“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
Д.Р.Саидов,
катта илмий ходим-изланувчи, УрДУ
АВТОМОБИЛЬ БИЗНЕСИДА БОЗОРНИ СЕГМЕНТЛАРГА
АЖРАТИШНИНГ АЙРИМ ХУСУСИЯТЛАРИ
В данной статье анализируется и рассматривается некоторые
особенности сегментации рынка в современном автомобильном бизнесе.
This paper analyzes and examines some of the features of the market
segmentation in the modern automotive business.
Калитли сўзлар:
автомобиль бизнеси, енгил автомобиль, юк
автомобили, махсус автомобиль, сегмент, тасниф, йўл танламас, от кучи.
Автомобиль бизнесининг муҳим таркибий қисмларидан бири
автомобиль бозори бўлиб, унинг товар номенклатурасини назарий ва амалий
тадқиқ этиш алоҳида аҳамият касб этади. Жумладан, автомобиль бизнесини
автомобиль бозорининг бошқа нуқтаи назаридан ёки жиҳатидан таҳлил
қиладиган бўлсак, замонавий товар номенклатураси таҳлили турли манбаларда
автомобиль бозорини турли хил таснифларни кўришимиз мумкин [1,2,3,4].
Бироқ мазкур таснифлар барча транспорт воситаларини қамраб олмайди
ёки тадқиқот тўлақонли эмас деган хулосага олиб келади. Биз мазкур
мақоламизда юқоридаги манбаларни тўлдирувчи ва янада аниқлаштирувчи
автомобиль бозорини етарлича тўлиқ таснифлаш имконини берувчи ўзимиз
ишлаб чиққан таснифни келтириб ўтишни лозим деб топдик.
Сегмент
– автомобиль бизнесининг таркибий қисми бўлган автомобиль
бозорининг муайян мезонлар бўйича қисмларга ажратилган бўлагидир. Асосий
мезон сифатида автомобилларнинг тури майдонга чиқади ва айнан ана шу
мезонга қараб биз бутун автомобиль бозорини 4 та қисмга ажратамиз (1- расм):
1-
расм
.
Автомобил бозори товар номенклатурасининг
таркибий қисмлари
1-
расм
.
Автомобил бозори товар номенклатурасининг
таркибий қисмлари
Юк
автомобиллари
бозори
Юк
автомобиллари
бозори
Автобуслар
бозори
Автобуслар
бозори
АВТОМОБИЛ
БОЗОРИ
АВТОМОБИЛ
БОЗОРИ
Енгил
автомобиллар
бозори
Енгил
автомобиллар
бозори
Махсус
автомобиллар
бозори
Махсус
автомобиллар
бозори
1-расм. Автомобиль бозори товар номенклатурасининг таркибий
қисмлари
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
•
автобуслар;
•
юк автомобиллари;
•
енгил автомобиллар;
•
махсус автомобиллар.
Енгил автомобиллар бозорининг сегментлари.
Замонавий Ўзбекистон
енгил автомобиллар бозорини қуйидаги мезонлардан келиб чиққан ҳолда турли
сегментларга ажратиш мумкин:
•
кузов тури;
•
автомобиль ишлаб чиқарилган мамлакат;
•
автомобилдан фойдаланиш даражаси;
•
автомобиль қиймати;
•
автомобилнинг нимага мўлжалланганлиги, мақсади;
•
автомобилнинг йўл танламаслик хусусиятлари;
•
тижорат мақсадларида қўлланилиш даражаси.
Мазкур сегментларни янада чуқурроқ таҳлил қилиб ўтамиз.
I. Автомобилни келиб чиқиш мамлакати
.
Ушбу мезон автомобилнинг
қайси мамлакатда ишлаб чиқарилганлигини аниқлайди ва унга кўра иккита
сегментни ажратиб кўрсатиш мумкин:
миллий ва хорижий автомобиллар
.
II. Автомобилдан фойдаланилиш даражаси
.
Мазкур мезон бўйича
бозорни 2 та сегментга ажратиш мумкин:
янги ва ишлатилган автомобиллар
.
III.
Автомобиль кузовининг тури.
Мазкур мезон бўйича гуруҳларга
ажратишда бир қатор омиллардан фойдаланилади: кузовнинг ҳажми, юкларни
ёки йўловчи ташиш имконияти, кузовнинг очиқлиги [3]. Автомобилларнинг
кузовлари уч турда бўлади:
•
бир ўлчамли – йўловчи, двигатель ва юкхона, яъни багаж қисмлари бир
бутун умумий бўлимдан ташкил топади;
•
икки ўлчамли – иккита бўлимдан ташкил топади: биттаси, иккинчиси эса
йўловчилар, юк ва багажларни жойлаштириш учун;
•
уч ўлчамли – учта бўлимдан ташкил топади: биринчиси двигатель учун,
иккинчиси – йўловчиларни жойлаштириш учун, учинчиси – юк ва багажлар
учун. Кузовларнинг тур ва шакллари қуйидаги 1-жадвалда янада кенгроқ
келтирилган.
IV. Автомобиль қиймати.
Мазкур мезон бирор-бир баҳо оралиғида
сотилган енгил автомобиллар сонини ва бозорнинг умумий таркибида ушбу
оралиқ эгаллаган улушни билдиради. Фикримизча, жаҳон автомобиль
бозорининг ривожланиш тенденциялари, ундаги автомобиллар баҳолари
динамикаси,
республикамизнинг
ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш
хусусиятлари ва аҳоли турмуш даражасидан келиб чиққан ҳолда миллий
автомобил бозорини шартли равишда 4 та сегментга ажратиш мумкин: баҳоси
40 млн.сўмгача бўлган автомобиллар
(
арзон автомобиллар
; ушбу сегментга
деярли кўпгина миллий автомобиллар ҳамда бироз масофани босиб ўтган,
ишлатилган автомобиллар киради), баҳоси 40
млн.сўмдан 70 млн.сўмгача
бўлган автомобиллар
(
ҳамёнбоп автомобиллар
), баҳоси 70 млн.сўмдан 120
млн.сўмгача бўлган автомобиллар (
қиммат автомобиллар
), баҳоси 120
млн.сўмдан юқори бўлган (
жуда қиммат автомобиллар
).
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
V. Автомобилнинг йўл танламаслик хусусиятлари.
Мазкур мезон
бўйича иккита сегментни ажратиш мумкин: йўллар учун автомобиллар ва
юқори ўта олувчанлик қувватига эга, исталган жойда юриши мумкин бўлган
автомобиллар.
Юқори ўтиш қувватига эга автомобилларда 4 та ғилдираклари ҳам етакчи
бўлади. Мазкур сегмент иккита кичик сегментга эга: кроссроверлар
1
(ингл.
cross
–
кесишма маҳаллий жой ва
rover —
ҳар қандай шароитларда ҳаракатлана
оладиган) ва йўлсиз шароитларда ҳаракатлана оладиган автомобиллар (ингл.
off-road vehicle –
йўлсиз шароитда ҳаракатлана оладиган транспорт воситаси,
йўл танламас).
Йўлсиз жойларда ҳаракатланувчи автомобилларда ҳаракатланиш
вариантларини ҳайдовчи (
тўлиқ етакловчи, фақат олд ёки орқа кўприклари
уланган, кўприклар ўртасида юклама тенг тақсимланган
), кроссроверларда эса
– автомобилнинг бортидаги компьютер танлайди. Кўпгина моделларда фақат
олд ғилдираклар доимий уланган бўлади ва олдингилари шатакка олинган
ҳолатдагина орқа ғилдираклар уланадиган қилиб қурилган. Қурилманинг
бундай тамойили “интеллектуал орқа етакловчи” номини олган. Кроссроверлар
эса янада бошқача SUV деб номланади (ингл.
Sport Utility Vehicle
— амалий
спорт автомобили).
VI. Тижорат мақсадларида фойдаланиш даражаси.
Мазкур мезон
бўйича енгил автомобилларни иккита сегментга ажратиш мумкин – шахсий
фойдаланиш учун автомобиллар ва LCV сегменти (ингл.
light commercial
vehicle –
енгил тижорат транспорти). LCV – сегменти автомобиллари асосан
тижорат ташкилотлари ёки якка тадбиркорлар томонидан улардан ёрдамида
фойда олиш мақсадида сотиб олинади.
Мазкур жиҳатдан автомобиль бозорида қуйидаги сегментларни ажратиб
кўрсатиш мумкин:
а)
юк автомобиллари
(ғарб атамашунослигида - Van) – юк ташиш учун
мўлжалланган бўлиб, юк бўлинмасидан металл ёки металл-ойна билан тўсилган
кабинасига эга бўлиб, кабина асосан бир-иккита йўловчи ўрнига эга бўлади
ҳамда шунингдек ўнг томонидан сурилувчи эшикка, орқасида йиғиштирилиб
кичрайувчи эшикка эга;
б)
йўловчи ташишга мўлжалланган мини-автобуслар
(Bus) – кишилар
ва майда багажларни ташишга мўлжалланган бўлиб, ҳайдовчидан ташқари 8-13
ўриндиққа эга бўлади ҳамда ойна билан ўралган кузов ҳамда ҳар бир йўловчи
учун индивидуал хавфсизлик камари билан таъминланган бўлади;
1
Бу ерда ва кейинчалик инглиз тилида гаплашувчи мамлакатлардан бизга кириб келган ва автомобил бизнеси
соҳасида қўлланиладиган умумий сўзлар ва сўз бирикмалари келтирилади
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
1-жадвал
Енгил ва юк автомобиллар кузовларининг шакллари таснифи
Кузов номи
Тахминий ташқи кўриниши
Тузилмавий хусусиятларнинг қисқача
тавсифи
1
2
3
I. Ёпиқ
Седан
(французча
Sedan –
сўзидан олинган ва XIX
асрда
йўл
аравалари
ишлаб чиқаришга ихтисос
лашган
Франциянинг
Sedan шаҳри номидан
келиб чиққан)
Автомобиль кузови тўла ўлчамдаги 2-3
қаторлик ўриндиқлардан, йўловчи салонидан
махсус тўсиқ билан ажратилган юкхонодан,
орқа деворида эшик бўлмайди. Классик седан
асосан уч ўлчамлик бўлади. Ўзбекистонда
ишлаб
чиқарилаётган
Нексия,
Ласетти
автомобилларининг кузови седан синфига
мансуб.
Универсал
(лот.
universalis
-умумий)
Орқа эшикли, йўловчи салонидан доимий
стационар
тўсиқ
билан
ажратилмаган
юкхонасига эга, икки ҳажмли кузовга эга
(ўриндиқларнинг орқа қатори йиғилади).
Хэтчбек
(ингл.
hatch
— люк; ва
back
— орқа
Универсалга ўхшаш икки ҳажмли кузовга эга,
аммо ундан фарқли равишда томи орқа
томонга қараб секин пасайиб борувчи,
узунлиги бўйича қисқартирилган ва йўловчи
салонидан осон олинувчи панеллар билан
ажратилган юкхонага эга. Ўзбекистонда ишлаб
чиқарилаётган Sparkнинг кузови Хэтчбек
синфига мансуб.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
Лифтбек
(ингл.
lift -
кўтарилиш,
back
- орқа)
Лифтбекни
хэтчбекнинг
бир
кўриниши
сифатида қараш мумкин, унда фақат кузовнинг
орқа қисми седанникига ўхшаш ишланади,
аммо қисқа бўлади
Лимузин
(франц.
Limousine
-
лимузен
провинцияси
нинг тарихий номи бўлиб,
унинг
аҳолиси
ушбу
автомобиль
профилига
ўхшаш капюшонлар, бош
кийимлари кийишган)
Автомобиль кузови тўла ўлчамдаги 2-3
қаторлик ўриндиқлардан, йўловчи салонидан
тўсиқ билан таркибан ажратилган юкхонадан
ташкил топади. Орқа деворида эшик бўлмайди
ва марказий устуни бўлади. Уч ўлчамлик
классик седан.
Минивэн
(от англ.
mini -
малый, и
van
- вагон)
Бир ўлчамли юк ва йўловчи автомобили бўлиб,
7
нафаргача
йўловчини
ташишга
мўлжалланган. Одатда кўчма ён эшигига эга.
Юк сиғимини ошириш учун ўриндиқлар ҳар
хил ҳолатда ўрнатилиши, олиниши ва
йиғилиши мумкин.
Купе
(франц.coupe – икки
ўринлик арава
)
Икки ёки уч ўлчамли, ён томонидан иккита
эшиги бўлган, бироз сиқилган ўлчамдаги орқа
ўриндиқларга эга автомобиль
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
Фастбек
(ингл.
fast
— тез ва
back
—
орқа)
Икки ёки уч ўлчамли, 2та ён эшигига эга, орқа
ўриндиқлари ўлчами бироз сиқилган ва
юкхонасининг қопқоғи орқа ойнанинг тагидан
бошланувчи кузовга эга автомобиль.
Комби
(ингл.
combine
-
бирлаштириш,
уйғунлаштириш)
Икки ўлчамли юк ва йўловчи ташишга
мўлжалланган, секин орқага тушувчи томга
ёки катта орқа эшикка эга кузов бўлиб, юкхона
қисми ҳажмини ошириш учун орқа ўриндиқлар
ва унинг орқасидаги тўсиқни йиғиштириш
мумкин.
II. Очиқ (тўлиқ ёки қисман)
Кабриолет
(фр.
cabriolet
– енгил бир
ўқли от жабдуғига ўхшаш
йиғиштирилувчи томга
эга
Йиғиштирилувчи томга эга (одатда юмшоқ
тентдан иборат) йўловчи кузови ва пастга
тушувчи ён ойналарга эга кузов.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
Кабриолет хардтоп
(фр.
cabriolet
ва ингл.
hard
- қаттиқ
,
top -
юқори
Кабриолетнинг бир тури бўлиб – олиб
қўйиладиган томга эга йўловчи кузови. Тепаси
автоматик
равишда
юкхона
қисмига
йиғиштирилувчи
бир
қанча
металл
панеллардан ишланган.
Родстер
(ингл.road - йўл)
Йиғиштирилувчи юмшоқ тентли томли ва икки
ўриндиқли йўловчи машинаси
Фаэтон
(фр.fhaeton –афсонавий
Фаэтон планетаси
номидан)
Йиғиштирилувчи том ва олиб қўйиладиган ён
ойналарга эга йўловчи кузови
Фаэтон
-
универсал
(фр.
phaeton
– афсонавий
Фаэтон
планетаси
номидан; лот.
universalis
Йўловчилар
ёки
юкларни
ташишга
мўлжалланган кузов бўлиб, йиғиштирилувчи
томга ва олиб қўйиладиган ён ойналарга эга
кузов
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
8
www.iqtisodiyot.uz
Ландо
(фр.
Landau
— XVII асрда
экипажлар қилинган
Бавариядаги шаҳар)
Орқа ўриндиқлар томонидан томининг
очилувчи қисми жойлашган йўловчи кузови
Брогам
(ингл.
brougham
– бир
отли икки ёки тўрт
ғилдиракли икки ёки тўрт
киши учун (уни яратган
лорд Брум исми бўйича)
Олдинги ўриндиқлар қатори ёнидан
очиладиган том қисмига эга кузов
Баркетта
(итал.
bаrchetta
– икки ёки
тўрт ўриндиқли қайиқ,
кемача, одатда дарё
орқали кечувда хизмат
қилади)
Томсиз, бир қатор ўриндиқли 2 та ён эшиги
мавжуд йўловчи кузови. Айрим кўринишла-
рида ён эшиклар ҳам бўлмаслиги мумкин.
Ҳайдовчи рўпарасидаги катта ойна
ўрнатилмаслиги ёки минимал баландликда
бўлиши мумкин.
Тарга
(итал.
Targa Florio
–
Палермо ва Сицилия ён
атрофларидаги ёпиқ
йўлларда ўтказилувчи
спорт пойга машиналари
номи
Олиб қўйилувчи томли, икки ёки уч ҳажмли
машина бўлиб, олд ойнаси қўзғолмас бўлади.
Олиб қўйилувчи том баъзан икки қисмга
ажратилиши мумкин (чап ва ўнг қисмлар)
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
9
www.iqtisodiyot.uz
III. Юк машиналари
Пикап
(ингл.
pick up -
танламоқ)
Уч ҳажмли кузовга эга юк ва йўловчи ташишга
мўлжалланган, очиқ платформали юкхонага эга
ҳайдовчи кабинаси ёпиқ бўлган, очиқ
платформадан махсус стационар тўсиқ билан
ажратилган машина. Кабина бир ёки икки
қаторли бўлиши мумкин. Юк платформаси
очилиб ёпилувчи орқа бортга ҳамда юмшоқ
ёки қаттиқ юқори бортга эга бўлиши мумкин
Фургон
(ингл.
covered wagon
–
елкан
кўринишидаги
томга эга ёпиқ фургон)
Уч ҳажмли ёпиқ, ҳайдовчи ўтирадиган ва
юкхона қисми бир-биридан девор билан
тўсилган автомобиль
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
10
www.iqtisodiyot.uz
в)
юк ва йўловчи ташишга мўлжалланган автомобиллар
(Kombi) –
олдинги санаб ўтилган сегментлар оралиғидаги сегмент бўлиб, 4-5 та йўловчи
ўриндиқларига, йўловчи ўриндиқлари рўпарасида қисман ойна билан ўралган
кузовга эга, юкхонаси эса кичик ҳажмдаги юкларни ташиш учун мўлжалланган;
г)
шасси
(Chassis cab) – автомобилнинг рамасида бир кишилик ёки икки
кишилик кабина мавжуд бўлади. Бундай автомобиллар ишлаб чиқарувчилар
томонидан якуний истеъмолчиларга ўз эҳтиёжлари учун иш жойида
такомиллаштириб фойдаланиш мақсадида таклиф қилинади. Чунки шассиларга
турли хил юк фургонларини (
изотермик, маҳсулот ташиш учун мўлжалланган,
нон, музқаймоқ
), юк тиркамалари ва платформаларини (
очиқ, ёпиқ, автомобил-
эвакуатор учун тиркама
), махсус техникаларни улаш, тақиш мумкин;
д)
пикаплар
(pick up) – йўлтанламаслик хусусиятларига эга ва бир
вақтнинг ўзида йўловчи ўтирадиган кабинадан ташқари юк ташишга
мўлжалланган тиркама, юк ташиш учун платформага эга автомобиллар саналади.
Бундай автомобиллардан фойдаланиладиган минтақалар асосан мамлакатнинг
шимолий, чўл ҳудудлари, нефть, газ ва бошқа қазилма бойликларни қазиб
чиқариш жойлари, йўллари равон ва текис бўлмаган пасттекислик ёки адирлардан
иборат минтақалар саналади. Шунингдек, бундай автомобилларни Ўзбекистон
шароитида овчиликка қизиқувчи аҳоли қатлами севиб харид қилади.
VII. Автомобилдан фойдаланиш мақсади.
Ўтган асрнинг 90-йиллари
ўрталарида Швейцариялик мутахассислар енгил автомобилларнинг ўлчамлари ва
двигатель ҳажмидан келиб чиққан ҳолда ўзига хос таснифини таклиф қилдилар
(2-жадвалга қаранг).
2-жадвал
Енгил автомобилларнинг Европача таснифи
[4,5]
Синф белгиси
Синф номи
Узунлиги, м
1
2
3
А
«Мини» ёки шаҳар мини-автомобиллари
3,6 гача
В
Кичик ўлчамдаги автомобиллар
3,6 -3,9
С
Автомобилларнинг паст ўрта синфи
3,9 -4,4
D
Ўрта синф
4,4 -4,7
Е
Юқори ўрта синф
4,7 - 5,0
F
Юқори, олий синф
5 метрдан
юқори
Бироқ бугунги кунга келиб, автомобилларни функционал вазифаларига,
техник хусусиятларига қараб ҳам таснифлаш зарурати туғилди. Кўпгина
давлатларда маркетинг нуқтаи назаридан енгил автомобилларни қуйидагича
синфларга, сегментларга ажратиш мумкин:
А – «мини» ёки шаҳар мини-автомобиллари.
Мазур сегмент двигатель
ҳажми 1 литргача, узунлиги 3,6 метргача бўлган ва ўлчамлари жуда кичик
автомобилларни ифодалайди. Мазкур автомобиллар сирасига ВАЗ-1111, “ОКА”,
Ўзбекистонда 1996-2001 йилларда ишлаб чиқарилган, қуввати 47 от кучига тенг
“Тico” ёки 1998 йилдан бошлаб ишлаб чиқарилаётган двигатель қуввати 57 от
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
11
www.iqtisodiyot.uz
кучига тенг “Маtiz”, 2010 йилдан буён ишлаб чиқарилаётган, двигатель қуввати
67- 68 от кучига тенг бўлган “Spark” енгил автомобилларини киритиш мумкин.
В – кичик ўлчамдаги автомобиллар.
Мазкур сегментга мансуб
автомобиллар двигателининг қуввати 85-95 от кучидан, узунлиги 4,2 метр ва эни
1,7 метрдан ошмайди. Бундай автомобиллар сирасига 3 ёки 5 эшикли
вариантларда ишлаб чиқарилган Skoda Felicia, Volkswagen Polo (Classic), Toyota
Yaris (Verso) каби автомобилларни киритишимиз мумкин. Ўзбекистонда мазкур
сегментга мансуб автомобиллар йил сайин оммалашиб бормоқда. “Spark”
хэтчбекининг от кучи 85 дан юқори бўлган модификацияси айнан республикамиз
аҳолиси ўртасида жуда оммалашиб кетди. Мамлакатимизнинг шаҳар жойларида
аҳолининг зичлиги ва автомобилларнинг кўплиги, шаҳар жойларида узлуксиз ва
кўп давом этувчи тирбандликларнинг ошишига, автомобилларни тўхтаб туриш ва
қўйиш
жойларининг
танқислиги,
ёқилги
баҳосининг
ўсиб
бориши
истеъмолчиларни ўз қизиқишларини яна бир бор қайта кўриб чиқишга ундайди.
Бундан ташқари, автомобилнинг бошқа автомобилларга нисбатан баҳосининг
арзонлиги, ташқи кўриниши ва имижи бўйича қулай ишланганлиги ҳам алоҳида
роль ўйнайди.
С – қуйи ўрта синфдаги автомобиллар.
Ўзбекистонда, МДҲ, Марказий ва
Шарқий Европанинг кўпгина мамлакатларида мазкур сегментга мансуб
автомобиллар жуда оммалашган бўлиб, деярли бозорнинг 1/3 қисмини эгаллаган.
Харидорларни асосан автомобилнинг баҳоси ва йўловчи, юк сиғими, унинг ўрта
қувватдаги двигатели (100-145 от кучи) билан нисбатан универсаллиги ўзига жалб
қилади. Шунингдек, айрим давлатларда худди шундай синфга мансуб, қувваати
75 от кучидан бошланувчи автомобиллар ҳам ишлаб чиқарилади ва тезлиги 180
км/соатгача, ёқилғи сарфи – 6-9 литр ва баҳоси эса 6-17 минг АҚШ доллари
атрофида бўлади.
Олдин Россияда ишлаб чиқарилган эски “Лада” ва “Жигули” лар шу
синфга мансуб бўлса-да, ҳозирда фақатгина “Лада Приора” автомобилинигина шу
синфга киритиш мумкин.
Мазкур синфга мансуб машҳур автомобиллар қаторига Mercedes А-Class,
Opel Astra,
Chevrolet Lacetti, Daewoo Nexia
, Audi A3, Ford Focus, Kia Rio, Honda
Civic, Hyundai Accent, Volkswagen Bora, Toyota Corolla, Peugeot 306, FIAT Brava,
Subaru Impreza кабиларни киритиш мумкин [5].
D
–
ўрта синф.
Ушбу синфга мансуб автомобиллар двигателининг ҳажми
одатда 1,7 литр атрофида, қуввати 90 от кучидан бошланувчи, тезлиги 190
км/соатгача, ёқилғи сарфи 8-12 литр, баҳо диапазони 16-21 минг АҚШ доллари
атрофида бўлади. Бундай автомобиллар сирасига Chevrolet Epica [6], Honda
Accord, Subaru Legacy, Mazda 626, Toyota Avensis, Nissan Primera, Hyundai Elantra,
Peugeot 406, Mitsubishi Carisma, Skoda Octavia, Renault Laguna, Volkswagen Passat
кабиларни киритиш мумкин.
Е
–
юқори ўрта синф.
Ушбу автомобиллар сегментининг характерли
хусусиятла катта ҳажмдаги мотор саналади (3 литрдан кўпроқ. Бу сегментнинг
асосий афзаллиги – автомобиль ҳайдовчиси учун максимал шарт-шароитларни
яратиш ҳисобланади. Масалан, Toyota Camry ва BMW-5 ёки Audi А6 ларни шу
синфга киритиш мумкин. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган Chevrolet
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 6, ноябрь-декабрь, 2016 йил
12
www.iqtisodiyot.uz
Malibuнинг айрим вариантларини ҳам шу синфга қисман киритиш мумкин. Аммо
асосан Chevrolet Malibu ўрта синфга мансуб. Бу автомобиллар синфи асосан ўзига
тўқ, даромадлари юқори тадбиркорлар, ишбилармонлар, амалдорлар учун
мўлжалланган.
F – ўта юқори синф.
Мазкур сегмент автомобиллари жамиятда жуда юқори
мавқега эга ёки масъулиятли давлат лавозимларида ишловчи кишиларни олиб
юриш учун мўлжалланган. Бу кишилар етарлича бой ва атрофдаги барча буюм
ҳамда нарсаларга, шу жумладан автомобилларга ҳам талабчан бўлади. Бу
сегментдаги автомобилларнинг кўпчилиги махсус якка буюртмалар бўйича
йиғилади, орқада ўтирувчи йўловчилар учун максимал қулайлик туғдириш
мақсадида узун орқа эшикларга эга бўлади. Бу синфга мансуб автомобилларнинг
бошланғич баҳоси 80 минг евродан бошланади ва юқори чегараси йўқ. Албатта бу
тасниф ҳар бир минтақа ёки давлатнинг талаблари ва хусусиятларидан келиб
чиққан ҳолда ўзгариши мумкин.
Юк автомобиллар сегментлари.
Юк автомобиллар бозори қуйидаги
мезонлари бўйича сегментларга ажралади:
I. Юк кўтариши бўйича.
Мазкур мезон ҳам бозорни 2 та асосий сегментга
ажратишни назарда тутади:
•
MCV (от англ.
middle commercial vehicle
– ўртача тижорат транспорти) –
юк кўтарувчанлиги 5 тоннадан 11 тоннагача бўлган автомобиллар;
•
HCV (от англ.
high commercial vehicle
— оғир тижорат транспорти; бу
сегмент остини яна бир номи мавжуд-
truck – юк кўтаргич машина
) – юк
кўтарувчанлиги 11 тоннадан юқори бўлган автомобиллар.
Ташиладиган юкларнинг тури бўйича.
Мазкур мезон бўйича бозор
қуйидаги сегментларга ажралади: универсал автомобиллар (кенг миқёсдаги ва
турдаги юкларни ташишга мўлжалланган) ва ихтисослашган (фақат маълум
турдаги юк турини ташишга мўлжалланган). Мазкур сегментлаш бўйича
изланишларни мамлакат ёки унинг автомобил бизнеси хусусиятларидан келиб
чиққан ҳолда кенг тадқиқ қилиш, тегишли хулоса ва ёндашувларни ишлаб чиқиш
мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Спирин И.В. Организация и управление пассажирскими автомобильными
перевозками: Учебник для учреждений среднего профессионального образования.
Изд. 5-е, переработанное. - М.: ИЦ "Академия", 2010. 400 с.;
2. Спирин И.В. Перевозки пассажиров городским транспортом: Справочное
пособие. Изд. 2-е. - М.: ИКЦ Академкнига, 2006. 413 с.; 115.
3. Спирин И.В. Транспорт: Элективный ориентационный курс: Учеб.
пособие. - М.: Образовательно-издательский центр «Академия», ИЦ «Академия»,
2004. 272 с.;
4. Шейнин
В.А. Управление автомобильным транспортом России:
современные проблемы, организационно-экономические решения. Монография. -
М.: ГУУ, 2000. 166 с.
5.
http://abtomup.com/useful/69-klassy-avtomobiley.html
6.
