Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
98
O‘
ZBEKISTONDA TRANSPORT LOGISTIKASI SOHASINI RIVOJLANTIRISHDA
INVESTITSIYALARNING AHAMIYATI
E.U. Yarashev,
talaba, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
Maqolada
O‘
zbekistonda amalga oshiralayotgan keng
k
o‘
lamdagi bozor islohotlari, iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash
jarayonlarida ishlab chiqarish va xizmatlar k
o‘
rsatish sohalarini takomillashtirib
borish va bu sohalarning
ma’lum
bir b
o‘g‘
ini b
o‘
lgan transport-logistikasi sohasini
rivojlantirishda investitsiyalarning tutgan roli va ahamiyati haqida
o‘
rganilgan va
tahlil qilingan hamda tegishli xulosalar keltirilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
transport logistikasi, xorijiy investitsiyalar,
“Xizmatlar
sohasini
rivojlantirish
dasturi”,
transport va yuklarni yuklash-tushirish mexanizmlari.
Har qanday mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga investitsiyalar katta
ta’sir
k
o‘
rsatadi. Shu sababli har bir davlat ichki va tashqi investitsiyalarni ishlab
chiqarish va xizmat k
o‘
rsatish sohasiga faol jalb qilish, ulardan samarali
foydalanishga harakat qiladi. Mamlakat iqtisodiyotini yuksaltirishda istiqbolli
tarmoqlarni rivojlantirish uchun investitsiyalarni jalb qilish katta ahamiyatga ega.
Shu sababdan mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev tomonidan 2019-yil
“Faol
investitsiyalar va ijtimoiy sohani rivojlantirish
yili”
deb
e’lon
qilindi va bu borada
amalga oshirilishi kerak b
o‘
lgan qator vazifalar belgilab q
o‘
yildi.
Bu borada
O‘
zbekiston b
o‘
yicha rivojlanib kelayotgan soha transport
logistikasiga kiritilayotgan investitsiyalar haqida t
o‘
xtalib
o‘
tish maqsadga
muvofiq.
Transport xizmatlari transportning barcha turlarida yuklar va
y
o‘
lovchilarni tashish faoliyati hamda tashish uchun yordamchi xizmat turlari,
shu jumladan logistika xizmatlarini
o‘
z ichiga oladi.
Logistika
–
iqtisodiy
sub’yektlar
o‘
rtasida tovarlar, xizmatlar va axborot
almashinuvi bilan bo
g‘
liq faoliyat turi hisoblanadi. Logistik funktsiyalarga
buyurtmani qayta ishlash, materiallar oqimini shakllantirish, mahsulotlarni
yi
g‘
ish, qadoqlash, tashish, saqlash va h.k. kiradi. Bu sohani rivojlantirish borasida
O‘
zbekistonda k
o‘
plab samarali ishlar amalga oshirilmoqda.
O‘
zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev
ta’kidlaganidek:
“Transport
-logistika
tizimini takomillashtirish ham eng dolzarb masaladir. Chunki dengizga chiqish
imkoniyatimiz cheklangani uchun mahsulotni eksport qilishda k
o‘
plab
qiyinchiliklar paydo b
o‘
lmoqda. Shu bilan birga, Jahon bankining
“Logistika
samaradorligi
indeksi”dagi
mamlakatimiz
o‘
rnini yuqori pozitsiyaga k
o‘
tarish
choralarini k
o‘
rish
lozim”.
Trasport-logistikasi 2016
–
2020-yillarga belgilangan
“Xizmatlar
sohasini
rivojlantirish
dasturi”ga
muvofiq,
O‘
zbekistonda xizmatlar sohasini rivojlantirish
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
99
monitoringini asosiy indikatorlaridan biri hisoblanadi. Transport-logistikasini
rivojlantirish borasida qabul qilinayotgan qaraolar, farmonlar va ularning
amaldagi ijrolaridan kelib chiqib,
o‘
tgan 2018-yil 1-yanvar holatiga tashish va
saqlash bilan shu
g‘
ullanuvchi tashkilotlar soni 12 mingga yaqinni tashkil etdi,
shundan 11,8 mingtasi kichik tadbirkorlik subyektlari hisobiga t
o‘g‘
ri keldi.
O‘
tgan yilda jami asosiy kapitalga investitsiyalar 107,333 trln.s
o‘
mni tashkil etgan
b
o‘
lsa, shundan 7,4 % tashish va saqlash faoliyat turiga kiritilgan investitsiyalar
hisoblanadi.
Tashish va saqlash bilan shug‘ullanuvchi tashkilot va korxonalar soni
dinamikasi, ming birlik
Bu
ma’lumotdan
k
o‘
rish mumkinki, 2018-yil holatiga k
o‘
ra tashish va
saqlash bilan shu
g‘
ullanuvchi korxonalar soni
o‘
tgan yillarga nisbatan
o‘
sganligini
k
o‘
rsatadi. Albatta bu, korxona va tashkilotlarning daromadlarining oshganligi va
ularni faoliyatini rivojlantirish uchun kiritilayotgan investitsiyalar bilan uzviy
bo
g‘
liq hisoblanadi.
Transport-logistikasi sohasining yanada yuqori
o‘
sishi talab va taklif
muvozanatiga bo
g‘
liq. Mutaxassislarning fikriga k
o‘
ra, makroiqtisodiyotda
xizmatlarning
o‘
sishi neft narxining k
o‘
tarilishi va milliy valyutaning
mustahkamlanishiga bo
g‘
liqdir.
“Tarkibiy
islohotlarning b
o‘
lish va b
o‘
lmasligiga
qaramasdan, inqiroz uzluksiz ravishda davom etishi mumkin emas. Baribir, tsikl
o‘
sish y
o‘
nalishida b
o‘
ladi. Ushbu ikki k
o‘
rsatkich b
o‘
yicha YaIM va aholi xarid
qobiliyatining tarixiy bo
g‘
liqligi mavjud. Faqatgina t
o‘
xtatuvchi holat bozorning
mavsumiy omilga bo
g‘liqligi”.
“Transport
-logistikasi xarajatlari hozir katastrofik
miqyosda
o‘
sib bormasa-da, lekin talab oshib borishi bilan, avtomobil tashish
tariflari sezilarli darajada oshgan taqdirda, bu holatga taklif k
o‘
lami ulgura
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
100
olmaydi va qiyin vaziyat yuzaga
keladi”.
Avtomobil transportida tarif t
o‘
lovi
miqdori quyidagi omillarga bo
g‘
liq:
−
tashish masofasi;
−
yuk o
g‘
irligi;
−
yuk hajmining o
g‘
irligi, bu avtomobilning yuk k
o‘
tarish qobiliyatlaridan
foydalanish imkoniyatini tavsiflaydi;
−
avtomobil yuk k
o‘
tarish qobiliyati;
−
umumiy bosib
o‘
tilgan y
o‘
l;
−
avtomobil foydalanish vaqti;
−
avtomobil turi;
−
tashish amalga oshiriladigan hudud, shuningdek, boshqa bir qator omillar
Transportda yuklarni tashishda hamma tariflarning barcha omillari
hisobga olinmaydi, ulardan faqatgina ma'lum bir tashish sharoitidagi eng muhim
omillar hisobga olinadi. Masalan, ishbay tariflariga muvofiq tashish qiymatlarini
hisoblash uchun tashish masofasini, yuk massasini va uning sinfini
e’tiborga
olish
kerak, bu avtomobilning yuk k
o‘
tarish qobiliyatidan foydalanish darajasini
tavsiflaydi. Yuk avtomobillarini vaqtincha foydalanish uchun tarifni hisoblashda
avtomobilning yuk k
o‘
tarish qobiliyati, uni foydalanish vaqti va umumiy bosib
o‘
tilgan y
o‘
l hisobga olinadi. Bu esa k
o‘
plab tadbirkorlik subyektlariga q
o‘
shimcha
moliyaviy manbaga
ya’ni
investitsiyaga b
o‘
lgan talabni oshiradi.
Xulosa
o‘
rnida
ta’kidlash
joizki,
O‘
zbekistonning boshqa davlatlar bilan
iqtisodiy va madaniy hamkorligi, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini
hal etishda iqtisodiy tizimni mustahkamlash va rivojlantirish uchun transport-
logistikasi xizmatlarining k
o‘
rsatilishi juda muhimdir. Bu sohani rivojlantirish
o‘
z
navbatida logistika kompanyalariga investitsiyalarni jalb qilish va ularda
innovatsion loyihalarni amalga oshirishni taqazo qiladi. Transport-logistikasi
rivojlantirish borasida bir qator xuloslarga t
o‘
xtalib
o‘
tishimiz mumkin.
Iqtisodiyotning tarmoqlari sifatida transportning oddiy va kengaytirilgan
takror ishlab chiqarilishi
O‘
zbekiston hududida k
o‘
plab yuk tashish
avtomobillarining s
o‘
nggi texnika-texnalogiya va zamonaviy rusumdagi
navigatorlar bilan
ta’minla
nishi;
davlat, transport tashkilotlari va xizmat k
o‘
rsatiladigan mijozlarning
manfaatlarini ta'minlash, yani logistika kompaniyalariga bir qator imtiyozlar
ajratish;
ishlab chiqarish kuchlarini optimal taqsimlash, oqilona transport
aloqalarini shakllantirish va transportning turli turlari orasida tashishlarni
taqsimlash;
transport va yuklarni yuklash-tushirish mexanizmlarining ish sifatini
yaxshilash maqsadida, innovatsiyalarni joriy etish va texnik vositalardan samarali
foydalanish;
bojxona-chegara postlarida mavjud bir qator muammolarni hal qilish kabi
k
o‘
plab ishlarni amalga oshirishni
o‘
z ichiga oladi.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай
ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
101
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати:
1.
Ш.Мирзиёевнинг
Олий
Мажлисга
Мурожаатномаси.
https://kun.uz/prezidentmurojaatnomasi-t
o‘
liq-matn2018/12/28/
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
статистика
қўмитаси
маълумотлари.
3.
Хакимов
З.А.
Енгил
саноат
корхоналари
рақобатбардошлигини
маркетинг
стратегиялари
асосида
ошириш.
08.00.11
–
“Маркетинг”
ихтисослиги.
Иқтисодиёт
фанлари
бўйича
фалсафа
доктори
(PhD)
илмий
даражасини
олиш
учун
ёзилган
диссертация.
ТДИУ,
2018
й.
36
б.
4.
Евтодиева
Т.Е.
Логистические
кластеры:
сущность
и
виды.
//
Экономические
науки.
–
2011.
–
№
4 (77).
5.
Евтодиева
Т.Е.
Экономическая
сущность
логистического
кластера
//
Вестник
Поволжского
государственного
университета
сервиса,
2011.
–
№
4
(18).
–
Серия
«Экономика».
6.
Проскура
Д.В.,
Рогова
Е.М.,
Ткаченко
Е.А.
Теоретические
аспекты
формирования
региональной
кластерной
политики
//
Проблемы
современной
экономики,
2008.
–
№
4 (28).
7.
Рыжаков
Е.Д.
Финансовое
обеспечение
концепции
кластерной
стратегии
развития
экономики
региона:
теория
и
методология:
автореф.
дис.
д
-
ра
экон.
наук.
–
Казань,
2008.
