S H A R Q M A S H ’ A L I
83
ËÓ¢ÀÒØÓÍÎÑËÈÊ
АЛИШЕР
НАВОИЙ
“
ХАМСА
”
ДА
ҚАНЧА
СЎЗ
ҚЎЛЛАГАН
?
УМАРОВ
ЭРГАШ
Филология
фанлари
доктори
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фанлар
академияси
Алишер
Навоий
номидаги
Тил
ва
адабиёт
институти
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
“
Хамса
”
нинг
уч
достонида
Алишер
Навоий
қўллаган
сўз
ва
иборалар
,
уларнинг
шакл
-
шамойили
,
миқдори
,
қайси
байтда
неча
марта
ишлатилганлиги
аниқ
кўрсатиб
берилган
.
Алишер
Навоий
форсийгўй
шоирлардан
фарқли
ўлароқ
ўз
асарларида
нафақат
араб
-
форс
,
балки
мумтоз
ўзбек
тилидаги
сўзлардан
унумли
фойдаланганлиги
сабабли
унинг
сўз
бойлиги
ниҳоятда
катта
.
Бу
шарқ
адабиётида
ўзига
хос
феномен
.
Ушбу
конкорданс
келгусида
изланувчи
ва
тадқиқотчиларга
Алишер
Навоий
маҳорати
бўйича
жуда
кўп
янги
мавзуларга
йўл
очади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
“
Хамса
”,
конкорданс
,
сўз
бойлиги
,
девон
,
мумтоз
ўзбек
тили
, “
Шоҳнома
”,
қомус
.
Аннотация
.
В
данной
статье
чётко
выражены
слова
и
обороты
,
употреблённые
Алишером
Навои
в
трех
поэмах
«
Хамсы
»,
их
формы
,
количество
,
и
то
,
сколько
раз
они
употреблены
в
определенном
бейте
.
По
причине
того
,
что
в
отличие
от
персоязычных
поэтов
Алишер
Навои
пользовался
в
своих
произведениях
не
только
арабско
-
персидскими
словами
,
но
и
словами
классического
узбекского
языка
,
его
словарный
запас
является
очень
большим
.
Это
специфический
феномен
в
восточной
литературе
.
В
дальнейшем
этот
конкорданс
откроет
дорогу
многим
новым
темам
по
мастерству
Алишера
Навои
для
научных
исследователей
.
Опорные
слова
и
выражения
:
“
Хамса
”,
конкорданс
,
словарный
запас
,
диван
,
классический
узбекский
язык
, “
Шахнама
”,
словарь
.
Summary.
In this article was shown the words and phrases which Alisher Navoi used in three poems of Khamsa,
their forms, number and their quantity of using in every couplet. Distinguished feature of Navoi from other Persian
poets is that he used besides Arabic and Persian words the ancient Uzbek words too. That’s why he is a special
phenomenon in oriental literature.
Keywords and expressions: “
Khamsa”, concordance, word reserve, divan, classical Uzbek language,
“Shakhnama”, vocabulary.
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
асари
–
ўзбек
халқининг
миллий
ғурури
,
ифтихори
.
Унда
мутмоз
ўзбек
тилининг
ноёб
сўз
бойлиги
акс
этган
.
Афсус
,
ушбу
асар
тилшунослик
,
айниқса
,
сўз
бойлиги
жиҳатдан
чуқур
ўрганилмаган
.
Ушбу
бешликда
қанча
сўз
ва
ибора
ишлатилганлигини
билмаймиз
.
Ваҳоланки
,
Ҳофиз
Шерозий
“
Девон
”
и
,
Фирдавсий
“
Шоҳнома
”
си
,
Хусрав
Деҳлавий
асарлари
конкорданси
жами
сўз
бойлиги
ўрганилган
.
Уларнинг
электрон
дисклари
дунёда
маш
-
ҳур
.
Конкорданс
–
у
ёки
бу
ижодкор
ишлат
-
ган
жами
сўз
ва
иборалар
йиғиндиси
бўлиб
,
у
адибларнинг
сўз
қўллаш
маҳорати
ҳақида
нафақат
олимлар
,
балки
кенг
халқ
оммасига
турфа
хил
маълумотлар
беради
.
Ўзбек
мумтоз
тилидаги
ушбу
бўшлиқни
тўлдириш
мақсадида
Тошкент
давлат
шарқшунослик
институти
профессорлари
Абдураҳим
Манно
-
нов
,
Аҳмаджон
Қуронбеков
ва
Муҳаммаджон
Имомназаровлар
2012
йилдан
бошлаб
Ф
-1-
135
“
Алишер
Навоий
асарлари
конкорданси
-
нинг
илмий
-
услубий
тадқиқи
”
давлат
гранти
асосида
“
Хамса
”
достонлари
конкорданси
бўйича
иш
олиб
бормоқдалар
.
Конкорданс
тузувчилар
“
Хамса
”
ни
танлаганликлари
бежиз
эмас
.
Сабаби
ушбу
бешликда
Хуросон
ва
S H A R Q M A S H ’ A L I
84
Мовароуннаҳр
ўзбеклари
тилида
қўлланиб
,
аммо
мумтоз
қомусларда
акс
этмаган
сўз
ва
иборалар
қўлланилган
.
Олимлар
конкорданс
тузишда
тўртта
муҳим
манбага
суянганлар
: 1)
Абу
Райҳон
Беруний
номидаги
Шарқ
қўлёзмалари
марказида
сақланаётган
“
Хамса
”
нинг
Абду
-
жамил
хаттот
томонидан
кўчирилган
ноёб
нусхасига
;
Ушбу
нусха
шоирнинг
ҳаётлик
пайтида
Ҳиротда
кўчирил
-
ган
бўлиб
,
навоийшунос
олимларнинг
фикрича
,
унга
шоирнинг
назари
тушган
; 2)
Алишер
Навоий
достонларининг
йирик
матн
-
шунос
Порсо
Шамсиев
томонидан
тузилган
танқидий
матнига
; 3)
Алишер
Навоий
номи
-
даги
Тил
ва
адабиёт
ва
Қўлёзмалар
институти
олимлари
томонидан
1987–2003
йилларда
тай
-
ёрланган
20
жилдлик
мукаммал
асарлар
тўп
-
ламига
; 4)
Ғафур
Ғулом
нашриёти
томонидан
2011
йилда
нашр
этилган
шоирнинг
10
жилд
-
лик
тўла
асарлар
тўпламига
.
Конкорданс
ту
-
зишда
олимларнинг
икки
нашр
,
икки
арабий
ёзувдаги
манбага
асосланганликлари
тўғри
бўлган
.
Сабаби
шубҳали
жойларда
манбалар
бир
-
бирини
тўлдиради
,
тузатади
.
Ҳозирга
қадар
олимлар
“
Ҳайрату
-
л
-
аб
-
рор
”, “
Фарҳод
ва
Ширин
”
ва
“
Лайли
ва
Мажнун
”
достонларининг
конкордансини
тузиб
нашр
қилдилар
.
Уларнинг
ҳисоб
-
ки
-
тоби
бўйича
4050
байтли
“
Ҳайратул
аброр
”-
да
12 155
та
,
5834
байтли
“
Фарҳод
ва
Ши
-
рин
”
да
14 445
та
,
3669
байтли
“
Лайли
ва
Мажнун
”
да
9994
та
,
уч
достонда
қайтариқ
-
лари
билан
жами
36 594
та
сўз
ва
ибора
иш
-
латилган
.
Ушбу
мақолада
ўқувчилар
конкор
-
данс
ҳақида
тўлиқ
тасаввур
қилишлари
учун
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
га
кенгроқ
тўхталиб
ўта
-
миз
. “
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
конкорданси
тилшу
-
нос
,
матншунос
,
адабиётшунос
,
хуллас
,
шо
-
ир
ижоди
билан
қизиқувчи
ҳамма
кишиларга
кўплаб
маълумотлар
беради
.
Биз
улардан
фақат
тилшунослик
ва
адабиётшуносликка
оид
икки
масала
ҳақида
умумий
фикр
бил
-
дирмоқчимиз
.
Олимларнинг
ҳисоб
-
китобла
-
рига
кўра
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
достони
Бисмллоҳир
раҳмонир
раҳим
,
Риштаға
чекти
неча
дурри
ятим
дан
то
То
ани
кўп
-
кўп
олибон
сипқорой
Кўп
-
кўп
ичиб
,
бир
дам
ўзимдин
борай
гача
жами
тўрт
минг
эллик
(4050)
байтни
таш
-
кил
қилади
.
Унда
ҳаммаси
бўлиб
ўн
икки
минг
бир
юз
эллик
бешта
(12155)
сўзшакл
ва
ибора
ишлатилган
.
Ушбу
рақам
Навоий
ўз
асарларида
йи
-
гирма
олти
минг
ўттиз
бешта
(26035)
сўз
ишлатган
деган
маълумотга
танқидий
ёнда
-
шиш
кераклигини
кўрсатади
.
Чунки
биргина
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
да
ўн
икки
мингдан
ортиқ
сўзшакл
ишлатилган
бўлса
,
шоирнинг
30
та
асарида
ундан
ортиқ
сўз
ишлатилганлиги
исботга
муҳтож
эмас
.
Масаланинг
диққатига
сазовор
томони
шундаки
,
ушбу
тадқиқотда
достондаги
сўзларнинг
ҳамма
шакллари
қайд
қилинган
.
Масалан
,
рақам
сўзининг
рақами
,
рақамингдин
,
рақамидин
,
рақа
-
микаш
шакллари
алоҳида
-
алоҳида
кўрса
-
тилган
.
Унда
сўз
ва
иборадан
ташқари
ва
,
у
,
ки
,
ё
,
ёки
,
агар
,
гарчи
,
на
,
то
,
била
,
учун
каби
боғловчи
,
кўмакчи
,
ундовлар
ҳам
ало
-
ҳида
ҳисобга
олинган
.
Конкордансда
ҳар
бир
сўз
ва
қўшимчанинг
неча
марта
,
қайси
байтда
ишлатилганлиги
аниқ
кўрсатилган
.
Масалан
,
қатил
сўзи
достоннинг
37-
боби
-
нинг
бешинчи
, 47-
бобининг
94, 60-
бобининг
39-
байтида
жами
уч
марта
учрайди
.
Сўрди
феъли
23-
бобининг
1-
байтида
1
марта
қайд
қилинган
.
Сўнгак
сўзи
ҳам
38-
бобининг
48-
байтида
бир
марта
учрайди
.
Исмлардан
кўн
-
гил
– 57,
душман
– 3,
меҳр
–
53,
йўл
–
54,
тенгри
–
32,
киши
–
91
марта
ишлатилган
.
Сонлардан
энг
кўп
бир
сўзи
325
марта
уч
-
райди
.
Ўттиз
сўзи
2
марта
,
қирқ
сўзи
сакки
-
зинчи
боб
сарлавҳаси
ва
24, 54-
бобларда
жами
уч
марта
ишлатилган
.
Олмошлардан
энг
кўпи
ул
–
602
марта
,
анга
361
марта
қайд
қилинган
.
Тез
равиши
20
марта
учрагани
ҳолда
,
аста
сўзи
учрамайди
.
Эй
ундови
– 58,
йу
юкламаси
– 114,
учун
– 121,
дурур
қўшимчаси
– 179,
ки
887
марта
ишлатилган
.
Олимлар
сўз
вариантларини
ҳам
алоҳида
сўз
сифатида
берганлар
.
Масалан
,
билан
алоҳида
,
била
алоҳида
берилган
.
Икки
сўзи
ики
шаклида
ҳам
қайд
қилинган
.
Ушбу
ста
-
тистик
маълумотлар
Навоийнинг
сўз
қўллаш
S H A R Q M A S H ’ A L I
85
маҳорати
,
достоннинг
услубини
аниқлашда
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Тадқиқотдаги
яна
бир
катта
янгилик
–
достондаги
тўрт
минг
эллик
байт
арузга
туширилган
. “
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
нинг
аруз
вазнидаги
матни
аруз
,
умуман
,
шеър
билан
шуғулланувчилар
учун
янги
маълумотлар
беради
ва
кейинги
изланишларга
йўл
очади
.
Агар
араб
,
форс
сўзларида
унлиларнинг
узун
-
қисқалигини
аниқлаш
олимларда
унча
-
лик
қийинчилик
туғдирмаган
бўлса
,
туркий
сўзлардаги
узун
-
қисқаликни
аниқлаш
улар
-
дан
изланишни
талаб
этган
. “
Ҳайрату
-
л
-
аб
-
рор
”
конкордансини
тузувчилар
туркий
сўз
-
лардаги
узун
-
қисқаликни
аниқлашда
достон
-
ни
арузнинг
сариъи
мусаддаси
матвиъ
ваз
-
нида
ёзилганлигига
,
шунингдек
,
шоирнинг
“
Муҳокамату
-
л
-
луғатайн
”
даги
туркий
сўз
-
лардаги
чўзиқ
унлилар
ҳақидаги
маълумот
-
ларига
асосланганлар
.
Достонларни
ўзаро
қиёслаш
асосида
айрим
маълумотлар
олиш
мумкин
.
Чунончи
, “
Лайли
ва
Мажнун
”
да
9994
та
сўз
ва
иборадан
айримлари
бир
,
бош
-
қалари
кўп
марта
учрайди
.
Масалан
,
ора
сў
-
зи
153
марта
учрагани
ҳолда
,
барқ
12
марта
,
бари
13
марта
,
бориб
,
борлиқ
,
барс
,
борур
сўзлари
бир
мартадан
ишлатилган
.
Шоир
асарларидаги
асосий
луғат
фондини
аниқ
-
лашда
ора
,
барқ
,
бари
сўзлари
ҳам
бориб
,
борлиқ
,
барс
каби
бир
сўз
қаторида
ҳисобга
олинишини
инобатга
олсак
,
достондаги
асо
-
сий
сўзлар
миқдори
беш
минг
атрофида
бўлиши
мумкин
.
Худди
шундай
фикрни
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
ва
“
Фарҳод
ва
Ширин
”
достонига
нисбатан
ҳам
айтиш
мумкин
.
Уш
-
бу
достонлардаги
сўз
ибораларни
ўзаро
қиёслаш
натижасида
ўхшаш
ва
ўзига
хос
хусусиятлари
кўзга
ташланади
.
Аммо
ўхшаш
хусусиятлар
кўпроқ
.
Чунончи
,
орзу
сўзи
икки
достонда
учрайди
,
аммо
турли
нисбатда
. “
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
да
4
марта
,
“
Лайли
ва
Мажнун
”
да
2
марта
, “
Фарҳод
ва
Ширин
”
да
учрамайди
.
Бу
олмоши
ҳам
дос
-
тонларда
кўп
учрайди
.
Биринчи
достон
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
да
391
марта
,
иккинчи
достон
“
Фарҳод
ва
Ширин
”
да
1065
марта
,
учинчи
достон
“
Лайли
ва
Мажнун
”
да
669
марта
.
Кўк
сўзи
“
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
да
30
марта
, “
Фарҳод
ва
Ширин
”
да
31
марта
,
Лай
-
ли
ва
Мажнун
”
21
марта
.
Достондаги
ўзига
хосликларни
арабий
,
форсий
ва
ўзбекча
сўз
-
ларнинг
турли
миқдорда
ишлатилишида
ҳам
кўриш
мумкин
. “
Ҳайрату
-
л
-
аброр
”
да
ара
-
бий
,
форсий
сўз
ва
иборалар
кўп
учрайди
.
Буни
достоннинг
фалсафий
-
дидактик
мазму
-
ни
билан
изоҳлаш
мумкин
. “
Фарҳод
ва
Ши
-
рин
”
да
ушбу
сўзлар
нисбатан
кам
ишлатил
-
ган
.
Сабаби
шоир
унда
Шарқ
халқлари
оғза
-
ки
ва
ёзма
адабиётидан
кенг
фойдаланган
.
“
Лайли
ва
Мажнун
”
да
иккала
достонга
қара
-
ганда
ўзбекча
сўзлар
кўп
учрайди
.
Қуйидаги
байтда
Мажнун
отасининг
нутқи
асосан
ўзбекча
сўзлардан
иборат
:
Кўксум
ярасини
сўкма
мунча
,
Бағрим
қонини
тўкма
мунча
.
Оч
тўйғазибон
ялангни
ёптим
,
Ўлдим
деганимда
сени
топтим
.
Гарчи
ушбу
хайрли
ва
зарур
иш
ниҳоя
-
сига
етмаган
бўлса
-
да
,
конкорданс
тузувчи
-
ларнинг
маълумотларига
қараганда
,
қолган
икки
достон
“
Сабъаи
сайёр
”
ва
“
Садди
Искандарий
”
да
камида
25 000
та
сўз
ва
ибо
-
ра
ишлатилган
.
Демак
, “
Хамса
”
да
қайтариқ
-
лар
билан
60 000
дан
ортиқ
сўз
ва
ибора
ишлатилган
.
Агар
бу
рақамнинг
ярмиси
қай
-
тариққа
чиқиб
кетганда
ҳам
Алишер
Навоий
“
Хамса
”
ёзишга
киришганда
30 000
дан
кам
бўлмаган
сўз
ва
ибора
захирасига
эга
бўл
-
ганлиги
ҳақидаги
маълумотга
эга
бўламиз
.
Бу
рақам
Алишер
Навоий
1483–1484
йиллар
“
Хамса
”
ёзаётганида
хотирасида
30 000
дан
ортиқ
сўз
ва
иборалар
бўлганлигини
кўрса
-
тади
.
Агар
ушбу
30 000
сўзнинг
аксарияти
икки
маъноли
эканлигини
ҳисобга
олсак
,
шоир
60 000
маънони
ёдида
сақлаганлиги
маълум
бўлади
.
Бу
ҳар
қандай
ижодкорга
насиб
қилавермайдиган
фавқулодда
ноёб
ҳодиса
.
Савол
туғилади
.
Агар
беш
достондан
иборат
“
Хамса
”
да
қайтариқсиз
30 000
дан
ортиқ
сўз
ва
ибора
ишлатилган
бўлса
,
шоир
-
нинг
қолган
25
асарида
қанча
сўз
ишлатилган
?!
Афсуски
,
ҳозирча
бу
саволга
жавоб
бера
ол
-
маймиз
.
Сабаби
қолган
асарларнинг
конкор
-
данси
тузилмаган
.
Аммо
бир
нарса
аниқ
.
Шоир
ўз
асарларида
араб
,
форс
ва
ўзбек
сўз
ва
ибора
-
ларидан
кенг
фойдаланган
.
Агар
Фирдавсий
,
S H A R Q M A S H ’ A L I
86
Хусрав
Деҳлавий
,
Абдураҳмон
Жомийлар
ўз
асарларида
асосан
араб
ва
форсий
сўз
ва
ибо
-
ралардан
фойдаланган
бўлсалар
,
Алишер
Наво
-
ий
уч
тил
:
араб
,
форс
ва
ўзбек
тили
сўз
бойли
-
гидан
унумли
фойдаланган
.
Шу
сабабли
унинг
сўз
бойлиги
Ҳофиз
Шерозий
,
Фирдавсий
,
Хусрав
Деҳлавийникига
қараганда
катта
.
Чу
-
нончи
,
Ҳофиз
Шерозий
“
Девон
”
ида
бор
йўғи
7227
та
сўз
ва
ибора
ишлатилган
.
Шарқ
ада
-
биётида
сўз
бойлиги
жиҳатдан
Алишер
Наво
-
ийга
тенг
келадигани
йўқ
.
У
ўзига
хос
феномен
.
Ушбу
тадқиқот
туркий
халқларга
,
туркшунос
-
лик
фанига
Алишер
Навоийнинг
сўз
бойлиги
ҳақида
аниқ
маълумот
беради
.
Мумтоз
ўзбек
тили
ва
адабиёти
билан
шуғулланувчи
олимларнинг
ишини
анча
енгиллаштиради
.
Янги
-
янги
мавзулар
учун
йўл
очади
.
Айниқса
,
бакалавр
ва
магистрант
-
лар
учун
турли
йўналишда
илмий
иш
олиб
боришлари
учун
қулайликлар
яратади
.
Биз
тилшунослар
шу
вақтгача
оғизда
Навоий
буюк
шоир
,
буюк
адиб
деб
келдик
.
Амалда
эса
сўз
қўллаш
маҳорати
,
сўз
бойлиги
жиҳа
-
тидан
унинг
буюклигини
кўрсата
олмадик
.
Энди
ушбу
конкорданс
ва
келгусида
шу
йўналишдаги
ишлар
билан
шоирнинг
сўз
бойлиги
соҳасида
буюклигини
кўрсатиш
им
-
конияти
туғилди
.
Уч
достон
конкорданси
асосида
ҳозирданоқ
айтиш
мумкинки
,
Али
-
шер
Навоий
сўз
қўллаш
жиҳатдан
Шарқда
ўзига
хос
феномен
.
Ушбу
конкордансда
аруз
вазнига
туширилган
достон
матнлари
иш
-
нинг
аҳамиятини
янада
оширган
.
Конкорданс
тузувчиларнинг
режалари
кат
-
та
.
Улар
ҳар
бир
достонни
алоҳида
-
алоҳида
дискларга
олиш
,
шу
йўл
билан
“
Хамса
”
ни
кенг
халқ
оммасига
таништиришни
ре
-
жалаштирганлар
.
Шунда
истаган
киши
хоҳ
-
лаган
достон
билан
чуқурроқ
танишиб
,
ўзига
зарур
бўлган
маълумотни
олиш
имкониятига
эга
бўлади
.
Мақола
охирида
тузилган
конкордансдан
айрим
намуналар
келтирамиз
.
“
Ҳайрат
-
ул
-
аброр
”
конкордансидан
намуналар
:
Т
/
р
Сўзлар
Words
Частота
Frequency
Боб
рақами
/
Байт
рақами
Chapter / Couplet
1 ’abdull
ā
h 1
53/0;
2 ’abdull
ā
h
ġ
a 1
7/0;
3 ’abdull
ā
hi 2
29/0;
29/2;
4
’abdura
ḥ
m
ā
n
1 13/0;
5 ’ab
ī
ri 1
28/65;
6
’adad
6
12/15; 12/16; 20/10; 22/14; 44/68; 44/68;
7 ’adaddin
3
54/62;
56/56;
58/18;
8 ’adadin
1
56/51;
9 ’adad
ī
1
3/18;
10 ’adam
19
3/0; 3/11; 4/13; 4/19; 4/24; 5/0; 11/36; 13/64; 14/4; 18/0; 18/13; 22/35;
36/91; 36/105; 54/102; 54/104; 56/18; 60/40; 62/32;
11 ’adamdin
2
4/2;
5/15;
12 ’adamn
ī
1
18/14;
13 ’ad
ā
lat
2
27/6; 27/34;
14 ’ad
ā
latlari
1
26/0;
15 ’ad
ā
vat
1
30/3;
16 ’ad
ī
m
1
22/53;
17 ’ad
ī
m-ul-misl 1 58/0;
18 ’adl
29
5/33; 5/33; 20/40; 26/92; 26/104; 27/5; 27/10; 27/24; 27/30; 27/36; 27/39;
27/40; 27/40; 27/41; 58/107; 58/107; 58/109; 58/113; 59/30; 59/34; 59/37;
60/60; 60/61; 60/61; 60/63; 60/65; 60/65; 60/66; 62/75;
19 ’adl
ġ
a
1
58/110;
S H A R Q M A S H ’ A L I
87
20
’adli
3
27/7; 58/0; 60/64;
21 ’adli
ġ
a
1
58/105;
22 ’adlin
1
49/4;
23 ’adlini
1
33/13;
24 ’adlini
ŋ
1
27/0;
“
Фарҳод
ва
Ширин
”
конкордансидан
намуналар
:
Т
/
р
Сўзлар
Words
Частота
Frequency
Боб
рақами
/
Байт
рақами
Chapter / Couplet
1 ’adadd
ā
2
28/21;
52/21;
2
’adaddin
5
11/21; 12/74; 28/5; 38/29; 40/14;
3 ’adadli
ġ
1
21/16;
4
’adadsiz
5
15/4; 16/97; 19/12; 25/20; 25/77;
5
’adam
17
2/12; 3/0; 3/1; 3/9; 10/42; 12/0; 18/0; 20/0; 25/0; 28/0; 41/67; 43/84; 45/31;
48/82; 49/28; 51/87; 3/0;
6 ’adam
ġ
a 1
38/43;
7 ’adami
2
3/0;
43/0;
8 ’adammen
1
49/188;
9 ’adamv
ā
r 1
46/97;
10 ’ad
ā
lat
4
10/7; 11/18; 41/106; 53/78;
11 ’ad
ā
vat 1
40/2;
12 ’adl
1
52/162;
13 ’adli
1
50/69;
14 ’adlidin
1
52/162;
15 ’adli
ŋġ
a 1
3/39;
16 ’aduv
2
10/25;
11/46;
17 ’aduvdin
1
10/46;
18 ’aduv
ġ
a 1
50/101;
19 ’aduvni
ŋ
3
11/44;
44/79;
53/81;
20 ’ad
ū
vdin 1
41/62;
21 ’af
ā
allah 1
44/14;
22
’afv
5
46/106; 49/47; 49/47; 50/139; 50/139;
23 ’afvu
ŋ
1
54/116;
24 ’afvu
ŋġā
1
54/113;
25
’ahd
5
25/10; 31/51; 40/27; 52/146; 52/149;
26 ’ahdupaym
ā
n 2 45/41;
52/141;
27 ’a
ĵ
ab
23
2/19; 7/22; 14/33; 17/82; 19/34; 20/37; 23/101; 27/46; 27/67; 31/108;
31/153; 35/153; 36/23; 36/99; 39/54; 44/90; 46/22; 50/11; 50/129; 51/9;
51/73; 52/19; 54/113;
28 ’a
ĵ
abdin 1
31/108;
29 ’a
ĵ
abdur 3
4/10;
4/10;
13/29;
30 ’a
ĵ
abliq 1
7/20;
14/33;
S H A R Q M A S H ’ A L I
88
“
Лайли
ва
Мажнун
”
конкордансидан
намуналар
:
Т
/
р
Сўзлар
Words
Частота
Frequency
Боб
рақами
/
Байт
рақами
Chapter / Couplet
1 ’ab
ī
ridin
1
35/112;
2
’adad
2
6/31; 30/26;
3
’adadda
1
28/20;
4
’adaddin
1
21/46;
5
’adam
8
1/4; 1/6; 4/32; 7/57; 10/0; 17/47; 19/66; 27/48;
6
’adamda
1
27/29;
7
’adamni
1
1/6;
8 ’ad
ā
vat
1
22/0;
9 ’ad
ā
vatini
1
21/85;
10
’adl
6
7/76; 8/6; 8/7; 8/14; 37/49; 37/56;
11
’adli
3
7/17; 7/68; 8/14;
12
’aduvdek
1
9/42;
13 ’aduv
ġ
a
4
22/56; 23/0; 23/19; 25/58;
14
’afv
3
4/94; 33/77; 38/95;
15 ’a
ĵ
ab
15
5/7; 10/42; 10/60; 12/43; 14/17; 16/38; 17/99; 21/90; 23/11; 23/47; 24/3;
25/133; 27/63; 31/101; 34/59;
16 ’a
ĵ
abdur
2
1/50; 14/51;
17 ’a
ĵ
am
1
9/79;
18 ’a
ĵ
amda
1
9/79;
19 ’a
ĵī
b
1
35/57;
20 ’a
ĵ
z
5
2/0; 19/6; 21/49; 24/18; 30/8;
21 ’a
ĵ
zi
ġ
a
1
2/6;
22 ’a
ĵ
zini
2
2/8; 2/8;
23
’aksi
1
23/31;
24
’aksini
1
13/67;
25
’alam
2
13/16; 13/46;
26
’alamkaš
1
32/35;
27
’alamlar
1
13/41;
28 ’alam
ir
ā
zi
1
7/16;
29 ’ala-nn
ū
r
1
6/17;
30 ’al
ā
mat
1
37/37;
31 ’am
ā
ma
1
22/49;
ТАСАВВУФГА
ОИД
ТЕРМИНЛАРНИ
ТАСНИФЛАШ
ВА
ЛУҒАТЛАРДА
ҚАЙД
ЭТИШ
МУАММОЛАРИ
ВОҲИДОВ
АВАЗ
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақолада
Марказий
Осиё
халқлари
адабий
тилларида
қўлланилган
тасаввуф
терминларининг
моҳияти
,
уларнинг
шаклланиш
омиллари
ва
босқичлари
ҳақида
маълумот
берилади
.
Муаллиф
Алишер
Навоийнинг
“
Насойиму
-
л
-
муҳаббат
”
асаридан
олинган
мисоллар
асосида
тасаввуф
терминларини
таснифлаш
ва
луғатларда
акс
эттиришга
оид
масалаларни
ўрганишнинг
илк
натижалари
билан
ўқувчиларни
таништиради
.
