Жамият ва инновациялар –
Общество и инновации –
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Increasing capital expenditure for the water management
construction of Central Ferghana and strengthening of cotton
monopoly policy (on the example of 50–70s of the XX century)
Maftuna RUZIKULOVA
1
Kokand State Pedagogical Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2021
Received in revised form
20 April 2021
Accepted 15 May 2021
Available online
25 June 2021
In the article it is analyzed the policy of the centre of the further
strengthening mono cultural clap in Central Ferghana that in
undertaken measures on building of large irrigation canals and
pumping stations in republic on the bases of archival sources and a
historiographical material in 50–70 XX century. Therefore, in the
research highlights the reclamation of Central Ferghana deserts, gray
lands, irrigation processes, as well as the establishment of districts and
state farms specializing in cotton growing under the influence of the
Soviet government’s policy of cotton monopoly, and the negative
consequences of increasing cotton production in the center. In addition,
it is chronologically stated that the allocation of capital funds from the
state budget and the indivisible fund of the collective farms for the
development of new lands in the valley has been increasing year by
year.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
Central Ferghana,
virgin lands,
irrigation, pumping station,
state farms,
collective farms,
Soviet government,
cotton monopoly, agriculture,
canal,
land-reclamation,
Ferghanavodstroy.
Марказий Фарғона сув хўжалиги қурилишига капитал
маблағлар сарфланишининг ортиб бориши ва пахта
яккаҳокимлиги cиёсатининг янада кучайиши (XX асрнинг 50–
70 йиллари мисолида)
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
Марказий Фарғона,
қўриқ ерлар, ирригация,
насос станцияси,
Мақолада XX асрнинг 50–70-йилларида Марказий Фарғонада
марказнинг пахтачиликни янада ривожлан-тиришга доир олиб
борган чора-тадбирлари, ана шу мақсадларда йирик суғориш
каналлари ва насос станция-ларининг барпо этилиши оқибатида
1
Lecturer, Kokand State Pedagogical Institute, Kokand, Uzbekistan.
E-mail: maftuna_ruzikulova@rambler.ru.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
156
давлат хўжаликлари, жамоа
хўжаликлари,
совет ҳокимияти,
пахта яккаҳокимлиги,
қишлоқ хўжалиги,
канал, мелиорация,
Фарғонасувқурилиш.
республикада пахта яккаҳокимлиги сиёсатининг кучайиб
борганлиги архив манбалари ва тарихшунослик материаллари
асосида таҳлил қилинган. Бундан ташқари, ишда Марказий
Фарғона қўриқ, бўз ерларининг ўзлаштирилиши, суғорилиши
жараёнлари,
шунингдек,
совет
ҳокимиятининг
пахта
яккаҳокимлиги сиёсати таъсирида бу ерда пахтачиликка
ихтисослашган туман ва совхозларнинг ташкил қилиниши ҳамда
марказга пахта етиштириб беришнинг ортиб бориши ва унинг
салбий оқибатлари бирламчи манбалар ёрдамида таҳлил
қилинган.
Бундан
ташқари,
водийдаги
янги
ерларни
ўзлаштириш тадбирларига давлат бюджети ва колхозларнинг
бўлинмас жамғармасидан капитал маблағлар ажратишнинг
йилдан-йилга ортиб борганлиги хронологик тарзда баён
қилинган.
Увеличение капитальных расходов на строительство водного
хозяйства Центральной Ферганы и укрепление политики
монокультуры хлопка (на примере 50–70-х годов XX века)
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
Центральная Фергана,
целинные земли,
ирригация,
насосные станции,
совхозы, колхозы,
советское правительство,
монокультура хлопка,
сельское хозяйство,
канал, мелиорация,
Ферганаводстрой.
В статье на основе архивных источников и историо-
графического материала проанализирована политика
центра по дальнейшему укреплению монокультуры хлопка
в Узбекистане, что подтверждается в предпринимаемых
мерах по строительству крупных оросительных каналов и
насосных станции в Центральной Фергане в 50–70-х гг.
XX века. Также в работе описывается с помощью первичных
источников процессы освоения и орошения целинных
земель в Центральной Фергане, образование на данных
землях районов и совхозов на основе политики хлопковой
монополии советского правительства, увеличения доставки
хлопка в Центр и их отрицательные последствия. Кроме
того, хронологически установлено, что из года в год
выделены капитальные средства из государственного
бюджета и неделимые фонды колхозов на освоение новых
земель в долине.
КИРИШ
Совет ҳокимиятининг ирригация-мелиорация соҳаларини тараққий эттириш
борасидаги тадбирлари 1950–1970 йилларда республика, қолаверса, Марказий Фарғона
қишлоқ хўжалигида пахта яккаҳокимлиги сиёсатининг тўла ҳукмронлик қилишига олиб
келди. Таъкидлаш жоизки, суғориш тармоғининг ривожлан-тирилиши ҳам худди шу
сиёсат доирасида бўлиб, кўпроқ пахта экиш ҳамда ундан кўп ҳосил олиш орқали марказ
ва бошқа социалистик мамлакатларни пахта хомашёси билан таъминлаш мақсадига
йўналтирилди. Бутун республикада бўлгани каби Марказий Фарғонада ҳам пахта
яккаҳокимлиги негизида ирригация-мелиорация ишлари айнан XX асрнинг 50–70
йиллари мобайнида янада кенгайтирилди. Бу сиёсатнинг устуворлиги туфайли адир ва
тепаликларда барпо этилган йирик пахта майдонларини суғоришда насос ва
машиналардан фойдаланиш анъанага айланди.
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
157
АСОСИЙ ҚИСМ
Йирик пахта майдонларини суғориш мақсадида Фарғона водийсида кўплаб
ирригация каналлари ва насос станциялари барпо этилди. Хусусан, 1952 йил 12 июлда
собиқ Иттифоқ Пахтачилик вазирлигининг “Сталин номли Катта Фарғона каналини
техник жиҳатдан яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги буйруғида [1]. Катта Фарғона
каналининг техник ҳолатини яхшилаш ва Фарғона водийсида пахтачиликни
ривожлантириш мақсадида асосий эътибор унинг сув ресурсларидан кенг фойдаланишга
қаратилган эди. Ҳужжатда ЎзССР Сув хўжалиги вазири ва Катта Фарғона канали
эксплуатация бошқармаси бошлиғига уч ой муддат ичида маҳаллий ташкилотлар билан
бирга бошқарма штатларини оптималлаштириш, бошқарма ва гидротехник
участкаларни юқори малакали ишчилар билан таъминлаш, 1953 йилда Катта Фарғона
канали участкаси Куйганёр тўғонидан Асака дюкеригача (Дюкер немисча сўздан олинган
бўлиб босимли сув ўтказгичдир) ҳамда Жанубий Фарғона каналини тўла тозалаш
вазифаси юклатилди [2]. Марказ топшириғи тўла ҳолатда бажарилди, канал сув билан
тўла таъминланди ва пахта майдонлари кенгайди. Шу билан бирга, КПСС МҚнинг 1953
йилдаги сентябрь Пленумида Марказий Фарғонадаги сув хўжалиги ишларининг олиб
борилиши таъкидланганди. Унга кўра, 1950-йилларда Фарғона водийсида йирик
ирригация иншоотлари барпо этишга, мавжудларининг сув ўтказиш қувватини
оширишга алоҳида эътибор берилди. Масалан, айни шу давр мобайнида Катта Фарғона
каналининг сув ўтказиш қуввати 200 м
3
/c га етказилди. Бундан ташқари, Фарғона
водийсида 10 минг
га
ерни суғориш мақсадида 9 та насос станцияси бунёд этилди.
“Фарҳод” давлат хўжалигидаги 12 минг
га
майдонни машина ёрдами билан суғориш
ишлари амалга оширилди. Боёвут массивидаги 40 минг
га
ни суғориш учун 15 та насос
қурилмаси барпо этилди. Мазкур бунёдкорлик ишлари негизида, шубҳасиз,
советларнинг пахта яккаҳокимлиги сиёсати ётар эди. Шу асосда марказ раҳбарлари ҳатто
сув чиқмайдиган, суғориш ўта мушкул қўриқ ва адир ерларга ҳам пахта экиш, уларни
насослар ва машиналар ёрдамида суғоришга жиддий эътибор қаратди. Бу нафақат
республикада, балки Фарғона водийсида пахта яккаҳоким-лигининг йилдан-йил
кучайишига олиб келди.
Совет ҳокимияти Марказий Фарғона қўриқ, бўз ерларини қишлоқ хўжалиги
истеъмолига киритишга муҳим эътибор қаратгани боис ҳудудда сув хўжалигини
ривожлантириш учун капитал маблағлар ажратиш йил сайин ортиб борди. Чунки, ҳудуд
марказга пахта хомашёси етиштириб берувчи базага айлантирилганди. 1953 йилнинг 1
октябрь ҳолатига кўра, Марказий Фарғонани ўзлаштириш мақсадида ташкил қилинган
“Ферганаводстрой” трести томонидан ҳудуд бўйича капитал маблағларни ўзлаштириш
режаси 73000 рубль бўлиб, у 21161 рубль (28,9 %) ҳажмида бажарилди [3]. Cув хўжалиги
қурилиши режаси 41000 рубль бўлиб, яъни у 7091 (17,3 %) рубль, йўл қурилиши режаси
14000 минг рублни ташкил этиб, у 1500 (10,7%) рубль, фуқаролик қурилиши режаси 2700
рубль бўлиб, 1270 (47,0%) рубль ҳажмида уддаланди [4]. Пахта яккаҳокимлиги сиёсати
таъсирида Фарғона водийсида қўриқ ва бўз ерларни ўзлаштириш ишлари 1953 йилдан
янада кенгроқ авж олдирилди. Ана шу мақсадни тўла маънода амалга ошириш учун сув
хўжалигининг моддий ҳамда молиявий томонларини мустаҳкамлаш ишлари олиб
борилди. Масалан, Марказий Фарғонада 1953 йилдан 1956 йилнинг 1 августига қадар
капитал қурилиш ишларига маблағ сарфланишини қуйида келтирилган жадвалдан
кўриш мумкин [5].
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
158
1-жадвал.
Марказий Фарғона ерларидаги капитал қурилиш ишларига маблағлар сарфланиши
(1953–1956 йй.) (минг рубль ҳисобида)
№
Йиллар
Жамоа хўжаликлар бўлинмас жамғармасидан
Давлат бюджетидан
1.
1953
16574
17788
2.
1954
45330
18062
3.
1955
53295
15328
4.
1956
21660
4422
Жами:
136859
55600
Хуллас, 1953–1956 йилларда Марказий Фарғонадаги капитал қурилиш ишларига
жами 192459 минг рубль сарфланди. Бу маблағларнинг аксарият қисми жамоа
хўжаликларнинг бўлинмас жамғармасидан ажратилди ҳамда ўзлаштирилди.
Марказий Фарғона ерларини суғориш ва ўзлаштиришга ўн йил давомида, яъни
1953–1963 йиллар учун режага кўра 50753,3 минг рубль ажратилди, амалда 40425,8 минг
рубль маблағ сарфланди [6]. Шундан жамоа хўжаликларнинг бўлинмас жамғармасидан
режада 35309,9 минг, амалда 20170,9 минг; давлат бюджетидан режада 15444,4 минг,
амалда эса 20254,9 минг рубль харажатланди. 1953–1960 йилларда Андижон вилояти
жамоа хўжаликларининг режа бўйича тўлов (взнос) маблағлари 38,8 млн. рубль бўлиб,
Марказий Фарғона ерларини суғориш ва ўзлаштиришга амалда 26,8 млн. рубль
киритилди ёки у 69,2 %ни ташкил қилди. 1961 йилда режа бўйича тўловлар 4346 минг
рубль бўлиб, шу йилнинг 11 ноябрига жамоа хўжаликлар 1825 минг рубль киритди ёки у
42 % ни ташкил этди [7]. Шу билан бирга, 1953–1973 йилларда Фарғона водийсида янги
ерларни ўзлаштириш ва суғоришга сарфланган капитал маблағлар эвазига пахта экин
майдони 9,2 %га ўсган ҳолда, бу кўрсаткич ҳосилдорликда 24,9 %, ялпи ҳосилда 42,8 %ни
ташкил этди [8]. Айтиш мумкинки, юқоридаги барча тадбирлар ва саъй-ҳаракатлар
республикада айнан пахтачиликни ривожлантириш ва ундан кўпроқ ҳосил олиш
мақсадларида амалга оширилди.
Ирригация қурилиши ишлари кейинги йилларда ҳам кескин ривожлан-тирилди.
Хусусан, Марказий Фарғонада жами 75 минг
га
ердаги ички хўжалик тармоғи қурилди.
Наманган вилоятида 1954 йилда 100 млн. м³ ҳажмли Косонсой сув омбори ишга
туширилди [9]. Бу сув омборининг ишга туширилиши Наманган атрофидаги кам сув
туманларни суғориш имконини берди. Фарғона водийсидаги Қорадарёда – Тешиктош
тўғони, Сўх дарёсида-Сариқўрғон ва Қўқон сув узеллари вужудга келтирилди, бу узеллар
Қўқон атрофидаги туманларда 100 минг
га
дан кўпроқ ерда сувдан фойдаланишни
яхшилади [10]. 1955 йилга мўлжалланган халқ хўжалиги режасининг лойиҳасида
республикада сув хўжалиги қурилиши учун ажратиладиган маблағнинг 650 млн. га
кўпайтирилиши кўзда тутилди. ЎзССР Сув хўжалиги вазирлигининг ҳисобот
маълумотлари баланси бўйича шу йил 1 январдаги ҳолатга кўра, тугалланмаган ишлаб
чиқариш ҳажми республикада 409,6 млн. рублни ташкил қилиб, биринчи ярим йилликда
40,9 млн. рубль ҳажмидаги объектлар фойдаланишга киритилди. Шу билан бирга, айнан
шу йилда якунланмаган умумий қурилишнинг қолдиғи 368,7 млн. рублни ташкил қилди
[11]. Ушбу маблағларни кўп миқдорда ўзлаштирмаган ташкилотлар сирасига
қуйидагилар кирди: Наманган вилоят суғориш тизими бошқармаси – 73,4 млн. рубль,
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
159
Мирзачўл қурилиш дирекцияси – 64,8 млн. рубль, Қуйимозор қурилиш дирекцияси – 37,4
млн. рубль ва Фарғона вилоят суғориш тизими бошқармаси – 31,1 млн. рубль.
Марказ ҳукумати Марказий Фарғонада ирригация иншоотлари барпо этишга
жиддий эътибор қаратди ва уларга капитал маблағ сарфлашни мунтазам равишда
орттириб борди. Жумладан, 1950-йилларда Бухоро вилоятида Қуйимозор сув омбори
қурилган бўлса, Андижон вилоятида Ўртатўқай сув омбори қурилди [12]. 1955–1959
йилларда Фарғона водийсида 10 минг
га
ерга сув берадиган 9 та насос станцияси ишга
туширилди [13]. 1957 йилда Наманган вилояти Янгиқўрғон туманида қишлоқ хўжалиги
экинларидан ҳосил олишни янада кўпайтириш мақсадида Шимолий Фарғона каналига
собиқ “Пахталиқкўл” давлат хўжалигидаги 325
га
ерларни суғориш учун секундига 300 л
сув харажатли икки ўтказгичли “Пахталиқкўл” насос станцияси барпо этилди [14]. 1958
йилда “Пахталиқкўл” давлат хўжалигининг тугатилиши натижасида унинг ерлари
қуйидагича тартибда тақсимланди: “Ленинград” жамоа хўжалигига пахта экиш учун
136
га
ҳамда “Пахталиқкўл” тубсанаториясининг ёрдамчи хўжаликларига 189
га
берилди. Насос станцияси 150 мингга яқин баланс қиймати билан мазкур тубсанаторийга
тақдим этилди.
Республикада, қолаверса, Марказий Фарғонада пахта яккаҳокимлиги амалиёти
йилдан-йилга кучайтириб борилди ва пахта майдонлари муттасил кенгайтирилди.
Чунки пахтадан кўпроқ ҳосил олиш ва собиқ Иттифоқнинг пахтачилик борасидаги
эҳтиёжини қондириш, уни бажариш барча маҳаллий ташкилотларга мажбур қилиб
қўйилганди. Шу мақсадга эришишни таъминлаш йўлида суғориш иншоотларини қуриш
оммалашиб борди. 1953 йилдан 1962 йилгача бўлган даврда Катта Фарғона каналининг
биринчи реконструкцияси ўтказилиб, натижада Нориндан сув олиш 98 м³/с дан 150 м³/с
га ортди. 1958 йил Учқўрғонда иккинчи бош иншоот барпо этилди (у дарёдан 15 км
пастроқда жойлашган эди) [15]. Бу даврда кўплаб сув иншоотлари капитал таъмирдан
чиқарилиб сув захиралари билан таъминланди. Хусусан, Майлисой сув тизими жамоаси
кўплаб ирригация иншоотларини капитал таъмирдан чиқарди. Сув “Қўйқулоқ” суғориш
каналидан оқа бошлади. Бу канал, ўз навбатида, Пахтаобод, Избоскан туманлари жамоа
хўжаликларини ҳамда 8-пахтачиликка ихтисослашган давлат хўжалиги далаларини сув
билан таъминлади. Бир оз вақт ўтгач, Марказий Фарғона ҳудудларида суғориш
иншоотларини қуриш ва мавжудларини таъмирлаш тадбирлари кучайди. Хусусан,
дастлабки йилларда Катта Фарғона каналининг сув сарфи 100 м³/с ни ташкил этган
бўлса, икки марта қатор реконструкциялар натижаси ўлароқ 1956 йилда унинг сув
ўтказиш қобилияти 185 м³/с га оширилди. 1962 йилда Норин дарёсига бош иншоот
қурилгандан сўнг эса 211 м³/с га етказилди.
Фарғона вилоят партия қўмитаси 1957 йил 2 декабрда “Катта Фарғона каналини
реконструкция қилиш тўғрисида”ги масалани атрофлича кўриб чиқди ва мазкур сув
берувчи канални реконструкция қилиш, қуриш натижасида унинг сув ўтказиш
қобилияти реконструкция меъёрида кўзда тутилган 100 м³ ўрнига 175 м³ га ортди.
Каналдан фойдаланишнинг биринчи йилида ундан 23 минг
га
майдон сув ичган бўлса,
1959 йилда эса мазкур кўрсаткич 125 минг
га
га ўсди. Шунингдек, 1957–1958 йилларда
йирик ирригация иншооти - Сўх дарёсида Қўқон гидроузели барпо этилди. Бу
гидроиншоот Фарғона водийсида қурилган муҳим сув хўжалиги объектларидан бири
бўлди. Унинг фойдаланишга топширилиши Қўқон гуруҳи районидаги 60 минг
га
суғориладиган майдонларни сув билан таъминлаш имконини берди. 1958 йилнинг
охирида Катта Фарғона каналининг узунлиги 43 км марказий участкаси реконструкция
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
160
қилинди, унинг сув ўтказиш қобилияти эса 30 м³/с га етказилди [16]. 1958 йил 22
декабрда ЎзКП МҚ ва ЎзССР Министрлар Советининг “Катта Фарғона каналининг ўрта
қисмини кенгайтириш тўғрисида” [17]ги қарори қабул қилинди. Қарорга асосан, ЎзССР
Сув хўжалиги вазирлиги ихтиёрига 1959 йил 5 февралига қадар Ёзёвонсойнинг қуйи
қисмидаги КФКни қайта таъмирлаш бўйича биринчи навбатдаги ишларни бажариш
топширилди. 1959 йил 3 мартда Фарғона вилоят партия қўмитаси бюроси томонидан
«Ўзбекистон туманидаги Нурсух каналини сув билан таъминлаш учун суғориш тизими
барпо этиш тўғрисида»ги масала кўрилди. Мазкур бюро Ўзбекистон тумани учун баҳорда
сув билан таъминловчи ирригация тизими қуриш ҳақида қарор қабул қилди, унга
мувофиқ каналнинг 19,2 км. га бетон қопланди [18]. Фарғона вилоят партия
ташкилотининг ташаббуси билан Куйбишев туманидаги Жонобод, Фарғона туманидаги
Бешалисой ва Ёпилма, Бағдод туманидаги Хўжақишлоқ каби каналларга бетон қопланди.
1959–1960 йиллар ҳамда 1961 йилда Андижон вилоятидаги “Ленинград” жамоа
хўжалиги насос станциясидан фойдаланишга 65154 рубль миқдорида маблағ сарф қилди.
Айнан 1959 йилда
га
дан 34 ц., 1960 йилда 32 ц., 1961 йилда 31 ц. дан пахта ҳосили олинди
[19]. Шу билан бирга, совет маъмурлари Марказий Фарғонадаги кўплаб ирригация
иншоотларини реконструкция қилишга ва уларни бетонлаштиришга кўрсатма берди.
Масалан, Фарғона водийсида қисқа муддат ичида каналлар бетонлаштирилди, бу эса ўз
навбатида суғориладиган майдонларни сув билан таъминлашни яхшилаш ва сувни
тежаш имкониятини берди. 1961 йилнинг май ойида Каркидон сув омбори ва Фрунзе
насос станцияси қурилиши бошланиб, уларнинг барпо этилиши биринчи навбатда
Марказий Фарғонадаги 5 минг
га
қўриқ ерларни қўшимча равишда суғориш имконини
бериши мумкин эди [20]. Марказий Фарғонада 1953–1977 йиллар мобайнида амалга
оширилган сув хўжалиги қурилиши ишларини ташкил этишда “Ферганаводстрой”
трести бошлиқлари, шу жумладан, Ш.Ч. Айтметов (1953–1954), А.В. Мичурин (1955–
1959), К.Я. Якубжанов (1960–1961), С.Р. Расулов (1962), В.П. Есин (1963–1965), З.Г. Ғаниев
(1965–1970), Н.Г. Қурбонов (1970–1972), Г.Ф.Фозилов (1972–1977)лар ҳамда бош
муҳандислардан В.Ф.Шпотин (1953–1966), Г.К. Усенко (1966–1969), П.М. Доронин (1970),
В.А. Носов (1971–1977) лар-нинг хизматлари алоҳида эътиборга моликдир [21].
Ўнинчи беш йилликда (1976–1980) Фарғона вилоятининг Киров, Бағдод, Тошлоқ
ва бошқа туманларида ҳар секундда жами 152 м³ сув чиқарадиган 40 дан зиёд насос
станциялари, минераллашган сувларни чиқарувчи телемеханизация-лаштирилган 1062
та тик дренаж ишлади. Суғориш манбаларидан сув чиқариш 1971 йилдаги 641,9 млн. м³
дан 1980 йилда 1405,1 млн. м³ га кўпайтирилди. Трансчегаравий аҳамиятга эга бўлган
йирик Сирдарё замонавий Марказий Осиёнинг энг сезгир қисми бўлган Фарғона
водийсини ўз ичига олади, чунки у Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон ўртасида
бўлинган. Шу билан бир қаторда, Тўхтағул сув омбори 1970-йилларда совет ҳукумати
томонидан Сирдарёнинг қирғиз қисмида қурилган ҳамда у бир дарёда сувни бошқариш
мосламалари билан уланган улкан гидроэлектростанция ҳам ҳисобланади [22].
ХУЛОСА
Ўрганилган даврда пахтачиликни тараққий эттириш мақсадида собиқ Иттифоқ
ҳукумати томонидан Марказий Фарғонада сув хўжалигини ривожлантириш, ирригация-
мелиорация ишларини жадаллаштиришга, ирригация иншоотлари барпо этишга капитал
маблағлар ажратилди ва унинг ҳажми йил сайин ортиб борди. Барча суғориш иншоотлари
марказнинг пахта яккаҳокимлиги сиёсатига бўйсундирилиб, асосан, пахта майдонларини сув
Жамият ва инновациялар – Общество и инновации – Society and innovations
Special Issue – 5 (2021) / ISSN 2181-1415
161
билан мунтазам таъминлашга хизмат қилди. Бироқ, водийда қурилиб фойдаланишга
топширилган сув омборлари, каналлар ва насос станциялари ўша ҳудудлардаги пахта
майдонларини мунтазам суғориш имкониятини берди. Бунинг натижасида эса пахта майдонлари
кенгайтирилди ва ҳосилдорлик ҳажми ортди. Шу билан бирга, адир ва тепаликларда барпо этилган
пахта майдонлари кўп сув талаб қилди ҳамда уларнинг асосан насослар орқали суғорилиши бир
қанча ҳудудларда сув танқислиги муаммосини келтириб чиқарди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Андижон вилоят давлат архиви (бундан кейин – АВДА), 602-жамғарма,
1-рўйхат, 56-йиғма жилд, 39-варақ.
2.
Комилов О.К. Ўзбекистонда ирригация тизими ривожланиши ва унинг оқибатлари
(1951–1990 йй.): Тарих фан. докт. ... дисс. автореферати. – Тошкент, 2017. – Б. 25.
3.
Комилов О.К. Ўзбекистонда суғориш тизими ривожланиши: ютуқ, муаммо ва оқибатлар.
Монография. – Тошкент: Akademnashr, 2016. – Б. 101.
4.
Фарғона вилоят давлат архиви (бундан кейин – ФВДА), 1151-жамғарма,
1-рўйхат, 5-йиғма жилд, 8-варақ.
5.
АВДА, 608-жамғарма, 1-рўйхат, 932-йиғма жилд, 32-варақ.
6.
ФВДА, 1151-жамғарма, 1-рўйхат, 80-йиғма жилд, 5-варақ.
7.
АВДА, 608-жамғарма, 1-рўйхат, 1451-йиғма жилд, 22-варақ.
8.
Досов Б.Г. Ирригация ва мелиорацияга йўналтирилган капитал маблағлар
самарадорлигининг эконометрик тадқиқоти: Иқтисод фан.ном. ...дисс. – Тошкент, 2001. – Б. 53.
9.
Абдураҳмонова Т. Ўзбекистонда ирригацияни ривожланиши. – Тошкент: Ўзбекистон,
1972. – Б. 24.
10.
Нажимов Ф.Н. Ирригация-сувли деҳқончилик негизи. – Тошкент: ЎзССР давлат
нашриёти, 1961. – Б. 26.
11.
ФВДА, 1022-жамғарма, 2-рўйхат, 184-йиғма жилд, 242 – варақ.
12.
Абдуллаев А.Н. Пахта яккаҳокимлиги: оқибат ва сабоқлар (1917–1991 й.й.). – Тошкент:
Истиқлол, 2006. – Б. 70.
13.
Ўзбекистон колхоз ва совхозлари тарихи. (Очерклар). Биринчи китоб. Бош муҳаррир:
М.Ғ. Ваҳобов. – Тошкент: Ўзбекистон, 1969. – Б. 75.
14.
АВДА, 608-жамғарма, 1-рўйхат, 1632-йиғма жилд, 2-варақ.
15.
Пославский В.В. Вода для большого поля: Воспоминания. – Ташкент: Фан, 1986. – С. 27.
16.
Очерки истории Ферганской области в советский период. – Ташкент: Фан, 1980. – С. 103.
17.
ФВДА, 1151-жамғарма, 1-рўйхат, 29-йиғма жилд, 10-варақ.
18.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Админстрацияси архиви Фарғона вилоят бўлими,
1-жамғарма, 233-рўйхат, 15-йиғма жилд, 17-варақ.
19.
АВДА, 608-жамғарма, 1-рўйхат, 1632-йиғма жилд, 5-варақ.
20.
Ferghana valley: the heart of Central Asia / edited by S. Frederick Starr. – USA: Armonk,
2011. – P. 151.
21.
Рустамов А. Центральная Фергана. – Ташкент: Мехнат, 1995. – С. 14–15.
22.
Mocello B. Water in Central Asia: A Prospect of Conflict or Cooperation? //
Journal of Public and International Affairs. – New York, Volume 3, March 2008. – P. 158.
