Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Research methods of pedagogy
Andijan State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2024
Received in revised form
10 May 2024
Accepted 25 May 2024
Available online
25 June 2024
The article analyzes methods of research activities in the field
of pedagogy. Pedagogical science, like any other scientific
discipline, has unique research methods designed to study
specific aspects of educational processes. Both traditional and
innovative research methods that are actively being introduced
into teaching practice are discussed.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss1
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
research,
scientific problem,
method,
objective essence,
observation,
conversation,
questionnaire,
test,
pedagogical analysis,
pedagogical experience,
mathematical statistics,
prediction (forecast )
Pedagogikaning ilmiy-tadqiqot metodlari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
tadqiqot,
ilmiy muammo,
metod,
ob'ektiv mohiyat,
kuzatish,
suhbat,
anketa,
test,
pedagogik tahlil,
pedagogik tajriba,
matematikaviy statistika,
bashorat (prognoz)
Aniq izlanish predmetiga ega bo'lgan pedagogika fani ham
o‘zga fanlar singari o'z mohiyatini yoritish va materiallarini
to‘plash uchun maxsus uslublar va vositalardan foydalanadi. Ular
fanning metodlari deb yuritiladi. Ushbu maqolada pedagogika
fanining ilmiy-
tadqiqot metodlari haqida so’z yuritiladi.
1
Senior teacher, Department of General Pedagogy, Andijan State University
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
742
Научно
-
исследовательские методы педагогики
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
исследование,
научная проблема,
метод,
объективная сущность,
наблюдение,
беседа,
анкета,
тест,
педагогический анализ,
педагогический
эксперимент,
математическая
статистика, прогноз
(Прогноз)
В
статье
анализируются
методы
научно
-
исследовательской деятельности в области педагогики.
Педагогическая наука, как и любая другая научная
дисциплина,
обладает
уникальными
методами
исследования,
предназначенными
для
изучения
специфических аспектов образовательных процессов.
Обсуждаются как традиционные, так и инновационные
исследовательские методы, активно внедряемые в
педагогическую практику.
Har qanday fan o‘zining ilmiy
-
tadqiqot metodlariga ega. Bu metodlari orqali u o‘z
mazmunini boyitib, yangilab boradi. Hayotda va obyektiv dunyoni bilish nazariyasida nimani
o‘rgatish va qanday o‘rgatish kerak, kimni qanday tarbiyalash lozim degan masalalar
mavjud
bo‘lib, ular o‘zaro bog‘liqdir. Nima qilish kerak va qanday amalga oshirish lozim –
degan
muammolar o‘rtasida dialektik birlik mavjuddir. Pedagogika o‘z mazmunini boyitish va
yangilash maqsadida mavjud pedagogik hodisa hamda jarayonlarni uning maqsadi va va
zifalariga muvofiq keladigan metodlari bilan o‘rganadi. Shu ma’noda pedagogikaning ilmiy
-
tadqiqot metodlari deganimizda yosh avlodni tarbiyalash, bilim berish va o‘qitishning real
jarayonlariga xos bo’lmagan ichki aloqa va munosabatlarni tekshiri
sh, bilish metodlari,
uslublari hamda vositalari majmuini tushunamiz. Pedagogika o‘qitish, bilim berish, tarbiyalash
jarayonlarini va ularning mohiyatini quyidagicha o‘rganishni nazarda tutadi:
•
Ularning umumiy aloqasi, bir-
birini taqozo etishi hamda o’zaro ta’sir jarayonida
bolalarni o’qitish, tarbiyalash, fan, madaniyat, axloq, va san’at, ta’lim
-tarbiyaning qayerda
amalga oshirilishidan qat’iy nazar uzviy aloqada bo’lishi;
•
Ularning to’xtovsiz harakati, o’zgarishi va taraqqiy etish jarayonida vujudga keladigan
o‘qitish hamda tarbiyalash vazifalari, metodlarining o‘zgarishi, hamma bolalarni bir xil
andozada o‘qitish va tarbiyalash mumkin emasligi;
•
Bolalarning o‘sishida ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish, aqliy va xulqiy
faoliyat, so‘z va ish birligi mezonlariga tayanish;
•
Bolalar
kamolotiga ta’sir etuvchi an’ana, urf
-odatlar, ular eskilik bilan yangilik,
o‘rtasida yuz beradigan nizolarni hisobga olish, o‘zaro tanqid va boshqalar ;
Pedagogika fani rivoji muayyan pedagogik muammolarni tadqiq etish maqsadida olib
borilgan tadqiqot ishlarining g‘oyasi, mazmuni hamda natijalari hisobiga ta’minlanadi. Ijtimoiy
va ishlab chiqarish jarayonining keskin rivojlanishi, shaxsni har tomonlama kamol toptirish
imkonini beruvchi omil hamda pedagogik shart-sharoitlarni aniqlash, jamiyat va shaxs
ma’naviyatiga ziyon yetkazuvchi holatlarni bartaraf etishni taqozo qiladi. Tarbiya
jarayonlarining mohiyatini anglash ularni keng yoki tor doirada o‘rganish,
mavjud
ko‘rsatkichlar vositasida ularning sodir bo‘lish sabablarini o‘rganish, zarur chora
-tadbirlarni
belgilash ilmiy izlanishlarni tashkil etish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Pedagogik izlanishlarning
samarali kechishi bir qator obyektiv va subyektiv om
illarga bog‘liq.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
743
Pedagogik ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish murakkab, muayyan muddatni taqozo
etuvchi, izchillik, uzluksizlik, tizimlilik hamda aniq maqsad kabi xususiyatlarga ega bo’lgan
jarayon bo’lib, uning samarali bo’lishi uchun bir qator shartlarga rioya etish zar
ur. Ular
quyidagilardir:
1) muammoning dolzarbligi va mavzuning aniq belgilanganligi;
2) ilmiy farazlarning to‘g‘ri shakllantirilganligi;
3) vazifalarning tadqiqot maqsadi asosida to‘g‘ri belgilanganligi;
4) tadqiqot metodlar tizimiga nisbatan obyektiv yondashuv;
5) tajriba-sinov ishlari jarayoniga jalb etiluvchi respondentlarning yosh,
psixologik va shaxsiy xususiyatlari, shuningdek, shaxs rivojlanishi qonuniyatlarining
to‘g‘ri hisobga olinganligi;
6) tadqiqot natijalarini oldindan tashxislash va uning natijalarini aytib o‘tish;
7) tadqiqot natijalarining kafolatlanganligi;
Shuningdek, metodlar belgilanishida dars jarayonida ishtirok etayotgan o’quvchilarning
ko’nikmasi, o’zlashtirish darajasi hisobga olinadi va o’rni kelganda bir vaqtda bir nechta
metoddan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunday vaziyatda metodlar bir
-biriga mu
tanosib bo’lishi
va o’quvchilar darajasiga mos bo’lishi ham kerak. Pedagogika fanining ilmiy
-tadqiqot usullari
qanchalik to’g’ri tanlansa, ta’lim
-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada
yuksaladi. Shuni ta’kidlash kerakki, ilmiy
-tadqi
qot metodlari aynan tizimi hozirgacha fanda to’la
yaratilmagan, hal etilmagan. O’qituvchilar bilim ko’nikmasi oshgani sari tadqiqot metodlarning
soni va usullari ortib boradi.
Hozirda asosan mavjud bo’lgan metod usullari quyidagilarni tashkil etadi:
1. Adabiyotlarni o’rganish metodi;
2. Kuzatish metodi;
3. Suhbat metodi;
4. Bolalar ijodini o’rganish metodi;
5. Maktab hujjatlarini tahlil qilish metodi;
6. Eksperiment-tajriba, sinov usuli;
7. Test sinovlari metodi;
8. Statistik ma’lumotlarni tahlil qilish usuli;
9. Matematik va kibernetik usullar;
10. Sotsiollogik tadqiqot metodi.
Ma’lumot o’rnida shuni ham aytib o’tish joizki, Zamonaviy pedagogika nazariyasida
nimani o'rganish va o'rgatish, kimni va qanday tarbiyalash lozim, degan masalalar bugungi
kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmasdan, o'zaro uzviy bog'liqlikda yechimini kutmoq
da.
Pedagogika fani o'z mazmun mohiyatini boyitishda, yangilashda mavjud pedagogik
hodisa va nazariyalarni, uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan metodlari bilan
o'rganadi. Aniq izlanish predmetiga ega bo'lgan pedagogika fani ta'lim-tarbiya masalalariga
aloqador jarayonlarning mohiyatini yoritish va materiallar to'plash uchun maxsus metodlar va
vositalardan foydalanadi. Ular fanning metodlari deb yuritiladi.
Zamonaviy fanning ilmiy -tadqiqot metodlari yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va
o'qitishning aniq jarayonlariga xos bo'lgan ichki aloqa va munosabatlarini bilish yo'llari, usullari
va vositalarini o‘rganadi.
Pedagogikaning ilmiy -tadqiqot metodlari qanchalik to'gri tanlansa ta'lim - tarbiya
mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani ham
boyib boradi. Pedagogika fani o'z mazmun mohiyatini boyitishda, yangilashda mavjud
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2024) / ISSN 2181-3701
744
pedagogik hodisa va nazariyalarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan uslublari
bilan o'rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadqiqot uslublari deganda, yosh avlodni tarbiyalash,
bilimli qilish va o'qitishning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki aloqa
va munosabatlarni
tekshirish, bilish yo‘llari, usullari va vositalari majmui tushuniladi. Metodlar asosan ikki usul
yordamida amalga oshiriladi. Bular: kuzatish va tajriba. Kuzatish ilmiy pedagogik metodi bo’lib,
pedagogik voqea va hodisalarni ilmiy asosl
ashga tayanadi. Tajriba bo’lsa ta’lim
-tarbiya
jarayoniga aloqador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiqi jarayonlarini aniqlash maqsadida
o’tkaziladi. Kuzatishning ikki turi mavjud bo’lib, oddiy kuzatish hayotiy voqea
-hodisalarni tahlil
qilish bilan cheklanadi. Ilmiy-pedagogik tadqiqot esa pedagogik voqea-hodisalarning ichki
qonuniyatlarini, mohiyatini ilmiy asoslab beradi, maxsus kuzatish natijalari qayd etib boriladi.
Tajriba ham ikki turga bo’linib, labaratoriya o’tkaziladigan tajriba va tabiiy holat
da
o’tkaziladigan tajriba. Labaratoriya o’tkaziladigan tajriba maxsus ajratilgan xonalarda, didaktik
vositalar yordamida o’tkaziladi. Bu labaratoriya jarayonlaridan asosan, kimyo va fizika
fanlarida o’qilgan nazariyani amaliyotda qo’llashda foydalaniladi. Tabiiy holatda o’tkaziladigan
tajriba esa shaxs rivojlanishining turli bosqichlarida o’tkaziladi. Ya’ni psixologik va jismoniy
holatlarning bosqichlarida bo’lishi mumkin.
Muammo - bu ilmiy-tadqiqot ishidagi yechimi talab qilinadigan nazariy yoki amaliy
masala bo’lib, u mavzuning dolzarbligi asosida ifoda qilinadi. Ular ilmiy, ilmiy, uslubiy, ilmiy
-
metadologik jihatdan tadqiq etiladigan masaladan iborat bo’ladi. Ilmiiy tadqi
qot ishi davomida
muammoni to’g’ri qo’yish va unga mos tadqiqot maqsadini aniqlash muhim bosqich
hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, barcha ilmiy izlanishlar va metodlarni qo’llanishi ma’lum bir
masala-muammoga yechim va unga yakuniy xulosalar berishdan iborat. Asosiy masala esa
o’sha muammoni aniq topish va to’g’ri yechim bera olishdir. Dars o’tish jarayonida sin
fdagi yoki
dars holatidagi muammolarni to’g’ri yo’nalish bilan bartaraf etish o’qituvchining vazifasidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
B.X. Xodjayev “Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti” “Sano
-standart Toshkent
”
-
2017
2.
M.X.Toxtaxodjayeva
“Pedagogika” “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” nashriyoti
Toshkent-2010
3.
X. Ibragimov, SH.Abdullayeva “Pedagogika nazariyasi” “Fan va texnologiya” Toshkent
-2008
4.
J. Hasanboyev, X.A. To’raqulov, I.Sh. Alqarov, N.O’.
Usmanov “Pedagogika” “Noshir”
Toshkent-2011
5.
Ҳайдаров, С. А. (2023). ТАРИХ ДАРСЛАРИДА САНЪАТ АСАРЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШНИНГ УСУЛЛАРИ.
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural
and social sciences, 3(1/2), 92-96.
6.
Аслонов И. (2022) «Бобурнома» бадиий –
психологик тасвир муаммоси объекти
сифатида. O‘zMU xabarlari. Toshkent –
2022. №1/5.
7.
Aslonov Ilhom Nizomovich. (2022) The Problem of Artistic
–
Psychological Image in
Boburnoma. Eurasian Scientific Herald. Volume 7| April, 2022. ISSN: 2795-7365.
8.
Aslonov Ilhom Nizomovich. (2022) Appearance of Zahiriddin Muhammad Bobur in
"Boburnoma" Central Asian journal of theoretical and applied sciences Volume: 03 Issue:
06 | Jun 2022 ISSN: 2660-5317.
