“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
633
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O
‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 03.08.2023
-
yildagi “2023
-2026-yillarda
uzumchilik va vinochilik sohasini yanada rivojlantirishga qaratilgan chora-
tadbirlar to‘g‘risida”
PQ-260 sonli qarori.
2.
A.A.Abdugʻaniyev “QISHLOQ XOʻJALIGI IQTISODIYOTI” (darslik), Oʻzbekiston
Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgʻarmasi nashriyoti Toshkent –
2006 yil, 288 bet. (TDIU
kutubxonasi 6391) Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.
3.
Сауханов
Ж.К.
Аграр
тармоқда
ташқи
самараларни
оптимал
тартиблаштириш ва трансакция харажатларини пасайтириш: муаммолар, усуллар ва
моделлар. (Монография) Т.: “Lesson Press” МЧЖ нашриёти, 2022.
-
235 б. ISBN 978
-9943-
8475-4-5.
4.
Qalmuratov B.S., “Ekonomika tiykarları”. Oqıw metodikalıq qollanba. Toshkent
-
«METODIST NASHRIYOTI»–
2023. 88 b.
5.
Шаульская
А.И.
ФАКТОРЫ
ЭФФЕКТИВНОСТИ
ВОСПРОИЗВОДСТВА
ВИНОГРАДАРСТВА // Вестник Алтайской академии экономики и права. –
2019.
–
№ 12
-3.
–
С. 153
-157.
6.
Экономическое обозрение
№8 (236).
https://review.uz/post/eksportniyy-potentsial-
ҲУДУДЛАРНИ
ИЖТИМОИЙ
-
ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ
ҚИШЛОҚ
ХЎЖАЛИГИНИ ТАЪСИРИ
Иномжонова Феруза Алижоновна
Андижон қишлоқ хўжалиги ва
агротехнологиялари институти,
“Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти“
кафедраси ўқитувчиси
feruzainomjonova 77@gmail.com
Сўнгги йилларда мамлакатамизда қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш
ва бозор механизмларини жорий этиш бўйича кўламли ишлар амалга
оширилган
бўлиб,
зеро,
ҳудудларни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантИришда қишлоқ хўжалиги муҳим аҳамият касб этади.
Таъкидлаш жоизки, мамлакат ялпи ички маҳсулотидаги улуши юқори
бўлиб, 2023 йилда 21,6 фоизи, айнан мазкур соҳага тўғри келади.
Шунингдек, 2023 йилдаги иқтисодиётдаги жами банд аҳолининг 24,0
фоизи қишлоқ хўжалиги тармоғига тўғри келиб, бу кўрсаткич 3,3 млн.
нафар кишини ташкил этган[1]. Бу эса, нафақат ҳудудлар иқтисодиётнинг
ривожлантириш, балки, аҳоли бандлигини таъминлаш ва фаровонлигини
ошириш қишлоқ хўжалиги секторига бевосита боғлиқлигини кўрсатади.
Шу сабабдан, қишлоқ хўжалик шшлаб чиқаришни диверсификация
қилиш, ер ва
сув муносабатларини такомиллаштириш, қулай агробизнес
муҳитини ва юқори қўшилган қиймат занжирини яратиш, кооперация
муносабатларини ривожлантиришни қўллаб
-
қувватлаш, соҳага бозор
механизмларини, ахборот
-
коммуникация технологияларини кенг жорий
этиш, шунингдек, илм
-
фан ютуқларидан самарали фойдаланиш ҳамда
кадрлар салоҳиятини оширишда қуйидаги усутувор йўналишлар
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
634
сифатида белгиланган [2]: аҳолининг озиқ
-
овқат хавфсизлигини
таъминлаш; қулай агробизнес муҳитини ва қўшилган қиймат занжирини
яратиш;соҳа бошқарувида давлат иштирокини камайтириш ва
инвестициявий жозибадорликни ошириш;табиий ресурслардан оқилона
фойдаланиш ва атроф
-
муҳит муҳофазасини таъминлаш; давлат
бошқарувининг замонавий тизимларини ривожлантириш; тармоқни
қўллаб
-
қувватлашга йўналтирилган давлат харажатларини босқичма
-
босқич диверсификация қилиш; қишлоқ хўжалигида илм
-
фан, таълим,
ахборот ва маслаҳат хизматлари тизимини ривожлантириш; қишлоқ
ҳудудларини
ривожлантириш;тармоқ
статистикасининг
шаффоф
тизимини ишлаб чиқиш.
Кўпгина иқтисодчи олимлар
томонидан қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқаришнинг ҳудудлар ижтимоий
-
иқтисодий ривожланишига таъсирини
баҳолаш юзасидан
тадқиқотлар олиб борилган. Олиб борилган таҳлиллар
натижаларига асосланиб таъкидлаш мумкинки, қишлоқ хўжалиги
соҳасининг ҳудудлар ижтимоий
-
иқтисодий ривожланишига таъсири
юқори бўлиб, унинг аҳамияти ва таъсири ҳудудлар қараб фарқланади[3].
1-
расм.
Қишлоқ хўжалиги соҳасининг ЯҲМ таркибидаги
улуши[1],% да
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
635
Ҳудудлар
иқтисодиётини комплекс ривожлантиришга хисса қўшишда
қишлоқ хўжалигини потенциали юқори ҳисобланади[4].
Ҳақиқат
шундаки,
қишлоқ хўжалиги ҳудудий ялпи маҳсулотнинг (ЯҲМ) ўсишига таъсир
кўрсатувчи муҳим омиллардан ҳисобланиши илмий изланишларда
асосланган[5].
Қишлоқ
хўжалиги инновацияси нафақат янги ва такомиллашган
юқори қўшилган қийматли маҳсулотлар яратиш, балки ижобий ижтимоий
таъсир кўрсатишга мўлжалланган тизимдир [6].
Қишлоқ
хўжалиги ишлаб
чиқариши ва унинг экспорт ҳажми ЯҲМ, аҳоли бандлиги ва даромадларини
ошишига ижобий таъсир қилиши аниқланган[7].
ЯҲМ таркибида қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг улушида
ҳудудлар кесимида фарқланишлар мавжуд бўлсада, сезиларли даражада
салмоғлидир (1
-
расм).
2022 йилда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг
умумий ҳажмида Самарқанд вилоятининг улуши 12,0 %ни
,
Андижон ва
Тошкент вилоятлари мос равишда 10,3 % ва 9,6 % кўрсаткич билан
кейинги ўринларни эгаллаган бўлса, энг кам улуш Сирдарё вилояти (3,4
%), Қорақалпоғистон Республикаси (3,9 %) ва Навоий вилоятида (4,4 %)
қайд этилган (2
-
расм).
2-
расм.
Қишлоқ
хўжалиги маҳсулотлари умумий
ҳажмининг
ҳудудлар кесимида тақсимланиши [1],% да
Хўжалик тоифалари бўйича таҳлиллар, қишлоқ хўжалиги маҳсулотла
-
ри умумий ҳажмининг 62,2 % и
-
деҳқон ва томорқа хўжаликларига, 31,4 %
фермер хўжаликларига, 6,4 % и қишлоқ хўжалиги фаолиятини амалга
оширувчи корхоналарга тўғри келган. Жумладан, қишлоқ хўжалик
маҳсулотларидан сут
-
93,4 %, гўшт (тирик вазнда)
-
87,9 %, Картошка
- 72,2
%
, Тухум
-
61,9 % уй хўжаликлари хиссасига тўғри келади.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
636
3-
расм. Етиштирилган асосий турдаги деҳқончилик
маҳсулотларида хўжалик тоифаларининг улуши[1],%да
2022 йилда асосий турдаги деҳқончилик маҳсулотлардан
сабзавотларнинг 60,6 %и,
полиз экинларининг 42,9 % и деҳқон ва томорқа
хўжаликларига, 3,8 % и қишлоқ хўжалиги мева ва резаворларнинг 53,5
%
и узумнинг 45,2 % и деҳқон ва томорқа хўжаликлари
томонидан
етиштирилган (3
-
расм).
Юқоридаги, маълумотлардан кўриниб турибдики, ҳудудий ялпи
маҳсулот таркибида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришнинг улуши
сезиларли даражада эканлигини ҳисобга оладиган бўлсак, бу ўз навбатида
ЯҲМ ўсишга бевосита таъсир ўтказади. Бундан ташқари, етиштирилган
асосий турдаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг улуши уй
хўжаликлари хиссасига тўғри
келиши, аҳоли бандлигини таъминлаш ва
даромадлари ўсишига олиб келади.
Фойдаланилган адабиётлар.
1. https://stat.uz/ru.
2.Ўзбекистон Республикаси Президентининг 23.10.2019 йилдаги ПФ
-5853-
сон
“Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020
-2030
йилларга мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги фармони.
3. Miteva A., Trakia Journal of Sciences 19(1), 141
–
147 (2021).
4. Benazzi K., Razzouki M., Gharrafi M., Int J Innov Appl Stud. 29(4), 936
–
944 (2020).
http://www.ijias.issr-journals.org/abstract.
5. Koguashvili P., Maisuradze I., Student D., Axali Ekonomisti 18(01), 19
–
25 (2023).
6. Gnangnon S. K., 2019. Journal of International Commerce, Economics and Policy 10(02)
1950006.
7. Xolmurotov F. S., Xolmuratov X. S., and Yakubova Y.R.,2024. Assessment of the impact of
agriculture on the regional socio-economic development. E3S Web of Conferences 548, 01003
(2024).
