S H A R Q M A S H ’ A L I
72
АМИР
ҲАМЗА
ШИНВОРИЙ
ШЕЪРИЯТИДА
АНТОНИМ
СЎЗЛАР
ТАҲЛИЛИ
ҚОРАБОЕВ
САРДОР
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Ушбу
мақолада
Амир
Ҳамза
Шинворий
шеъриятида
тазод
санъати
,
яъни
антоним
сўзларнинг
қўлланиши
таҳлил
қилинган
.
Унда
шоир
ғазал
ва
рубоийларида
шеърнинг
оҳангдорлигини
таъминлаш
,
бадиий
савияси
кўтариш
учун
антоним
сўзлардан
фойдаланилганлик
маҳорати
кўрсатиб
берилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
шеърият
,
бадиий
санъат
, “
тазод
”
санъати
,
антоним
сўзлар
.
Аннотация
.
В
статье
рассмотрено
искусство
“
тазод
”,
то
есть
анализ
использования
слов
-
антонимов
в
поэзии
Амира
Хамзы
Шинвари
.
В
ней
анализировано
использование
слов
-
антонимов
для
обеспечения
мелодичности
рубаи
и
газелей
поэта
.
Опорные
слова
и
выражения
:
поэзия
,
художественное
искусство
,
искусство
“
тазод
”,
антонимы
.
Summary.
This article analyzes the “tazod” art, which is formed by using antonym words, in the poetry of Ameer
Hamza Shinwari. By using the antonym words for procuring fruitiness and raise artistic grade are reviewed by the
author in this work.
Keywords and expressions:
poetry, the literary art, the literary art of “tazod”, antonym words.
ХХ
аср
пашту
адабиётининг
ёрқин
вакили
Амир
Ҳамза
Шинворий
ўз
ижодида
бадиий
санъат
турларидан
унумли
фойдаланганини
кўрамиз
.
Унинг
ғазалларида
маънавий
санъат
ҳисобланган
“
тазод
”
санъатига
бир
қанча
ми
-
сол
келтириш
мумкин
.
Шоир
антоним
сўз
-
ларни
қўллаш
орқали
нафақат
шеър
маъносига
таъсир
кўрсатган
,
балки
шеърнинг
оҳангдор
-
лигини
ҳам
таъминлаган
,
бадиий
савиясининг
юқори
даражада
бўлишига
ҳам
эришган
.
Ҳамза
Шинворий
“
тазод
”
санъати
сифа
-
тида
қўллаган
сўзлар
орасида
анъанавий
,
анъа
-
навий
-
тасаввуфий
“
севги
-
муҳаббат
”
ва
“
наф
-
рат
”, “
вафо
”
ва
“
жафо
”, “
ваҳдат
”
ва
“
касрат
”,
“
ғам
-
андуҳ
”
ва
“
хурсандчилик
”, “
висол
”
ва
“
ҳижрон
”, “
дўст
”
ва
“
душман
”
билан
бирга
ноанъанавий
ҳисобланган
“
илм
”
ва
“
жаҳолат
”,
“
тараққиёт
”
ва
“
қолоқлик
”, “
мустамлакачи
”
ва
“
озодлик
курашчиси
”
каби
антоним
сўзлар
ҳам
мавжуд
.
Шоир
баъзан
зид
маъноли
бўл
-
маган
сўзларни
ҳам
тазод
сифатида
қўллай
олгани
таҳсинга
сазовор
.
ﻞﺕ
ﻞﺕ
ﻢﺘﺱ
ﺎﻔﺟ
ﻩ ک
،
ﺖﻋﺎﻨﻋ
ﻪﻡ
ﻩﻮک
ﻢه
ﻴه
ﺮﻈﻧ
ﻪﭘ
ﺎﻡ
د
ﺖﻤﺣﺮﻡ
ﻪﻡ
ﻩﻮک
يد یﺮﺑ
ﯥﻡ
وا
ﻪک
ﯥﻧژو
ﺮه
ﯥﭼ
ﻪﺕ
ې ک
ﻪ
يد
ﺮه
ﻪ
ﻩ ک
ﻪﻟرد
ﻲﺋﺎ
ﻮﺥ
تﺮﻔﻧ
ﻪﻡ
ﻩﻮک
[t’l t’l
s’tam jafo
k’ra,
inoyat
ma kava]
[ham hich
nazar
p’ mo
d’ marhamat
ma
kava]
[prejda me av ka vajne har che t’ k’re sha dey]
[Har ts’ k’ra dar l’ shoyi xo’ nafrat ma kava]
Таржимаси
:
“
Ҳамиша
ситам
-
жафо
қил
,
иноят
қилма
!
Ва
ҳеч
марҳаматли
нигоҳ
қилма
!
Ташлаб
кетсанг
ёки
ўлдирсанг
,
сен
нима
қилсанг
ҳам
яхши
.
Нима
қилсанг
қил
,
лекин
нафрат
қилма
!”
Одатда
, “
ситам
”, “
жафо
”
сўзларига
адабий
анъана
бўйича
антоним
сифатида
“
вафо
”
сўзи
ишлатилади
.
Биринчи
мисрадаги
“
иноят
”
ва
иккинчи
мисрада
келтирилган
“
марҳаматли
нигоҳ
”
эса
юқоридаги
сўзларга
унчалик
зид
маъно
касб
этмайди
.
Бу
сўзлар
(“
иноят
”
ва
“
марҳаматли
нигоҳ
”)
га
антоним
сифатида
“
эътиборсиз
қолдириш
”
ни
бериш
мумкин
.
Ле
-
кин
шоир
лирик
қаҳрамони
учун
эътиборсиз
қолдиришнинг
ўзи
жафо
билан
тенг
.
Қуйидаги
рубоийда
эса
Покистон
ҳуду
-
дидаги
паштунлар
орасида
мураккаб
ижти
-
моий
-
сиёсий
масала
ҳисобланган
тил
маса
-
S H A R Q M A S H ’ A L I
73
ласи
1
нинг
содда
ечимини
кўрамиз
.
Унда
иш
-
латилган
антоним
сўзлар
ўйини
ҳам
қойил
-
мақом
.
Унда
шоир
ўзлик
олмошининг
бир
неча
маъноларига
антоним
бўла
оладиган
сўзларни
бир
мисранинг
ўзида
(
учинчи
мис
-
рада
)
зид
маънода
бера
олган
.
ۍدﺮپ
ﻪﭘ
ﻪﻠﭙﺧ
ﻪﻟﻮﺥ
ﯥ ک
ﻪ
يرﺎک
ﺎﻨیو
د
ﻞﺑ
ﻪﭘ
ﻪﺑژ
ﻪ ﻮﺥ
ﻪﻧ
يرﺎک
ﻪﭘ
ﻪﻠﭙﺧ
ﻪﻟﻮﺥ
ۍدﺮپ
ﻪﺑژ
د
ﻞﺑ
ېﺮﺒﺥ
ﻟ
ﺮکﻓ
ﻩ کوا
ﺪﺑ
ﻪکوا
ﻪﺑ
ﻪ
يرﺎک
[
paradey
p’
xp’la
xula kshe ts’ shkori]
[vayno d’
b’l
p’ j’ba xvasha na shkori]
[p’
xp’la
xula
paradey
j’ba d’
b’l
xabare]
[lij fikr vuk a
bad
vuka b’
sha
shkori]
Таржимаси
:
“
Бегона
(
сўз
)
ўз
оғзинг
(
тилинг
)
да
қандай
кўринади
?
Бошқа
тилдаги
нутқ
ёқимли
туюлмайди
,
Ўз
оғзингда
бегона
тилдаги
бошқа
сўз
,
Озгина
фикр
қил
,
қилган
ёмон
ишинг
яхши
кўринадими
?”
Ҳамза
Шинворий
тазод
санъатини
нафа
-
қат
рубоийларида
,
балки
ғазалларида
ҳам
маҳорат
билан
қўллай
олган
.
Унинг
қуйи
-
даги
ғазалида
тазод
санъатининг
гўзал
наму
-
насига
дуч
келамиз
:
ﯥﺑ
ﻪکﺵ
ﺎﻡ
ﻪﻏد
ﻄﺥ
ﺎ
ې ک
ﻩد
ﻩد
ې ک
ﺎﻓو
ﺎﻡ
ﻩ ک
ﺎﻔﺟ
ﺎﺕ
ﻪﭼ
[beshaka mo dag’a xato k’re da]
[che to
jafo
k’ra mo
vafo
k’re da]
Таржимаси
:
Шубҳасиз
,
мен
шуни
хато
қилганман
,
Сен
жафо
қилганда
мен
вафо
қилганман
.
ﻩد
ې ک
ﺎﺿر
ﺎﺘﺳ
ﺮﻤﻋ
ﻪﭘ
یﻡ
ﻦﻧ
ﻩد
ې ک
ﺎﻋد
ﻩﺮﻟ
ګﺮﻡ
ﻞﭙﺥ
یﻡ
ﻪﭼ
[n’n me p’
umr
sto r’zo k’re da]
[che me xp’l
marg
lara dao k’re da]
Таржимаси
:
Бугун
мен
умр
имда
сени
рози
қилдим
–
Мен
ўз
ўлим
имга
дуо
қилдим
.
1
Чунки
Покистон
ҳудудидаги
пашту
тили
давлат
тили
ҳисобланмайди
.
ﻩد
ې ک
ﺎﻬﺘﻧا
ﻢﻠﻇ
د
ﻪک
ﺎﺕ
ﻩد
ې ک
اﺪﺘﺑا
ﯥ ک
ﻢﻴﻠﺴﺕ
ﻪﭘ
ﺎﻡ
[to ka d’ zulm intiho k’re da]
[mo p’ taslim ke ibtido k’re da]
Таржимаси
:
Сен
зулм
қилишни
тугатган
ингда
,
Мен
таслим
бўлишни
бошлаган
ман
.
…
ېﻮک
ﻪﻧ
اﺪﻨﺧ
ﻪﺕ
ﻪﭼ
اد
ﻪﭘ
مړاژ
ﻩد
ې ک
اړژ
ﺎﻡ
ﻪﭼ
اد
ﻪﭘ
ېﺪﻧﺎﺧ
[jor’m p’ do che t’ xando na kave]
[xonde p’ do che mo jaro k’re da]
Таржимаси
:
Йиғлайман
нега
сен
хандон
отмайсан
!?
Мен
йиғлаганимда
сен
кулиб
келгансан
.
؟ﯥﻨ
غورد
ﺎﻡ
د
ﻩﺪﻋو
ﻪﻡﻮک
2
ﻩد
ې ک
ﺎﻴﺘ ر
ﻪﭘ
ﯼد
ﻩﺪﻋو
ﻪﻡﻮک
[kuma va’da d’ mo darvag’ gane]
[kuma va’da de p’ rishtiyo k’re da]
Таржимаси
:
Менинг
қайси
ваъдамни
ёлғон
санайсан
Ўзинг
қайси
ваъдангни
рост
га
айлантир
-
гансан
(
амалга
оширгансан
).
Кўриниб
турибдики
,
ғазалда
бир
-
бирига
зид
сўзлар
ўйини
қойилмақом
тарзда
амалга
оширилган
.
Ҳатто
“
мен
”
ва
“
сен
”
образлари
-
ни
ҳам
антоним
сифатида
келтириш
мумкин
.
Чунки
“
мен
”
образи
жавокаш
,
хўрланган
си
-
фатида
кўринса
, “
сен
”
образи
бераҳм
золим
сифатида
намоён
бўлади
.
Ҳамза
ғазалларидан
ташқари
унинг
ру
-
боийлари
,
қитъалари
ва
назмда
ёзган
бошқа
замонавий
жанрлардаги
шеърларида
ҳам
бундай
мисолларни
топиш
мумкин
.
Бу
–
шоирнинг
пашту
тилининг
лексик
имконият
-
ларини
яхши
англай
олганлиги
ва
ушбу
им
-
кониятлардан
самарали
фойдалана
олганли
-
гидан
далолат
беради
.
2
ﻩﺰﻤﺡ
،
ﯼراﻮﻨﺵ
ﻪﻧوﺰﻏ
،
،
روﺎ ﭘ
١٩۵۶
،
۶۵
ﺦﻡ
