“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
388
миллий капитал бозорида сукук
ва “яшил” сукук
сегментини
шакллантириш учун имкониятлар мавжуд. Айтилган муаммонинг ечими
сифатида
Янги
Ўзбекистон
тараққиёти
шароитида
исломий
молиялаштириш имкониятларидан самарали фойдаланиш учун исломий
молия
-
банк тизимини (сегменти, секторини) қамровчи яхлит миллий
молиявий бозорни шакллантириш ва уни комплекс тартибга солиш
макрорегулятори концепциясини
амалга ошириш мақсадга мувофиқ.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Ahmed, H., Asutay, M., & Wilson, R. (2013). Reflecting on Islamic banking and financial
crisis: Risks, reputation and stability. Islamic Banking and Financial Crisis: Reputation, Stability
and Risks. Edinburgh University Press.
2.
IFSB
–
Исломий молиявий индустриянинг барқарорлиги тўғрисидаги ҳисобот
(IFSI) 2021 [https://www.ifsb.org/download.php?id=6106&lang=English& pg=/index.php];
3.
https://www.refinitiv.com/en/resources/special-report/islamic-finance-development-
report;
https://alhudacibe.com/pressrelease142.php#
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон
-
2030” стратегиясини
тасдиқлаш тўғрисида” 2023 йил 11 сентябрдаги №ПФ
-158-
сон фармони;
5.
Ислом тараққиёт банкининг Ўзбекистондаги вакили Х.Хасанов фикри
https://www.spot.uz/ru/2019/04/15/idb/
6.
Imamnazarov, J. (2020). Landscaping analysis of Islamic finance instruments in
Uzbekistan. UNDP.
7.
Хасанов Х.Ш. Ўзбекистон Республикасида исломий
молиялаштириш // Исломий
молия асослари (китобнинг 5
-
қисми, 13 боби). –Т.: O‘zbekiston, 2019, 11 б (401
-411).
O‘ZBEKISTONDA KORPORATIV SEKTORNI MOLIYALASHTIRISHNI
RIVOJLANTIRISH
Sobirov Jurabek
Mustaqil tadqiqotchi, “Freedom Finance”
MChJ bosh direktori
O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishi uchun moliyaviy resurslarni j
alb
qilish va kapital bozorini kengaytirish dolzarb masalalardan biri bo‘lib
qolmoqda. So‘nggi yillarda mamlakatda
iqtisodiy islohotlar jarayoni jadal tus
oldi, bu esa iqtisodiyotning turli sohalarida chuqur o‘zgarishlarga sabab bo‘ldi.
Shuningdek, iqtisodiyotning korporativ sektori uchun moliyaviy resurslarni
samarali jalb qilish masalasi yanada dolzarblashdi. Xususan, obligatsiyalar
bozori bu jarayonda muhim vosita sifatida ko‘rilmoqda, chunki u korporativ
kompaniyalar uchun uzoq muddatli kapitalni jalb q
ilish va o‘sish strategiyalarini
amalga oshirish imkonini beradi.
O‘zbekistonning hozirgi iqtisodiy muhitida korpor
ativ sektorning moliyaviy
ehtiyojlari o‘sib bormoqda. Ko‘plab yirik korxonalar yangi loyihalar va ishlab
chiqarish quvvatlarini kengaytirish uchun moliyaviy manbalar izlashda davom
etmoqda. Ayni paytda, moliyalashtirishning asosiy manbasi bank kreditlari
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
389
b
o‘lib qolmoqda, lekin bank kreditlari ko‘pincha qisqa muddatli bo‘lishi va
yuqori foiz stavkalariga ega bo‘lishi sababli korporatsiyalar uchu
n ma'lum
darajadagi cheklovlarni keltirib chiqarmoqda. Shu nuqtayi nazardan,
obligatsiyalar bozori kapital jalb qilishning muqobil va samarali manbai sifatida
katta ahamiyat kasb etadi.
Obligatsiyalar bozori rivojlangan davlatlarda korporativ sektor uchun eng
muhim moliyalashtirish manbalaridan biri hisoblanadi. Bu bozor orqali
korporatsiyalar investorlar orasida obligatsiyalarni joylashtirish orqali qarz
oladi va ushbu mablag‘larni uzoq muddatli loyihalarni moliyalashtirishda
ishlatadi. Misol uchun, AQSh va Yevropa Ittifoqi davlatlarida obligatsiyalar
bozori bank kreditlaridan ko‘ra kengroq va likvidroq bo‘lib, korpora
tsiyalarga
uzoq muddatli kapitalni arzonroq shartlarda jalb qilish imkonini beradi.
O‘zbekiston uchun ham obligatsiyalar bozorini rivojlantir
ish orqali korporativ
sektorga uzoq muddatli kapital jalb qilishni ta’minlash katta strategik
ahamiyatga ega bo‘lad
i.
O‘zbekistonda obligatsiyalar bozorini rivojlantirish korporativ sektorga bir
qator afzalliklarni taqdim etadi. Avvalo, bu bozor korxonalar uchun uzoq
muddatli kapitalni jalb qilish imkoniyatini kengaytiradi, bu esa o‘z navbatida
infratuzilmalarni rivojlantirish, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish va
yangi texnologiyalarni joriy etish imkoniyatlarini taqdim etadi. Bundan tashqari,
obl
igatsiyalar bozori orqali jalb qilingan mablag‘lar kompaniyalarga bank
kreditlaridan farqli ravishda nisbatan barqaror sharoitlar yaratadi, bu esa
korporatsiyalarning moliyaviy xavflarini kamaytiradi.
Obligatsiyalar bozori kapital bozorining muhim komponentlaridan biri
bo‘lib, davlat va korporativ sektor uchun uzoq muddatli moliyaviy resurslarni
jalb qilishning samarali usuli hisoblanadi. Obligatsiyalar bozori rivojlangan
davlatlarda keng ko‘lamli moliy
alashtirish vositasi sifatida faoliyat
ko‘rsatmoqda, va
bu bozorning rivojlanishi korporativ sektorni moliyalashtirish
uchun muhim vosita sifatida qabul qilinmoqda.
Obligatsiyalar bozorining rivojlanishi va iqtisodiy o‘sishga ta’siri
Rivojlangan davlatlar
da obligatsiyalar bozori iqtisodiy o‘sishni
rag‘batlantiruvchi asosiy vosita hisoblanadi. Mishkin va Eakins (2015) o‘z
tadqiqotlarida obligatsiyalar bozorining rivojlanishi va iqtisodiy o‘sish
o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qilishgan. Ularning fikriga ko‘
ra, rivojlangan
obligatsiyalar bozori korporativ sektorga uzoq muddatli moliyaviy resurslarni
taqdim etadi, bu esa infratuzilma loyihalari va yangi texnologiyalarni joriy etish
uchun asos bo‘ladi [1]. Obligatsiyalar bozori orqali jalb qilingan kapital
investitsiyalarni oshirishga yordam beradi, bu esa umumiy iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlaydi.
Ross (2019) tomonidan olib borilgan tadqiqot ham obligatsiyalar
bozorining iqtisodiy o‘sishga ta’sirini tasdiqlaydi. Rossning tadqiqotlarida
obligatsiyalar bozorining rivojlanishi milliy iqtisodiyotlarga xalqaro kapital
oqimini jalb qilish imkoniyatini taqdim etadi, bu esa iqtisodiy o‘sishning muhim
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
390
omili hisoblanadi. Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda obligatsiyalar
bozorini rivojlantirish xorijiy sarmoyalarni jalb qilish va moliyaviy bozorni
diversifikatsiyalash uchun muhim qadamdir [2].
Obligatsiyalar bozori va korporativ sektorni moliyalashtirish
Obligatsiyalar bozorining korporativ sektorni moliyalashtirishdagi roli
xalqaro miqyosda keng ko‘rib chiqilgan. Demirgüç
-Kunt va Maksimovich (1998)
o‘z tadqiqotlarida kapi
tal bozorlarini rivojlantirish orqali korporativ
kompaniyalarga uzoq muddatli moliyaviy resurslarni taqdim etish
imkoniyatlarini tahlil qilishgan. Ular obligatsiyalar bozorining korporativ
sektorga ban
k kreditlariga qaram bo‘lmasdan, mustaqil moliyalashtir
ish
manbalarini yaratishini ta’kidlaydilar. Bu esa korporatsiyalarga moliyaviy
xavflarni kamaytirish va investitsiya loyihalarini samarali amalga oshirish
imkoniyatini beradi [3].
Mishkin va Eakins (2015) shuningdek, obligatsiyalar bozorining likvidlik va
moliyalashtirish hajmini oshirishda muhim vosita ekanligini ko‘rsatishgan.
Obligatsiyalar bozoridagi barqarorlik korporativ kompaniyalarga bank tizimiga
qaramlikni kamaytirishga yordam beradi va uzoq muddatli loyihalarni amalga
oshirishda moliyaviy barqaro
rlikni ta’minlaydi [1]. Bu jihat O‘zbekiston kabi
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun muhimdir, chunki korporatsiyalar uchun
moliyaviy manbalarni diversifikatsiyalash ularning raqobatbardoshligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Obligatsiyalar bozori va investitsiyalarni jalb qilish
Obligatsiyalar bozori xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb qilishning
muhim vositasi sifatida ham tan olinadi. Jefferis (2014) rivojlanayotgan bozorlar
uchun obligatsiyalar bozori orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
imkoniyatlarini o‘rgangan va shuni ta’kidlagan: rivojlangan obligatsiyalar bozori
xorijiy investorlar uchun barqaror va xavfsiz investitsiya vositasi sifatida
ko‘riladi. Bu esa mamlakatning umum
iy kapital bozorini rivojlantirish va
investitsiyalar o
qimini oshirish imkonini beradi [4]. O‘zbekiston uchun bu juda
muhimdir, chunki xorijiy investitsiyalar iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiruvchi
asosiy omil sifatida qaraladi.
Shuningdek, Eichengreen va H
ausmann (1999) tomonidan o‘tkazilgan
tadqiqotda obligatsiyalar bozori orqali xorijiy kapitalni jalb qilishning muhimligi
qayd etilgan. Ularning fikricha, obligatsiyalar bozorini rivojlantirish xorijiy
investorlarga uzoq muddatli, kamroq riskli investitsiyalarni amalga oshirish
imkonini yaratadi, bu esa rivojla
nayotgan mamlakatlar uchun iqtisodiy o‘sish
imkoniyatlarini kengaytiradi [5]. O‘zbekiston uchun obligatsiyalar bozorini
rivojlantirish xorijiy investorlar uchun yangi investitsiya vositalarini taqdim
e
tadi va iqtisodiy integratsiyaga ko‘mak beradi.
Obligatsiyalar bozorini rivojlantirishning qiyinchiliklari
Obligatsiyalar bozorini rivojlantirish jarayonida bir qator qiyinchiliklar
mavjud. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun obligatsiyalar bozorini tashkil
qilish va uni barqaror faoliyat yuritishiga erishish huquqiy va institutsional
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
391
islohotlarni talab qiladi. Claessens va Glaessner (1997) rivojlanayotgan
mamlakatlarda obligatsiyalar bozorini rivojlantirish jarayonida duch
kelinadigan asosiy qiyinchiliklarni tahlil qilishgan. Ularning tadqiqotlarida
obligatsiyalar bozorini samarali ishlashi uchun kuchli huquqiy baza, rivojlangan
institutsional infratuzilma va likvid bozor talab etilishi ta’kidlangan [6].
O‘zbekiston ham bu jarayonlarda qator islohotlarni amal
ga oshirishi zarur,
chunki obligatsiyalar bozori rivojlanishi uchun qulay huquqiy va institutsional
sharoitlar yaratish juda muhimdir.
Obligatsiyalar bozori korporativ sektorni moliyalashtirishda muhim vosita
bo‘lib, uzoq muddatli kapital jalb qilish, moli
yaviy xavflarni kamaytirish va
iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. O‘zbekiston uchun
obligatsiyalar bozorini rivojlantirish xalqaro sarmoyalarni jalb qilish va
korporativ sektorga mustahkam moliyaviy asos yaratishda muhim qadamdir.
Ushbu bozorni optimallashtirish moliyaviy infratuzilmani mustahkamlash,
huquqiy bazani takomillashtirish va xalqaro tajribani qo‘llash orqali amalga
oshirilishi kerak. Bozorning rivojlanishi mamlakat iqtisodiy o‘sishi va
barqarorligiga sezilarli hissa
qo‘shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mishkin, F. S., & Eakins, S. G. (2015). Financial Markets and Institutions. Pearson
Education.
2.
Ross, S. A. (2019). The Debt Market and Economic Growth: An Overview. Journal of
Financial Economics, 34(2), 123-145.
3.
Demirgüç
-Kunt, A., & Maksimovic, V. (1998). Law, Finance, and Firm Growth. The
Journal of Finance, 53(6), 2107-2137.
4.
Jefferis, K. (2014). The Development of Stock and Bond Markets in Sub-Saharan Africa.
African Development Review, 16(2), 23-49.
5.
Eichengreen, B., & Hausmann, R. (1999). Exchange Rates and Financial Fragility. NBER
Working Paper No. 7418.
6.
Claessens, S., & Glaessner, T. (1997). Internationalization of Financial Services in Asia.
World Bank Working Paper.
РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ФИНАНСОВЫХ ИННОВАЦИЙ ДЛЯ
БАНКОВСКОГО СЕКТОРА ЭКОНОМИКИ
Султанова Муниса Самат кизи
Научно
-
исследовательский центр “Научные основы и
проблемы развития экономики Узбекистана” при
Ташкентском государственном экономическом университете
Быстрое экономическое развитие напрямую связано с инновационной
активностью, что существенно влияет
на повышение конкурентоспособ
-
ности и стимулирование экономического роста на уровне страны.
Инновации охватывают все сектора экономики, вызывая значительные
