Пути совершенствования альтернативных методов финансирования инвестиционной деятельности

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
113-120
46
26
Поделиться
Махмудов, С. (2020). Пути совершенствования альтернативных методов финансирования инвестиционной деятельности. Экономика И Образование, 1(6), 113–120. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economy_education/article/view/7088
Самариддин Махмудов, Ташкентский государственный экономический университет

Ассистент кафедры Корпоративного управления

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье приводятся обсуждение и выводы, основанные на исследовании особенностей совершенствования развития нетрадиционных методов финансирования инвестиционной деятельности в нашей национальной экономике

Похожие статьи


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

113

йидаги омиллар таъсир кўрсатади:

-

ижтимоий инфратузилма (ишчилар-

нинг таълим, тиббий ва маданий иншоотлар-

даги хизматларидан фойдаланиш имкония-
ти);

-

алоқа соҳаси (алоқа, ахборот ресурсла-

ридан фойдаланиш имконияти мавжудлиги);

-

табиий - географик шароитлар (транс-

порт, моддий-техник, энергия, ёкилги ва хом-

ашё ресурсларининг мавжудлиги);

-

технологик ва илмий-техник соҳа (иш-

ланмалар бозорининг мавжудлиги, илмий-
тадкикот институтлари ва бошкаларнинг

мавжудлиги);

-иқтисодий ва молиявий соха (инно-

вацион фаолиятнинг давлат томонидан мил-
лий ва минтакавий даражада қўллаб-қувват-

ланиши, инновацион ишланмалардан манфа-
атдор инвесторларнинг мавжудлиги);

-

сиёсий-ҳуқуқий соҳа (инновацион ва

илмий-техник сохани ҳуқуқий тартибга со-

лишда миллий, минтакавий режа ва дастур-

ларнинг мавжудлиги);

-

хўжалик юритишнинг стратегик қам-

рови (бозорнинг муайян сегментида иннова-

цияларнинг пайдо булиш тезлиги);

-меҳнат ресурслари бозори.

Ҳозирда ривожланган мамлакатлар са-

ноат корхоналарида инновацион фаолликни

оширишда инвестицияларни стратегик бош-
қаришга алоҳида эътибор қаратилган. Нати-

жада муайян тармоқларда саноат ишлаб чи-
қаришининг самарали амалга оширилиши

ҳисобига инновацион фаолликнинг янада

кучайиши кузатилмоқда.

Хулоса ўрнида айтиш жоизки, тўқима-

чилик саноати корхоналари техник-иқтисо-
дий модернизациялаш, ишлаб чиқариш сама-

радорлигини кўтариш, ташқи ва ички бозор-
лардаги талабларга жавоб берадиган рақо-

батбардош маҳсулотларни кўпайтириш ва
янгикларини яратиш орқали инновацион

фаолият тизимини шакллантириш ҳисобига
амалга оширилишини тақозо этади.

Манба ва адабиётлар рўйхати:

1. Cassiolato, J., H. Lastres and Maciel (2003): "Systems of Innovation and Development: evidence from Brazil". London:

Edward Elgar Publishers.

2. Joseph M. Bonner, Robert W. Ruekert, Orville C. Walker Jr. (2002), Upper management control of new product

development projects and project performance.

3. http://review.uz/ru/news/economy/uzbekistan-rossia-tekstilnoe-sotrudnicestvo-bez-granic-ot-torgovli-k-kooperacii
4.

https://www.uzdaily.uz/en/post/47116

5.

http://invest.gov.uz/uz/investor/textile/

ИНВЕСТИЦИЯ ФАОЛИЯТИНИ МОЛИЯЛАШТИРИШДА МУҚОБИЛ

УСУЛЛАРНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ

Махмудов Самариддин Бахриддинович -

Тошкент давлат иқтисодиёт университети

“Корпоратив бошқарув” кафедраси ассистенти

Аннотация.

Ушбу мақолада миллий иқтисодиётимизда инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг

ноанъавий усулларини ривожлантиришни такомиллаштириш масалалари ўзига хос хусусиятлари бўйича

ўрганишлар асосидаги муҳокама ва хулосалар кўзда тутилган.

Таянч

сўзлар:

инвестиция,

инвестор,

инвестиция

фаолияти,

венчурли

молиялаштириш,

синдициялаштирилган кредитлаш, лизинг, селенг, қимматли қоғозлар.

Аннотация.

В данной статье приводятся обсуждение и выводы, основанные на исследовании особенностей

совершенствования развития нетрадиционных методов финансирования инвестиционной деятельности в нашей
национальной экономике.

Ключевые слова:

инвестиции, инвестор, инвестиционная деятельность, венчурное финансирование,

синдицированное кредитование, лизинг, селен, ценные бумаги.

Annotation.

This article provides a discussion and conclusions based on a study of the features of improving the

development of non-traditional methods of financing investment activities in our national economy.

Key words:

investments, investor, investment activity, venture financing, syndicated lending, leasing, selenium,

securities.

Кириш.

Республикамизда инвестиция

фаолиятини молиялаштириш инвесторлар
томонидан ташкил этилган ҳар хил манба-

лар, шу жумладан молиявий ресурсларни

жалб қилиш йўли билан, кредитлар эвазига
ҳамда қонунчиликда белгиланган ҳолда қим-

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

114

матли қоғозлар ва заёмлар чиқариш хисобига

амалга оширилади.

Инвестицияларнинг қайд этилган тур-

лари ва шакллари асосида тадбиркорлик, иш-
билармонлик ва бошқа давлат томонидан

таъқиқланмаган фаолиятларни барча инвес-
торлар томонидан амалий равишда йўлга қў-

йиш, маблағлар сарфлаш ва уларни амалиёт-

га тадбиқ этиш чора тадбирларининг йиғин-
диси инвестиция фаолиятини англатади.

Ҳозирги даврда инвестиция фаолияти-

ни молиялаштириш жуда муҳим вазифалар-

дан бири бўлмоқда. Инвестиция фаолиятини
молиялаштириш деганда, инвестиция лойи-

ҳасини ишлаб чиқиш, уни амалиётга мақсад-
ли жорий этиш, шунингдек, мониторингини

олиб бориш харажатларини қоплаш учун энг
арзон ҳамда оптимал инвестиция ресурсла-

рини шакллантириш ва уларнинг ҳисоб-
китобини чиқариш ҳисобланади.

Бугунги кунда иқтисодиётимизни юк-

салтириш, замонавий техника ва юқори

инновацион технологиялар билан жиҳозлан-

ган янги корхоналарни ташкил қилиш ва
реконструкция қилиш учун инвестициялар-

ни жалб қилиш жуда муҳим аҳамиятга касб
этади. Бу авваламбор аҳоли бандлиги ва

даромадларини ошириш, бюджет даромадла-
ри қисмида ўсишида кескин бурилиши, мам-

лакат ялпи ички махсулотларининг ошишига
ҳамда олтин валюта заҳираларини ортиши

каби муҳим ижтимоий-иқтисодий муаммо-
ларни ҳал этиш имкониятини яратади. Шу

боисдан ҳам инвестиция фаолиятини молия-
лаштиришда анъанавий ва ноанъанавий

усуллар орқали молиялаштиришни рағбат-
лантириш ва зарур шароитларни яратиб бе-

риш долзарб масалалардан бири ҳисобла-

нади.

Мавзуга оид адабиётларнинг таҳли-

ли.

Ўзбекистоннинг фаол инвестиция сиёса-

тининг муҳим жиҳатларидан бири инвести-

цияларнинг молиялаштириш манбаларида
марказлаштирилган капитал қўйилмаларни

салмоғини камайтириб, молиялаштириш-
нинг бозор механизмларини жорий этишни

такомиллаштирилиб борилаётганлиги му-
ҳимдир.

Мамлакатимизда корхоналар инвести-

цон фаолият самарадорлигини ошириш ва

уларнинг самарали фаолият олиб боришла-
рига алоҳида эътибор қаратилган. Лекин

шундай бўлсада Ўзбекистон Республикаси

Президенти Ш.Мирзиёев таъбири билан айт-
ганда, “Иқтисодиёт ўсишининг юқори суръ-

атлари ва инвестиция ресурсларига ўсиб бо-

раётган талабни қаноатлантириш бир-бири-

га мувофиқ эмас. Мамлакатимиз ҳудудларига
хорижий инвестицияларни жалб этиш ўта

қониқарсиз аҳволда қолмоқда”[1].

Инвестиция фаолиятини молиялашти-

ришнинг ноанъанавий усуллурини такомил-
лаштириш соҳасида жуда кўп иқтисодчи

олимлар илмий изланиш олиб борган.

Америкалик иқтисодчилар Ж.У.Фени,

Н.Лайанг, С. Прауз, П.Д. Джонсонлар венчур

капитали-кичик бизнес инновацион корхона-
ларини акциядорлик капиталини молиялаш-

тириш деб тушунтириб ўтганлар[2].

Канада банкининг монетар ва молия-

вий таҳлиллар бўлими мутахассиси Дж.Арм-
стронг синдициялаштирилган кредитларга

қуйидагича таъриф беришни таклиф этади:
“Бу кредитлашнинг шундай инструментики,

яъни молия бозорининг иштирокчиларига
кредит рискларини тўғри прогноз қилиш

имкониятини беради” [3].

Ўзбекистонлик иқтисодчи олим Йўлдо-

шев Н.Қ. “Лизинг - машина, асбоб-ускуна,

транспорт воситалари, ишлаб чикариш ин-
шоотларини ижарага олиш, давлат одатда

уларга банкдан қарз олишлари учун имтиёз-
ли шароитлар яратиб беради”[4], Ф.Ш. Кари-

мов “Селенг

-

лизингнинг бир тури бўлиб,

унинг қўлланилиши бирлашган Европа ли-

зинг жамияти томонидан ишлаб чиқилган
қоидалар билан аниқланилади. Селенг икки

тарафлама жараён бўлиб, масъулиятнинг
махсус усулидир” деб таъриф беради[5].

Р. Коста краудфандинг феноменини

кенг ўрганиб, краудфандинг барқарор ривож-

ланиш даражасини, тадқиқотчилар ва жа-
миятнинг унга бўлган қизиқишини ортиб

борилаётганини ўз илмий ишларида таҳлил

қилиб чиққан. Буни натижаси шуни кўрсата-
дики краудфандинг анъанавий молиялашти-

риш бозорининг ўзгартиришга олиб келади
[6].

Ушбу иқтисодчи олимларнинг илмий

ишларида республикамизда инвестиция фао-

лиятини ривожлантиришнинг илмий-наза-
рий ва методологик асосларини такомиллаш-

тиришнинг айрим жиҳатлари ёритилган.
Буларнинг барчаси миллий иқтисодиётнинг

инвестиция фаолиятини молиялаштириш-
нинг ноанъанавий усулларига таъсир этувчи

омиллар асосида ривожланиш йўлларини
тадқиқ этиш ва уларни молиявий таъмин-

лашнинг илмий-назарий ва методологик

асосларини такомиллаштириш бўйича чуқур
тадқиқотларни амалга оширишни, буларни

мамлакатимиз амалиётига тадбиқ қилиб ин-

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

115

вестиция фаолиятини молиялаштиришнинг

ноанъанавий усулларини шакллантириш жа-
раёнларини жадаллаштириш лозимлигини

талаб қилади.

Тадқиқот методологияси.

Тадқиқотда

илмий абстракциялаш, груҳлаш, қиёслаш,
ретроспектив ва истиқболли, эмпирик таҳ-

лил ва бошқа услублардан фойдаланилди.

Мақолада илмий абстракциялаш усули ёрда-
мида инвестиция фаолиятини молиялашти-

ришнинг ноанъанавий усулларининг мамла-
катимиз иқтисодиётини ривожлантиришда-

ги аҳамияти ва зарурати асосланди ва инвес-
тиция фаолиятини молиялаштиришнинг

ноанъанавий усулларини ташкилий хуқуқий
асосларини такомиллаштиришнинг илмий ва

амалий аҳамияти келтириб ўтилди. Шунинг-
дек, қиёсий таққослаш усулида жаҳон ама-

лиётида ва тараққий этган мамлакатларда
инвестиция фаолиятини молиялаштириш-

нинг ноанъанавий усулларининг ташкилий-
ҳуқуқий асосларини мамлакатимиздаги мав-

жуд асослар билан таққослаб тегишли хуло-

салар шакллантирилди.

Таҳлил ва натижалар.

Инвестиция

фаолиятини иқтисодий бошқариш йўли бево-

сита молиявий дастакларни ишга солиш

билан боғлиқ бўлиб, бу ўз навбатида, инвес-
торларнинг инвестиция лойиҳасини амалга

оширишда манфаатдорлигига тўғридан-тўғ-
ри таъсир кўрсатади. Инвестиция фаолияти-

ни ташкил этиш ва молиялаштириш доимо
инвесторлар билан боғлиқ бўлиши уларнинг

молиявий ва иқтисодий манфаатларини

амалга оширадиган лойиҳаларда юзага чиқа-
ришга қаратилади. Бунда инвестиция лойи-

ҳасини молиялаштириш орқали юзага кела-
диган инвестиция фаолиятидан унинг ҳар

бир иштирокчилари сингари, албатта, давлат
ва жамият самара кўриши ҳам талаб этилади

[7].

Миллий иқтисодиёт доирасида инвес-

тиция фаолиятини молиялаштиришнинг но-
анъавий усулларини ривожлантириш масала-

лари бугунги кунда долзарб масалалардан
ҳисобланади. Инвестиция фаолиятини мо-

лиялаштиришнинг ноанъавий усулларига
синдициялаштирилган кредитлаш, лизинг ва

селенг, венчурли молиялаштириш кабиларни

мисол келтиришимиз мумкин.

1-расм. Инвестиция фаолиятини молиялаштиришнинг ноанънавий усуллари

Манба:

Иқтисодий адабиётларни ўрганиш натижасида муалллиф томонидан мустақил тузилди

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

116

Синдикат-бир тармоқ тадбиркорлари

томонидан ортиқча рақобатни бартараф қи-
лиш, барқарор фойда олиш мақсадида маҳсу-

лот сотишнинг бирлаштирилиши. Синдикат-
монополистик бирлашманинг картелга нис-

батан юқорироқ шакли, бир хил оммавий
маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг

бирлашмаси. Унда иштирок қилувчилар мус-

тақилликка эга бўлишади, бироқ ишлаб чиқа-
рилган маҳсулот бирлашманинг маҳсулоти

сифатида сотилади[8].

Ўзбекистонда йирик инвестиция лойи-

ҳаларини молиялаштиришнинг ҳалқаро ама-
лиётдаги самарали усулларидан ҳисобланган

синдициялаштирилган кредитлаш усулининг
суст ривожланганлиги долзарб масалалардан

бири бўлиб қолмоқда.

Синдициялаштирилган кредитлаш-кре-

дит муносабатларини ривожлантирувчи са-
марали молиявий воситалардан биридир.

Кредит олувчи учун-синдициялаштирилган
кредитлаш катта хажмдаги молиялаштириш-

нинг энг қулай ва тез усули бўлса, кредитор-

лар учун эса синдикатларга бирлашуви кре-
дит рискларини камайтириш билан бир

қаторда бир потенциал кредиторнинг бошқа
кредиторнинг синалган мижозлари билан

ҳамкорликда ишлаш имкониятни очиб бера-
ди. Бундан ташқари, синдициялаштирилган

кредитлаш-кичик кредиторларни

йирик

ҳажмдаги лойиҳаларни молиялаштириш

имкониятини бир неча баробарга оширади.

Ўзбекистонда

синдициялаштирилган

кредитлаш Ўзбекистон Республикаси Марка-
зий банки бошқарувининг 2005 йил 16 июл-

даги қарори билан тасдиқланган “Тижорат
банклари томонидан йирик инвестиция ло-

йиҳаларини синдициялаштирилган кредит-

лашни амалга ошириш тартиби тўғрисида”ги
Низоми ва 2018 йил 1 октябрда унга киртил-

ган ўзгаришлар билан тартибга солинади.

Ушбу Низомга асосан:

- синдициялаштирилган кредит - бир

неча банклар томонидан йирик инвестиция

лойиҳаларини биргаликда кредитлаш;

- йирик инвестиция лойиҳаси - умумий

қиймати тижорат банкларининг биринчи да-
ражали капиталининг 25 фоизидан ошадиган

инвестиция лойиҳаси;

- банк синдикати - синдициялаштирил-

ган кредит бериш борасида икки ёки ундан
ортиқ банклар ўртасида ўзаро келишув;

- етакчи банк - синдициялаштирилган

кредитлаш ташаббуси билан чиққан ва зим-
масига иштирокчи-банклар номидан кредит

ҳужжатларини юритиш масъулияти юкла-

тилган қарз олувчининг асосий талаб қилиб

олингунча депозит ҳисобварағига хизмат
кўрсатувчи банк;

- иштирокчи банк - синдициялаштирил-

ган кредит беришда қатнашувчи банк.

Синдициялашган кредитлар фақат юри-

дик шахсларга берилади. Синдициялашти-

рилган кредитнинг суммаси ҳар бир ишти-

рокчи банк балансида, унинг томонидан бе-
рилган кредит миқдорига тенг улушда акс

эттирилади.

Республикамизда венчурли молиялаш-

тириш Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 17
майдаги “Инвестиция ва бошқарув компания-

лари фаолияти тўғрисидаги низомни тасдиқ-
лаш ҳақида”ги 414-сонли Қарорига асосан

амалга оширилади. Ушбу Низом инвестиция
ва бошқарув компанияларининг мақсадлари,

вазифалари, функциялари, мезонлари, фао-
лият турини, шу жумладан, венчур молия-

лаштиришни амалга оширишда инвестиция
ва бошқарув компаниялари мониторингини

олиб бориш тартибини белгилайди, шунинг-

дек, уларнинг муносабатларини тартибга
солади.

- инвестиция компанияси-бошқарув

компанияси томонидан кейинчалик иннова-

цион ва бошқа истиқболли лойиҳаларга ки-
ритиш учун малакали инвесторларнинг жалб

этилган маблағларини шакллантириш ва
жамлаш билан боғлиқ фаолиятни амалга

оширувчи тижорат ташкилоти;

бошқарув компанияси-инвестиция ком-

паниясининг инвестиция ҳиссасини улар
ўртасида тузилган шартномага мувофиқ бош-

қарадиган тижорат ташкилоти;

венчур фонди-жамланган пул маблағла-

рини фақат юқори хавфли венчур лойиҳала-

рига инвестиция қилиш учун мўлжалланган,
бошқарув компанияси бошқарувидаги инвес-

тиция компанияси;

малакали инвесторлар-миллий валюта-

да ва/ёки Ўзбекистон Республикаси Марка-
зий банкининг ҳисса киритилган кундаги

курси бўйича хорижий валютада 500 мил-
лион сўмдан кам бўлмаган миқдордаги пул

маблағлари тарзидаги инвестиция ҳиссала-
рини инвестиция компанияларига киритган

юридик ва жисмоний шахслар, шу жумладан,
хорижий шахслар;

инвестиция ҳиссалари-малакали инвес-

тор томонидан инвестиция компаниясига ин-

вестиция фаолиятини амалга ошириш учун

берилган ва инвестиция компаниясининг
устав капиталига улуш ҳисобланмайдиган

пул маблағлари.

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

117

Ўзбекистон Республикаси Президенти-

нинг “Тадбиркорлик ва инновация соҳасида
лойиҳаларни молиялаштириш механизмла-

рини тубдан такомиллаштириш чора-тадбир-
лари тўғрисида”ги 2019 йил 24 ноябрдаги

ПФ-5583-сонли Фармонига мувофиқ венчур-
ли молиялаштиришни ривожлантириш мақ-

садида “Инвестицион ва бошқарув компания-

лар тўғрисида”ги Низом лойиҳаси ишлаб чи-
қилди ва Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил

17 майда 414-сонли қарори билан тасдиқ-
ланди.

Бугунги кунда 4 та инвестиция компа-

нияси, 1 та венчур фонди ва 1 та бошқарув

компанияси ташкил этилди.

1. Ўзбекистон-Амирликлар инвестиция

компанияси.

Ўзбекистон-Амирликлар

инвестиция

компанияси фаолиятини ташкил этиш чора-
тадбирлари тўғрисида” Ўзбекистон Респуб-

ликаси Президентининг 2019 йил 20 майдаги
ПФ-5722-сон фармони қабул қилинган.

Ўзбекистон Республикасининг Тикла-

ниш ва тараққиёт жамғармаси ҳамда Абу
Даби ривожланиш жамғармаси (БАА) ўртаси-

да 2019 йил 24 мартда устав фонди миқдори
10 миллион АҚШ долларини ташкил этувчи

масъулияти чекланган жамият шаклидаги
Ўзбекистон-Амирликлар инвестиция компа-

ниясини ташкил этиш тўғрисидаги таъсис
шартномаси имзоланган ва компания инвес-

тиция портфели шаклланиб боришига муво-
фиқ устав фондининг босқичма-босқич 1

миллиард АҚШ долларига тенг бўлган миқ-
дорга етказилиши белгиланган.

2. “Венчур Капитал Инвест” инвестиция

компанияси.

“Венчур Капитал Инвест” масъулияти

чекланган жамият шаклидаги Инвестиция
компанияси 2019 йил 26 апрелда Тадбиркор-

лик субъектларини давлат рўйхатидан ўтка-
зиш маркази томонидан рўйхатга олинган.

3. “Vodiy Investments” инвестиция ком-

панияси

“Фарғона водийсида тадбиркорлик

ташаббусларини қўллаб-қувватлашга доир

қўшимча

чора-тадбирлар

тўғрисида”ги

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкама-

сининг 28.06.2019 йилдаги 542-сонли Қарори
асосида ташкил этилган.

Андижон, Наманган ва Фарғона вилоят-

ларида бошқарув компанияси томонидан

жалб қилинган малакали инвесторларнинг

пул маблағларини кейинчалик саноат тар-
моқлари, хизмат кўрсатиш соҳалари, инфра-

тузилмани ривожлантириш бўйича истиқ-

болли бизнес-лойиҳаларга, шунингдек, биз-

неснинг айланма капиталини молиялашти-
ришга сарфлаш учун шакллантиради ва жам-

лайди.

4. “UzAssets” инвестиция компанияси

“UzAssets”га иқтисодиётнинг турли тар-

моқларига мансуб бўлган ва йирик субъект-

лар саналган “Кварц”, “Қизилқум-цемент”,

“Урганч шароб”, “Ўзбекистон шампани”,
“Денов вино ароқ”, “Кафолат суғурта компа-

нияси”, “Олмазор кичик саноат зонаси”
акциядорлик жамиятлари, “Ўзгеорангмет

ЛИТИ” ва “Ўзшаҳарсозлик ЛИТИ” давлат уни-
тар корхоналари берилмоқда.

Айтиш мумкинки, янги инвестиция

компанияси хусусийлаштириш бўйича ўзига

хос “лаборатория” вазифасини ўтайди.

Келгусида ижобий натижаларга қараб

бундай корхоналар сони ошириб борилади.
Шунингдек, инвесторларнинг қизиқиши ва

жаҳон ҳамда минтақа бозорида умумий ва-
зиятдан келиб чиққан ҳолда, Вазирлар Маҳ-

камаси қарорига асосан мазкур инвестиция

компаниясига қўшимча активлар ҳам бери-
лиши мумкин.

5. “Vodiy Investments Management” бош-

қарув компанияси.

“Фарғона водийсида тадбиркорлик

ташаббусларини қўллаб-қувватлашга доир

қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Ўзбе-
кистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси-

нинг 2019 йил 28 июньдаги 542-сон қаро-
рида “SFI Management Group” ХК МЧЖ бошқа

инвесторлар билан биргаликда “Vodiy Invest-
mеnts” инвестиция компанияси ва “Vodiy

Investments Management” бошқарув компа-
ниясини ташкил этилиши белгиланган.

“Vodiy Investmеnts Management” Анди-

жон, Наманган ва Фарғона вилоятларида
бошқарув компанияси томонидан жалб қи-

линган малакали инвесторларнинг пул маб-
лағларини, тадбиркорлик субъектларининг

айланма

капиталини

молиялаштиришга

сарфлаш учун шакллантириш ва жамлаш

фаолиятини амалга оширадиган Vodiy
Investmеnts” инвестиция компаниясининг

инвестиция қўйилмаларини бошқаради. Маз-
кур вилоятлар ҳокимликлари билан бирга-

ликда молиялаштириш ва баҳолаш учун
истиқболли

бизнес-лойиҳаларни

топиш

билан шуғулланади.

6. “Аstron” венчур фонди.

“Аstron” венчур фонди иқтисодиётимиз

ривожланишига ўз ҳиссасини қўша оладиган
самарали лойиҳаларни танлаб олиб, юқори

потенциалга эга, даромад келтирадиган вен-

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

118

чур лойиҳаларига инвестиция қилиш фао-

лияти билан шуғулланади.

Инвестиция лойиҳалари венчур капита-

ли ҳисобига молиялаштириш илмий-тад-
қиқот ишланмаларнинг тижоратлашувига,

яъни инновацион ғоя тайёр инновацион маҳ-
сулотга айланишига молиявий ёрдам беради.

Ундан ташқари, илмий-тадқиқот ишланма-

ларга бўлган талаб венчурли инвесторларга
юқори даромад олишга имконият яратиб,

давлатга инновацион ривожланиш йўлига
ўтишга, илм-техника тараққиёти даражасини

оширишга туртки бўлади.

Лизинг-молиялаштиришнинг энг сама-

радорли усулларидан бири бўлиб, корхона-

ларга асосий воситаларни янгилаш, ишлаб

чиқарилаётган махсулотнинг рақобатбар-
дошлигини ошириш, солиқ ва жорий хара-

жатларини камайтириш имконини беради.

Ҳозирги шароитда асосий восита сотиб

олиш эхтиёжи мавжуд бўлган корхона, эрта-
ми кечми, пул воситаларини йўналтириш

усуллари танлови қаршисида қолади. Харид

амалга ошириш учун корхонанинг пулларини
сарфлаш, молиялаштириш учун банк ташки-

лотларида кредит расмийлаштириш ёки
мулк ва техникаларни лизинг шартлари асо-

сида қўлга киритиш мумкин.

1-жадвал

Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан венчур молиялаштиришга тавсия

этилган устувор инновацион, тажриба-конструкторлик ва стартап лойиҳаларининг

йўналишлари

Лойиҳанинг номи

Сўралган

маблағ

(млрд.

сўм)

Лойиҳани

амалга

ошириш

муддати

(йил)

Лойиҳа

тури

1

Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқариладиган композит
полимер материалларни қурилишда саноат усулида қўллаш
шароитларини яратиш

1,5

2

Инновацион

2

Ерларни нуқтали услуб билан суғориш учун грунт сувлари-
дан фойдаланиш бўйича қуёш энергиясида ишловчи автоном
мажмуани ишлаб чиқариш, ўрнатиш ва уни ишлатиш

44,6

3

Инновацион

3

Сайёҳлар оқимига хизмат кўрсатишнинг инновацион тизими

37

2

Инновацион

4

Ултра-ихчам шахар электромобилини яратиш

28,8

4

Стартап

5

Инновацион соғломлаштирувчи марказ

17,3

5

Инновацион

6

Агротехника, автомобилсозлик, тўқимачилик ва авиасозлик
саноатини, энергетика, юқори технологик (инновацион)
компонентлар ва дори воситаларининг импорт ўрнини
босувчи маҳсулот ишлаб чиқариш.

15

7

Тажриба-

конструкторлик

7

Павлония Олтин дарахтининг даромад сирлари лойиҳаси

13,8

5

Инновацион

8

Ўсимтага қарши ҳамда бошқа миллий препаратларни
маҳаллий ўсимлик хом ашёлардан ишлаб чиқиш ва ишлаб
чиқариш бўйича илмий-ишлаб чиқариш комплексини
ташкил этиш

13,3

2

Стартап

9

Лойиҳалаш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш билан бирга
Навоий тоғ-металлургия комбинатининг ГМЗ-2 ЦРУ
омборларини булк туридан бирлаштирилган турга ўтказиш
бўйича изланишлар

79,3

3

Инновацион

10

Сенсорли ва квазисенсорли улагичлар ишлаб чиқариш.

5,7

3

Стартап

11

Канализация чиқиндилари ва ТБОдан биоёнилғи ишлаб
чиқиш бўйича иноовацион лойиҳа

4,7

3

Инновацион

12

Данакли мевалардан кенг турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари
ишлаб чиқариш кластери технологияларини яратиш

3,5

5

Стартап

13

Маҳаллий хомашё ва техноген чиқиндилар асосида автоклав
қотиш газобетон технологиясини ишлаб чиқиш

3,3

2

Инновацион

ЖАМИ:

267,8

Манба:

https://mininnovation.uz/uz/menu/venchur-molijalashtirish

CLG (юридик номи - China Leasing

Group) 2009 йилнинг июнь ойида рўйхатдан
ўтган. 2016 йилнинг бошидан бошлаб ташки-

лот барча етказиб берувчилар билан ишла-

моқда ва классик шаклдаги лизинг компа-

нияси сифатида ўзини ўрнига эга.

Бугунги кунда корхона исталган таъ-

минотчи ва барча лизинг шакллари, жумла-

дан back-лизинг билан ҳам ишлайди.

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

119

Ўзбекистон Лизинг берувчилари Ассо-

циациясии рейтингига мувофиқ,

CLG

мамла-

катнинг 126 та лизинг компаниялари ва

банклари орасида кучли ўнталикка кирди.
Фақат лизинг компаниялари хусусида сўз

борганда, бу компания рейтингнинг кучли
бешлигидан мустаҳкам ўрин олган. Шунинг-

дек, CLG республика бўйлаб лизинг хизматла-

рини кўрсатувчилар хусусий секторида би-
ринчи ўринни эгаллаб турибди[9].

Лизингни молиялаштиришнинг бошқа

усулларига қиёслайдиган бўлсак, қуйидаги

муҳим жиҳатларни санаб ўтишимиз даркор:

1. Лизинг корхонага бир вақтнинг ўзида

харажатларни камайирган ҳолда, лозим бўл-
ган мулкни керакли миқдорда сотиб олиш

имконини беради. Шунингдек корхонанинг
ўз маблағларини йиғиш зарурати қолмайди,

аксинча маблағлар хомашё ва тайёр маҳсулот
захиралари, дебиторлар билан ҳисоб китоб

қилишга йуналтирилади. Айнан лизинг кор-
хона фаолияти учун асос булган айланма маб-

лағларни катта миқдорда сарфламаган ҳолда

техник базани янгилаш имконини беради;

2.Лизинг мажбуриятлари бўйича тўлов-

лар маҳсулот таннархига кушилади, бу эса
даромад солиғи ҳисобланишида маълум бир

миқдорда маблағларни тежаш имкониятини
яратади;

3.Шунингдек лизинг объектига ниста-

батан 3 баробаргача тезлатилган амортиза-

ция ҳисоблаш имконияти мавжуд. Айнан шу-
нинг ҳисобига корхона қисқа муддат ичида

таннарх ҳисобига лизинг харажатларини
қоплаб олиши мумкин. Лизинг шартномаси

муддати тугагандан кейин лизинг олувчи
корхона мулкни жуда оз қийматда, деярли

ноль қолдиқ қийматида балансига олади.

Яъни корхона келажакда «Асосий воситалар
амортизацияси» сатридаги сумманинг кама-

йиши хисобига маҳсулот ишлаб чиқариш ха-
ражатлари камайтирилиши мумкин. Лизинг

муддати тугаган мулкни бозор нархида сотиб
юбориш мумкин, бозор нархи эса қолдиқ

қийматдан бир неча баровар юқори бўлади;

4. Лизинг шартномаси имзоланиши

жараёнида, мижознинг молиявий ҳолатига
қуйилган талаблар банк кредит комиссияси-

га нисбатан лизинг корхоналарида анча сод-
далаштирилган. Бинобарин банк ташкилоти-

нинг кредит бўлимидан маблағ олишга нис-
батан лизинг орқали молиялаштириш эҳти-

моли юқорироқ.

Селенг

-

лизингнинг бир тури бўлиб,

унинг қўлланилиши бирлашган Европа

лизинг жамияти томонидан ишлаб чиқилган

қоидалар билан аниқланилади. Селенг икки

тарафлама жараён бўлиб, масъулиятнинг
махсус усулидир. Бу масъулият ўз навбатида,

мол-мулк шартномаси билан боғлиқ ва унда
мулкдор ўз мулкини ишлатиш ва бошқариш

ҳуқуқини маълум бир миқдордаги тўлов
асосида селенг компаниясига беради. Лекин

мулкдор ўз мулкининг эгаси бўлиб қолаве-

ради ва ушбу мулкини доимо ҳамда хоҳлаган
пайтда қайтариб олиш ҳуқуқига эга бўлади.

Селенг компания бундай жалб қилин-

ган мулкларни ва мулкий ҳуқуқларни ўз

билганича ишлата олади. Mол - мулк сифати-
да қуйидаги мулкдорлик ҳуқуқи объектлари

ишлатилиши мумкин: пул, қимматли қоғоз-
лар, ер майдонлари, корхоналар, бинолар,

жиҳозлар ва ҳакозо.

Mолиялаштириш

нуқтаи-назаридан,

селенг компаниялар банк муассасаларига
ўхшаб кетади. Фуқаролар кўпинча селенг

компанияларга ўз пулларини топширишни
афзал кўрадилар. Чунки пулини селенг ком-

панияга топширган шахс унга эгалик ҳуқуқи-

ни йўқотмайди. Селенг компания банкларга
ўхшаб, захира фонд сифатида ишлатиш учун

катта миқдордаги капитални банд қилиб
қўймайди. Солиққа тортишда ҳам баъзи бир

фарқлар вужудга келади. Шунинг учун ҳам
селенгни иқтисодиёт чуқур таназзулга учра-

ган пайтларда қўллаш яхши натижалар
беради.

Селенг таваккалчилик шароитида тад-

биркорлик фаолиятини молиялаштириш

учун самарадор механизм ҳисобланади, чун-
ки бунда селенг жуда ҳам муҳтож корхона-

ларга молиявий ёрдам бериш имконига эга
бўлади. Селенг - аҳолидаги ортиқча маблағ-

ларни ишлаб чиқаришга жалб қилиш ва

иқтисодиётни жонлаштириш учун реал меха-
низмдир[10].

Хулоса ва таклифлар.

Республикамиз-

да инвестиция фаолиятини молиялаштириш

манбаларини кенгайтиришда ноанъанавий
молиялаштириш имкониятларини ҳисобга

олган ҳолда инвестиция стратегияларини
ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб этади.

Чунки ишлаб чиқариш қувватларини респуб-
ликамиздаги мавжуд ресурслар, инфратузил-

ма, ишчи кучи каби омиллар имкониятлари-
ни ҳисобга олган ҳолда жойлаштириш инвес-

тициялардан фойдаланиш самарадорлигини
оширади ва охир-оқибатда ишлаб чиқарила-

ётган маҳсулотларнинг рақобатбардош бўли-

шини таъминлайди. Шунинг учун, миллий
иқтисодиётни ривожлантиришда ноанъана-

вий молиялаштириш имкониятларини тар-

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ


background image

Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №

6

120

кибий қайта қуриш иқтисодий ислоҳотлар-

нинг тузилиши ва пропорцияларини ўз ичига
олувчи минтақавий жиҳатларини ўрганиш

алоҳида аҳамият касб этади.

Инвестиция фаолиятини ноанъанавий

усуллар орқали молиялаштиришда инвести-
цияларни жалб қилишни фаоллаштириш ва

уларнинг самарасини оширишда қуйидаги

йўналишларда фаол ислоҳотларни олиб бо-
риш лозим:

1. Иқтисодиёт тармоқлари ва бошқа со-

ҳаларда йирик инвестиция лойиҳаларини

амалга ошириш учун тўғридан-тўғри хори-
жий инвестиция жалб қилиш бўйича барча

давлат органлари ва ташкилотларининг ҳа-
ракатларини бирлаштириш, инвестицион

консалтинг тизимини ривожлантириш ва ин-
вестиция портали шаклида электрон майдон

ташкил қилиш;

2. Тижорат банкларининг халқаро син-

дициялашган бозордаги инвестицион лойи-
ҳаларни молиялаштиришдаги иштирокини

ривожлантириш ва кредитлашнинг бу тури

бўйича хорижий банклар билан ҳамкорликни
йўлга қўйиш ҳамда мамлакатимиздаги йирик

лойиҳаларга уларнинг маблағларини жалб
этиш лозим.

3. Лизинг берувчиларнинг молиялаш-

тириш манбаларидан фойдаланиш лизинг

фаолияти ривожланишини белгиловчи омил-
ларидан биридир. Лизинг компаниялари

тўғридан-тўғри чет эл кредитларини жалб
этиш масаласини ишлаб чиқишлари, лизинг

битимларини молиялаштириш учун фойда-
ланиладиган ресурсларни жалб этиш мақса-

дида суғурта компаниялари билан ҳамкорлик
қилишлари зарур. Суғурта компаниялари

банклар олдидаги кредит линиялари бўйича

мажбуриятларнинг бажарилиши учун лизинг

компанияларига қўшимча таъминот тақдим
этади. Бунда улар хориж мамлакатларидан

ускуналар ёки техника етказиб бериш бўйича
шартномаларни тузишда экспорт агентлик-

ларининг суғурта полиси остига бериладиган
кафолат таъминотидан фойдаланади. Ўз нав-

батида, бу лизинг битимларини эркин айир-

бошланадиган валютада молиялаштириш
ҳажмларининг ошишини рағбатлантиради.

4. Селенг-компания фуқароларнинг ва

тадбиркорлик субеъктларининг мулкини ва

шахсий мулк ҳуқуқларини ўз хоҳишларига
кўра жалб қилади ва бемалол фойдаланади.

Мулк ҳуқуқи сифатида турли хил мулк объ-
ектлари ҳаракат қилиши мумкин: пул, қим-

матли қоғозлар, ер, корхоналар, бинолар, жи-
ҳозлар ва бошқалар. Aгар танланган компа-

ниядан ижарада пул олган тадбиркорлик
субъекти банкрот бўлган бўлса, унда банк-

ротлик тўғрисидаги қонунга биноан, асл
эгаларига тегишли бўлмаган барча нарсалар

ҳақиқий эгаларига қайтарилади (шу жумла-

дан ижарага берилган пул), қолган мол-мулк
ким ошди савдосида сотилади ва қарз

берувчилар ўртасида бўлинади. Шу сабабли,
банклар кредитларнинг қайтарилмаслиги

хавфини қоплаш учун захира фондларини
яратиши керак.

5. Молиявий ҳисоботнинг халқаро стан-

дартларига (МҲХС) ўтишни жадаллаштириш

орқали хорижий инвесторларни зарур ахбо-
рот муҳити билан таъминлаш ва халқаро

молия бозорларига кириш имкониятларини
кенгайтириш, шунингдек, ҳисоб ва аудит со-

ҳалари мутахассисларини халқаро стандарт-
лар бўйича тайёрлаш тизимини тез фурсат-

ларда такомиллаштириш керак.

Манба ва адабиётлар рўйхати:

1. Mирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик-ҳар бир раҳбар

фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2017. 104 б.

2. Стратегическое развитие малаго бизнеса и формы поддержки индивидуального предпринимательства

[Элктронный ресурс]: монография. Нижний Новогород: НОО “Профессиональная наука”, 2018.-Режим доступа: http: //
scipro. Ru / Conf / monographbusiness.

3. Armstrong J. The syndicated Loan Market: Dewelopments is in the North American Context.// Bank of Kanada

Working Paper 2003-15, June 2003.

4. Йўлдошев Н.Қ. Савдо корхонаси иқтисоди.Т.: ТДИУ, 2005 й. 264 б.
5. Ф.Ш. Каримов. “Кичик бизнесни бошқариш”. Дарслик. Т.: ТМИ, 2010. 210 б.
6.

CarlaMartínez-Climent,Ricardo

Costa-Climent

“Sustainable

Financing

through

Crowdfunding”

www.mdpi.com/journal/sustainability

7. Haydarov, U. A. (2020). Financial management system, tools, sources of investment activities and factors. ISJ

Theoretical & Applied Science, 01 (81), 14-18. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-01-81-3 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS
Scopus ASCC: 2000. e-ISSN: 2409-0085. (№1. Global impact-factor 0,656).

8.

Makhmudov,

S.

(2020).

Инвестицияларни

молиялаштиришда

инвестицион

муҳитини

такомиллаштириш. Архив

научных

исследований, 35(1).

извлечено

от

https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/3447

.

9.

https://clg.uz/uz/leasing/advantages/

10.

https://economics.studio/finansy-kredit/vopros-lizing-seleng-56113.html

ИННОВАЦИЯ ВА ИНВЕСТИЦИЯ

Библиографические ссылки

Мирзиёев Ш.М.Танцидий тахушл, цатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик-цар бир разбор фаолиятининг кундалик цоидаси булиши керак. - Ташкент: «Узбекистан», 2017. 104 б.

Стратегическое развитие малого бизнеса и формы поддержки индивидуального предпринимательства [Элктронный ресурс]: монография. Нижний Новогород: НОО "Профессиональная наука", 2О18.-Режим доступа: http: // scipro. Ru / Conf / monographbusiness.

Armstrong J. The syndicated Loan Market: Dewelopments is in the North American Context.// Bank of Kanada Working Paper 2003-15, June 2003.

Йулдошев H.%. Савдо корхонаси ицтисоди.Т.: ТДИУ, 2005 и. 264 б.

Ф.Ш. Каримов. “Кичик бизнесни бош^ариш". Дарслик. Т: ТМИ, 2010.210 6.

CarlaMartinez-Climent,Ricardo Costa-Climent "Sustainable Financing through Crowdfunding" www.mdpi.com/Journal/sustainability

Haydarov, U. A. (2020). Financial management system, tools, sources of investment activities and factors. ISJ Theoretical & Applied Science, 01 (81), 14-18. Soi: http://s-o-i.Org/l.l/TAS-01-81-3 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS Scopus ASCC: 2000. e-ISSN: 2409-0085. (№1. Global impact-factor 0,656).

Makhmudov, S. (2020). Инвестицияларни молиялаштиришда инвестицион муцитини

такомиллаштириш. Архив научных исследований, 35(1). извлечено от

https://iournal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/3447.

https://clgMz/uz/leasing/advantages/

https://economics.studio/finansy-kredit/vopros-lizing-seleng-56113.html

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов