Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
88
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
O‘ZBEKISTONDA OQILONA SOLIQ SIYOSATI –
IQTISODIY BARQARORLIKNING MUHIM OMILI SIFATIDA
Bo`ronov Shavkat Xudoyshukurovich
– mustaqil tadqiqotchi
Annotatsiya:
O‘zbekistonda soliq siyosati iqtisodiy barqarorlik va davlat
byudjetini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi. Ushbu maqola mamlakatdagi
soliq tizimining asosiy tamoyillari, islohotlar, soliq yukini yengillashtirish bo‘yicha
chora-tadbirlar va iqtisodiy rivojlanish uchun soliq siyosatining roli haqida tahlilni o‘z
ichiga oladi. Shuningdek mazkur maqola O‘zbekistondagi soliq siyosatining asosiy
tamoyillari, mavjud yutuqlar va mavjud muammolarni tahlil qilishga, shuningdek,
soliq tizimining iqtisodiy o‘sish va barqarorlikka ta’sirini baholashga ham qaratilgan.
Ushbu tahlil orqali mamlakatning soliq siyosatini yanada takomillashtirish bo‘yicha
amaliy tavsiyalar ishlab chiqish ko‘zda tutilgan.
Kalit so‘zlar:
soliq siyosati, soliq tizimi, iqtisodiy rivojlanish, soliq islohotlari,
davlat byudjeti, soliq yuki, fiskal siyosat, moliyaviy barqarorlik, investitsiyalar.
Аннотация:
Налоговая политика в Узбекистане играет важную роль в
обеспечении экономической стабильности и формировании государственного
бюджета. В статье рассматриваются основные принципы налоговой системы
страны, реформы, меры по снижению налоговой нагрузки и роль налоговой
политики в экономическом развитии.
Ключевые слова:
налоговая политика, Узбекистан, налоговая система,
экономическое развитие, налоговые реформы, государственный бюджет,
налоговая нагрузка, фискальная политика, финансовая стабильность,
инвестиции.
Abstract:
Tax policy in Uzbekistan plays a crucial role in ensuring economic
stability and shaping the state budget. This article analyzes the key principles of the
country's tax system, reforms, measures to reduce tax burdens, and the role of tax
policy in economic development.
Keywords:
tax policy, Uzbekistan, tax system, economic development, tax
reforms, state budget, tax burden, fiscal policy, financial stability, investments.
Kirish.
Soliq siyosati har bir davlat iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismi
hisoblanadi, chunki u davlat byudjetini shakllantirish, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
89
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
ta’minlash va iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantirishda markaziy o‘rin tutadi.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda soliq siyosatini takomillashtirish va uning iqtisodiyotga
ta’sirini kuchaytirishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
Ushbu islohotlar soliq yukini yengillashtirish, soliq to‘lovchilarning huquqlarini
himoya qilish va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishga qaratilgan.
O‘zbekiston
Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng, milliy soliq tizimini shakllantirishga
kirishdi
1
.
Dastlabki yillarda soliqlar iqtisodiyotni boshqarish vositasi sifatida xizmat qildi.
Keyinchalik, mamlakat iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va bozor mexanizmlariga
o‘tish jarayonida fiskal siyosatni yanada takomillashtirishga ehtiyoj sezdi. Soliq
siyosati orqali davlat iqtisodiyotning turli sohalarida strategik yo‘nalishlarni qo‘llab-
quvvatlaydi, investitsiyalarni rag‘batlantiradi va tadbirkorlik muhitini yaxshilashga
qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshiradi
2
.
Bugungi kunda O‘zbekistonning soliq siyosati davlat byudjetining asosiy
daromad manbai sifatida nafaqat iqtisodiyotni boshqarish, balki ijtimoiy tenglikni
ta’minlash, xususiy sektorni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda ham
muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatdagi soliq tizimi hozirgi kunda soddalashtirilgan
va biznes muhitini yaxshilashga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu jarayon xalqaro tajriba
asosida takomillashtirilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilgan 2019-yilgi “Soliq
kodeksi” islohoti mamlakatda soliq siyosatini modernizatsiya qilishda yangi bosqichni
boshlab berdi. Ushbu islohotlar soliq ma’muriyatchiligini soddalashtirish, soliqlarni
avtomatlashtirish va soliq yukini kamaytirish orqali tadbirkorlar va soliq
to‘lovchilarning manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan. Xususan, soliq stavkalarini
pasaytirish, daromadlar ustidan ikki karra soliqqa tortishni bartaraf etish va elektron
hisob-kitob tizimini joriy qilish kabi yondashuvlar iqtisodiy samaradorlikni oshirishda
muhim qadam bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab
milliy soliq tizimini shakllantirish va uni mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga
moslashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirdi. Ushbu jarayon
davomida soliqlarning iqtisodiyotga ta’siri va ularning samaradorligi doimiy e’tibor
markazida bo‘lib kelgan. Mamlakat iqtisodiy siyosatida soliq tizimi ikki asosiy
1
Yunusov, A. Soliq tizimining rivojlanishi va innovatsion yondashuvlar. Toshkent: Innovatsion tadqiqotlar markazi. 2023. 23-
b.
2
Toshmatov F. O‘zbekistonda soliq ma’muriyatchiligini raqamlashtirishning ahamiyati. Toshkent: Milliy universitet nashri.
2021. 46-b.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
90
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
yo‘nalishda rivojlanib kelmoqda: davlat byudjeti uchun barqaror daromad manbai
yaratish va xususiy sektor uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirish.
Soliqlar, xususan, kichik va o‘rta biznes subyektlarini qo‘llab-quvvatlashda
muhim omil bo‘lib, davlat iqtisodiyotining turli sektorlarida o‘sish va barqarorlikni
ta’minlashga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, soliqlar orqali davlat iqtisodiy
strategiyalarni
amalga
oshiradi,
jumladan,
eksportni
qo‘llab-quvvatlash,
investitsiyalarni jalb qilish va tadbirkorlik faoliyatini kengaytirish.
O‘zbekistonda soliq siyosatini isloh qilish jarayoni so‘nggi yillarda sezilarli
tezlashdi. Xususan, 2017-yildan boshlab mamlakat rahbariyati tomonidan iqtisodiyotni
liberallashtirish va soliqlarni soddalashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga
oshirila boshlandi. Soliq siyosatining modernizatsiyasi natijasida soliqlarni boshqarish
tizimi takomillashtirilib, "raqamli boshqaruv" yondashuvi keng joriy qilindi. Bu o‘z
navbatida davlatning fiskal siyosatini shaffof qilish va soliq to‘lovchilarning
manfaatlarini himoya qilish imkonini yaratdi.
O‘zbekistonning yangi “Soliq kodeksi” (2019-yil) mamlakatda iqtisodiy
islohotlarning yangi bosqichini boshlab berdi. Ushbu kodeks soliq yukini sezilarli
darajada kamaytirish, soliq to‘lovlarni avtomatlashtirish va biznes muhitini
yaxshilashga qaratilgan edi. Xususan, daromad solig‘i stavkalarining pasaytirilishi,
kichik biznes uchun yengillashtirilgan soliqlar va elektron soliq tizimining joriy etilishi
iqtisodiy faollikni oshirishda muhim rol o‘ynadi. Ushbu yondashuvlar mamlakat
iqtisodiyotini yanada barqarorlashtirish va yangi investitsiyalar uchun qulay muhit
yaratishga xizmat qildi. Soliq siyosatining mamlakat iqtisodiy o‘sishiga ta’siri xalqaro
hamkorlik va global iqtisodiy tendensiyalar bilan ham bog‘liq
3
.
O‘zbekiston ikki tomonlama soliqqa tortishning oldini olish bo‘yicha qator
davlatlar bilan bitimlar imzoladi. Bu esa xorijiy investorlar uchun qulay sharoitlar
yaratish bilan birga, investitsiya hajmini oshirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga,
soliq tizimining raqamlashtirilishi va avtomatlashtirilishi soliqlarni yig‘ish
samaradorligini oshirish, soliq huquqbuzarliklarini kamaytirish va iqtisodiyotni
“soyalashuv”dan chiqarishga imkon beradi. Soliq siyosatining ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati ham katta
4
.
Davlatning fiskal siyosati nafaqat iqtisodiy samaradorlikni oshirish, balki
ijtimoiy tenglikni ta’minlash uchun ham vosita bo‘lib xizmat qiladi. Soliq daromadlari
orqali ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini moliyalashtirish
3
Yunusov, A. Soliq tizimining rivojlanishi va innovatsion yondashuvlar. Toshkent: Innovatsion tadqiqotlar markazi. 2023. 19-
b.
4
Toshmatov F. O‘zbekistonda soliq ma’muriyatchiligini raqamlashtirishning ahamiyati. Toshkent: Milliy universitet Nashri.
2021. 43-b.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
91
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
imkoniyati yaratiladi. Shu bilan birga, soliq siyosati xususiy sektor bilan davlat
o‘rtasida muvozanatni ta’minlashda vosita sifatida ishlatiladi, bu esa iqtisodiyotni
yanada diversifikatsiya qilishga xizmat qiladi.
Tadqiqot natijalari mamlakat iqtisodiy siyosatini yanada rivojlantirish va
iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga
asos bo‘lib xizmat qiladi.
Adabiyotlar tahlili.
Soliq siyosati bo‘yicha ilmiy adabiyotlar ushbu mavzuning
nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganishga qaratilgan. Adam Smitning “Boylikning
asosi” asarida soliq tizimining asosiy tamoyillari, xususan, adolatlilik, qulaylik va
samaradorlik tamoyillari bayon etilgan. Ushbu tamoyillar hozirgi zamon fiskal
siyosatining shakllanishida ham asosiy mezon bo‘lib xizmat qilmoqda. Smitning
soliqlarni iqtisodiy resurslarni boshqarish vositasi sifatida ko‘rishi soliq siyosatining
iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini tahlil qilish uchun muhim nazariy asos hisoblanadi.
Keyingi yillarda Keynesning “Umumiy nazariya” asarida soliqlarning iqtisodiy
faollikka ta’siri bo‘yicha ilgari surilgan g‘oyalar ham dolzarbligicha qolmoqda.
Keynesga ko‘ra, soliqlar orqali davlat iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishi yoki
cheklashi mumkin. Bu tamoyillar O‘zbekistonning soliq siyosatini isloh qilishda ham
o‘z aksini topgan, xususan, soliq yukini kamaytirish orqali tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlash va investitsiyalarni rag‘batlantirish choralari ko‘rilgan.
L.Karimovning “Soliq siyosatining rivojlanishi”
5
asarida mamlakatdagi fiskal
siyosatning o‘ziga xos jihatlari va uning iqtisodiyotga ta’siri tahlil qilingan. Ushbu
tadqiqotlar O‘zbekistondagi soliq siyosatini modernizatsiya qilish va xalqaro tajribani
integratsiya qilish zaruriyatini ko‘rsatadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi
Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan chop etilgan yillik hisobotlar mamlakatdagi soliq
tizimining isloh qilinishi va yutuqlarini tahlil qilish uchun muhim manba hisoblanadi
6
.
O‘zbekistonda soliq siyosatining rivojlanishi va uning iqtisodiy tizimga ta’siri
bo‘yicha adabiyotlar soliq tizimining nazariy va amaliy jihatlarini chuqur o‘rganishga
imkon beradi.
Soliq siyosatining asosiy tamoyillari Adam Smitning “Boylikning asosi” asarida
ifodalangan bo‘lib, unda soliqlar adolatlilik, qulaylik va samaradorlik kabi mezonlar
asosida baholangan. Ushbu tamoyillar zamonaviy soliq siyosatining ham nazariy
asosini tashkil qiladi.
5
Karimov L. (2022). O‘zbekistonda soliq siyosati: Tarixiy rivojlanish va zamonaviy tendensiyalar. Toshkent: Samarqand Davlat
Universiteti Nashri
6
Karimov L. (2022). O‘zbekistonda soliq siyosati: Tarixiy rivojlanish va zamonaviy tendensiyalar. Toshkent: Samarqand Davlat
Universiteti Nashri
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
92
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
O‘zbekistonning fiskal siyosatini isloh qilishda ushbu tamoyillarga moslashish
mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb
etadi. Keynesning “Umumiy Nazariya” asarida soliqlarni iqtisodiy faollikni boshqarish
vositasi sifatida ko‘rish konsepsiyasi keltirilgan. Keynes nazariyasiga ko‘ra, davlat
soliqlar orqali iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishi yoki uni cheklashi mumkin.
Bu tamoyillar O‘zbekistonda soliqlarni yengillashtirish va tadbirkorlikni
rivojlantirishga qaratilgan siyosatni shakllantirishda qo‘llanilgan. Xususan, daromad
solig‘ini pasaytirish, yuridik shaxslar uchun yengillashtirilgan soliq stavkalarini joriy
qilish va kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiy faollikni oshirish
maqsadida bir qator islohotlar amalga oshirilgan. Zamonaviy adabiyotlarda soliq
tizimining xalqaro tajribalari va ularning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni keng tahlil
qilinadi.
Masalan, Jahon Bankining hisobotlarida fiskal siyosatning soddalashtirilgan
shakllari, soliq bazasini kengaytirish va soliqlarni yig‘ish samaradorligini oshirish
bo‘yicha tavsiyalar berilgan. Ushbu tavsiyalar O‘zbekistonning soliq tizimini
modernizatsiya qilishda muhim rol o‘ynadi. Soliq yukini kamaytirish va iqtisodiy
samaradorlikni oshirish bo‘yicha qabul qilingan chora-tadbirlar Jahon Banki
tomonidan ilgari surilgan “Soddalashtirilgan soliq siyosati” konsepsiyasiga mos keladi.
OECD
7
tadqiqotlari xalqaro soliq ma’muriyatchiligi bo‘yicha muhim
yondashuvlarni taklif qiladi. Xususan, OECDning soliq bazasini kengaytirish va
soliqlarni avtomatlashtirish bo‘yicha tajribasi O‘zbekistonda elektron soliq tizimini
joriy qilishda asos sifatida ishlatilgan. Ushbu tadqiqotlar soliqlarni shaffof boshqarish
va “raqamli boshqaruv” tizimlarini joriy etish orqali davlat byudjetini to‘ldirish va
iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishga yo‘naltirilgan.
Mahalliy tadqiqotchilar tomonidan olib borilgan izlanishlarda O‘zbekiston soliq
tizimining milliy xususiyatlari tahlil qilingan.
Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan e’lon qilingan yillik hisobotlar mamlakatdagi
soliq siyosatining amaliy natijalari haqida batafsil ma’lumot beradi. Innovatsion
yondashuvlar, jumladan, elektron soliq tizimlarini joriy qilish va soliq to‘lovchilarning
shaffofligini oshirish bo‘yicha qabul qilingan chora-tadbirlar xalqaro adabiyotlarda
keng yoritilgan. Brynjolfsson va McAfee tomonidan ishlab chiqilgan raqamli
texnologiyalarning iqtisodiyotga ta’sirini o‘rganuvchi tadqiqotlar soliqlarni
avtomatlashtirish orqali samaradorlikni oshirishni ta’kidlaydi. Ushbu yondashuvlar
O‘zbekistonda elektron hisob-kitob tizimlarini rivojlantirish va norasmiy iqtisodiyotni
kamaytirishda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda.
7
OECD. (2023). Tax Policy and Economic Growth: Best Practices for Developing Countries. Paris: OECD Publishing
.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
93
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
Schumpeterning innovatsiyalar va iqtisodiy jarayonlardagi o‘zgarishlar haqidagi
nazariyalari ham soliqlarni boshqarish bo‘yicha zamonaviy yondashuvlarni
shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Uning “ijodiy buzilish” konsepsiyasi soliqlarni
tadbirkorlikni rag‘batlantirish va innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash vositasi
sifatida ko‘rishga asos beradi. O‘zbekistonda soliq siyosatining kichik biznesni
rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan qismi ushbu nazariyani
amaliyotda qo‘llashning samarali misoli hisoblanadi
8
.
Bundan tashqari, O‘zbekistondagi soliq siyosatining rivojlanishi xalqaro
moliyaviy tashkilotlar, jumladan, IMF va Jahon Bankining moliyaviy texnik yordami
asosida amalga oshirilgan. Ushbu tashkilotlarning hisobotlari mamlakat soliq
tizimining jahon iqtisodiy tendensiyalari bilan uyg‘unlashuvini ta’minlash uchun
muhim manba sifatida xizmat qilmoqda. Masalan, IMFning fiskal barqarorlikni
oshirish bo‘yicha tavsiyalari O‘zbekistonning davlat qarzini boshqarish va soliq
tushumlarini oshirish strategiyasiga asos bo‘lgan.
Metodologiya.
Tadqiqot metodologiyasi sifatli va miqdoriy yondashuvlarning
kombinatsiyasiga asoslangan.
Birinchi bosqichda
adabiyotlar sharhi orqali soliq siyosatining nazariy asoslari
va xalqaro tajribasi o‘rganildi. Adam Smit, Keynes va zamonaviy iqtisodiy
tadqiqotlarga asoslanib, soliq tizimining iqtisodiy samaradorlikka ta’siri baholandi.
Ikkinchi bosqichda
empirik ma’lumotlar yig‘ildi. Ma’lumotlar Jahon Banki,
IMF va Davlat soliq qo‘mitasi kabi manbalardan olindi. O‘zbekistonning soliq yukini
kamaytirish va fiskal barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha islohotlari raqamlarda tahlil
qilindi. Soliq bazasini kengaytirish va soliq ma’muriyatchiligini avtomatlashtirishning
natijalari batafsil o‘rganildi. Ma’lumotlarni tahlil qilishda statistik va iqtisodiy
modellar qo‘llanildi. Korrelatsion va regressiya tahlillari orqali soliq siyosati va
iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi bog‘liqlik baholandi. Komparativ tahlil usuli yordamida
O‘zbekistonning soliq tizimi boshqa mamlakatlar bilan solishtirildi. Ushbu
metodologiya orqali soliq siyosatining iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini o‘rganish va
islohotlarni yanada takomillashtirish uchun tavsiyalar ishlab chiqildi.
Muhokama.
Ushbu tadqiqotda O‘zbekistondagi soliq siyosatining iqtisodiy
rivojlanishga ta’sirini o‘rganish uchun sifatli va miqdoriy yondashuvlarning
kombinatsiyasidan foydalanilgan. Tadqiqot uch bosqichda amalga oshirildi: nazariy
asoslarni o‘rganish, empirik ma’lumotlarni yig‘ish va ularni tahlil qilish hamda
tadqiqot natijalarini baholash va tavsiyalar ishlab chiqish. Birinchi bosqichda nazariy
8
Karimov L. (2022). O‘zbekistonda soliq siyosati: Tarixiy rivojlanish va zamonaviy tendensiyalar. Toshkent: Samarqand Davlat
Universiteti Nashri
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
94
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
asoslarni o‘rganish uchun keng qamrovli adabiyotlar sharhi amalga oshirildi. Ushbu
bosqichda Adam Smit, John Maynard Keynes va Joseph Schumpeter kabi olimlarning
asarlari, shuningdek, Jahon Banki, IMF va OECD kabi xalqaro tashkilotlarning
hisobotlari tahlil qilindi.
Empirik ma’lumotlarni yig‘ish jarayonida xalqaro tajribalarning O‘zbekiston
sharoitiga moslashuvi alohida e’tiborga olindi. Misol sifatida, OECD tomonidan ishlab
chiqilgan soliq ma’muriyatchiligini avtomatlashtirish va raqamli boshqaruv tizimlari
O‘zbekistonda joriy qilingan va bu jarayonning samaradorligini baholashda
foydalanilgan.
Jahon Banki va IMFning fiskal barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha tavsiyalari
O‘zbekistonning iqtisodiy siyosatida qanday amalga oshirilganini kuzatish uchun
manba sifatida ishlatildi. Komparativ tahlil usuli yordamida O‘zbekistonning soliq
siyosati boshqa davlatlarning tajribalari bilan solishtirildi. Misol sifatida, OECD
9
a’zolari bo‘lgan rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan mamlakatlarning soliq
siyosati va islohotlari o‘rganildi. Bu soliq ma’muriyatchiligidagi samarali
yondashuvlarni aniqlash va ularni O‘zbekiston sharoitida tatbiq etish imkoniyatlarini
baholashga yordam berdi.
Xususan, Koreya Respublikasi va Polshaning soliq ma’muriyatchiligidagi
raqamli boshqaruv tizimlari O‘zbekistonning elektron soliq tizimini rivojlantirishda
namunali model sifatida o‘rganildi.
Tadqiqotning yana bir muhim jihati sifatida sifatli ma’lumotlar yig‘ishga
qaratilgan anketalar va intervyular o‘tkazildi. Intervyular davomida O‘zbekistonning
Davlat soliq qo‘mitasi vakillari, iqtisodchilar va biznes sektori vakillari bilan muloqot
olib borildi. Ushbu jarayonda soliqlarni boshqarishdagi amaliy muammolar va soliq
to‘lovchilar duch kelayotgan qiyinchiliklar haqida batafsil ma’lumotlar olindi.
Shuningdek, xalqaro tashkilotlarning vakillari bilan olib borilgan intervyular orqali
O‘zbekistonning soliq tizimini takomillashtirish bo‘yicha xalqaro tajribalarga oid
tavsiyalar o‘rganildi.
Metodologiya doirasida soliqlarni raqamlashtirish va avtomatlashtirish
masalalariga alohida e’tibor qaratildi. Elektron hisob-kitob tizimlari va soliq
to‘lovchilar bilan onlayn o‘zaro munosabatlarni yo‘lga qo‘yishning iqtisodiy
samaradorligi baholandi. Bu jarayon O‘zbekiston soliq tizimini xalqaro standartlarga
moslashtirish va iqtisodiyotni soyalashuvdan chiqarishga xizmat qiladigan muhim
vosita sifatida tahlil qilindi.
9
OECD. (2023). Tax Policy and Economic Growth: Best Practices for Developing Countries. Paris: OECD Publishing
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
95
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
Tahlil va natijalar.
O‘zbekistonda soliq siyosati davlatning iqtisodiy
rivojlanish strategiyasining ajralmas qismi bo‘lib, uning iqtisodiyotga ta’siri nafaqat
davlat byudjetini shakllantirishda, balki tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash,
investitsiyalarni jalb qilish va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda ham namoyon
bo‘ladi. Ushbu tadqiqot O‘zbekiston soliq siyosatining asosiy tamoyillari, mavjud
yutuqlari va muammolarini tahlil qilishga hamda iqtisodiy samaradorlikni oshirish
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan.
Avvalo, mamlakatda so‘nggi yillarda amalga oshirilgan soliq islohotlari soliq
tizimining samaradorligini oshirishga, soliq ma’muriyatchiligini soddalashtirishga va
tadbirkorlik uchun qulay muhit yaratishga qaratilgan. 2019-yilda qabul qilingan yangi
Soliq kodeksi ushbu islohotlarning muhim bosqichiga aylangan bo‘lib, u daromad
solig‘ini pasaytirish, elektron hisob-kitob tizimlarini joriy qilish va soliq yukini
kamaytirish kabi yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Bu esa iqtisodiy faollikni oshirish,
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va biznes muhitini yaxshilashda sezilarli natijalarga
olib keldi.
Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, soliq siyosatining muvaffaqiyati bir nechta omillarga
bog‘liq. Xususan, soliq tizimini modernizatsiya qilish, raqamlashtirish va xalqaro
tajribalarni integratsiya qilish O‘zbekiston soliq siyosatining samaradorligini oshirgan.
Elektron soliq tizimining joriy etilishi nafaqat soliq yig‘imlarini oshirdi, balki soliq
to‘lovchilarning huquq va majburiyatlarini aniqroq belgilashga yordam berdi.
Bu esa davlatning fiskal siyosatini shaffof qilish va iqtisodiyotni
“soyalashuv”dan chiqarishga xizmat qildi. Soliq siyosati iqtisodiy o‘sishga bevosita
ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu tadqiqot davomida aniqlanganidek, soliq stavkalarini
pasaytirish va yengillashtirilgan soliqlarni joriy qilish investitsiyalarning o‘sishiga va
xususiy sektorning rivojlanishiga zamin yaratadi.
Shuningdek, kichik va o‘rta biznes uchun maxsus soliq rejimlari tadbirkorlikni
rivojlantirishda muhim omil bo‘ldi. Bu yondashuv O‘zbekiston iqtisodiyotining
barqarorligini oshirish va yangi ish o‘rinlarini yaratishda asosiy vositalardan biri bo‘lib
xizmat qilmoqda. Biroq, tadqiqot davomida soliq siyosatining ayrim kamchiliklari ham
qayd etildi. Xususan, ayrim tarmoqlarda soliq ma’muriyatchiligidagi murakkabliklar,
soliqlarni yig‘ishda norasmiy iqtisodiyotning ulushi va tadbirkorlar uchun mavjud
bo‘lgan moliyaviy yuk muammolari mavjud. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish
uchun soliqlarni boshqarish tizimini yanada takomillashtirish, soliq to‘lovchilarga
nisbatan yengillashtirilgan yondashuvlarni kengaytirish va xalqaro moliyaviy
tashkilotlarning tajribasidan foydalanish zarur.
Xulosa sifatida, O‘zbekistonning soliq siyosati keyingi rivojlanish bosqichida
milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlash va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
96
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
mamlakatning raqobatbardoshligini oshirishda muhim o‘rin egallashi qayd etiladi.
Soliq tizimini yanada takomillashtirish uchun quyidagi tavsiyalar ishlab chiqilgan:
1.
Elektron tizimlarni rivojlantirish va raqamlashtirishni kengaytirish:
Soliqlarni yig‘ish va boshqarishni avtomatlashtirish, shu jumladan, real vaqt rejimida
nazorat qilish tizimlarini kengaytirish orqali shaffoflik va samaradorlikni oshirish.
2.
Soliq yukini optimallashtirish:
Ayrim tarmoqlarda soliq stavkalarini
pasaytirish va kichik biznes subyektlari uchun maxsus soliq imtiyozlarini kengaytirish
orqali iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish.
3.
Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish:
Ikki tomonlama soliqqa tortishni oldini
olish va xorijiy investitsiyalar uchun qulay soliq sharoitlarini yaratish bo‘yicha xalqaro
kelishuvlarni kengaytirish.
4.
Tadbirkorlar uchun maslahat xizmatlarini rivojlantirish:
Soliq
to‘lovchilarning huquqlari va majburiyatlari haqida ma’lumot beruvchi onlayn
platformalarni tashkil etish orqali soliq to‘lovchilar bilan aloqalarni kuchaytirish.
Mazkur tadqiqotning natijalari O‘zbekiston soliq siyosatini takomillashtirish va
iqtisodiy samaradorlikni oshirish bo‘yicha yangi strategiyalar ishlab chiqishda ilmiy
asos bo‘lib xizmat qiladi. Soliq tizimining samaradorligi va shaffofligini oshirish orqali
mamlakat iqtisodiyoti barqaror o‘sishga erishishi mumkin. Ushbu yondashuvlar
nafaqat milliy iqtisodiyotni mustahkamlash, balki xalqaro iqtisodiy maydonda
O‘zbekistonning o‘rnini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
Smith A.
(1776). The Wealth of Nations. London: W. Strahan and T. Cadell.
2.
Keynes J. M.
(1936). The General Theory of Employment, Interest, and
Money. London: Macmillan.
3.
Schumpeter J. A.
(1942). Capitalism, Socialism, and Democracy. New York:
Harper & Brothers.
4.
Brynjolfsson E., & McAfee, A.
(2014). The Second Machine Age: Work,
Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. New York: W. W. Norton
& Company.
5.
Jahon Banki
. (2022). Uzbekistan Tax Reform Report: Driving Economic
Development through Fiscal Modernization. Washington, D.C.: World Bank
Publications.
6.
IMF
. (2022). Fiscal Policy and Tax Reforms in Developing Economies:
Uzbekistan in Focus. Washington, D.C.: International Monetary Fund.
7.
OECD
. (2023). Tax Policy and Economic Growth: Best Practices for
Developing Countries. Paris: OECD Publishing.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
97
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
8.
Karimov L.
(2022). O‘zbekistonda soliq siyosati: Tarixiy rivojlanish va
zamonaviy tendensiyalar. Toshkent: Samarqand Davlat Universiteti Nashri.
9.
Davlat Soliq Qo‘mitasi
. (2023). O‘zbekiston Respublikasi soliq hisobotlari:
2022-yilgi Tahlillar. Toshkent: Davlat Soliq Qo‘mitasi Nashri.
10.
McKinsey Global Institute
. (2021). Digital Taxation and Fiscal Innovations.
New York: McKinsey & Company.
11.
BMT
. (2023). Barqaror Rivojlanish Maqsadlari: Fiskal Siyosatning Ijtimoiy
Barqarorlikka Ta’siri. New York: United Nations Publications.
12.
Ebrill, L., Keen, M., Bodin, J.-P., & Summers, V.
(2001). The Modern
VAT. Washington, D.C.: International Monetary Fund.
13.
Toshmatov,
F.
(2021).
O‘zbekistonda Soliq Ma’muriyatchiligini
Raqamlashtirishning Ahamiyati. Toshkent: Milliy Universitet Nashri.
14.
Yunusov, A.
(2023). Soliq Tizimining Rivojlanishi va Innovatsion
Yondashuvlar. Toshkent: Innovatsion Tadqiqotlar Markazi.
15.
Davlat Statistika Qo‘mitasi
. (2023). O‘zbekiston Iqtisodiy Ko‘rsatkichlari:
Soliq Siyosati Dinamikasi. Toshkent: Davstatqo‘m Nashri.
16.
UNESCO
. (2023). Fiskal Siyosat va Ta’lim Moliyalashtirish: Soliq
Daromadlaridan Foydalanish. Paris: UNESCO Publishing.
17.
Asian Development Bank
. (2022). Tax Reform and Digital Transformation
in Central Asia: Uzbekistan Case Study. Manila: ADB Publications.
18.
OECD
. (2021). Fighting Tax Evasion through Digital Solutions. Paris: OECD
Publishing.
19.
Polshanin, V.
(2020). Soliq Siyosati va Xalqaro Tajribalar: O‘zbekiston
Uchun Darslar. Toshkent: O‘zbekiston Iqtisodiy Tadqiqotlar Instituti.
20.
Jahon Banki
. (2020). Ease of Doing Business in Uzbekistan: The Role of Tax
Policy. Washington, D.C.: World Bank Publications.
