164
o‗zaro hamkorlikning yangi turlarini rivojlantirish [4].
Shunday qilib, axborot texnologiyalari ta'lim tizimini to‗ldiruvchi vositalar emas, balki
yangi bilim tartibini va uning institutsional tuzilmalarini o‗rnatishning majburiyati hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Аюлов А.М. Электронное обучение как новая парадигма в системе высшего
образования. - Вестник КарГУ. Серия педагогика – 2016 - №1 – С. 12-117.
2.
Арзуманова Н. В. Использование современных информационных технологий в
образовательном процессе. - Известия Российского государственного педагогического
университета им. А. И. Герцена – 2009 - № 113 – С. 86-90.
3.
Ахметова А. Г. Создание информационной образовательной среды Университета:
опыт и проблемы. - Вестник Университета – 2013 - №15 – С. 350-353.
4.
Бодайбоков Е. Ю. Актуальные проблемы и имеющийся опыт формирования
образовательных электронных ресурсов. - Вестник РУДН. Серия Информатизация
образования – 2017 - №1 – С. 89-93.
CHET TILLARINI O‘QITISH JARAYONIDA INNOVATSION
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH ZARURATI
Ibragimova Shaxlo Zavkiyevna
TDIU akademik litseyi o‘qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ta‘lim muassasalarida tahsil olayotgan o‘quvchilarning
chet tilidan olgan bilimlarini mustahkamlashda qo‘llaniladigan innovatsion texnologiyalarning
qo‘llash uslublari tahlil qilingan. Chet tilini turli metodlar bilan o'rgatish eng muhim
hodisalardan biri sifatida tahlil qiladi.
Kalit so‘zlar
:
Chet tili, axborot texnologiyasi, innovatsion texnologiya, texnologik
vositalar, usullar, metodlar
.
Hozirgi globallashuv davrda innovatsion ta‘lim texnologiyalari va ularning pedagogik
asoslari o‘rganilib, o‘quv jarayonida zamonaviy-interfaol o‘qitish usullaridan samarali
foydalanish yo‘llarini tadqiq etish bugungi kunning dolzarb muammolari biri bo‘lib qolmoqda.
Ta‘limga innovatsion yondashuvning ijtimoiy-pedagogik zaruriyati quyidagilar bilan o‘lchanadi:
1. Fan-texnika taraqqiyoti va ijtimoiy-iqtisodiy yangilanish uzluksiz ta‘lim tizimi,
xususan, ta'lim muassasalaridagi o‘quv jarayonini ilg‘or xorijiy tajribalarni o‘rganish, ta‘limdagi
innovatsion yondashuvlar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda takomillashtirish;
2. O‘quvchi-yoshlardagi ma‘lumotlilik darajasi, intelektual salohiyat, ijtimoiy faollik,
ijodkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitishning
samarali tashkiliy shakllari, texnologiyalarini yaratish va amaliyotga tatbiq etish;
3. Pedagogik innovatsiyalarni o‘zlashtirish va uni tatbiq etishga nisbatan o‘qituvchining
kasbiy-innovatsion kompetentligini rivojlantirish zarurati.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, chet tillarini o‘rganishga bo‘lgan talab va
qiziqish oshdi. O‘quvchi-yoshlar uchun ko‘plab imkoniyatlar yaratib berildi. Ta‘lim jarayonida
zamonaviy axborot texnologiyalaridan unumli foydalanish hamda, ta‘lim jarayoniga zamonaviy
innavatsion texnologiyalarini olib kirish orqali ta‘lim sifati va samaradorligini oshirilmoqda.
Xususan, chet tilini o‘rganishda bunday axborot-kommunikatsion texnologiyalardan
foydalanishning bir qancha afzalliklari mavjud. Til o‘rganish va o‘qitishda innovatsion
texnologiyalar kata ahamiyatga ega. Texnologik vositalardan foydalanish chet tili o‘rganishning
har bir aspectida (reading, writing, listening, speaking) qo‘l keladi. Masalan, tinglab tushunish
uchun, albatta kompyuter, player, CD disklarsiz bu jarayonni amalga oshirish mumkin emas.
Tinglab tushunish til o‘rganishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda o‘quvchi bir vaqtning
165
o‘zida so‘zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya qilganligi, so‘z boyligi va uning
ma‘nolariga e‘tibor berishi talab qilinadi.
Ta‘lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda o‘quvchilar ham axborot -
kommunikatsion texnologiyalarni yaxshi bilish va ulardan foydalana olishi muhim omil
hisoblanadi. Chet tilini zamonaviy texnologiyalardan foydalanib o‘rgatish va o‘rganish eng
samador usullardan biridir. Bu jarayonda, jumladan:
kompyuterlardan foydalanganda o‘quvchi chet tilidagi video roliklarni, namoyishlarni,
dialoglarni kino yoki multfilmlarni ham ko‘rishi ham eshitishi mumkin;
chet tilidagi radio eshittirishlar va televideniedagi dasturlarni eshitish va tomosha qilish
mumkin;
ancha an‘anaviy usul hisoblanadigan magnitafon va cassetalardan foydalanish;
CD
pleyerlardan
foydalanish
mumkin.
Bu
texnik
vositalardan
foydalanish
o‘quvchilarning chet tilini o‘rganishlari jarayonini qiziarliroq va samaraliroq bo‘lishini
ta‘minlaydi [1].
Ma‘lumki, darsning turli xil o‘yinlar asosida o‘tilishi o‘quvchilarning imkoniyatlarini
namoyish etish, diqqatni jamlash, bilim va ko‘nikmalarini oshirish va kuchli bo‘lishlarini
ta‘minlaydi.
O‘yin texnologiyasidan foydalanishda o‘quvchining o‘zini namoyon qilishi, hayotda
barqaror o‘rnini topishi, o‘zini-o‘zi boshqarishi, o‘z imkoniyatlarini amalga oshirishning
fundamental ehtiyojlariga tayanadi. Har qanday o‘yin zamirida umumiy qabul qilingan ta‘lim
prinsiplari, taktikasi yotishi kerak. O‘quv o‘yinlariga o‘quv predmetlari asos qilib olinishi kerak.
O‘yinlar jarayonida o‘quvchi oddiy darsga qaraganda bu mashg‘ulotga qiziqibroq yondashadi va
bemalol faoliyat ko‘rsatadi. Ta‘kidlash lozimki, o‘yin eng avallo, o‘qitishning bir usulidir.
O‘quvchilar o‘yinli darslarga qiziqib qatnashadilar, g‘alaba qozonishga intiladilar, o‘qituvchi
ular orqali o‘quvchiga ta‘lim-tarbiya ham beradi. O‘quvchi inglizcha o‘yin o‘ynab, gapira
olarkanman, tinglab tushuna olarkanman, yoza olarkanman, deb ishonadi, qiziqadi [2].
Hozirgi ta‘lim jarayonida o‘quvchi sub‘ekt bo‘lishi lozim. Bunda ko‘proq interfaol
metodlarga e‘tiborni qaratish ta‘lim samaradorligini oshiradi. Ingliz tili darslariga qo‘yilgan eng
muhim talablardan biri talabalarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishdir. Bugungi kunda ingliz tili
o‘qituvchilari Amerika Qo‘shma Statlari, Angliya pedagoglari tajribasiga tayangan holda
quyidagi innovatsion metodlardan foydalanib kelishmoqda:
«Muammoli vaziyat yechimi» (Creative Problem Solving) bu usulni qo‘llash uchun
hikoyaning boshlanishi o‘qib beriladi qanday yakun topishi o‘quvchilar, talabalar
hukmiga havola qilinadi;
«Quvnoq topishmoqlar» (Merry Riddles) o‘quvchilarga topishmoqlar o‘rgatish Ingliz
tilini o‘rgatishda muhim ahamiyatga ega, ular o‘zlariga notanish bo‘lgan so‘zlarni
o‘rganadilar va o‘ylab topishmoq javobini topadilar;
«Tezkor javob» (Quick answers) o‘tilgan dars samaradorligini oshirishda yordam beradi;
«Chigil yozdi» («Warm-up exercises») o‘quvchilarni darsga qiziqtirish uchun sinfda har
xil o‘yinlardan foydalanish [3];
«Pantomima» (pantomime) bu usul juda qiyin mavzular tushuntirilishi kerak bo‘lgan
darsda yoki yozma mashqlar bajarilib, talabalar charchagan paytda foydalanilsa bo‘ladi;
«Hikoya zanjiri» (a chain story) usuli o‘quvchilarning og‘zaki nutqini o‘stirishda yordam
beradi;
«Rolli o‘yinlar» (Acting characters) bu usul darsning barcha tiplarida qo‘llanilishi
mumkin;
«Allomalar yig‘ini» (Thinkers meeting) shoirlar va yozuvchilarni «taklif qilish» mumkin.
Bunday paytda ular aytib ketgan hikmatli so‘zlardan darsda foydalanish yoshlarni komil
inson bo‘lib tarbiyalanishiga yordam beradi;
«Rasmlar so‘zlaganda» (When pictures speak) usuli ancha qulay bo‘lib, ingliz tilini
o‘rgatishda, o‘quvchilarning og‘zaki nutqini rivojlantirishda yordam beradi;
166
Kviz kartochkalari (quiz cards) o‘quvchilarning soniga qarab kartochkalar tarqatiladi va
hamma o‘quvchilar bir vaqtda darsda ishtirok etish imkonini beradi bu esa vaqtni
tejaydi [4].
Ta‘lim sifatini oshirish uchun texnik vositalar: audio-video, kino materiallari,
komp‘yuterlar, videoproektor, slaydlar, badiiy asarlardan parchalar; zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan, xususan interfaol metodlardan o‘rinli foydalanib kelishmoqda.
Innovatsion ta‘lim texnologiyalari ta‘lim sifatini yaxshilash, samaradorligini oshirish,
o‘qituvchi, o‘quvchi shuningdek, jamoa o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni qaror toptirish, g‘oyaviy
va ruhiy birlikka erishish, yagona maqsad sari intilish, har bir ta‘lim oluvchining ichki
imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish, shaxs sifatida namoyon bo‘lishi uchun zarur shart-sharoit
hamda muhitni yaratishda katta imkoniyatlarga ega.
Xulosa qilib aytganda, ingliz tili darslarida innovatsion usullarni qo‘llash natijasida
o‘quvchilarning mantiqiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi, tez va
to‘g‘ri javob berish malakasi shakllanadi. Bunday usullar o‘quvchida bilimga ishtiyoq uyg‘otadi.
O‘quvchi darslarga puxta hozirlik ko‘rishga intiladi. Bu esa o‘quvchilarni ta‘lim jarayonining
faol sub‘yektlariga aylantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
:
1.
Отабоева, М.Р. Chet tilini o‘qitishda zamonaviy innоvatsion texnologiyalaridan foydalanish
va uning samaradorligi / М.Р. Отабоева. — Текст: непосредственный, электронный //
Молодой ученый. — 2017. — №4.2 (138.2). — С. 36–37. — URL:
https://moluch.ru/archive/138/39058/ (дата обращения: 27.04.2020)
2.
MD Ismatullaevna, EG Yusupovich. THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF
INFORMATION TECHNOLOGY IN THE EDUCATIONAL ‗ROCESS- Euro‘ean Journal of
Research and Reflection in …, 2019
3.
M. Xoldorova, N. Fayziyeva, F. Rixsittilayeva. «CHET TILINI O‘QITISHDA
YORDAMCHI VOSITALARDAN FOYDALANISH». Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU,
2005
4.
Irgasheva N. D. INGLIZ TILINI O'QITISHDA ZAMONAVIY INNOVATSION
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH //Eurasian Journal of Academic Research. –
2022. – Т. 2. – №. 1. – С. 21-24.
VIRTUAL VA TOʻLDIRILGAN REALLIK ZAMONAVIY AXBOROT
KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI SIFATIDA
Jomurodov D.M.
Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya
:
Maqolada virtual muhitda elektron ta‘lim resurslarini yaratish, virtual va
toʻldirilgan reallik texnologiyalarining imkoniyatlari tahlil qilingan. Mazkur texnologiyalardan
ta‘lim tizimida foydalanish afzalliklari haqida fikr yuritilgan.
Kalit soʻzlar
:
virtual reallik, toʻldirilgan reallik, AKT, IT, texnologiya
Zamonaviy ta‘lim tizimida eng ilgʻor texnologiyalardan foydalanish muhim degan fikr
nafaqat zamonaviy tadqiqotchilar, balki deyarli har birimizning ongimizni tark etmaydi.
Tilshunoslik va psixologiya sohasidagi mutaxassislarning fikricha, yangi bilimlarni oʻzlashtirish
uchun eng qulay sharoitlar bolalik va oʻsmirlik davriga toʻgʻri keladi. Ammo qiziqishning
yetishmasligi, fikrlar tarqoqligi va diqqatni qiyin narsalarga qarata olmaslik har qanday yoshda
ham samarali taʻlim olishimizga imkon bermaydi. Zamonaviy ta'lim tizimi esa bu borada boshqa
koʻngilochar sohalar bilan azaldan raqobatlashib keladi va talabalar diqqatini yangi bilimlarni
oʻzlashtirish jarayoniga jalb qilish imkonini beradigan idrok etish mexanizmlariga muhtoj. Zero,
samarali oʻrganishga qiziqish avvalo shakllantirilishi, keyin esa qoʻllab-quvvatlanishi kerak.
