Логистика тамойиллари асосида савдо тизимини такомиллаштириш

CC BY f
19-25
7
7
Поделиться
Карриева, Я., & Карриев, К. (2023). Логистика тамойиллари асосида савдо тизимини такомиллаштириш. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(02), 19–25. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp19-25
Я Карриева, Ташкентский Государственный Экономический университет

доктор экономических наук, профессор

К Карриев, Ташкентский Государственный Экономический университет

ассистент

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Олиб борилган илмий-тадқиқот ишимизда логистика тамойиллари асосида савто фаолиятини такомиллаштириш имкониятлари ўрганиб чиқилди. Ишни мустахкамлаш мақсадида хориж тажрибаси ўрганилиб, бир нечта йўналишлар ўрганилди ва шу асосда савдони логистик тамойиллари асосида ривожлантириш усуллари ишда келтириб ўтилди. Бундан ташқари фаолият иқтисодий нуқтаи назардан бахоланди.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

19

ЛОГИСТИКА

ТАМОЙИЛЛАРИ

АСОСИДА

САВДО

ТИЗИМИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Я.К.

Карриева,

иқтисод

фанлари

доктори,

профессор,

Тошкент

давлат

Иқтисодиёт

Университети

К.С.

Карриев,

ассистент

,

Тошкент

давлат

Иқтисодиёт

Университети

Аннотация

.

Олиб

борилган

илмий

-

тадқиқот

ишимизда

логистика

тамойиллари

асосида

савто

фаолиятини

такомиллаштириш

имкониятлари

ўрганиб

чиқилди.

Ишни

мустахкамлаш

мақсадида

хориж

тажрибаси

ўрганилиб,

бир

нечта

йўналишлар

ўрганилди

ва

шу

асосда

савдони

логистик

тамойиллари

асосида

ривожлантириш

усуллари

ишда

келтириб

ўтилди.

Бундан

ташқари

фаолият

иқтисодий

нуқтаи

назардан

бахоланди.

Калит

сўзлар

:

логистик

тамойиллар,

савдони

такомиллаштириш,

контрагентлар,

занжирли

савдо,

инновацион

логистика.

Логистика

тамойиллари

асосида

савдони

такомиллаштиришнинг

мақсади

бу

юқори

самарали

товар

ўтказиш

тизимларини

барпо

этиш,

яъни

керакли

товарнинг

мавжудлигини,

керакли

жойда,

керакли

вақтда,

зарур

миқдорда,

кам

чиқимлар

ва

қулай

нархлар

билан

таъминлаш

имкониятларини

таъминлайдиган

тизимни

яратишдир.

Бу

тизимлар

ташқи

муҳитнинг

ўзгаришига

кўникиш

ҳосил

қилишлари

зарурдир.

Ишлаб

чиқариш

корхонаси,

улгуржи

савдо

омбори,

дўконлар

ва

уларни

боғловчи

транспорт

бўғинлари

биргаликдаги

ҳаракатлари

билан

товарларни

ишлаб

чиқаришдан

бошлаб,

охирги

истеъмолчигача

етказадилар.

Транспортда

ташиш

ишлари

айрим

ташкилий

сабабларга

кўра

юқоридир.

Дўконларда

ҳамма

вақт

ҳам

транспортларнинг

ўз

вақтида

юк

тушириш

жойларига

яқин

келишлари

тезда

тушириш

ва

товарларни

қабул

килиш

имкониятлари

мавжуд

эмас.

Улгуржи

ва

чакана

савдо

жараёнлари

ҳамда

транспорт

ишлари

режалаштиришнинг

ягона

тизими

билан

мувофиқлаштирилиши

зарур.

Логистиканинг

асосий

вазифаси

бунлай

ҳолатларда

биринчи

навбатда

техника

-

технология

иқтисодий

ва

услубий

жиҳатдан

иштирокчилар

томонидан

товар

харакатларини

мувофиқлаштиришдан

иборатдир.

Логистика

усулларини

қўллашдаги

асосий

шарт

-

шароитлардан

бири

бўлиб,

товар

ҳаракатини

ташкиллаштиришда

ундаги

иштирокчиларнинг


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

20

ташкилий

-

иқтисодий

бирлиги

ҳисобланади

.

Ишлаб

чиқаришдаги

ва

чакана

савдо

ҳамда

транспортчилар

ўзларининг

ҳаракатларини

биргаликда

режалаштириб

мувофиқлаштирадилар.

Тарихан

вужудга

келган

технология

жараёнларига

аниқликлар

киритилади

ҳамда

бевосита

узлуксиз

равишда

моддий

воситалар

оқимини

қулай

ташкиллаштириш

талаблар

асосида

ишлаб

чиқилади.

Иштирокчилар

томонидан

қўлланиладиган

техникаларнинг

кўрсаткичлари

юзасидан

келишиб

олинади,

транспортда

ташиш

тартиби

келишилади,

захиралар

қайта

тақсимланади,

қўшимча

олинадиган

даромадни

тақсимлаш

тартиби

аниқланади.

Бошқача

қилиб

айтганда

моддий

оқимни

бевосита

узлуксиз

бошқаришнинг

ягона

вазифаси

аниқланади

ва

улар

билан

боғлиқ

ахборот

ва

молиявий

оқимлар

боғланади.

Натижада

товар

ўтказувчи

занжирнинг

айрим

бўғинлари

рақобатбардош

ишончли

тизимга

бирлашади

ҳамда

бевосита

узлуксиз

моддий

воситалар

оқимини

самарали

бошқариш

таъминланади.

Бугунги

кунда

мамлакатимиз

тадбиркорлари

етарли

равишда

аниқ

товар

ҳаракатидаги

иштирокчиларнинг

бирлашуви

зарурлигини

чуқур

ҳис

этмоқдалар.

Бундай

йўналишдаги

харакатларнинг

мисолларига

айрим

мамлакатларда

барпо

этилаётган

вертикал

тақсимот

савдо

марказларини

(ТСМ)

киритиш

мумкин

бўлиб,

улар

товарлар

ҳақидаги

ахборотлар

ва

минтақалардаги

талабларни

тўплайдилар.

Контрагентларни

маълумотлар

билан

таъминлаш

орқали

ТСМ

супер

маркетларга

кўп

товарларни

етказиб

берувчиларни

излаб

топиш

заруратларидан

халос

этади.

Товар

етказиб

берувчалар

эса

ўзларининг

сотиш

билан

боғлиқ

муаммоларини

ҳал

этадилар.

Бундай

ҳолатда

,

талабномалар

бсеиш

соддалашади,

ҳужжат

айланишлари

кескин

камаяди,

захираларнинг

айланиши

тезлашади.

ТСМнинг

ривожланиши

натижасида

фирмаларда

транспорт

хизмати

барпо

этилади.

Ахборот

тизимлари

логистик

тизимнинг

бир

қисми

бўлиб,

ахборот

билан

биргалиқда,

техника,

технология,

режалаштириш

ва

товар

ҳаракатидаги

иштирокчиларни

боғлайди.

Товар

бўйича

узлуксиз

бевосита

ишлар

технологияси,

ахборот,

бир

-

бирига

боғланган

техника,

мувофиқлаштирилган

режалаштириш,

буларнинг

ҳаммаси

товарни

истеъмолчига

кам

харажатлар

билан,

уларни

айниш

ва

зарарларга

йўл

қўймасдан

,

ўз

вақтида

етказиб

беришни

таъминлайди.

Масалан,

ҳисоб

-

китоблар

шуни

кўрсатадики,

агар

товар

билан

таъминлашда

анъанавий

яшиклар

ўрнига

идиш

ускуналари

қўлланилса

,

у


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

21

ҳолда

улгуржи

-

чакана

савдо

-

бўғинларида

1

тонна

ўраб

-

боғланган

товарнинг

меҳнат

харажатларн

1,75

га

тушади.

Шунингдек

транспортнинг

бекор

туриб

қолиши

кескин

камаяди.

Бироқ

шуни

айтиш

керакки,

айтилган

технологияни

турғун

равишда

қўллаш

учун

логистик

равишда

ташкиллаштирилган

товар

ҳаракати

лозим

бўлади.

Виртуал

товар

савдо

марказларининг

кучи

билан

эса

бу

нарсани

ҳал

этиб

бўлмайди.

Тайёр

маҳсулотларни

тайёрловчидан

охирги

истеъмолчига

қадар

етказишни

бирлаштириш

жараёнларининг

техник

-

технологик

томонлари

масалалари

мамлакатимиз

тадбиркорлари

эътиборидан

ташқарида

бўлмаслиги

керак.

Логистика

товар

харакатидаги

иштирокчилар

ўртасида

турғун

хўжалик

алоқаларининг

мавжудлигини

назарда

тутади.

Бизнес

бўйича

доимий

равишдаги

шериклар

ўртасидагина

зарур

бўлган

харажатларни

ҳисобга

олиш

тизимининг

равшанлиги

юзасидан

юкларни

ва

ахборотларни

қайта

ишлаш

технологияларининг

биргалиқда

ишлаб

чиқиш

ва

келишилган

ҳолда

қўллаш

имкониятлари

пайдо

бўлади.

Жаҳон

савдо

амалиётининг

кўрсатишича

савдодаги

бирлаштириш

жараёнлари

шундай

ҳолатларда

вужудга

келади:

занжирли

савдо

ташкилотлари;

савдо

таркибларидаги

кооператив

-

ширкат

бирлашмалар;

ихтиёрий

равишда

таркиб

топган

улгуржи

чакана

бўғинлар.

Шуни

таъкидлаш

зарурки,

логистик

имкониятлар

асосида

бирлашиш

жараёнлари

оптималлашади.

Масалан,

йирик

америкалик

ва

европалик

чакана

ва

улгуржи

савдо

иштирокчиларининг

ахборот

тизимидаги

бирлашишлари

асосида

хизмат

кўрсатилаётган

дўконларнинг

пештахталарида

товар

миқдорининг

камайганлигини

автоматика

ёрдамида

товар

етказиб

берувчига

хабар

қилади

.

Швейцария

савдо

тизими

Мigros

нинг

фаолияти

ҳам

диққатга

сазовордир,

у

миллий

истеъмол

бозорининг

46%

ўз

ичига

олади.

Бу

ерда

дўконларнинг

талабномалари

автоматик

равишда

марказий

улгуржи

омборларига,

тез

айнийдиган

махсулотлар

бўйича

эса,

ишлаб

чиқарадиган

заводга

берилади.

Тизим

бўйича

савдо

жараёнларини

автоматлаштириш

шунчалик

даражада

юқорики,

кўпчилик

дўконларда

товар

етказиб

бериш

ва

унинг

сифатини

назорат

қилиш

юзасидан

ҳатто

мененжерлар

зарур

эмас.

Хизмат

кўрсатиш

ҳудудида

тармоқ

таркиблари

бир

неча

тақсимот

марказларини

барпо

этишлари

мумкин

ва

юк

ташиш

амалга

ошириш

ва

юкларни

кузатиб

бориш

юзасидан

ихтисослашган

логистик

компаниялар

билан

шартномалар

тузиши

мумкин.

Савдодаги

бирлашиш

ҳамда

унинг

объектив

қонуний

ривожланишлари

сўзсиз

мамлакатимизда

ҳам

ўзини

намоён

этади.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

22

Ташкилий

иқтисодий

нуқтаи

назардан

савдо

корхоналарининг

бирлашишларида

турли

шаклларнинг

ривожланиши

қуйидагиларга

имконият

яратади:

марказлаштирилган

бошқариш

хизматларни

жорий

қилиш

,

таъминот,

транспорт

ва

хисобот

фаолиятларини

марказлаштириш

ҳисобига

устама

харажатларни

камайтириш;

қулай

тўлаш

ва

товар

етказиб

бериш

шароитлари

асосида

йирик

товар

тўпламларини

сотиб

олишни

амалга

ошириш

улар

натижасида

нарх

даражаси

ва

харидорларнинг

манфаатларига

таъсир

кўрсатиш;

тармоқни

бошқаришни

амалга

ошириш

учун

замонавий

ахборот

технологиясидан

фойдаланиш

сотиладиган

маҳсулотлар

рўйхати

бўйича

ахборотлар

тўпламини

барпо

этиш;

товар

етказиб

беришда

мамлакат

ишлаб

чиқарувчиларни

ҳар

томонлама

қўллаб

қувватлаш

;

савдо

ташкилотларининг

қўшимча

хизматларини

кичик

-

нонвойхоналарни

ташкил

этиш,

гўштларни

ярим

маҳсулот

сифатида

қайта

ишлаш

цехларини

ташкил

этиш

ва

ҳ.к

Ғарб

мамлакатлари

савдосида

логистик

тизимнинг

ривожланиш

тармоқлари

мавжудлиги

натижасида

шарт

-

шароитлар

вужудга

келган

бўлиб,

уларнинг

ҳиссасига

савдо

айланишининг

90%

миқдори

тўғри

келади.

Логистика

нуқтаи

назаридан

товар

ҳаракати

жараёнлари

иштирокчиларнинг

энг

аҳамиятлилари

улгуржи

ва

транспорт

бўғинлари

ҳисобланади

.

Улгуржи

савдода

логистикани

такомиллаштириш

иккита

йўналиш

билан

амалга

оширилади,

улардан

бири

улгуржи

савдони

техник

-

технологик

ва

товар

ҳаракатланишининг

барча

тизимини

ташкилий

жиҳатдан

такомиллаштириш

ва

ривожлантириш

билан

ўзаро

алоқада

бўлишликни

назарда

тутади.

Иккинчи

йуналиш

эса

ички

омборлар

бўйича

юкларни

қайта

ишлаш

тизимларни

такомиллаштиришни

назарда

тутади.

Иккинчи

йўналишнинг

мавжудлиги

шундай

шарт

-

шароитни

вужудга

келтирадики,

улгуржи

савдо

корхонасининг

ўзи

хам

мураккаб

юкларни

қайта

ишлаш

тизимли

омборлардан

иборатдир.

Ушбу

тизимлар

доирасида

товар

оқимларини

бошқаришга

нисбатан

логистик

ёндашувнинг

қўллаш

улгуржи

бўғиннинг

самарали

фаолият

кўрсатишида

муҳим

таркибий

қисмлар

хисобланади.

Ҳозирги

даврда

оммавий

истеъмолдаги

юкларни

олиб

келиш

бўйича

омбор

-

транспорт

харажатлари

юклар

қийматининг

40%

дан

ортиғини

ташкил

этади.

Логистика

ривожланган

мамлакатларда

бу

харажатлар

15%

дан

ошмайди.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

23

Товарларни

сотиш

жараёнларида

улгуржи

корхоналар

логистик

хизмат

кўрсатиш

бўйича

бир

қанча

ишларни

бажаришлари

мумкин:

товарларни

сақлаш,

транспортларда

ташиш,

юкларни

кузатиб

бориш,

ўраб

-

боғлаш,

ишлаш,

сортларга

ажратиш,

товарларни

идишларга

жойлаш,

машиналар

кодига

мослаштириб

тамғалаш

ва

ҳ.к.

Хорижий

манбаларнинг

маълумотларига

кўра,

ривожланган

бозор

шароитларида

улгуржи

корхоналар

томонидан

кўрсатиладиган

пул

тўланадиган

хизматлар

ичида

биринчи

ўринда

транспорт,

ундан

кейин

сақлаш

бўйича

хизматлар,

тамғалаш,

сортларга

ажратиш

ва

товарларни

ўраб

-

боғлаш

туради.

Мамлакатимиз

корхоналарида

юқорида

санаб

ўтилган

хизмат

турлари

кенг

кўламда

ривожланиб

келмоқда.

Ўзбекистон

Республикасининг

улгуржи

савдосида

самарадорликни

оширишнинг

муҳим

резервлари

ахборот

тизимлари

ва

технологияларни

такомиллаштириш,

товар

ҳаракатлари

жараёнларига

хизмат

кўрсатиш

билан

боғлиқдир.

Чакана

савдони

такомиллаштириш

улгуржи

савдо

сингари,

логистика

нуқтаи

назаридан

биринчи

навбатда

товарлар

ҳаракати

тизимининг

бўғинларини

такомиллаштириш

сифатида

қаралмоғи

керак.

Янгиланадиган

объект

сифатида

бундай

ҳолларда

товар

ҳаракатидаги

иштирокчиларнинг

барча

гуруҳи

майдонга

чиқади.

Чакана

савдо

бўғинлари

шу

даражада

такомиллашадики,

бунда

умумий

истиқбол

нуқтаи

назаридан

қанчалик

зарур

бўлиб,

танлаб

олинган

тизимни

ривожлантириш

учун

хизмат

қилади

.

Логистик

қарорга

келиш

дўконларни

лойиҳалаш

давридаёқ

қабул

қилиниб

,

уларнинг

бинолари

бевосита

узлуксиз

технологик

жараёнларни

талабларига

жавоб

бериши

керак:

айрим

биноларнинг

ўлчамлари,

майдончалар

ва

технологик

тегралар;

эшикларнинг

кенглиги;

тушириладиган

майдончаларнинг

баландлиги

ва

майдони;

савдо

биноларининг

жойлашиши.

Бевосита

узлуксиз

товар

ўтказиш

тизимига

дўкон

ускуналарининг

комплекси

уйғунлашган

ҳолда

жойлашиши

керак.

Дўкон

ишлаб

чиқариш

кучларининг

барча

таркибий

қисми

;

бинолар,

технологик

ускуналар,

ходимлар,

ахборот,

товарлар

ва

қайтариладиган

идишлар

ягона

тизимга

боғланиши

керак,

ҳамда

улар

ўз

навбатида

товар

ҳаракатларининг

умумий

тизимига

уланиши

керак.

Товарлар

ҳаракатининг

охирги

истеъмолчигача

бўлган

даврида

сезиларли

даражада

уларнинг

тақсимоти

жараёнларида

транспорт

ишларини

ташкиллаштиршп

муҳим

аҳамиятга

эгадир.

Логистика

ривожланган

мамлакатларда

юк

ташиш

билан,

одатда

махсус

ихтисослаштирилган

транспорт

компаниялари

шуғулланади.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

24

Ҳозирги

даврда

транспорт

ишларининг

улгуржи

савдога

алоқаси

бўлмаган

ҳолда

мустақил

равишда

бажарилиши

кўплаб

учрайди.

Натижада

автомобилда

юк

ташиш

ҳолларининг

кўпчилгида

юк

ташиш

коэффиценти

0,5

дан

ошмайди,

транспортнинг

юк

ташиш

имкониятларидан

тўлиқ

фойдаланиш

таъминланмайди.

Логистика

хизматининг

мавжудлиги

тармоқли

таркиблар

учун

ниҳоятда

муҳимдир,

бундай

таркиблар

мамлакатимизда

аста

-

секинлик

билан

шаклланмоқда.

Шу

боисдан,

ҳозирги

кунда

логистика

вазифаларининг

айрим

алоҳида

савдо

корхоналарида

бажарилиши

ҳақида

гап

юритиш

мумкин.

Савдо

корхонасида

логистикани

қўллаш

бу

биринчи

навбатда

шу

тизимга

оид

шахсга

боғлиқдир.

Унинг

фаолиятидаги

асосий

мақсад

товар

ҳаракатини

уйғунлаштириш,

бунда

корхонани

ҳар

томонлама

ташқи

мухитга

боғлаш

йўли

билан

ҳам

,

шунингдек

корхона

ичида

савдо

технологик

жараёнларни

ташкиллаштириши

билан

ҳам

амалга

ошириши

лозим.

Савдо

корхонасининг

логистик

тезкор

режаси

асосида

ишлаши

савдо

хизматидаги

ходимларнинг

ишларини

енгиллатишга,

уларни

қатор

маъмурий

вазифаларни

бажаришдан

озод

қилишга

,

шунингдек

транспорт,

омбор

жараёнларни

бошқариш

мажбуриятларидан

бир

қадар

халос

этади.

Харид

қилиш

соҳасидаги

логистиканинг

мақсадлари

қуйидагилардан

иборатдир:

корхонанинг

харид

қилиш

бўйича

ўрнини

мустаҳкамлаш;

харид

қилиш

шарт

-

шароитларини

яхшилаш;

транспорт

-

тайёрлов

харажатларини

қисқартириш

ҳисобига

умумий

харажатларни

камайтириш.

Сотиш

соҳаси

бўйича

логистика

савдо

бўлимларидаги

товар

захираларига

жавоб

беради,

ҳамда

у

қуйидагиларга

эришиш

керак:

товарларнинг

яхши

сифатларда

тақдимот

қилиш

хисобига

(кенг

кўламдаги

;

товар

турлари,

ўз

вақтида

камларини

тўлдириш

ва

товар

айланишини

ошириш;

омбор

майдонларини

қисқартириш

ва

омборлардаги

товар

захираларини

камайтириш

ҳисобига

харажатларни

қисқартириш

.

Моддий

воситалар

оқимини

бошқаришнинг

логистик

усулини

жорий

этиш,

одатда,

жиддий

муаммолар

билан

боғланган

бўлиб,

жаҳон

тажрибаларини

кўрсатишича,

амалга

оширилса

бўладиган

ишдир.

Савдода

логистика

тамойилларини

қўллаш

учун

қуйидаги

вазифаларни

ечиш

таклиф

этилади:

товар

харакатлари

иштирокчилари

ўртасида

логистик

алоқаларни

яхши

йўлга

қўйиш

;

улгуржи

ва

чакана

савдо

корхоналари

ўртасидаги

алоқаларни

мустаҳкамлаш;


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

25

транспорт

корхоналарининг

замонавий

техника

ва

технологиялар

билан

таъминлаш

даражасини

ошириш;

ахборотларни

тўплаш,

сақлаш,

маълум

тартибда

ишлаш

ва

товар

харакати

иштирокчилари

ўртасида

ахборот

алмашиш

бўйича

ахборот

тизимини

ривожлантириш;

логистик

воситачиликни

инновациялар

асосида

ривожлантириш;

мамлакат

товар

бозорида

замонавий

ва

соғлом

рақобатбардошликни

ривожлантириш,

савдо

устамаларини

имкон

даражасида

пасайтириш

натижасида

логистикани

қўллаш

соҳасидаги

товар

ҳаракатлари

иштирокчиларида

қизиқишини

уйғотиш,

ишлаб

чиқариш

ва

хизмат

қилиш

харажатларини

камайтиришни

таъминловчи

омилларни

етарли

даражада

шакллантириш;

тараларни

айланишини

ташкиллаштариш

билан

боғлиқ

муаммоларни

ечиш;

товар

ҳаракатларини

ташкиллаштиришдаги

логистик

шароитларда

улгуржи

савдода

етарли

тажрибага

эга

бўлиш,

шунингдек

корхона

ходимлари

томонидан

улгуржи

ва

чакана

савдо

соҳасидаги

логистик

ёндашувда

моддий

воситалар

оқимини

бошқарув

бўйича

аниқ

билимларга

эга

бўлиш;

мамлакатимизда

логистика

бўйича

малакали

кадрлар

тайёрлашни

таъминлаш

ва

малакалари

ошириш

ва

ҳ.к

Фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати:

1.

Карриева

Я.К.

Инновацион

логистика.

Дарслик.

“Иқтисодиёт”

ТДИУ,

Тошкент.

2021

йил.

294

бет.

2.

Карриева

Я.К.

Халқаро

маркетинг.

Ўқув

қўлланма

.

“ФАН”,

Тошкент.

2005

йил.

217

бет.

3.

Чудаков

А.Д.

Логистика.

Учебник.

М.:

ООО

«Издательство

РДЛ»,

2011.

Библиографические ссылки

Карриева Я.К. Инновацион логистика. Дарслик. “Иқтисодиёт” ТДИУ, Тошкент. 2021 йил. 294 бет.

Карриева Я.К. Халқаро маркетинг. Ўқув қўлланма. “ФАН”, Тошкент. 2005 йил. 217 бет.

ЧудаковА.Д.Логистика.Учебник. – М.:ООО«ИздательствоРДЛ», 2011.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов