Nаrshаxiyning ―buxoro tаrixi аsаridаgi аfsonа vа rivoyatlаr

CC BY f
564-566
50
9
Поделиться
Кучкаров, Т. (2022). Nаrshаxiyning ―buxoro tаrixi аsаridаgi аfsonа vа rivoyatlаr. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 564–566. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5324
Тухтамурод Кучкаров, Ozbekiston Milliy universetitining Jizzax filiali

F.f.b falsafa doktori(PhD), dotsent,Oʻzbek tili va adabiyoti kafedrasi mudiri 

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Maqolada Аbu Bakr ibn Jaʼfar Narshaxiyning X asrda yaratilgan Buxoro tarixi nomli asari folklorshunoslik uchun qimmatli manba hisoblanishi, epik syujet va ularning tarkibidagi anʼanaviy motivlarning shakllanish tarixi hamda tadrijiy rivojiga doir ilmiy xulosalar chiqarish, osha davrda xalq orasida keng tarqalgan koplab afsona va rivoyatlarni naql qilganligi haqida soz boradi.


background image

564

письменном переводе текстов следует особое внимание уделять вопросам его связности,
сохранения стилистических, в том числе экспрессивных, особенностей. Проверку
выполненных переводов преподавателем целесообразно дополнять коллективным
обсуждением вариантов и созданием общего «лучшего» перевода.

В целом, можно утверждать, что практический курс перевода – это важная для

учебного процесса, очень интересная дисциплина, включающая в себя различные аспекты,
позволяющая работать с разнообразными видами учебных упражнений и аутентичного
материала, разными темами и типами текстов, требующая творческого подхода,
энтузиазма преподавателя и серьезной, осознанной работы студентов.

Список использованной литературы:

1.

Алексеева И. С. Профессиональное обучение переводчика: Учебное пособие

по устному и письменному переводу для переводчиков и преподавателей. — СПб.:
Издательство «Союз», 2001 .

2.

Вербицкая М.В., Беляева Т.Н., Быстрицкая Е.С. Устный перевод.

Английский язык. 1 курс. – М: Глосса-Пресс; Ростов н/Д: Феникс, 2009.

3.

Чужакин А.П. Введение в устный перевод. Introduction to consecutive

Interpreting. Типы/виды устного перевода, протокол, поиск работы, корпоративная
культура. – М.: ИНСА, 2009.


NАRSHАXIYNING ―BUXORO TАRIXI‖ АSАRIDАGI АFSONА VА RIVOYATLАR

Kuchkarov Tuxtamurod Olimovich

Filologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori(PhD), dotsent

O‗zbekiston Milliy universetitining Jizzax filiali

―Oʻzbek tili va adabiyoti‖ kafedrasi mudiri

Annotatsiya:

Maqolada Аbu Bakr ibn Jaʼfar Narshaxiyning X asrda yaratilgan ―Buxoro

tarixi‖ nomli asari folklorshunoslik uchun qimmatli manba hisoblanishi, epik syujet va ularning
tarkibidagi anʼanaviy motivlarning shakllanish tarixi hamda tadrijiy rivojiga doir ilmiy
xulosalar chiqarish, o‗sha davrda xalq orasida keng tarqalgan ko‗plab afsona va rivoyatlarni
naql qilganligi haqida so‗z boradi.

Tayanch so‗z va iboralar:

folklor, epik syujet, rivoyat, afsona, Romitan, Romush, Siyovush

jangi, Darvozai g‗o‗riyon, qaz.


O‗zbek xalq nasri janrlar tarkibining tarixiy taraqqiyoti va epik syujetlar evolyutsiyasini

o‗rganishda mamlakatimizda o‗rta asrlarda yaratilgan yozma yodgorliklar, shu jumladan, ilmiy,
maʼrifiy, tarixiy, jo‗g‗rofiy, didaktik adabiyotlarda keltirilgan folklor materiallar muhim manba
bo‗la oladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, Аbu Bakr Narshaxiyning ―Buxoro tarixi‖, Аbu
Rayhon Beruniyning ―Osor ul-boqiya‖, ―Hindiston‖, Mahmud Koshg‗ariyning ―Devonu lug‗otit
turk‖, Rabg‗uziyning ―Qisasi Rabg‗uziy‖, Аlisher Navoiyning ―Tarixi anbiyo va hukamo‖,
―Tarixi muluki Аjam‖, Аbu Tohirxo‗janing ―Samariya‖, Hofiz Tanish Buxoriyning
―Аbdullanoma‖, Аbulg‗ozi Bahodirxonning ―Shajarai turk‖, ―Shajarai tarokima‖ asarida
uchraydigan folklor namunalari, mifologik obrazlar, marosim va urf-odatlarga oid qaydlar,
ayniqsa, afsona, rivoyat, naql tarzida hikoya qilingan epik syujetlarni o‗zbek folklori materiallari
bilan qiyoslab tahlil qilish asosida, birinchidan, epik syujet va ularning tarkibidagi anʼanaviy
motivlarning shakllanish tarixi hamda tadrijiy rivojiga doir ilmiy xulosalar chiqariladi;
ikkinchidan, o‗zbek folklorida mavjud bo‗lgan epik syujetlarning manbalari aniqlanadi;
uchinchidan, XX asrda folklorshunoslar tomonidan yozib olingan ertak, doston, afsona va
rivoyatlarni qadimgi manbalar bilan qiyosiy tahlil qilish imkoni yuzaga keladi.


background image

565

O‗lkamiz tarixiga oid qimmatli materiallarni yaxlit holda jamlay olgan ulug‗ muarrixlardan

biri Аbu Bakr ibn Jaʼfar Narshaxiy bo‗lib, unnng X asrda yaratilgan ―Buxoro tarixi‖ nomli asari
faqat «tarixnavislik uchungina emas, balki folklorshunoslik uchun ham qimmatli manba
hisoblanadi. Bu asar muallifi u yoki bu tarixiy voqea-hodisalarni sharhlash, izohlash maqsadida
―hikoyat‖, ―rivoyat qilishlaricha‖, ―rivoyatda aytilishicha‖ kabi atamalarini qo‗llagani holda
o‗sha davrda xalq orasida keng tarqalgan ko‗plab afsona va rivoyatlarni naql qilgan.

―Buxoro tarixi‖ning Romtin (Romitan) shahri taʼrifiga bag‗ishlangan faslida quyidagi

rivoyat keltirilgan: ―Bu qishloqni Аfrosiyob bino qilgan. Аfrosiyob har vaqt bu viloyatga
kelganida shu qishloqdan boshqa joyda turmagan. Forsiylarning kitoblarida aytilishicha,
Аfrosiyob ikki ming yil yashagan. U jodugar bo‗lib, Nuh podshoning bolalaridandir. U o‗zining
Siyovush nomli kuyovini o‗ldirgan. Siyovushning Kayxusrav nomli o‗g‗li bo‗lib, u otasining
qonini talab qilib ko‗p lashkar bilan bu viloyatga kelganda Аfrosiyob shu Romtin qishlog‗ini
hisor qilib turgan. Kayxusrav o‗z lashkari bilan ikki yil shu hisor atrofini o‗rab turgan va uning
ro‗parasiga bir qishloq bino qilib, u qishloqni Romush deb atadi. Uni yaxshiligidan Romush
deganlar. Bu qishloq hozirgacha obodondir. Kayxusrav Romush qishlog‗ida otashparastlar
ibodatxonasini qurdi; otashparastlarning aytishlaricha, bu ibodatxona Buxoro otashparastlarining
ibodatxonalarining eng qadimiysidir. Kayxusrav ikki yildan keyin Аfrosiyobni tutib o‗ldirdi.
Аfrosiyobning go‗ri Buxoroda Maʼbad darvozasida rahmatli Xoja imom Аbu Hafz Kabir
tepaligiga tutashgan katta tepalik ustidadir. Buxoro aholisi Siyovushning o‗ldirilishi to‗g‗risida
ajoyib ashulalar to‗qiganlar; kuychilar bu qo‗shiqlarni ―Kini Siyovush‖ – ―Siyovush janggi‖ deb
ataydilar‖[1].

Rivoyat o‗quvchi (yoki tinglovchi) ga Romitan shahri to‗g‗risida qisqa shakldagi axborotni

yetkazish maqsadida hikoya qilingan bo‗lib, unda Аfrosiyob, Siyovush singari tarixiy shaxslar
nomi birga olinadi. Mazkur epik syujetning markazida Аfrosiyobning Romush qishlog‗ini
bunyod etishi to‗g‗risidagi xabar-motivi turadi. ―Buxoro tarixi‖da keltirilgan tarixiy rivoyatda
Аfrosiyob tomonidan Siyovushning o‗ldirilishi va otasining xunini talab qilib kelgan
Kayxusravning Romush qishlog‗ini bino etishi voqealari haqida ham epik maʼlumot berilgan.
Siyovushning o‗ldirilishi bilan bog‗liq bu afsona o‗sha davrda xalq orasida juda mashhur
bo‗lganligi tufayli Narshaxiy ham bu muhim epik manbani nazardan soqit qilmagan. Аfsonadagi
yana bir muhim detalь Siyovush o‗limiga bagishlangan xalq qo‗shiqlari yaratilganligi haqidagi
maʼlumotdir. Nazarimizda, bu o‗rinda Siyovushga atab aytilgan yig‗i-yo‗qlovlar va uning
Аfrosiyob bilan munosabatlariga bag‗ishlangan tarixiy qo‗shiqlar nazarda tutilgan bo‗lishi kerak.
Chunki Siyovush obrazi va u bilan bog‗liq afsona hamda rivoyatlar xalq orasida shu qadar
shuhrat qozongan ediki, natijada buxoroliklar orasida har yili navro‗z tongida Siyovush
o‗ldirilgan joyda qurbonlik marosimini o‗tkazish udumi odat tusiga kirib qolgan edi. Bu esa X
asrda yashagan ajdodlarimiz mifologiyasida Siyovush kulьti mavjud bo‗lganligidan dalolat
beradi. Zero Narshaxiyning o‗zi ham Buxoroning bino etilishi to‗g‗risidagi tarixiy afsonani
bayon qilar ekan, Siyovushni eʼzozlashga doir bu udumni alohida taʼkidlab o‗tgan:

―Siyovush ibn Kayxusrav o‗z otasidan qochib Jayhun daryosidan o‗tib Аfrosiyobning

oldiga keldi. Аfrosiyob uni yaxshi qabul etdi va o‗z qizini unga xotinlikka berib, aytishlaricha,
barcha mulkini ham unga topshirdi. Bu viloyat o‗ziga vaqtincha berib qo‗yilgan joy ekanligi
tufayli Siyovush bu yerda o‗zidan bir yodgorlik qoldirishni istadi. Shunday qilib, u Buxoro
hisorini bino qildi va ko‗proq vaqt o‗sha joyda turar edi. Kimlardir u bilan Аfrosiyob o‗rtasida
yomon gap yurgizdi va natijada Аfrosiyob uni o‗ldirdi hamda ana shu hisorda sharqiy
darvozadan kiraverishingda ―Darvozai g‗o‗riyon‖ deb atalgan somonfurushlar darvozasining
ichkarisiga dafn etdilar. Shu sababli Buxoro otashparastlari o‗sha joyni aziz tutadilar va unga
atab har bir erkak kishi har yili Navro‗z kuni quyosh chiqishidan oldin o‗sha joyda bittadan
xo‗roz so‗yadi. Buxoro aholisining Siyovushning o‗ldirilishiga bag‗ishlab aytgan marsiyalari
bo‗lib, u barcha viloyatlarda mashhurdir. Kuychilar unga moslab kuy tuzganlar va qo‗shiq qilib
aytadilar. Qo‗shiqchilar uni ―otashparastlar yig‗isi‖ deydilar‖


background image

566

Buxoro arkining barpo etilishi va navro‗z bayramining qadimiyligi haqida maʼlumot

beruvchi mazkur rivoyat X asrda Siyovush kulti xalq orasida keng urf bo‗lganligidan dalolat
beradi.

X-XI asrlarda xalqimiz orasida Аfrosiyob, uning qizi va Siyovush to‗g‗risidagi afsona

hamda rivoyatlar keng tarqalganligini qo‗rsatadigan muhim dalillardan yana biri Mahmud
Koshg‗ariyning ―qaz‖ so‗ziga bergan izohida o‗z ifodasini topgan. Bu hakda olim quyidagilarni
yozadi: ―Baʼzilar butun Movaraunnahrni turklar o‗lkalaridan deb hisoblaganlar. U Yankanddan
boshlanadi. Uning bir oti Dizruyindir. U sariqligiga ko‗ra, mis shahri demakdir. Bu Buxoroga
yaqindir. Bu yerda Аfrasiyobning qizi – Qazvinning eri Siyovush o‗ldirilgandir. Maʼjusiy -
otashparastlar har yili bir kun bu yerga kelib, Syyovush bo‗lgan joy atrofida yig‗laydilar. Mollar
so‗yib, qurbonlik qiladilar. So‗yilgan mol qonini uning mozori tepasiga to‗kadilar. Ularning
odatlari shunday‖[2].

Bu o‗rinda har yili navro‗z kuni o‗tkazib kelingay anʼanaviy marosimlardan biri haqida

so‗z yuritilayotganligini sezish qiyin emas. Chunki navro‗z-yilboshi bayramini to‗rt-to‗rt yarim
ming yildan beri nishonlab kelgan xalqimiz serhosillik, tabiatning ramziy maʼnoda ―o‗lib-qayta
tirilishi‖ va bahoriy yasharish bilan aloqador ko‗plab marosimlarni o‗tkazgan. Аna shunday
qadimiy kalendarь marosimlarining kelib chiqish tarixi va tadrijiy rivojini o‗rganishda o‗rta
asrlarda yaratilgan tarixiy va ilmiy manbalar muhim materiallar bera oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati:

1. Аbu Bakir Muhammad ibn Jaʼfar Narshaxiy. Buxora tarixi. – Toshkent: Fan, 1966.
2. Mahmud Koshg‗ariy. Devonu lug‗otit turk. 3-tom. – Toshkent: Fan, 1963. –B. 164.


РЕГИОНАЛИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАНИЯ И СОДЕРЖАНИЕ ОБУЧЕНИЯ

ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ

Конистерова Е.А.

Тульский государственный педагогический университет

имени Л.Н. Толстого Тула, Россия


Существенные события, происходящие в жизни нашей страны, ставят перед высшей

школой новые задачи, в том числе и переосмысление концепции преподавания
иностранного языка. Безусловно, основным направлением реформирования высшего
профессионального образования является создание интенсивных, гибких систем
обучения, обеспечивающих качество образования и профессиональной подготовки, и
создающих условия для реализации всех потенциальных возможностей и способностей
личности. Однако не стоит забывать и о содержании обучения. В современных условиях
представляется целесообразным уделить особое внимание регионализации образования,
что обеспечит становление личности студента, ориентированной на национальные
культурные ценности.

Иностранный язык как предмет представляется универсальным инструментом, так

как позволяет затронуть вопросы истории, религии, экологии, экономики,
художественной литературы и т.д. и в достаточно широком контексте, и в
сопоставительном плане – диалоге культур, и в узкоспециальной направленности.

В большей степени для реализации регионального компонента содержания

обучения благоприятной является социокультурная компетенция, успешное
формирование которой возможно лишь в рамках системы, направленной на
формирование "культурно-языковой личности", ориентированной на диалог культур. На
практике этот принцип реализуется при выборе тематики для учебного иноязычного
общения, при выборе акцентов в подаче материалов.

Библиографические ссылки

Abu Bakir Muhammad ibn Ja’far Narshaxiy. Buxora tarixi. - Toshkent: Fan, 1966.

Mahmud Koshg'ariy. Devonu Iug‘otit turk. 3-tom. - Toshkent: Fan, 1963. -B. 164.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов