455
ongini maxsus tadqiqot mavzusi. Gender tizimi odamlarga ularning jinsiga qarab tayinlangan
assimetrik madaniy baholash va kutishlarni aks ettiradi. Ijtimoiy me'yorlar vaqt o'tishi bilan
o'zgaradi, lekin gender stereotiplari ijtimoiy hayot va jamoatchilik ongining barcha sohalarida
saqlanib qoladi[3].
Voqelikni anglash ilmiy axborotni talqin qilish va uzatishga qaraganda ancha chuqurroq
va murakkabroq jarayondir. Bu dunyoning ichki aloqalarini organik bir butun sifatida
o'zlashtirish sifatida tushunish bilan bog'liq. Gender aspektida bu yaxlitlik ratsional -faoliyat
sifati va kommunikativ-gumanistik, ya'ni erkak va ayolning teng ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy
imkoniyatlar sharoitida uyg'unligida namoyon bo'ladi. Bunday yondashuv ongni qafasga qamrab
olmaydi, lekin ayni paytda odatda erkak va odatda ayolni his qilish va his qilish uchun joy
bo'shatadi, bu jamiyatning uyg'un rivojlanishiga to'liq hissa qo'shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Sharaffitdinov, A., & Yusupov, U. (2022). The opportunities of educating morality for
children through samples of folklore. Eurasian Scientific Herald, 5, 65-68;
2. Sharofitdinov, A., & Umidjon, Y. (2022). SHAXSIY KAMOLOTDA ART-
TERAPEVTIK MASHQLAR. Журнал Педагогики и психологии в современном
образовании, 2(3);
3. Shafieva E.I., Murotmusaev K.B., Yusupova Sh.Sh. Deviant behavior: psychological factors
of study. Frontline social sciences and history journal (ISSN – 2752-7018) Volume 02 Issue 03
pages: 32-38 SJIF impact factor (2021: 5. 376) (2022: 5. 561) 32p.
INTERNET ALOQALARINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
Fayziyeva Shoira Ayupovna
Guliston Davlat universiteti, ―Psixologiya‖ kafedrasi oʻqituvchisi
Annatatsiya:
ushbu maqola Internet-kommunikatsiya muammolarini, ya'ni ushbu turdagi
muloqotning psixologik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. Ushbu maqolada axborot
almashinuvining ushbu shaklining asosiy jihatlari ko'rsatilgan va internetga qaramlik
tushunchasi ko'rib chiqiladi.
Kalit so'zlar
: Internet, aloqa, norasmiy muloqot, o'z-o'zini tanishtirish, o'z-o'zini tekshirish
funktsiyasi, virtual shaxslar, internetga qaramlik.
Insoniyat tarixining so'nggi asrlari, xususan, kundalik hayotimizning ajralmas qismiga
aylanib, ba'zan unga juda muhim o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan bunday texnik
yangiliklarning ortib borayotgan tezligi bilan ajralib turadi. Asrlar mobaynida aloqa va harakat
usullari, axborotni qayta ishlash, saqlash, uzatish usullari, inson faoliyatining boshqa ishlab
chiqarish va texnik jihatlari deyarli o'zgarmadi yoki o'zgarishlarga duch kelmasdan asta-sekin
yaxshilandi. So'nggi asrda jamiyatimizda, shu jumladan, hayotimizning ichki tomonlari yuqori
sifatli, asosiy o'zgarishlar tez sur'atlarda yuzaga keldi va ular yangi texnik echimlar, ixtirolar,
kashfiyotlar asosida amalga oshirildi. Misol uchun; ular orasida televizor, kompyuterlar, uyali
aloqa, zamonaviy aviatsiya, muzlatgichlar, videokameralar, konditsionerlar va boshqalar,
kundalik hayotimizni o'rab turgan narsalar haqida gapirmasak xam bo‘ladi. Aytish kerakki, bu
nafaqat yangi vositalardan foydalanish uchun funktsional ko'nikmalarga ega bo'lish, balki ularga
nisbatan munosabat nuqtai nazaridan va ular orqali yangi imkoniyatlar ochib beradigan muayyan
psixologik o'zgarishlar ham demakdir. Ushbu o'zgarishlar muayyan psixologik ishni bajarish
456
orqali amalga oshiriladi va bir necha bosqichda amalga oshiriladi va psixologik to'siqlarni engib
o'tishni talab qiladi.
Odamlarning hayotiga to'liq intrenetning kiritilishi oqibatlarini o‘rganish xali xam dolzarb
mavzudir. Internet texnologiyalari doirasini kengaytirish, yangi aloqalarni o'rnatishning bir usuli
hisoblanadi. Shu o‘rinda savol tug‘ilishi mumkin "nima uchun odamlar internetdan
foydalanishadi?" bu savol ko'plab psixologik tadqiqotlar mavzusi bo'ldi. A. E. Voyskunsky inson
Internet orqali qondirish mumkin bo‘lagan ehtiyojlarini uch asosiy turini ishlab chaqiradi:
kommunikativ, bilim va o'yin [1]. Kommunikativ ehtiyoj elektron pochta orqali yozishmalar,
chat xonalari, forumlar va boshqalar orqali qondiriladi. axborot ehtiyoji tarmoq matbuotini
o'qish, muayyan axborotni qidirish yoki mavjud yangiliklar bilan tanishish, shuningdek,
masofaviy ta'lim shakllari va boshqalar bilan ta'minlanadi.
O'yin ehtiyojlarini qondirish misol uchun kompyuter bilan yoki Internet orqali yaqin
xamrohlar bilan individual va guruh o'yinlari bo'lishi mumkin. Ushbu turdagi aloqa
xususiyatlariga kelsak, ularning bir nechta ko‘rinishlari bor (anonimlik) bu suhbatdosh haqida
to'liq va ishonchli ma'lumot yo'qligidir. Bu o'z navbatida, foydalanuvchini psixologik jihatdan
o'zini muloqot qilish jarayonida vakillik qilishdan ozod qiladi, ya'ni uning haqiqiy "men" niga
mos kelmasidan, shu bilan inson muqobil o'zini o'zi taqdim etishga qodir. Bunday imkoniyatlarni
amalga oshirish norasmiy ko'ngilochar muloqotda amalga oshiriladi, bu erda ko'pincha haqiqiy
ma'lumot yoki bila turib yolg'on taqdimot qilishi mumkin. Og'zaki bo'lmagan ma'lumotlarning
yo'qligi sharoitida shaxslararo idrok jarayonlarining o'ziga xosligi, odatda, suhbatdoshning
g'oyasiga kuchli ta'sir ko'rsatadigan stereotiplar va identifikatsiyalash mexanizmlari, shuningdek,
hamkordagi kerakli fazilatlarni belgilash mexanizmlariga ega bo‘lishi mumki. Aloqalarning
ixtiyoriyligi va xohish – Internet foydalanuvchisi har qanday kontaktlarni ixtiyoriy ravishda
bog'laydi yoki ularni tark etadi va ularni istalgan vaqtda to'xtatishi mumkin. Muloqotning hissiy
tarkibiy qismining qiyinchiliklari va ayni paytda his-tuyg'ularni ifodalash uchun maxsus
belgilarni yaratishda yoki his-tuyg'ularni so'zlar bilan ifodalashda matnni hissiy jihatdan
to'ldirish uchun doimiy istak bo‘lishi tabiy. Buzuqlik, nojo‘ya harakatlar uchun makon -
ko'pincha Internet foydalanuvchilari real ijtimoiy normalarni aksini ko'ra boshqa tomondan
o'zlarini ko‘rsatish va foydalanish uchun qulay deb hisoblashidir. [4]. Jismoniy zaiflik.
Anonimlik bilan birgalikda, bir tomondan, o'z – o'zidan noto'g'ri ma'lumotni taqdim etish uchun,
boshqa tomondan, suhbatdoshni tasavvur qilish uchun (yana norasmiy muloqot bilan) kerakli
manba bo‘lmaydi. Bu xususiyat natijasida, hamkorlar uchun Internet aloqa tufayli jinsi, yoshi,
ijtimoiy holati, tashqi jozibadorligi, shuningdek, shaxsning kommunikativ vakolatlari sifatida
kommunikatorlar bunday xususiyatlarni ochib berish imkoni bo‘lmaydi, aloqa to'siqlar xammani
o‘z qo‘lida bo‘ladi [2]. Ko'rib chiqilgan xususiyatlar bilan bog'liq holda, muloqotning maxfiyligi
bir qator oqibatlarga olib kelishi mumkin degan xulosaga kelish mumkin. Shunday qilib, Internet
orqali muloqotda og'zaki bo'lmagan aloqa vositalari o'z ahamiyatini yo'qotadi. Matn muloqotida
"tabassumlar" yordamida his-tuyg'ularini ifodalash imkoniyati mavjud bo'lsa-da, aloqa
harakatidagi ishtirokchilarining jismoniy yo'qligi his-tuyg'ularni nafaqat ifoda etish, balki
yashirish, shuningdek, insonning his-tuyg'ularini ifodalash mumkinligiga olib keladi. [2].
Yuqoridagi xususiyatlarga asoslanib, virtual identifikatsiya qilish muammosi paydo bo'ladi.
Insonning internetdagi idroklari tashqi ko'rinishdagi jins, irq, yosh va muayyan ijtimoiy qatlamga
tegishli bo'lgan ijtimoiy bilimlarning asosiy toifalaridan ajralib turadi. Bu virtual shaxslarni
qurish hodisasini keltirib chiqaradi. Internetda matnli muloqotda odamlar ko'pincha o'zlarini
virtual shaxslar deb atashadi", o'zlarini ma'lum bir tarzda tasvirlab berishadi. Virtual shaxsga
ism, ko'pincha taxallus beriladi. Albatta, har bir kishi haqiqiy tasvir va xatti-harakatlardan farqli
ravishda internetda o'z qiyofasini yaratmaydi. Ko'pgina tadqiqotchilar o'smirlik davrida,
o'smirning "meni" loyqalanadigan bo'lsa, identifikatsiya qilish inqirozining mavjudligini
ta'kidlashadi. Shu bilan birga, virtual shaxslar o'z-o'zini tekshirish funktsiyasini bajarishi
mumkin. Internetdagi virtual shaxslarni loyihalash-ijtimoiy o'zgarishlarning aksini aks ettiruvchi
inson identifikatori tuzilmasidagi o'zgarishlarni (haqiqiy hayotda ko'plab identifikatsiya qilish
tendentsiyasini) aks ettiradi. Biroq, bu muammo oilaviy munosabatlarda inqiroz muammolarini
457
hal qilishda yaxshi bo'lishi mumkin. Shaxsning shakllanishi, oila a'zosining o'ziga xosligi uning
"xususiy ego" ning rivojlanishi va "ijtimoiy ego" orqali erishiladi.
Virtual shaxslarni yaratish uchun siz nafaqat turli rollarning potentsial ijrochisi sifatida
o'zingizni ko'rishingiz mumkin, balki ushbu rollarni bajarishni xohlaysiz. Virtual shaxslarni
loyihalashtirish istagi mavjuddir "men" ning turli jihatlarini amalga oshirish uchun imkoniyat
yaratmasligi yoki haqiqatdan "rol o'ynash" bo'lishi mumkinligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin,
deb taxmin qilish mumkin. Bu odamning tartibga solishni engib o'tish istagini keltirib chiqaradi,
bu esa g'ayritabiiy virtual shaxslarni yaratishga olib keladi. Xususan, bu o'z egasiga qaraganda
boshqa jinsdagi virtual shaxslarni loyihalashda yoki o‘zini Internetda [3] da o'zini namoyon
qilishi mumkin. Haqiqiy jamiyatda ma'lum bir jinsga ushbu jinsga mos keladigan xatti-harakatni
belgilaydigan muayyan me'yorlar mavjud. Virtual jamiyatda, bir kishi, jinsiy aloqa uchun
ijtimoiy jihatdan kerakli xatti-harakatlarni namoyish qilish uchun, tarmoqdagi qarama-qarshi
jinsdagi shaxs sifatida o'zini tanishtirishi mumkin. Ya'ni, agar haqiqiy jamiyat insonning o'zini
o'zi anglash imkoniyatlarini cheklasa, u tarmoqqa kirish va virtual shaxslarni qurishga turtki
beradi. Agar biror kishi o'zining barcha jihatlarini haqiqiy muloqotda to'liq amalga oshirsa, unda
virtual shaxslarni qurishga undash ehtimoli yo'q bo‘ladi. Bu holatda, Internetdagi muloqot asosiy
muloqotga qo'shimcha ravishda amalga oshiriladi. Biroq, u kompensatsion, o'rnini bosuvchi
xarakterga ega bo'lishi mumkin. Bu internetga qaramlik paydo bo'lganda sodir bo'ladi. Internetga
qaramlik hodisasi 1994 yildan buyon xorijiy psixologiyada o'rganila boshlandi. Internet-qaramlik
" onlayn rejimiga majburiy (majburiy) istak, onlayn rejimda bo'lish va internetdan chiqib
ketmaslik" deb ta'riflanadi [2]. Ushbu hodisa G'arbda keng tarqalgan bo'lib, u erda tarmoqlarga
ulanish narxi ancha arzon va bu kengroq tarqatish va Internet mashhurligini oshirishga yordam
beradi. Internetga qaram bo'lganlar Internetga ijtimoiy tan olishning turli shakllarini o‘zlarida
ko‘rsatadi. Ularning qaramligi, haqiqiy hayotda ijtimoiy e'tirofga ega emasligini, shuningdek,
haqiqiy hayotda bu guruh haqiqiy muloqot orqali o'zlarining mamnuniyatini kamaytiradigan
muloqotda muayyan qiyinchiliklarga duch kelishi mumkinligini ko'rsatishi mumkin. Jahon
tarmog'i inson intellektual faoliyatining yangi turiga aylandi va psixologlar va boshqa
mutaxassislarni tadqiq qilishlariga asos bo‘ldi. Juda ko'p ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda,
Internet odamlar uchun katta aloqa zonasidir. Internetda muloqot o'ziga xos xususiyatlariga ega.
Jahon tarmog'ining turli xil imkoniyatlaridan foydalanish insonning aqliy faoliyatida tizimli va
funktsional o'zgarishlarga olib keladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Voykunskiy A. Internet-psixologiya fanida yangi tadqiqot sohasi. Moskva davlat
universitetining umumiy psixologiya kafedrasi olimlari. 1-son.
2. Jichkina A. ―virtual muloqotning zamonaviy tadqiqotlari: muammolar, farazlar,
natijalar‖ A. Jichkina. maqola 165 b.
3. Tyshkovskiy A. V. ―kasbiy tanlov va martaba talablarini shakllantirish va amalga
oshirishning ijtimoiy-psixologik asoslari.‖ dis.
4. Shabshin I. I. ―internetda muloqotning psixologik xususiyatlari va hodisalari‖ Moskov
Sky psixoterapevtik jurnali. –2005. – № 1.
INTERNET TARMOGʻIDA YOLGʻIZLIK VA PSIXIK JARAYONLAR
Murotmusayev Komiljon Bo‗riboyevich
OʻzMU Jizzax filiali ―Psixologiya‖ kafedrasi dotsenti
Nizomov Bexruz Umar o‗g‗li
―Psixologiya‖ fakulteti ―Oila psixologiyasi‖ yo‗nalishi talabasi
Annotatsiya:
Zamonaviy texnologiyalar inson hayotini yengillashtirish uchun yaratilgan.
Lekin, ba‘zi bir insonlar ijtimoiy tarmoqlarga mukkasidan ketib qolishmoqdalar va bugungi
