235
3.
Худойбердиев Ф.И., Умиров Ф.Э.Изучение химических свойств дистиллерной
жидкости - отхода производства кальцинированной соды. International Journal of
Advanced Science and Technology. Vol. 3(2), 2022, pp. 4-8.
“AMMAFOS MAXAM “ AJ KORXONASI TEXNIK SUVINI QAYTA ISHLASH TIZIMI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
magistrant
Bekmuratova Muqaddam Mirhakim qizi, Hakimova Gulnoza Negmanovn
a
Toshkent kimyo-texnologiya instituti,
bekmuratovamuqaddam@gmail.com, hakimova_67@mail.com
Hozirgi kunda nafaqat O`zbekiston balki dunyo oilmlari ham chiqindi va texnik suvlarni
qayta ishlash borasida juda ko`plab ishlarni amalga oshirmoqdalar, tajribalar o`tkazishmoqda.
Bunda chiqindi suvlarini tozalashning optimal usullarini yaratishga harakat qilishmoqda. Chunki
sanoat, umuman ishlab chiqarishni qay turini olmaylik albatta suvdan foydalaniladi. O`zbekiston
respublikasi Olmaliq shahrida joylashgan “AMMAFOS MAXAM “ Ochiq Aksiyadorlik jamiyati
1969-yil dekabr oyida ishga tushgan. Korxona O`zbekiston respublikasinng Qizilqum
fosforitlaridan murakkab azot-fosforli mineral o`g`itlar ishlab chiqaruvchi va “Uzkimyosanoat” AJ
tarkibiga ham kiradi. Sanoat maydoni 194.5gektar. Yiliga 217.5 ming tonna fosforli o`g`itlar ishlab
chiqaradi. Korxona tarkibida:
2ta ammafos sexlari
-
2ta ekstraksiyalangan fosfat kislota sexlari
-
Sulfat kislota sexi
-
Xalq iste`mol mollarri ishlab chiqarish sexi
-
Bir qator yordamchi sexlar
-
“MAXAM UZBEKISTAN” o`zbek-ispan qo`shma korxonasidan iborat.
Korxonaning asosiy mahsulotlari:
-
Ammafos
-
Monoammoniyfosfat
-
Ammoniyfosfatsulfat
-
Suprefos
-
Ammoniysulfat
-
Yog`och tolali plitalar.
2021-yilda korxona shahar kanalizatsiya tizimiga zararli chiqindi suvlarni tashlagani uchun
“Ekologiya” qo`mitasiga 116.50 million so`m kompensasiya to`lovini amalga oshirgan. Korxona
bo`ylab 4,500 m uzunlikdagi kanalizatsiya quvuri o`tgan. Kuniga kanalizatsiya tizimiga 6319,474
m
3
, soatiga 263,3m
3
suv chiqindi suv sifatida tashlanadi.
Bu ma`lumotlardan ko`rinadiki ko`rinadiki chiqindi suvini qayta ishlash orqali ham ekologik,
ham iqtisodiy muammolarga yechim topgan bo`lamiz. Yordamchi sex hisoblangan Bug`-qozon sexi
zavod uchun jarayonga issiq suv va bug`ni uzluksiz yetkazib beradi .Uch ta ГМ50\14 bug`
qozoni hozirda faoliyat olib boradi. Bug`-qozon sexi uchun suv quduq orqali artezian suvi keladi va
filtrlardan o`tadi. Birinchi va ikkinchi bosqich filtrlardan o`tgan suv deareoatrdan jo`natiladi. U
yerda bug` qozoniga yuborilib , qaynab bug` holatiga o`tib, o`z bosimi yordamida sexlarga
jo`natiladi. Artezian suvi filtrlarga jo`natishdan oldin “SUVNI KIMYOVIY USULDA
TOZALASH” bo`limidan o`tadi. Bu bo`limda suv kationitli filtrlardan ikki bosqichda o`tib
tozalanadi. Kationitli filtrga K-2-8 markali kationit foydalaniladi.
236
1-rasm bug`-qozoni rasmi 2-rasm kationitli filtr
Kationitli filtrning asosiy vazifasi bug` qozoniga jo`natilayotgan suvni yumshatish, uni Ca va Mg
ionlaridan tozalash, quvurlarda hosil bo`ladigan qurum yoki shu kabi nosozliklarni oldini olishdan
iborat. Suv kationitli filtrdan o`tgandan so`ng kationitli filtr ishdan chiqadi. So`ng uni tuzli suv
(NaCl) yordamida yuviladi, so`ng regenerasiya qilinadi. Hozirgi kunda yuvilish, chayish,
regenerasiya suvlarini hammasi kanalizatsiya chiqarilib tashlanmoqda. Biz shu muammo ustida
ilmiy ish olib bormoqdamiz. Filtrga va filtrdan keyin hisoblagichlar o`rnatish bilan filtr uchun aniq
qancha suv ketishini aniqlamoqchimiz. Keying vazifa esa. Filtrdan chiqqan chiqindi suv,
regenerasiya suvini tarkibini aniqlab zaruriy va optimal usul yordamida bu suvlar tozalanadi.
Suvni tozalash texnologiyasida suvdan ionlangan aralashmalarni olib tashlash uchun ikkita asosiy
jarayon qo'llaniladi: kationlanish va anionizatsiya. Almashinuv ioniga qarab jarayonlar va
qurilmalar deyiladi: natriy kationlanish, natriy kationit filtri; H (vodorod)-kationlanish, H-kationit
filtri; OH anionizatsiyasi, OH anion filtri. Bu jarayonlarda olingan suv mos ravishda: Na-kationli
suv, H-kationik suv, OH-anionli suv deb ataladi. Na-kationlanish jarayoni mustaqil ahamiyatga ega
bo'lib, suvni yumshatish uchun ishlatiladi, H- va OH-ionlash jarayonlari esa suvni tuzsizlantirish
sxemalarida birgalikda amalga oshiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Sanoatchiqindilarini tozalash texnologiyasi asoslari. M.N. Musayev Toshkent-2011.
2. Suv kimyosi va mikrobiologiyasi M. Xodjitdinova, A.Rizayev. Toshkent-2010.
3.
Kimyoviy
texnologiya
asosiy
jarayon
va
qurilmalari.
N.R.Yusufbekov,
X.S.Nurmuxammedov, C.G.Zokirov. Toshkent, 2003.
