Koʻnikma va malakalarni shakllantiruvchi oʻqitish mashqlari – kommunikativ leksikani orgatishning asosi

CC BY f
635-638
324
14
Поделиться
Шодиев, М., & Якубов, Ф. (2022). Koʻnikma va malakalarni shakllantiruvchi oʻqitish mashqlari – kommunikativ leksikani orgatishning asosi. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 635–638. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5391
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Oquvchilar nutqini ostirishda nemis tili oquv fanidan otkaziladigan mashgulotlardagi mashqlar bilan uzviy ravishda boglanadi. Nemis tili darslarida oquvchilar oylashni, korganlari, eshitganlari, oqiganlari haqida mulohaza qilish borasida va uni togri bayon qilishni organadilar. Mashqlar oquvchilarni charhlaydi va ozga tilda erkin muloqot qilish konikmasini shakllantiradi

Похожие статьи


background image

635

Shuningdek raqamli iqtisodiyot – bu noldan boshlab yaratilishi lozim bo‗lgan qandaydir

boshqacha iqtisodiyot emas. Bu yangi texnologiyalar, platformalar va biznes modellari yaratish,
ularni kundalik hayotga joriy etish orqali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga ko‗chirish
deganidir. Bu tizimning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

• yuqori darajada avtomatlashtirilganlik;
• elektron hujjat almashinuvi;
• buxgalterlik va boshqaruv tizimlarining elektron integratsiyalashuvi;
• ma‘lumotlar elektron bazalari;
• CRM (mijozlar bilan o‗zaro munosabat tizimi) mavjudligi;
• korporativ tarmoqlar.
Qulayliklari esa:
1. To‗lovlar uchun xarajatlar kamayadi (masalan, bankka borish uchun yo‗lkira va boshqa

resurslar tejaladi).

2. Tovarlar va xizmatlar haqida ko‗proq va tezroq ma‘lumot olinadi.
3. Raqamli dunyodagi tovar va xizmatlarning jahon bozoriga chiqish imkoniyatlari katta.
4. Fidbek (iste‘molchi fikri)ni tez olish hisobiga tovar va xizmatlar jadal

takomillashtiriladi.

5. Tezroq, sifatliroq, qulayroq.
Xulosa qilib aytganda, ―Raqamli‖ atamasi barcha sohalarda axborot texnologiyalaridan

faol foydalanishni anglatadi. Agar oddiy iqtisodiyotda moddiy buyumlar asosiy resurs
hisoblansa, raqamli iqtisodiyotda bu qayta ishlanadigan hamda uzatiladigan axborot –
ma‘lumotlar bo‗ladi. Ularning tahlilidan so‗ng esa to‗g‗ri boshqarish bo‗yicha yechim ishlab
chiqiladi.

Shuningdek, davlat innovatsion va raqamli ekotizimni qo‗llab-quvvatlash sohasida

raqamli ta‘limning zamonaviy metodlarini qo‗llab-quvvatlashi, innovatsion xizmatlarni samarali
tartibga solish normalarini ishlab chiqishi, yangi bozorlarni o‗zlashtirishda ko‗maklashishi
hamda texnologik jarayonlarning chuqurlashuvida yuzaga chiqadigan risklarni pasaytirish
choralarini ko‗rishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1.

O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvarda

Oliy Majlisga yo‗llagan Murojaatnomasi.

2.

Kelly K. New Rules for the New Economy: 10 radical strategies for a connected world

/ K. Kelly. – New York: Viking, 1998.

3.

J.B. Dixit Fundamental of computer programming and IT. – Laxmi Publication PVT.

Ltd., 2011. - 557 p.

4.

Hickerson. Business and Infomiation Systems 3/e. N. Y.: John Wiley & Sons, 2000.

4.Ostanaqulov M. Iqtisodiy tahlil va audit. Darslik. - T: Talqin. 2008. 424 b

5.

Qosimova G. Davlat byudjeti ijrosining g‘aznachilik tizimi. O‘quv qo‘llanma. - T.:

"IQTISOD-MOLIYA", 2008; 372 b

6.

Хайдаров Б.Х. Иқтисодий ислоҳотларни ривожлантиришда камбағалликни

қисқартириш. Иқтисодиѐт ва таълим / 2021 йил, 4-сон. 288-292 б.

рақалпоқ жамиятида зардуштийлик урфодат ва анъаналарининг

KOʻNIKMA VA MALAKALARNI SHAKLLANTIRUVCHI OʻQITISH MASHQLARI –

KOMMUNIKATIV LEKSIKANI O‗RGATISHNING ASOSI

Shodiyev Muhiddin Berdimuradovich,

Yakubov Fazliddin Utaganovich

Jizzax politexnika instituti

Annotatsiya

: O‗quvchilar nutqini o‗stirishda nemis tili o‗quv fanidan o‗tkaziladigan

mashg‗ulotlardagi mashqlar bilan uzviy ravishda bog‗lanadi. Nemis tili darslarida o‗quvchilar


background image

636

o‗ylashni, ko‗rganlari, eshitganlari, o‗qiganlari haqida mulohaza qilish borasida va uni to‗g‗ri
bayon qilishni o‗rganadilar. Mashqlar o‗quvchilarni charhlaydi va o‗zga tilda erkin muloqot
qilish ko‗nikmasini shakllantiradi.

Tayanch soʻzlar:

ko‗nikma, malaka, information mashq, leksik material, tinglab tushunish,

shartli - leksikani boyitish.

"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da ta'kidlanganidek, zamonaviy madanıyat, iqtisodiyot,

fan, texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini
shakllantirish O‗zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Ushbu tizimning pirovard maqsadi
Prezidentimiz Íslom Karimovning "Ta'limning yangi modeli jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin
shaxsning shakllanishiga olib keladi." degan so‗zlarida yorqin o‗z ifodasini topgan. O‗quvchilar
bilimini oshirish, ularni mustaqil O‗zbekistonimiz uchun yetuk kadr qilib tayyorlash
pedagoglarning asosiy maqsadi sanaladi. Bu boradagi ishlar "Ta'lim to‗g‗risida"gi qonun,
"Kadrlar tayyorlash" Milliy dasturi, shuningdek, Prezidentimiz va hukumatimizning sohaga doir
qator qaror va farmonlari asosida tashkil etilmoqda. Nemis tili darslarida malaka va ko‗nikmalarni
mashqlar sistemasida aks ettirilishi deyilganda tinglab tushunishni o‗rgatish mashqlari,
gapirishni o‗rgatish mashqlari, o‗qishni o‗rgatish mashqlari va yozuvni o‗rgatish mashqlari
kiradi. Umumiy o‗rta ta'lim maktablarida nemis tili darslsrini tashkil etish jarayonida
o‗quvchilarda ko‗nikma va malakalarni shakllantirish katta ahamiyatga ega. Avvalo biz ko‗nikma
va malaka nima degan savolga javob berishimiz kerak. Ko‗nikma deganda ongli bajariladigan
avtomatlashgan tarkibiy qism tushuniladi. Leksika, grammatika, talaffuz ko‗nikmalari- ongli
bajariladigan chet tilda nutq malakasining avtomatlashgan tarkibiy qismi hisoblanadi. A.N.
Leontev "ko‗nikma" to‗g‗risida quidagicha fikr bildiradi: "Ko‗nikma-mustahkamlangan
operatsiya"

Bilim,

ko‗nikma,

malaka

hosil

qilish-

shakllantirish,

rivojlantirish,

takomillashtirishni tashkil etadi. Malaka so‗zi arabcha so‗zdan olingan bo‗lib, ong ishtirokisiz
avtomatlashlashgan faoliyat hisoblanadi. Masalan chet tilida nutqiy faoliyat, gapirish, tinglab
tushunish,o‗qish, yozuv malakalari;chet tilida nutq malakalari (bu leksik grammatik va talaffuz
ko‗nikmalaridan tarkib topadi.). Malaka oshirish deganda shakllantirish, rivojlantirish va
takomillashtirish tushuniladi. Bu degani esa bilim, ko‗nikma va malaka degani tushuniladi. Til
materialini egallashda leksik, grammatik va fonetik mashqlar asosiy o‗rinni egalladi. Leksik
mashqlar ko‗nikma hosil qilish bobida ushbu bosqich muhim ahamiyat kasb etadi. Leksik
mashqlar. Leksik mashqlar information va operation qismlardan tashkil topadi. Birinchi qismi
ko‗rsatma berish va ijro namunasi bo‗lib, tilga oid qoida bilan hamda nutq amaliyotini
birlashtiruvchi oraliq mashqlaridan iborat. Ikkinchidan operation mashqlarda leksik material
asosida nutq harakatlari egallaydi. Mashqdagi muayyan element- leksik operatsiyani egallash
doimiy asosiy vazifa qilib qo‗yiladi. Masalan: "Matnni o‗qin, ajtarib ko‗rsatilgan so‗z (so‗z
birikmasi, gap)ga e'tibor bering" mashqidagi birliklar shular jumlasidandir. Ko‗nikmaga erishish
murakkab jarayon bo‗lganligidan, har bir yangi so‗z bir nechta (miqdori so‗zning xususiyatiga
bo‗g‗liq) mashqda yoki mashqlar majmuasida takror -takror ishlatiladi. Har bir mashq tegishli
operatsiyani egallab olishga mo‗ljallanadi. Mashqlarning asosiy turlari quidagilar: 1. real lug‗at
boyligini o‗zlashtirish, lug‗at tarkibini kengaytirish ularni fahmlash orqali bilib olish
ko‗nikmalarini hosil qiladigan va mashqlar; 2. retseptiv (tinglab va o‗qib tushunish) va
reproduktiv (gapirish, qisman yozuv) leksik mashqlar; 3. leksik birlikning har xil turlari (so‗z,
turg‗un so‗z birikmasi, nutq birligi)ni o‗rganish mashqlari. Mashq turlari, o‗z navbatida, yana
kichik guruhlarga bo‗linadi: Joyiga ko‗ra (sinf,uy) shakli va usuliga qarab (og‗zaki va yozma,
yolg‗iz yoki xor bilan, mustaqil yoki muallim rahbarligida), ona tiliga munosabati nuqtai
nazaridan (chet tilida yoki ona tili va chet tilda),amallarni mustahkamlashga oid
(biriktirish,o‗zgartirish- reproduksiyada, tanlash,guruhlash, o‗xshatish, farqlash-retsepsiyada,
tuzilishi jihatdan (bir turdagi yoki har xil birliklar ishtirokida),yordamchi vositalar qo‗llash bilan
(ko‗rgazmalilik) texnika vositalari, dasturlashtirish elementlari yordamida), o‗zlashtirish
bosqichlaridan kelib chiqib (dastlabki egallash, mashq qilish, amaliyot, takrorlash, nazorat qilish
h.k mashqlari bajariladi. Boshlangich bosqichda asosan, og‗zaki, kontekstli, bir tilli (chet tilda)


background image

637

mashqlar sinfda, muallim boshchiligida, xor bilan, rasmlardan foydalanib bajariladi. O‗rta
bosqichda mashqlarning katta qismi uyda, yozma shaklda, muallim bevosita boshqarmaydigan
fonogramma holida, kontekstli va kontekstdan tashqari, yakka tarzda, ikki tilda bajarishga
mo‗ljallanadi. Yuqori bosqichda leksik mavhum otlarga suyanib, kontekstdan tashqarida va
kontekstda, ichki imkoniyatini potensial lug‗atini boyitish, yangi so‗z ma'nosini fahmlab olish,
leksik operatsiyalarni ong ishtirokisiz erkin qo‗llay olish kabi mashqlar bajarilishi tavsiya etiladi,
Kommunikativ leksikani o‗rgatish deganda, o‗quvchilarga tilning talaffuzi, lug‗ati, sintaktik
qurilishi va bog‗lanishli nutqning aktiv egallashlariga yordam beradigan o‗qitish metyodlarini
qo‗llash tushuniladi. Nemis tili darslarida kommunikativ leksikani o‗rgatish uchun, shuningdek,
o‗quvchilar nutqini o‗stirish uchun bir necha shartga rioya qilish zarur:

1. Kishi nutqining yuzaga chiqishi uchun talab bo‗lishi kerak. O‗quvchilar nutqini

o‗stirishning metodik talabi o‗quvchi o‗z fikrini, nimanidir og‗zaki bayon qilish xohishi va
zaruriyatni yuzaga keltiradigan vaziyat yaratish hisoblanadi.

2. Har qanday nutqning mazmuni, materiali bo‗lishi lozim. Bu material qanchalik to‗liq,

boy, qimmatli bo‗lsa, uning kommunikativ bayoni shunchalik sermazmun bo‗ladi.

3. Fikr tinglovchi tushunadigan so‗z, so‗z birikmasi, gap, nutq oborotlari yordamida

ifodalansagina tushunarli bo‗ladi. Shuning uchun muloqotni muvafaqqiyatli amalga oshirishning
asosiy sharti-leksikani boyitish, leksik birliklarni mukammal egallash, umuman so‗z boyligiga
ega bo‗lishi va til leksikasi bilan qurollantirish hisoblanadi. Kommunikativ leksikani o‗rgatish
quyidagi aspektlarni o‗z ichiga oladi:

-

O‗rganilayotgan tilning adabiy til normalarini o‗zlashtirish.

-

Muloqot uchun zarur bo‗lgan muhim nutq malakalarini o‗zlashtirish.

-

Oquvchilarga muloqotni o‗rgatish va nutq malakalarini takomillashtirish. O‗qitish

mashqlari orqali leksikani o‗rgatishda asosiy uch yo‗nalish aniq ajratiladi:

-

So‗z ustida ishlash

-

So‗z birikmasi va gap ustida ishlash

-

Bog‗lanishli nutq ustida ishlash

So‗z, so‗z birikmasi va gap ustida ishlash uchun lingvistik baza bo‗lib, leksikologiya

(frazeologiya va stilistika) bilan birgalikda, morfologiya, sintaksis bo‗lib xizmat qiladi;
bog‗lanishli nutq esa mantiqqa asoslanadi. Kishilar tildan fikr bayon etish quroli sifatida
foydalanadilar, Ular o‗z fikrlarini ovoZ bilan eshittirib bayon qilishdan oldin u haqda o‗ylab
oladilar. Bu ichki nutq hisoblanadi. Ichki nutą eshittirilmagan va yozilmagan "o‗ylangan"
fikrlangan nutqdir. Tashqi nutq tovushlar yordamida eshittirilib yoki grafik belgilar bilan yozilib,
boshqalarga qaratilgan nutqdir. Ichki nutq materialni tushunish va yodda saqlashga yordam
beradi. Kommunikativ leksikani o‗rgatishda og‗zaki nutq ko‗pincha dialog tarzda, yozma nutq
esa monolog tarzda bo‗ladi. Oʻqitish mashqlari orqali kommunikativ leksikani o‗rgatishda
o‗quvchilar nutqiga quyidagi talablar qo‗yiladi:

-

O‗quvchi so‗z boyligiga ega bo‗lishi kerak.

-

O‗quvchi so‗zlardan to‗g‗ri foydalanishi kerak.

-

O‗quvchi nutqi aniq bo‗lishi kerak.

-

O‗quvchi gaplarni grammatik jihatdan to‗g‗ri tuzishi kerak.

-

O‗quvchi ravon gapirishi kerak.

O‗quvchilar nutqini o‗stirish nemis tili o‗quv fanidan o‗tkaziladigan mashg‗ulotlardagi

mashqlar bilan uzviy ravishda bog‗lanadi. Masalan, nemis tili darslarida o‗quvchilar o‗ylashni,
ko‗rganlari, eshitganlari, o‗qiganlari haqida mulohaza qilish borasida va uni to‗g‗ri bayon qilishni
o‗rganadilar. Demak ko‗p mashq qilish o‗zining ajoyib samarasini beradi. Mashqlar o‗quvchilarni
charhlaydi va o‗zga tilda erkin muloqot qilish ko‗nikmasini shakllantiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1)

Jalolov J. Chet tili o‗qitish metodikasi, T., 0'qituvchi, 2012.

2)

Zaripova R.A. Chet tillar o‗qitish metodikasidan qo‗llanma, -T., 0'qituvchi,1986.

3)

Mirolyubov A.A., Raxmanov I.V.V. Setlin tahriri ostida O‗rta maktabda chet


background image

638

tillar o‗qitishning umumiy metodikasi, -T., 0'qituvchi,1974.

4)

Якубов, Фазлиддин Утаганович. "Лингвистический принцип в теории перевода

во взглядах немецких лингвистов."

Актуальные вопросы современной науки

. 2014.

5)

Yakubov, Fazliddin Utaganovich. "Improving communicative language skills through

role playing activity."

Science and Education

3.2 (2022): 1006-1010.

6)

Shodiyev, Muxiddin Berdimuradovich. "The usage of web technologies as social

network (Facebook) in teaching a foreign language to adults."

Science and Education

3.2 (2022):

973-977.


DIFFERENT APPROACHES TO THE PHRASEOLOGY IN LINGUISTIC STUDY

Shukurova Z.

Jizzakh branch of National University of Uzbekistan,

Foreign languages Department, teacher

Shukurova D. F.

Jizzakh branch of National University of Uzbekistan,
Philology and teaching languages, student of 204-20

Annotation:

In this article discussed about different approaches to the phraseology in

linguistic study and given some important information.

Keywords:

approaches, Cross linguistic, phraselogical units, metaphors.

Uzbek language has developed along history of the Republic of Uzbekistan. During this

time it collected a great number of phraselogical units, which people found successful,
interesting and still have used them. So there was a special section of linguistics-phraseology, a
set of stable expressions of independent importance.

Learning English is widespread worldwide and nowadays English knowledge and speaking

skills is a need of reality. Knowledge of English phraseology makes reading both publicistic and
fiction more understandable and extremely easier. The reasonable use of idioms makes speech
more expressive. The English phraseological units, which are not translated verbatim, but have
same meaning as in Uzbek ones as rethought, strengthens motivation and have greater effect in
learning English language . "By idioms, as with the help of various shades of colors, the
information aspect of language is supplemented by a sensual-intuitive description of our world,
our life" V.A. Kabulianskiy suggested in his book "Concise dictionary of modern English
idioms" By learning a foreign language, a person simultaneously interconnects two national
cultures: native and foreign one. Good knowledge of the foreign language is impossible without
knowledge of its idioms.

Cross-linguistic research on phraseology covers a wide range of challenging topics, from

the simple comparison of idioms or metaphors in two languages, to the systematic contrastive
study of all categories of set phrases across different languages. Current research demonstrates
that phraseology in the broad sense is one of the key components of language, and is probably
universal. However, the theoretical debate on the definition of set phrases and the interaction
between culture, meaning, syntax, figurative language and phraseology is not yet completely
settled. Two major theoretical approaches have so far yielded promising results: the first is more
semantic and is often associated with cognitive linguistics, while the second can be described as
cross-linguistic corpus linguistics. The cognitive approach to phraseology across languages lays
stress on metaphors and images as the constituent principles of set phrases, and provides
interesting information about the intriguing interplay between universal cognitive principles,
culture and phraseology. Cross-linguistic studies based on corpora, on the other hand, offer a
statistical analysis of the various categories of set phrases as well as a very reliable methodology.
Cross-linguistic phraseology is closely linked to translation studies. A close collaboration

Библиографические ссылки

Jalolov J. Chet tili о‘qitish metodikasi, T., O'qituvchi, 2012.

Zaripova R.A. Chet tillar o'qitish metodikasidan qo‘llanma, -T„ O'qituvchi, 1986.

Mirolyubov A.A., Raxmanov I.V.V. Setlin tahriri ostida O‘rta maktabda chet tillaro'qitishning umumiy metodikasi, -T., O'qituvchi,1974.

Якубов, Фазлиддин Утаганович. "Лингвистический принцип в теории перевода во взглядах немецких лингвистов." Актуальные вопросы современной науки. 2014.

Yakubov, Fazliddin Utaganovich. "Improving communicative language skills through role playing activity." Science and Education 3.2 (2022): 1006-1010.

Shodiyev, Muxiddin Berdimuradovich. "The usage of web technologies as social network (Facebook) in teaching a foreign language to adults." Science and Education 3.2 (2022): 973-977.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов