. The importance of e-learning
and e-learning resources in individualized learning //Asian Journal of Multidimensional
Research (AJMR). – 2021. – Т. 10. – №. 3. – С. 464-469
РАҚАМЛИ ТАЪЛИМ МУҲИТИНИ ЯРАТИШ КОНЦЕПЦИЯСИ
Усманов Салахдин Аликулович