Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Features of crime scene investigation
Alisher IMOMNAZAROV
1
The Law Enforcement Academy of the Republic of Uzbekistan
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2024
Received in revised form
15 December 2024
Accepted 20 January 2025
Available online
25 February 2025
The article presents a comprehensive scientific study of the
procedural and criminalistic features of crime scene
investigation as a critical investigative action in criminal
proceedings. An in-depth analysis of scientific approaches to
defining the concept of "crime scene" has been conducted,
systematizing existing definitions and their substantive
characteristics. The author details the essential features of
crime scene investigation, consistently substantiating its
urgency, objectivity, and high procedural significance. The study
thoroughly examines the procedural aspects of the investigative
action, its methodological foundations, the specifics of evidence
information recording, and the features of technical means
application. The scientific work is based on a comprehensive
analysis of theoretical sources, law enforcement practice, and
current legislation, which allowed the formulation of the
author's definition of the crime scene and identifying
comprehensive features of its investigation in various
investigative situations.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss1-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
crime scene,
investigative action,
investigation,
evidence,
criminalistics.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечиришнинг
ўзига хос хусусиятлари
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
ҳодиса
жойи,
терговчи ҳаракат,
кўздан кечириш,
далиллар,
криминалистика.
Мақолада жиноий процессда криминал ҳолатни кўздан
кечиришнинг процессуал ва криминалистик хусусиятлари
чуқур
илмий
тадқиқ
қилинган.
“Ҳодиса
жойи”
тушунчасининг илмий ёндашувлари таҳлил қилиниб,
мавжуд таърифлар ва уларнинг мазмуний хусусиятлари
тизимлаштирилган. Муаллиф ҳодиса содир бўлган жойни
1
Independent Researcher, The Law Enforcement Academy of the Republic of Uzbekistan. Tashkent, Uzbekistan.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
45
кўздан кечиришнинг асосий хусусиятларини батафсил
очиб берган, унинг тезкорлигини, объективлигини ва
юқори
процессуал
аҳамиятини
изчил
асослаган.
Тадқиқотда терговчи ҳаракатнинг процессуал жиҳатлари,
методологик асослари, далилли ахборотни қайд этиш
хусусияти ва техник воситаларни қўллаш имкониятлари
батафсил кўриб чиқилган. Илмий иш назарий манбалар,
қонунни қўллаш амалиёти ва амалдаги қонунчиликнинг
комплекс таҳлили асосида олиб борилган, бу эса
ҳодиса
жойини аниқлашнинг муаллифлик таърифини
шакллантириш ва турли терговчи вазиятларда унинг
кўздан кечириш хусусиятларини аниқлашга имкон берди.
Особенности осмотра места происшествия
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
место происшествия,
следственное действие,
осмотр,
доказательства,
криминалистика.
В статье подробно исследуются процессуальные и
криминалистические особенности осмотра криминальной
обстановки в рамках уголовного процесса. Проведен анализ
научных подходов к понятию «место происшествия»,
систематизированы существующие определения и их
содержательные
характеристики.
Автор
детально
раскрывает
ключевые
особенности
осмотра
места
происшествия,
обосновывая
его
оперативность,
объективность и высокую процессуальную значимость.
В исследовании рассматриваются процессуальные аспекты,
методологические основы данного следственного действия,
специфика фиксации доказательственной информации,
а также возможности применения технических средств.
Научная работа основана на комплексном анализе
теоретических
источников,
правоприменительной
практики и действующего законодательства, что позволило
сформулировать
авторское
определение
места
происшествия и выявить особенности его осмотра в
различных следственных ситуациях.
Кўздан кечириш тергов ҳаракатининг энг асосий ва кенг тарқалган тури
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш ҳисобланади. Ҳодиса содир бўлган
жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати деярли барча турдаги жиноят ишлари
бўйича ўтказилиб, тергов ҳаракатларининг орасида ўтказилиш салмоғи юқори
ҳисобланади. Ҳар йили ўртача 43
000 дан ортиқ ҳодиса содир бўлган жойни кўздан
кечириш тергов ҳаракати ўтказилмоқда [1, C. 5]. Мазкур кўрсатиб ўтилган маълумот
ҳам ушбу тергов ҳаракатининг жиноят ишларини тергов қилиш ва тергов
ҳаракатларини ўтказишдаги аҳамияти юқори эканлигини кўрсатиб турибди.
Бугунги кунда юридик адабиётларда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан
кечириш тергов ҳаракати бўйича турли хил қарашлар ва фикрлар мавжуд. Айрим
манбаларда ҳодиса содир бўлган жойда текшириш сўровни амалга оширишга
қаратилган тергов ҳаракатлари сифатида қайд этилса [2], бошқа бир манбаларда
ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш жиноят излари ва ашёвий далилларни
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
46
топиш, иш учун аҳамиятли бўлган бошқа ҳолатларни аниқлаш мақсадида
ўтказиладиган тергов ҳаракати сифатида баҳоланган [3, C. 209
-215].
Мазкур фикрларни таҳлил этадиган бўлсак, ушбу фикрлар умумий тарзда
баён этилган бўлиб, кўздан кечиришнинг барча турларига нисбатан қўлланилиши
мумкин.
Жиноят
-
процессуал кодексининг 137
-
моддасида
кўздан кечириш тергов
ҳаракатининг алоҳида тури сифатида ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш
тергов ҳаракати белгилаб қўйилган. Мазкур нормага асосан ҳодиса содир бўлган
жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати айнан ана шу жойда жиноят содир
этилганлиги
ёки жиноят излари борлиги тўғрисида маълумотлар мавжуд
бўлганда ўтказилади [4].
Мазкур моддада ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов
ҳаракатини
ўтказиш асослари белгилаб берилган. Ҳолатда жиноят аломатлари
мавжуд бўлса, энг муҳим масала ҳодиса содир бўлган жой ва уни кўздан кечириш
ҳисобланади. Ҳодиса содир бўлган жойга нисбатан жиноят амалда бажарилган жой
сифатида ҳам қаралади. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш “ҳодиса
жойи” тушунчасига асосланганлиги билан характерланади.
Шу нуқтаи назардан, ҳодиса содир этилган жойни кўздан кечиришда “ҳодиса
жойи” тушунчаси нимани англатишини аниқлаштириш лозим. Чунки ушбу
масалани аниқлаштириш нафақат назарий, балки амалий фаолият билан ҳам
бевосита боғлиқдир. Чунки бу ҳар хил кўздан кечириш турларини (ҳодиса жойини
кўздан кечириш, ер
-
майдонларни ҳамда турар жойларни кўздан кечириш)
ажратиш имконини беради.
Д.П.
Рассейкин ва В.П.
Водяницкий каби муаллифлар кўздан кечириш тергов
ҳаракати ўтказиладиган воқеа бевосита содир бўлган ҳудуд ёки хонани ҳодиса
жойи сифатида баҳолашади [5, C. 69; 28; 47]. Д.П.
Рассейкин ва В.П.
Водяницкийлар
текшириладиган воқеа ҳақида гапирганда нимани назарда тутганлиги аниқ эмас.
Шубҳасиз, ҳодисани кўздан кечириш ҳақида эмас, балки унинг оқибатларини
текшириш ҳақида гапириш тўғрироқ бўлади. Ҳодиса жойи жиноят содир этилган
жой ва хонадан ташқари, бошқа жойларни ҳам қамраб олгани учун мазкур
муаллифларнинг фикрлари билан келишиб бўлмайди.
А.В.
Дулов ва П.Д.
Нестеренколар эса ҳодиса жойини ҳолат бевосита тергов
қилинадиган баъзи бир ҳудуднинг майдони ёки хонадон, шунингдек, бу ҳодисага
тегишли бўлган маълумотлар ва уларнинг оқибатлари топилиши мумкин бўлган
бошқа қўшни жойларни ҳам ҳодиса жойи сифатида қайд этишган [6, C. 109].
Мазкур муаллифларнинг фикрларида текширилаётган ҳодиса
ва уларнинг
оқибатлари ҳақидаги маълумотлар билан айнан нимани назарда тутаётгани
ноаниқ тарзда баён этилган. Рўй берган ҳодисанинг моддий излари фақатгина
хоналар ёки жиноят содир этилган жойга яқин бўлган ҳудудларда бўлмасдан,
балки катта майдонларда ҳам бўлиши мумкин.
Шунга кўра, ҳодиса содир бўлган жой у қамраб олган ҳудуди бўйича ҳам,
жиноят содир бўлган жойдан ҳам кенгроқ бўлиши мумкин. Чунки айрим турдаги
жиноятлар бўйича жиноят излари ва унга алоқадор бўлган маълумотларни
жиноят содир этилган жойдан узоқ бўлган бошқа жойдан ҳам топиш мумкин.
Мисол учун, компьютерга ноқонуний кириш ҳамда ундаги маълумотлар жиноий
тажовуз объектидан анча узоқроқда жойлашган бошқа жойдаги компьютердан
фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
47
Масофадан туриб Интернет орқали компьютер маълумотларига ноқонуний
кириш ҳолатида ҳодисанинг ягона яхлит жойи мавжуд эмас. Чунки бундай
жиноятларда ҳодисанинг бир нечта жойлари бўлиши мумкин:
1)
жиноий тажовуз объектига айланган маълумотларни қайта ишлаш
жойлари, яъни иш жойи, офислар, корхона, муассаса ва ташкилотлар;
2)
маълумотларни сақлаш ёки захиралашга мўлжалланган жойлар, шу
жумладан, жиноий ҳодиса бўйича жиноят излари сақланиб қолган сервер
жойлашган жойлар;
3)
компьютер маълумотларига рухсатсиз кириш, уларни блокировка қилиш
,
ўзгартириш ёки нусха олиш, компьютер, компьютер тизими ёки уларнинг
тармоғининг ишлашини бузиш орқали олинган маълумотларни компьютер
муҳитида сақлаш жойлари.
Кўриб турганимиздек, жиноят содир этилган жой бевосита жиноят излари
бўлмаган, лекин унинг
ҳолати билан танишиш имконини берадиган ҳудуд билан
ўралган бўлиши ҳам мумкин. Ҳодиса содир бўлган жой компьютер ўрнатилган ва
маълумотлар сақланадиган битта хона, бир нечта хоналар, шу жумладан
компьютер тармоғи билан боғланган ёки Интернетга уланган турли ҳудудларда
жойлашган бинолар бўлиши мумкин.
А.Н.
Васильева ва Р.Б.
Хаметовлар ҳодиса содир бўлган жой нафақат
ноқонуний ҳаракат (ҳаракатсизлик) қилинган, ижтимоий хавфли қилмишнинг
зарарли оқибатлари содир бўлган ҳудуд ёки бинолардан ташқари, у билан боғлиқ
ҳолатлар аниқланган жойларга ҳам тегишли эканлигини қайд этишган [7, C. 289].
Шу сабабли ҳодиса содир бўлган жойни аниқлаш (айниқса, терговнинг
дастлабки босқичида, одатда, ҳодиса жойини кўздан кечириш тайинланганда)
катта қийинчиликларни юзага келтириши мумкин. Вазиятни ўрганиш жараёнида
топилган излар асосида содир бўлган ҳодисанинг моҳияти тўғрисида ишончли
хулоса чиқариш ҳар доим ҳам мумкин эмас.
Мисол учун, маълум бир жойда аниқланган ҳодиса бўйича турли хил
талқинлар, яъни жиноят содир этган шахс
бу ерда жиноят содир этганлиги,
жиноятга тайёргарлик кўрганлиги, жиноят оқибатлари ва жиноят изларини
яшириш вақтида турли излар қолдирган бўлиши мумкин. Жиноий ҳодиса унинг
излари топилган жойдан бошқа жойда содир бўлганлигини аниқлаш учун кўпинча
кўп вақт
талаб этилади.
Р.С.
Белкин эса ҳодиса жойини жиноят излари топилган жой ёки бино деб
тавсифлайди. У тергов ўтказиш талаб этадиган ҳолат бўйича жиноят излари
топилган жойни ҳодиса жойи сифатида, унинг текширувини эса ҳодиса жойини
кўздан кечириш сифатида баҳолайди [8, C. 52]. Шуни қайд этиш керакки, ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракатининг вазифалари фақатгина
изларни аниқлаш билан чегараланмайди.
Бунда жиноят изларидан ташқари, ишни қонуний ва асосли ҳал этишга
қаратилган
ашёвий далилларни топиш, жиноий ҳодиса рўй берган вазиятни ҳамда
иш учун аҳамиятли бўлган бошқа ҳолатларни аниқлаштирувчи маълумотлар ҳам
олинади.
Л.А.
Иванов ҳодиса жойини воқеа содир бўлган ёки унинг оқибатлари
қолган, далилий аҳамиятга эга бўлган нарсалар ёки ҳодисалар (уларнинг излари)
мавжуд бўлган маълум бир макон деб тушуниш лозимлигини қайд этган [9, C. 7].
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
48
Муаллифнинг ҳодиса жойи сифатида ҳолат содир этилган ва далилий аҳамиятга
эга бўлган нарсалар ва уларнинг излари қолган жойлар эътироф этилиши
диққатга сазовордир. Бироқ муаллифнинг юқоридаги фикрларида “маълум бир
макон” деганда нимани назарда тутиши мавҳум ҳисобланади. Чунки муаллиф
томонидан “маълум бир макон” деганда айнан қайси жойлар тушунилиши
кўрсатиб берилмаган.
В.П.
Колмаков эса ҳодиса содир бўлган жой деганда, ҳудуднинг маълум бир
фазовий майдони, ер, сув юзаси ва сув туби, унинг моддий оқибатлари топилган
бинолар тушунилишини қайд этган [10, C. 30]. Ушбу берилган таърифда
В.П.Колмаков “ҳодиса жойи” тушунчасини қамраб оладиган макон деганда
нималар киришини кўрсатиб берган. В.В.Степанов ҳақли равишда “ҳодиса жойи
сифатида текшириладиган майдонга сув ости муҳити, ер ости табиий тузилмалари
ёки сунъий иншоотларини киритиш орқали текшириладиган соҳалар рўйхатини
кенгайтиришни таклиф қилган [11].
Мазкур муаллифларнинг фикрларидан келиб чиқиб, ҳодиса жойи –
бу ҳудуд,
сув майдони, ер майдони, сув юзаси, сув ости муҳити, ер ости табиий тузилиши ёки
сунъий иншоот, унинг ичида ноқонуний ҳаракат (ҳаракатсизлик) ёки унинг
зарарли оқибатлари содир бўлган ёхуд тергов қилинаётган ҳодисага алоқадор
бўлган излар мавжуд бўлган жой.
Юридик энциклопедияда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш
деганда, жиноят содир этилган бино ёки ҳудудни ёхуд унинг излари топилган
жойни бевосита ўрганишдан иборат бўлган тергов ҳаракатидир [12, C. 281] –
деб
таъриф берилган. Ушбу таърифда фақат хона ёки майдон кўздан кечириш объекти
сифатида қайд этилган бўлиб, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш
доирасида ўрганилган бошқа объектлар (сув ости муҳити, ер ости табиий
тузилмалари ва сунъий иншоотлар) ҳақида тўхталиб ўтилмаган.
Шунингдек, ушбу берилган таърифда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан
кечиришнинг ўзига хос белгилари кўрсатилмаган бўлиб, бу ҳолат ушбу тергов
ҳаракатининг бошқа ўхшаш тергов ҳаракатларидан фарқлашда қийинчиликларни
юзага келтиради. Чунки тинтув, тергов эксперименти ва кўрсатувларни ҳодиса
жойида текшириш вақтида ҳам жиноят содир этилган хонани ёки ҳудудни ёхуд
унинг изларини қидириб топиш мумкин.
В.В.
Фролов ва М.В.
Курбановларнинг фикрича, ҳодиса жойини кўздан кечириш
тушунчаси жиноят иши бўйича ашёвий далиллар ва изларни аниқлаш, уларни
мустаҳкамлаш, жиноят механизми ва сабабларини ўрганиш ва кўздан кечириш
маълумотларидан фойдаланишга ҳамда жиноятни иссиқ изидан фош этишга
қаратилган тергов
-
қидирув тадбирлари мажмуасини ўз ичига олади [13, C. 682
-685].
Мазкур муаллифларнинг ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов
ҳаракатини
тергов
-
қидирув тадбирлари сифатида баҳолаши мунозарали
ҳисобланади. Чунки ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов
-
қидирув
тадбирлари ҳисобланмайди. Бу кечиктириб бўлмайдиган тергов ҳаракатининг
алоҳида туридир.
Бу борада А.В.
Далинин, С.В.
Аристовлар томонидан берилган тушунча
нисбатан тугал бўлиб, у ҳодиса жойини кўздан кечиришни тергов ҳаракатлари деб
тушуниш кераклигини, бунда терговчи қонунда кўрсатилган шахслар билан
биргаликда маълум ҳудудда ёки хонада мавжуд бўлган моддий объектларнинг
ҳолати, белгилари ва хусусиятлари, уларда мавжуд бўлган жиноят излари ва
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
49
бошқа ашёвий далилларни топиш, вазиятни ва ишдаги ҳақиқатни аниқлаш учун
муҳим бўлган барча ҳолатларни бевосита идрок қилади, текширади, қайд этади ва
баҳолайди [14], –
деб таъкидлаб ўтган.
Мазкур муаллифларнинг фикрлари билан қисман келишиш мумкин.
Ҳақиқатан
ҳам ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда жиноят излари
ва
бошқа ашёвий далиллар олинади ҳамда тегишли тартибда қайд қилинади. Бироқ,
А.В.
Далинин, С.В.
Аристовлар терговчи томонидан жиноят излари ва ашёвий
далилларнинг текширилишига оид фикрлар мунозарали ҳисобланади. Чунки
жиноят излари ва ашёвий далилларни текширишда махсус билимлар ёки
криминалистик
-
техник воситалар талаб этилиши мумкин. Бундай ҳолатларда
уларни текшириш учун эксперт ёки мутахассисларни жалб этиш мақсадга мувофиқ.
Кўриб турганимиздек, ушбу таъриф ҳам баъзи камчиликлардан холи
эмаслигини таъкидлаймиз. А.В.
Далинин, С.В.
Аристовлардан ташқари бошқа
олимлар [15, C. 354] ҳам терговчининг (қонунда назарда тутилган ҳолатларда
бошқа шахсларнинг) моддий объектларнинг ҳолати, белги ва хусусиятларини
тўғридан тўғри идрок этишларини қайд этиб ўтишган.
Фикримизча, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда ҳамда олинган
маълумотларни текширишда махсус билимлар талаб этилган ҳолатларда ишга
мутахассис ёки экспертларни жалб этиш лозим. Чунки терговчида олинган
маълумотларни текширишда вақтида тегишли малака кўникмаларининг
етишмаслиги натижасида олинган маълумотлар яроқсиз объектга айланиб
қолиши мумкин.
Шунингдек, юқоридаги муаллифларнинг фикрларида “қонунда назарда
тутилган ҳолатларда бошқа шахсларнинг” деганда айнан кимлар тушунилиши
назарда тутилмаганлиги ушбу берилган тушунчанинг энг асосий камчилиги
ҳисобланади.
Р.С.
Белкин, Н.А.
Духно ва А.А.
Бульбачевалар ҳодиса жойини кўздан
кечиришни кечиктириб бўлмайдиган тергов ҳаракати сифатида баҳолаб, ҳодиса
содир бўлган жойнинг ҳолатини аниқлаш ва ўрганиш, жиноятчининг излари, ишга
алоқадор далиллар, воқеа механизми ҳамда тергов қилинаётган ҳодисанинг бошқа
ҳолатлари
тўғрисида
хулоса
чиқариш
имконини
берадиган
фактик
маълумотларни аниқлашга қаратилган ҳаракат сифатида изоҳлашган [16].
Мазкур муаллифларнинг ҳодиса содир этилган жойни кўздан кечиришни
фақат жиноятчининг изларини аниқлашга қаратилган ҳаракатига оид фикрлари
мунозарали ҳисобланади. Чунки ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда
жиноятчи излари билан бир қаторда, ишда ҳақиқатни аниқлаш учун зарур бўлган
бошқа излар (мурдалар, ҳайвонлар излари) ҳам аниқланиши мумкин. Бундан
ташқари, ҳодиса жойини кўздан кечириш ҳодисанинг механизми ва бошқа ҳолатлари
тўғрисида хулоса чиқаришга имкон берадиган ҳар қандай фактик маълумотларни
эмас, балки моддий характердаги маълумотларни олишга қаратилган.
М.Р.
Чўтбаев эса, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов
ҳаракатини суриштирувчи, терговчи ва судларнинг ҳодиса содир бўлган жойни
синчиклаб ўрганиб чиқиши ва бу ердан тегишли далил, ашёларнинг топишлари ва
уларни жиноятга тегишли ёки тегишли эмаслиги ўрганиб чиқишига қаратилган
умумий фаолияти сифатида баҳолайди.
Муаллифнинг мазкур фикрлари билан келишиш мумкин. Дарҳақиқат, ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш давомида ҳодиса жойни тўлиқ ўрганиш
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
50
натижасида тегишли ашёлар топилади ҳамда олинган ашёларнинг содир этилган
жиноят ишига алоқаси мавжуд ёки мавжуд эмаслик масаласи ҳал ҳам этилади.
Шунингдек, муаллиф ушбу тушунчада ваколатли мансабдор шахсларни
кўрсатганлик ҳолатини алоҳида эътироф этиш жоиз. Бироқ, ушбу мансабдор
шахслар қаторида терговга қадар текширув органи мансабдор шахсининг мавжуд
эмаслик ҳолати мунозарали ҳисобланади. Чунки Жиноят
-
процессуал кодексининг
137-, 239-
моддаларига мувофиқ терговга қадар текширув босқичида ҳам ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракатини ўтказиш мумкин.
Юқоридагиларга асосланган ҳолда, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан
кечириш бу иш бўйича ҳодиса содир бўлган жойнинг ҳолатини аниқлаш, қайд
этиш ва ўрганиш, ҳодиса жойида жиноят содир этилганлиги ёки унинг излари
борлиги ҳақида маълумотларни аниқлашга қаратилган кўздан кечириш тергов
ҳаракатининг алоҳида туридир.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати бўйича
берилган берилган фикрлардан келиб чиқиб, ушбу тергов ҳаракатининг энг
асосий хусусиятларига тўхталиб ўтамиз.
Биринчидан,
ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш кечиктириб
бўлмайдиган тергов ҳаракати ҳисобланди. Чунки жиноят ҳақида хабар келиб
тушганидан сўнг ҳодиса жойи тезда кўздан кечирилмаса, яъни кўздан кечиришни
кечиктириш жиноий ҳодиса содир этилган ҳолат ва вазиятнинг ўзгариб кетишига
олиб келиши мумкин. Бу эса, жиноят ҳақида хабар бўйича жиноят излари ҳамда иш
учун аҳамиятли бўлган бошқа маълумотларнинг йўқ бўлиши ёки яроқсиз ҳолатга
келишига сабаб бўлади.
М.Р.
Чўтбаев, Ш.Ш.
Суюнов ва Ф.У.
Одилжоновлар ҳодиса содир бўлган жойни
кўздан кечиришни кечиктириб бўлмайдиган муҳим тергов ҳаракати
ҳисобланишини, маълумотлар тезда қайд этилмаса жиноят излари йўқолишини
(табиий равишда бузилиши ёки атайлаб йўқ қилиниши) мумкинлигини қайд
этишган [17, C. 227; 60
-62].
Ҳақиқатдан
ҳам қилмиш содир этилганидан сўнг ҳодиса жой тезда кўздан
кечирилмаса жиноят излари яроқсиз ҳолга келиши ҳамда жиноятларни
“иссиқ
изидан” очиш имконияти қўлдан чиқиши мумкин.
Айрим муаллифлар тўғри қайд этганидек, ҳодиса жойига чиқишни
кечиктириш жиноий ишдан манфаатдор бўлган шахслар томонидан ашёвий
далилларнинг йўқотилиши ёки воқеа ҳолатининг ўзгартирилиб юборилишига
олиб келиши, об
-
ҳаво ёмғир, қор ва бошқалар таъсирида баъзи излар йўқ бўлиб
кетиши мумкин [18, C. 94
-96].
Ҳодиса
жойини кўздан кечиришни кечиктирмасдан, ўз вақтида амалга
ошириш керак. Терговчи жиноий ҳодиса содир этилганлиги тўғрисида хабар
олгандан кейин дарҳол ҳодиса жойига етиб бориши лозим. Баъзи жиноятлар
бўйича ҳодиса жойидаги ҳолат узоқ муддатга сақланиб турмайди. Мисол учун,
автотранспорт ҳодисаси, бахтсиз ҳодисалар бўйича маълумотларнинг йўқолиши
ёки яроқсиз ҳолатга келиши юқори ҳисобланади.
Кўздан кечиришнинг ўз вақтида ва тўлиқ ўтказилиши ҳодиса жойи
ҳолатини
тўлиқ текшириш ва бирорта ҳам ашёвий далилнинг назардан четда
қолдирмасликни таъминлайди [19, C. 102].
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
51
Шунга кўра, терговга қадар текширув органи мансабдор шахси,
суриштирувчи, терговчи қилмиш содир этилганлиги тўғрисида хабар олиши
билан ҳар қандай вақт ва шароитларда зудлик билан ўша жойга етиб бориши
ҳамда кўздан кечиришни бошлаши талаб этилади.
Бундан ташқари, Жиноят
-
процессуал кодексининг 88
-
моддасига мувофиқ
тунги вақтда (кечки соат 22
:
00 дан эрталаб соат 6
-
00 гача) тергов ҳаракатларини
олиб бориш исбот қилишда тақиқланган ҳолат ҳисобланади ҳамда ушбу вақт
оралиғида тергов ҳаракатлари ўтказиш мумкин эмас [20].
Бироқ, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш кечиктириб
бўлмайдиган тергов ҳаракати бўлганлиги учун ҳам жиноят излари йўқолиб
кетишига йўл қўймаслик мақсадида тунги вақтда ҳам ўтказилиши мумкин.
Иккинчидан,
ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш учун иккита асос
талаб этилади: а)
ҳодиса
содир бўлган жойда айнан жиноят содир этилганлиги;
б)
ҳодиса
содир бўлган жойда жиноят излари борлиги ҳақида
маълумотларнинг
мавжуд бўлиши. Мазкур ҳолатлар Жиноят
-
процессуал кодекси 137
-
моддасининг
биринчи қисмида ҳам белгилаб қўйилган.
Д.
Миразов, Ш.
Файзиев ва М.
Чўтбаевларнинг ҳодиса содир бўлган жойни
кўздан кечириш асослари бўйича фикрлари жиноят
-
процессуал қонунчилиги
билан бир хил тарзда баён
этилган бўлиб, улар ҳам жиноятнинг айнан шу жойда
содир этилганлиги ҳамда жиноят изларига асосий эътиборни қаратишган [21, C.
184; 162; 227]. Шунингдек, Д.Миразов, Н.М.Қўшаев ва Ш.Ф.Файзиевлар жиноят
изларининг мавжуд эканлигидан далолат берувчи маълумотлар жиноят ҳақидаги
ариза ва хабарларда, тушунтириш хатларида, сўроқда берилган кўрсатувларда акс
этиши мумкинлигини ҳам қайд этишган [22, C. 102
-104].
Мазкур муаллифларнинг фикрлари билан тўлиқ келишиш мумкин. Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш учун, албатта, жиноят ҳақида ариза, хабар ва
бошқа маълумотлар бўлиши талаб этилади. Шунингдек, ҳодиса содир бўлган
жойда жиноят содир этилганлиги ёки жиноят излари, ашёвий далиллар мавжуд
эканлиги тўғрисида маълумотлар ҳам бўлиши лозим.
Учинчидан,
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш ишни судга қадар
юритишнинг исталган босқичида (терговга қадар текширув ва жиноят ишини
тергов қилиш) амалга оширилиши мумкин. Хусусан, мазкур тергов ҳаракати
жиноят иши қўзғатилишидан олдин ҳам, иш қўзғатилишидан кейин ҳам амалга
ошириладиган тергов ҳаракатига киради.
Жиноят
-
процессуал кодекси 137
-
моддасининг иккинчи қисмида ҳодиса
содир бўлган жой кўздан кечириш кечиктириб бўлмайдиган ҳолларда жиноят иши
қўзғатилишидан олдин ҳам амалга оширилиши белгиланган.
Кечиктириб бўлмайдиган ҳолларда кўздан кечириш жиноят иши
қўзғатилишидан
олдин ҳам амалга оширилиши мумкин ҳисобланади.
Кечиктириб бўлмайдиган ҳолатлар деганда, далилларни топиш ва
мустаҳкамлаш
ҳаракатларининг
кечиктирилиши
далилларни
йўқолиши,
бузилиши, ўзгариши, шикастланишига олиб келиши мумкин бўлган ҳолатлар
тушунилади
[23, C. 99].
Д.
Миразов ҳам ҳодиса бўлган жойни кўздан кечириш жиноят иши
қўзғатилгунига қадар ўтказилиши мумкин бўлган тергов ҳаракатлари тоифасига
киришини қайд этиб ўтган бўлса [24, C. 184]. М.
Чўтбаев фикрига кўра ҳам
кечиктириб бўлмайдиган ҳолларда ҳодиса содир бўлган жой жиноят иши
қўзғатилишидан олдин ҳам кўздан кечирилиши мумкин. Жиноят иши
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
52
қўзғатилишидан
олдин кўздан кечириш фақатгина суриштирувчи ва терговчи
томонидан амалга оширилиши мумкин, суд бундай кўздан кечиришни амалга
ошира олмайди. Бу судлар томонидан жиноят ишини қўзғатиш фаолияти амалга
оширилмаслиги билан изоҳланади [25, C. 228].
Жиноят
-
процессуал кодексининг 137
-
моддасида белгиланган норма
талабларидан келиб чиқиб, Д.Миразов ва М.Чўтбаевнинг мазкур фикрлари билан
тўлиқ келишиш мумкин. Чунки жиноятга оид аризалар, хабарлар ва бошқа
маълумотларни кўриб чиқиш тартибини белгиловчи нормаларда ҳам ҳодиса содир
бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати жиноят иши қўзғатилишидан
олдин ҳам ўтказилишини белгилайди.
Хусусан, Жиноят
-
процессуал кодексининг 329
-
моддасига мувофиқ терговга
қадар
текширув босқичида жиноят иши қўзғатилишидан олдин кўздан кечириш
турларидан фақатгина ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш орқали тергов
ҳаракатини ўтказиш мумкин.
Мазкур нормадан кўриш мумкинки, жиноят ишини қўзғатишдан олдин
фақат ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш мумкин ҳисобланади. Амалда
эса кўздан кечиришнинг бошқа турларидан ҳам фойдаланишади. Қонунчиликда
эса ушбу тартибга йўл қўйилмайди.
Фикримизча, ЖПКнинг “Жиноятга оид аризалар, хабарлар ва бошқа
маълумотларни кўриб чиқиш тартиби” деб номланувчи 329
-
моддаси иккинчи
қисмидаги
“ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш”
жумласини
“кўздан
кечириш”
жумласига алмаштириш мақсадга мувофиқ.
тўртинчидан
, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш вақтида
далилларни қайд этишда ёрдамчи усуллардан фойдаланилади. Хусусан, Жиноят
-
процессуал кодекси 91
-
моддасининг тўртинчи қисмига мувофиқ ўта оғир
жиноятлар бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати
видеоёзув орқали қайд этилиши шарт ҳисобланади.
Бошқа тоифадаги жиноятлар бўйича ҳам ушбу тергов ҳаракатини видеоёзув
орқали қайд этиш мумкин. Ушбу тергов ҳаракатини видеоёзувга қайд этишда ҳеч
қандай чекловлар белгиланмаган.
Айрим муаллифлар ҳам ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш
жараёнини видеоёзувда қайд этиш мумкинлигини, ўта оғир жиноят содир этилган
ҳолатларда ушбу талабнинг мажбурий эканлигини таъкидлашган [26, C. 1
-5; 184;
172-177].
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш видеоёзув орқали қайд этилса,
ёзиб олиш жараёни тўлиқ бўлиши керак. Чунки қайд этилган видеоёзув ҳодиса
содир бўлган жойни текширишда қўшимча имконият яратиши лозим. Хусусан,
видеоёзувда кўздан кечириладиган объект жойлашган ҳудудга кириш жойи,
кириш қисми ва жойнинг кейинги қисмларида мавжуд бўлган нарсалар, улардаги
излар, текширилаётган жойдаги жиҳозлар, уларнинг жойлашуви, иш учун
аҳамиятли бўлиши мумкин бўлган нарсалар ва излар махсус техник имкониятлар
ёрдамида қайд этилиши зарур.
Бешинчидан,
ушбу тергов ҳаракатининг бир вақтнинг ўзида бир нечта
суриштирувчи ёки терговчилар томонидан амалга ошириш мумкинлиги. Катта
майдонларни ва биноларни кўздан кечириш бир неча суриштирувчи ёки терговчи
томонидан амалга оширилиши мумкин [27].
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати объекти катта
майдонлар ва бинолар бўлган ҳолларда кўздан кечириш бир неча суриштирувчи
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
53
ёки терговчи томонидан ҳар бири камида икки нафар холис иштирокида кўздан
кечириши лозим [28, C. 228]. М.
Чўтбаевнинг мазкур фикрлари жиноят
-
процессуал
қонунчилик нормалари талабларидан келиб чиқиб баён этилганлигини
кўришимиз мумкин.
Шу сабабли ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришни амалга
ошираётган ҳар бир суриштирувчи ёки терговчининг ҳар бирида камида икки
нафар холис бўлиши ҳамда кўздан кечириш уларнинг иштирокида амалга
оширилиши лозим. Жиноят
-
процессуал кодексининг 352
-
моддаси бўйича ҳам
кўздан кечириш, шу жумладан ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш камида
икки нафар холис
иштирокида амалга оширилади.
Агарда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан бир неча суриштирувчи, терговчи
ёки терговчи ва у раҳбарлик қилаётган суриштирувчилар бир пайтнинг ўзида
турли хоналарда ёки бир
-
биридан анча узоқ жойларда ўтказаётган бўлсалар, ҳар
бир терговчи ва суриштирувчи ҳузурида доимо камида икки нафар холис иштирок
этиши лозим [29].
Бундай ҳолатларда ҳодиса жойи турли секторларга бўлиб чиқилади ҳамда
тегишли тартибда кўздан кечирилади. Расмийлаштирилган барча ҳодиса содир
бўлган жойни кўздан кечириш баённомалари тақсимотдан келиб чиққан ҳолда
кетма
-
кетликда умумлаштирилади.
Олтинчидан,
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш натижасида
аниқланган нарсалар, ҳужжатлар ва изларни олишнинг алоҳида тартиби
белгиланган. Ҳодиса содир бўлган жойдан олинган нарсалар, ҳужжатлар ва излар
холислар иштирокида ўралади ва муҳрланади. Шунингдек, ҳажми катта бўлган
нарсалар олинмайди ва муҳрланмайди, бироқ, терговга қадар текширув органи
мансабдор шахси, суриштирувчи ёки терговчи ушбу нарсаларни сақлаш
чораларини кўриши лозим.
Айрим муаллифлар ҳам ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришда
аниқланган ва иш учун аҳамиятли бўлган нарсани, ҳужжатларни ва изларни олиб,
уларни ўраш ва муҳрлашни, олиш имкони бўлмаган катта ҳажмдаги нарсаларни
сақлаш чоралари кўрилишини таъкидлайди [30, C. 228; 185].
Кўриб турганимиздек, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш бир
мунча мураккаб хусусиятга эга, чунки бир вақтнинг ўзида жойни кўздан кечириш
билан бирга нарсалар ва изларнинг жойлашуви ва бошқа ҳолатларга қараб, ушбу
жойда кўздан кечириш бошлангунга қадар бўлиб ўтган воқеалар қандай
бошланганлиги, қай йўсинда ривожланганлиги, ҳодиса юз берганидан кейин
қандай ҳаракатлар содир бўлганлиги ҳақида тасаввур қилиб кўриш, тусмоллар
тузиш ва уларни хаёлан текшириш керак. Шу билан бирга, кўздан кечириш
жараёнида бошқа манбаларда олинган маълумотлар билан ҳодиса содир бўлган
жойдан олинган маълумотларни таққослаш ҳам талаб этилади. Кўздан кечириш
жараёни ва натижалари мантиқий изчилликда ва тушунарли тарзда баённомада
қайд этилиши керак.
Юқоридаги таҳлил натижаларидан келиб чиқиб, қуйидаги хулосаларга
келиш мумкин:
1.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш кўздан кечириш тергов
ҳаракатининг алоҳида тури ҳисобланади.
2.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечиришда олимлар ўртасида турли
қарашлар мавжудлигидан келиб чиқиб, ҳодиса жойига нисбатан қуйидаги
муаллифлик таърифи берилди:
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
54
Ҳодиса
жойи –
бу ҳудуд, сув майдони, ер майдони, сув юзаси, сув ости муҳити,
ер ости табиий тузилиши ёки сунъий иншоот, унинг ичида ноқонуний ҳаракат
(ҳаракатсизлик) ёки унинг зарарли оқибатлари содир бўлган ёхуд тергов
қилинаётган ҳодисага алоқадор бўлган излар мавжуд бўлган жой.
3.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш деганда, иш бўйича ҳодиса
содир бўлган жойнинг ҳолатини аниқлаш, қайд этиш ва ўрганиш, ҳодиса жойида
жиноят содир этилганлиги ёки унинг излари борлиги ҳақида маълумотларни
аниқлашга қаратилган кўздан кечириш тергов ҳаракатининг алоҳида туридир.
4.
Ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракатининг
қуйидаги асосий хусусиятларга эга эканлиги асослантирилди:
а)
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш кечиктириб бўлмайдиган
тергов ҳаракати эканлиги;
б)
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш учун аниқ асосларнинг талаб
этилиши;
д)
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш ишни судга қадар
юритишнинг исталган босқичида (терговга қадар текширув ва жиноят ишини
тергов қилиш) амалга оширилиши мумкинлиги;
е)
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш вақтида далилларни қайд
этишда ёрдамчи усуллардан фойдаланилиши, видеоёзувда қайд этилиши шарт
бўлган ҳолатларнинг мавжудлиги;
ф)
ушбу тергов ҳаракатини бир вақтнинг ўзида бир нечта суриштирувчи ёки
терговчилар томонидан амалга ошириш мумкинлиги;
г)
ҳодиса
содир бўлган жойни кўздан кечириш натижасида аниқланган
нарсалар, ҳужжатлар ва изларни
олишнинг алоҳида тартиби белгиланганлиги.
5.
Терговга қадар текширув босқичида далилларни тўплаш ва қайд этиш
сифати ва самарадорлигини янада ошириш мақсадида Жиноят
-
процессуал
кодекси 329
-
моддасининг иккинчи қисмидаги “ҳодиса содир бўлган жойни кўздан
кечириш” жумласини “кўздан кечириш” жумласига алмаштириш мақсадга
мувофиқ.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Абдуллаев Р.К. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришнинг
криминалистик таъминотини такомиллаштиш. Юридик фанлар бўйича фалсафа
доктори
(PhD) диссертация автореферати. Тошкент –
2023.
–
5-
бет.
2.
http://www.kalinovsky-k.narod.ru/p/krat_kurs/11-
1.htmhttp://www.kalinovsky-k.narod.ru/p/krat_kurs/11-1.htm.
3.
Ҳодиса
содир
бўлган
жойни
кўздан
кечириш:
Ўқув
-
амалий
қўлланма/Генералмайор Ш.Т.Икрамов умумий таҳририда. –
Т.:Ўзбекитон
Республикаси ИИВ Академияси, 2014. –
79 б. Шарафутдинов А.О. Кўздан кечириш
тергов ҳаракатини ўтказиш ва расмийлаштириш тартиби: Ўқув қўлланма.
Тошкент 2013. 19
-
бет. Байназов Ж.Ш. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш
тергов ҳаракатининг ўзига хос хусусиятлари //Science promotion. –
2023.
–
т. 4. –
№.
1.
–
С. 209
-215.
4.
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят
-
процессуал кодекси // Ўзбекистон
Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й., 12
-
сон, 269
-
модда.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
55
5.
Рассейкин Д.П.
Осмотр места происшествия и трупа при расследовании
убийств. Саратов, 1967. С. 69. Аналогичная точка зрения встречается в работах и
других исследователей (см.: Тактика следственных действий. Саратов, 2000. С. 28;
Водяницкий В.П.
К вопросу о понятии места происшествия // Вопросы
криминалистики и судебной экспертизы. Саратов, 1976. Вып. 1. С. 47).
6.
Дулов А.В., Нестеренко П.Д.
Тактика следственных действий. Минск, 1971. С. 109.
7.
А.Н. Васильева.Осмотр места происшествия. М., 1960. С. 7; Криминалистика
/ Под ред. М., 1971. С. 289;
Хаметов Р.Б.
О плюральном характере места
происшествия // Вестн. Сарат. гос. академии права. 2000. № 3 (22). С. 32
-33.
8.
Белкин Р.С., Лифшиц Е.М.
Тактика следственных действий. М., 1997. С. 52.
9.
Иванов Л.А.
Следственный осмотр при расследовании транспортных
происшествий. Саратов, 1993. с. 7.
10.
Колмаков В. П. Следственный осмотр. Юридическая литература. –
1969.
–
С. 30.
11.
Степанов В.В.
О понятии места происшествия // Теория и практика
криминалистики и судебной экспертизы. Саратов, 2004. Вып. 12.
12.
Юридический энциклопедический словарь. М., 1987. С. 281.
13.
Фролов В. В., Курбанов М. В. Актуальные проблемы осмотра места
происшествия //Аллея науки. –
2018.
–
Т. 1. –
№. 4. –
С. 682
-685.
14.
Далинин А.В., Аристов С.В. Понятие осмотра места происшествия как
разновидности следственного осмотра // Социология и право. 2019. №4 (46). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-osmotra-mesta-proisshestviya-kak-
raznovidnosti-sledstvennogo-
osmotra (дата обращения: 12.03.2024).
15.
Курбатова С.М., Шкодина Т.К. Производство “следственного осмотра”:
некоторые процессуальныеи правоприменительные аспекты // Социально
-
экономический и гуманитарный журнал Красноярского ГАУ. 2021. №3 (21). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/proizvodstvo-sledstvennogo-osmotra-nekotorye-
protsessualnyei-pravoprimenitelnye-
aspekty (дата обращения: 12.03.2024).
Дачаев З.
Б., Гаджиев А. Т., Скориков Д. Г. Осмотр места происшествия //Фундаментальные и
прикладные исследования в современном мире. –
2017.
–
№. 18
-3.
–
С. 94
-
96. Гульянц
А. Г. Основные направления повышения эффективности осмотра места
происшествия //Дисс.... канд. юрид. наук. М. –
2005. Чернышев М. А. Осмотр места
происшествия как базовая тактическая операция //Дисс.... канд. юрид. наук. Курск. –
2008. Белкин А.Р.
Теория доказывания. М., 1999. С. 354.
16.
Белкин А.Р.
Теория доказывания. М., 1999. С. 354. Духно Н.А. Осмотр места
происшествия // Вестник Академии права и управления. 2018. №1 (50). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/osmotr-mesta-
proisshestviya
(дата
обращения:
12.03.2024). Бульбачева А.А. Актуальные проблемы осмотра места происшествия
// Труды Академии управления МВД России. 2015. №2 (34). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnye-problemy-osmotra-mesta-proisshestviya
(дата обращения: 12.03.2024).
17.
Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism. Darslik. // Mualliflar jamoasi. /
yu.f.d., dots. G.Z.To‘laganova va yu.f.n., dots. S.M.Raxmonovalarning umumiy tahriri ostida
–
Toshkent: TDYU nashriyoti, 2017.
–
227-bet.
Суюнов Ш., Одилжонов Ф. Ҳодиса содир
бўлган жойни кўздан кечириш тергов
харакатининг жиноят содир этган
шахсларни аниқлаш хамда уларнинг айбини исботлашдаги ахамияти //Педагогика
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
56
и психология в современном мире: теоретические и практические исследования. –
2023.
–
Т. 2. –
№. 9. –
С. 60
-62.
18.
Следы на месте происшествия. Справочник следователя./ Под ред. В.Ф.
Статкуса.
–
М.: ЭКЦ МВД России, 1991.
-
С 53. Дачаев З.Б., Гаджиев А.Т., Скориков Д.Г.
Осмотр места происшествия //Фундаментальные и прикладные исследования в
современном мире. –
2017.
–
№. 18
-3.
–
С. 94
-96.
19.
Осмотр трупа со следами насилия (криминалистическая тактика). Учеб.
пособие. Домодедово, 1999.
-
С 102.
20.
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят
-
процессуал кодексининг 88
-
моддаси // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й.,
12-
сон, 269
-
модда.
21.
Jinoyat-protsessual huquq: Darslik / Yuridik fanlar doktori, professor M. A.
Rajabova tahriri ostida (To‘ldirilgan va qayta ishlangan uchinchi nashri). –
T.: O‘zbekiston
Respublikasi IIV Akademiyasi, 2021.
–
184-bet. Jinoyat-protsessual huquqi [Matn]: darslik.
–
Toshkent: Complex Print, 2020.
–
162-bet. Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism.
Darslik. // Mualliflar jamoasi. / yu.f.d., dots. G.Z.To‘laganova va yu.f.n., dots.
S.M.Raxmonovalarning umumiy tahriri ostida
–
Toshkent: TDYU nashriyoti, 2017.
–
227-bet.
22.
Қўшаев
Н
.
М
.
Файзиев
Ш
.
Ф
.
Жиноят
процессида
ўтказиладиган
тергов
ҳарактлари
.
Ўқув
қўлланма
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
З
.
Ф
.
Иноғомжонованинг
таҳрири
остида
.
–
ТДЮУ
нашриёти
2007.102-104
б
.
23.
Балакшин В.С., Григорьев А.И. Неотложные следственные дейсвия:
понятие и перспективы правового регулирования.
Российский юридический
журнал. №6. 2017 г. 99 с.
24.
Jinoyat-protsessual huquq: Darslik / Yuridik fanlar doktori, professor M. A.
Rajabova tahriri ostida (To‘ldirilgan va qayta ishlangan uchinchi nashri). –
T.:
O‘zbekiston
Respublikasi IIV Akademiyasi, 2021.
–
184-bet.
25.
Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism. Darslik. // Mualliflar jamoasi. /
yu.f.d., dots. G.Z.To‘laganova va yu.f.n., dots. S.M.Raxmonovalarning umumiy tahriri ostida
–
Toshkent: TDYU nashriyoti, 2017.
–
228-
бет
.
26.
Pulatov B. The procedure for using the results of operational investigative
activities as evidence // ProAcademy.
–
2018.
–
Т
. 1.
–
№. 3. –
С
. 1-5. Jinoyat-protsessual
huquq: Darslik / Yuridik fanlar doktori, professor M. A. Rajabova tahriri ostida
(To‘ldirilgan va qayta ishlangan uchinchi nashri). –
T.: O‘zbekiston Respublikasi
IIV Akademiyasi, 2021.
–
184-bet.
Муминов М., Жўрабоева Р. Тергов ҳаракатларини
видеоконференцалоқа режимида ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари
//Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. –
2022.
–
Т. 2. –
№. 12 Special Issue. –
С. 172
-177.
27.
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят
-
процессуал кодекси // Ўзбекистон
Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й., 12
-
сон, 269
-
модда.
28.
Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism. Darslik. // Mualliflar jamoasi. /
yu.f.d., dots. G.Z.To‘laganova va yu.f.n., dots. S.M.Raxmonovalarning umumiy tahriri ostida
–
Toshkent: TDYU nashriyoti, 2017.
–
228-
бет
.
29.
Ўзбекистон Республикаси Жиноят
-
процессуал кодексининг 352
-
моддаси
// Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1995 й., 12
-
сон,
269-
модда.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
1 (2025) / ISSN 2181-1415
57
30.
Jinoyat-protsessual huquqi. Umumiy qism. Darslik. // Mualliflar jamoasi. / yu.f.d.,
dots. G.Z.To‘laganova va yu.f.n., dots. S.M.Raxmonovalarning umumiy tahriri ostida –
Toshkent:
TDYU nashriyoti, 2017.
–
228-
бет
. Jinoyat-protsessual huquq: Darslik / Yuridik fanlar doktori,
professor M. A. Rajabova tahriri ostida (To‘ldirilgan va qayta ishlangan uchinchi nashri). –
T.:
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2021. –
185-bet.
