ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
4.
Единые
правила
рассмотрения
споров
о
домен
-
ных
именах
: http://www.icann.org/en/dndr/udrp/uniform -
rules.htm .
5. UDRP Supplemental Rules of the Czech Arbitration
Court
Arbitration
Center
for
Internet
Dis-
putes:http://www.adr.eu/arbitration_platform/udrp_supple
mental_rules.php ,Annex A.
6.
Бабкин
С
.
А
.
Интеллектуальная
собственность
в
глобальной
компьютерной
сети
«
Интернет
»:
проблемы
гражданско
-
правового
регулирования
в
России
и
США
(
сравнительно
-
правовой
анализ
):
автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
,
М
., 2005,
с
. 30.
7.
Отчет
ВОИС
«The Uniform Domain Name Dispute
Resolution
Policy
and
WIPO»
http://www.wipo.int/export/sites/www/amc/en/docs/wipoint
audrp.pdf
8.
Список
судебных
решений
—
http://www.wipo.int/amc/en/domains/challenged .
М
.
Юсупов
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
МАГИСТРАЛ
ҚУВУР
ТРАНСПОРТИ
ТУШУНЧАСИ
,
УНИНГ
ТРАНСПОРТ
ТИЗИМИДА
ТУТГАН
ЎРНИ
ВА
АФЗАЛЛИКЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
магистрал
қувур
тушунчаси
,
унинг
турлари
,
бошқа
транспорт
турларидан
афзалликлари
ёритиб
берилган
.
Шунингдек
,
мақолада
магистрал
қувур
транспортининг
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
тушунчаси
ва
тавсифи
берилган
.
Калит
сўзлар
:
транспорт
,
магистрал
қувур
,
халқаро
маҳсулот
ташиш
,
халқаро
транспорт
ҳуқуқи
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассмотрены
понятие
магистрального
трубопровода
,
его
виды
и
преимущество
в
отношении
других
транспортов
.
Также
в
статье
дано
понятие
магистралного
трубопроводного
транспорта
в
международном
частном
праве
.
Ключевые
слова
:
транспорт
,
магистральный
трубопровод
,
международная
транспортировка
товаров
,
международное
транспортное
право
.
Annotation:
in this article, we consider the concept of
the main pipeline, its types and advantages than other
transports. Also in the article is given the concept of
pipeline transport in international private law.
Key words:
transport, main pipeline, international
transportation of goods, international transport law.
Қувур
транспорти
транспорт
турларининг
бири
сифатида
,
узоқ
масофадаги
жойларга
нефть
,
газ
,
нефть
маҳсулотлари
ҳамда
бошқа
химик
маҳсулотларни
(
аммиак
ва
б
.),
сув
ва
буғларни
етказиб
бериш
учун
фойдаланилади
.
Алоҳида
ҳолларда
,
майдаланган
ва
сув
оқими
билан
транспортировка
қилинадиган
(
пульпо
қувурлар
ва
бошқалар
)
қаттиқ
моддаларни
(
кўмир
)
транспортировка
қилишда
ҳам
фойдаланилади
.
Ҳозирги
кунда
қувур
транспортини
алоҳида
бўлган
икки
турга
ажратиш
мумкин
:
ички
ва
магистрал
транспортга
[1, 154-
бет
].
Бундай
ажратиш
ўзининг
ривожланган
магистрал
газ
ва
нефть
қувур
тизимига
эга
давлатларга
,
яъни
Россия
,
Европа
давлатлари
ва
АҚШга
хос
.
Биринчи
–
ички
қувур
транспорти
тизими
,
ўзида
иқтисодий
объект
ичида
транспорт
ишлаб
чиқариш
учун
мўлжалланган
комплекс
қувур
ва
унинг
ишлашини
таъминловчи
жиҳозларни
акс
эттиради
.
Иккинчи
–
магистрал
қувур
транспорти
тизими
,
катта
ҳажмли
ва
узоқ
масофага
транспорт
операцияларини
амалга
оширувчи
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
тартибга
солинадиган
мустақил
йирик
ҳажмли
объект
ҳисобланади
.
У
техник
,
ташкилий
ва
марказий
бошқариладиган
магистрал
қувур
ва
унга
тегишли
объектлардан
иборат
.
Магистрал
қувурлар
бу
–
транспортировка
қилишни
таъминловчи
ер
ости
,
ер
усти
ва
сув
ости
қувурларидан
,
маҳсулот
сақловчи
омборлардан
ва
бошқа
техник
объектлардан
иборат
иншоотлардир
.
Магистрал
қувур
транспортининг
энг
муҳим
қисми
бўлиб
,
нефть
ва
газнинг
магистрал
транспорт
тизими
ҳисобланади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
Дастлаб
бутун
дунёда
нефть
ва
газ
қувурлар
нефть
ва
газни
бир
жойдан
иккинчи
жойга
транспортировка
қилиш
учун
мўлжалланган
маҳаллий
объектлар
сифатида
қурилган
.
Кейинчалик
,
иқтисодий
интеграция
натижасида
алоҳида
магистрал
қувурлар
ягона
тизимга
бирлашиб
борган
.
Халқаро
-
ҳуқуқий
доктринада
қувур
транспорти
тушунчаси
мавжуд
эмас
.
Халқаро
транспорт
ҳуқуқига
бағишланган
турли
ишларда
эса
,
мазкур
транспорт
турининг
фақат
умумий
масалалари
кўриб
чиқилган
.
Қувур
транспортининг
асосий
турлари
хусусиятлари
Европа
Иқтисодий
Кенгашининг
Транспорт
бўйича
қўмитасининг
ҳисоботида
ўз
аксини
топган
.
Европада
транспортнинг
асосий
турларини
таҳлил
қиладиган
Қўмита
,
қувур
транспортига
тегишли
қатор
тушунчаларни
очиб
берган
ҳужжат
ишлаб
чиққан
;
ушбу
транспорт
устидан
статистик
кузатув
ташкил
этиш
ва
олинган
маълумотларни
нашр
этиш
тартиби
ёритилган
;
магистрал
қувурларнинг
асосий
фаолиятини
тавсифлаб
берувчи
кўрсаткичлар
қайд
этилган
;
магистрал
қувур
транспорти
ҳақида
статистик
маълумотлар
келтирилган
[2].
Ҳисоботнинг
1-
моддасида
магистрал
қувур
транспортининг
Европа
транспорт
тизимида
муҳим
рол
ўйнаши
кўрсатиб
ўтилган
.
У
умумий
фойдаланадиган
барча
транспорт
турлари
ичида
юк
айланмасининг
ярмидан
кўпини
бажаради
.
Қувур
транспортининг
транспорт
соҳасида
ялпи
қўшилган
қиймати
15%
ни
ташкил
этади
. 2-
моддада
қувур
транспортининг
асосий
турларига
таъриф
берилган
:
магистрал
газ
-
қувур
–
газ
ишлаб
чиқариш
жойи
ёки
уни
тарқатиш
станцияларидан
газни
катта
ҳажмда
узоқ
масофага
етказиб
беришга
мўлжалланган
қувурлардир
;
магистрал
нефт
-
қувур
–
нефтни
ишлаб
чиқариш
ҳудудларидан
уни
қайта
ишлаб
чиқарувчи
ташкилотларга
,
нефть
базаларига
,
темир
йўлларга
,
дарё
ва
денгиз
қуйиш
нуқталарига
,
шунингдек
алоҳида
ташкилотларга
транспортировка
қилишга
мўлжалланган
қувурлардир
;
магистрал
нефть
маҳсулот
-
қувурлари
–
нефть
маҳсулотларини
ишлаб
чиқариш
ҳудудларидан
истеъмол
нуқтасигача
транспортировка
қилишга
мўлжалланган
қувурлардир
[3].
Евро
-
Осиё
иқтисодий
ҳамжамияти
(
ЕврАзЭс
)
нинг
Парламентлараро
ассамблеяси
ЕврАзЭсга
аъзо
-
давлатларнинг
транспорт
қонунчилиги
асослари
Концепция
c
ида
(5-
модда
)
қувур
транспортини
,
истеъмолчилар
томонидан
нефт
-
газ
маҳсулотларини
хавфсиз
фойдаланишини
ва
тезкорлигини
таъминлаш
мақсадида
,
нефт
,
табиий
газ
,
нефт
маҳсулотлари
,
суюқ
ва
газсимон
углеводородларни
транспортировка
қилиш
учун
мўлжалланган
тизим
сифатида
кўрсатади
[4].
Ушбу
таъриф
жуда
қисқа
бўлиб
,
энг
муҳим
тушунчаларни
,
яъни
унда
нефт
қувурларни
қуриш
ва
ундан
фойдаланиш
тушунчалари
акс
этмаган
.
МДҲнинг
“
Қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
намунавий
қонуни
[5],
қувур
транспортини
,
қувурларнинг
ер
ости
,
ер
усти
ва
сув
ости
тузилмалари
билан
бирга
маҳсулотни
,
юк
жўнатувчининг
қабул
қилиб
олиш
нуқтасидан
то
юк
қабул
қилиб
олувчи
нуқтасигача
транспортировка
қилишга
мўлжалланган
ягона
ишлаб
чиқарувчи
ва
техник
комплекс
сифатида
таърифлайди
.
“
Магистрал
қувур
транспорт
тўғрисида
”
ги
РФнинг
Федерал
қонунининг
2-
моддасига
мувофиқ
,
магистрал
қувур
транспорти
– “
давлат
стандарти
талаблари
ва
техник
шартларга
мувофиқ
тайёрланган
маҳсулотни
,
қабул
қилиб
олиш
нуқтасидан
уни
топшириш
нуқтаси
ёки
бошқа
транспортга
ёхуд
сақлаш
учун
узатиш
мақсадида
маҳсулотни
транспортировка
қилувчи
федерал
транспорт
турларидан
биридир
”.
Магистрал
қувур
транспорти
тизимининг
фаолият
юритишининг
ўзига
хос
хусусиятларини
инобатга
олган
холда
,
қонунда
магистрал
қувур
транспорти
тизимини
стандартлаштириш
масалалари
ҳам
кўрсатиб
ўтилиши
лозим
.
Масалан
,
стандартларда
магистрал
қувур
объектларидан
маҳсулотлар
йўқолиши
,
шунингдек
оқиб
ёки
сиқиб
чиқиб
кетишини
тасдиқловчи
кўрсаткичларни
аниқловчи
тегишли
назорат
-
ўлчов
ва
диагностик
ускуналарга
қўйиладиган
талаблар
кўрсатиб
ўтилиши
лозим
.
Шунингдек
,
магистрал
қувур
транспорти
ва
унинг
алоҳида
технологик
объектлари
томонидан
кўрсатиладиган
хизматларни
сертификатлаш
лозимлиги
кўрсатиб
ўтилиши
лозим
.
Масалан
,
Россия
Федерациясининг
“
Магистрал
қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
Федерал
қонунининг
8-
моддаси
магистрал
қувур
транспорти
соҳасини
стандартлаштириш
масалалари
бўйича
талаблар
деб
номланган
.
Унга
кўра
,
магистрал
қувур
транспорти
тизими
фаолияти
натижасида
одамларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
,
атроф
табиий
муҳитга
етказилиши
мумкин
бўлган
зарарларни
олдини
олиш
мақсадида
кўрсатиб
ўтилган
тизимларнинг
алоҳида
объектлари
ва
ускуналарига
Россия
Федерацияси
қонунчилигида
белгиланган
тартибда
давлат
стандартлари
ишлаб
чиқилади
.
Давлат
стандартлари
ишлаб
чиқилаётган
магистрал
қувур
транспорти
тизими
(
магистрал
қувурлар
)
объектлари
ва
ускуналари
рўйхатини
стандартлаштириш
соҳасидаги
ваколатли
федерал
ижро
ҳокимияти
органи
тасдиқлайди
[6].
Қонунда
магистрал
қувур
транспорти
ташкилотлари
фаолиятининг
аниқ
белгиланган
турларини
лицензиялаш
лозимлигини
белгилаш
лицензияланган
объектлардан
хавфсиз
фойдаланишнинг
шартларини
белгилаб
беради
.
Ушбу
фаолият
турини
лицензиялаш
зарурати
кўрсатиб
ўтилган
транспорт
тури
технологияларининг
ҳамда
унда
ташиладиган
маҳсулот
турларининг
мураккаблиги
билан
изоҳланади
.
Магистрал
қувур
транспорти
самарали
фаолият
юритишини
ва
ушбу
тизимнинг
ривожланиши
мақсадида
қонунда
ердан
фойдаланишнинг
ўзига
хос
хусусиятларини
белгилаб
ўтиш
лозим
.
Унда
магистрал
қувур
транспорти
тизими
объектларини
қуриш
ва
фойдаланиш
учун
ерларни
бериш
,
уларга
эгалик
қилиш
ва
фойдаланиш
,
бошқа
шахсга
бериш
,
олиб
қўйиш
ҳамда
ер
беришни
рад
қилиш
асосларини
кўрсатиб
ўтиш
,
ташкилотларга
топширилган
ёки
топширилаётган
ерларнинг
ҳуқуқий
мақомини
белгилаш
,
шунингдек
муҳофаза
қилинадиган
худудларда
қурилиш
ишларини
амалга
оширишга
ва
кўрсатиб
ўтилган
ҳудуд
ерларидан
фойдаланишга
чекловлар
қўллаш
,
магистрал
қувур
транспорти
объектлари
ҳолатини
ўрганиб
чиқиш
ва
таъмирлаш
учун
олиб
ўтиладиган
техникаларнинг
тўсиқларсиз
ҳаракатланишини
таъминлаш
мақсадида
тегишли
(
дала
)
йўллардан
чекланган
(
сервитут
асосида
)
фойдаланишнинг
ўзига
хос
жиҳатларини
белгилаб
қўйиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Масалан
,
Туркманистон
Республикаси
“
Магистрал
қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
қонунининг
12-
моддаси
магистрал
қувурларни
қуриш
учун
ер
участкаларини
бериш
деб
номланиб
,
унга
кўра
магистрал
қувур
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
транспорти
ишлаб
чиқариш
-
технологик
объектларини
қуриш
учун
зарур
бўлган
ер
участкалари
Туркманистон
қонунчилигида
белгиланган
тартибда
доимий
фойдаланиш
учун
магистрал
қувур
транспорти
операторига
берилади
.
Кўрсатиб
ўтилган
мақсадлар
учун
берилган
ер
участкаларидан
фойдаланиш
тартиби
,
белгиланган
объектларни
эксплуатация
қилиш
даври
Туркманистон
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
белгиланади
[7].
Қонунда
магистрал
қувур
транспорти
объектларини
қуриш
, (
таъмирлаш
)
ва
қайта
таъмирлаш
учун
технологик
ускуналарни
ишлаб
чиқарувчи
ёки
етказиб
берувчи
ташкилот
ва
корхоналар
томонидан
мамлакатга
етказиб
берилган
технологик
ускуналарда
мавжуд
бўлган
яширин
камчиликлар
учун
,
шунингдек
магистрал
қувурларни
монтаж
қилиш
,
созлаш
ва
фойдаланиш
вақтида
аниқланган
етказиб
берилган
материалларга
боғлиқ
камчиликлар
учун
ушбу
ташкилотларнинг
жавобгарлик
масалаларини
белгилаб
қўйилиши
лозим
.
Ушбу
ҳолат
Туркманистон
Республикаси
“
Магистрал
қувур
транспорти
тўғрисида
”
ги
қонунининг
16-
моддасининг
8
бандида
мустаҳкамланган
.
Унга
мувофиқ
,
магисрал
қувур
объектларини
қуриш
(
қайта
таъмирлаш
),
таъмирлаш
учун
технологик
ускуналар
ва
материаллар
ишлаб
чиқарувчи
ҳамда
таъминловчи
корхона
ва
ташкилотлар
:
-
магистрал
қувурларни
монтаж
қилиш
,
созлаш
ва
эксплуатация
қилиш
пайтида
етказиб
берилган
технологик
ускуналар
ва
материалларда
аниқланган
яширин
камчиликлар
учун
кафолат
муддати
давомида
жавобгар
ҳисобланадилар
;
-
нозосликлари
бор
ва
(
ёки
)
шартнома
шартларига
мос
келмайдиган
технологик
ускуналар
ва
материаллар
етказиш
натижасида
буюртмачига
келтирилган
зарарни
қоплаши
зарур
[8].
Ишлаб
чиқариш
-
технологик
объектларига
уланган
технологик
ва
диспетчерлик
бошқармалари
ўзининг
мулкий
шаклидан
қаътий
назар
магистрал
қувурга
уланган
марказий
оператор
томонидан
бошқарилишини
қонунда
белгилаб
қўйиш
магистрал
қувур
транспортида
ташилаётган
газ
,
нефть
ва
нефть
маҳсулотларини
узлуксиз
ҳамда
ўз
вақтида
ташилишини
таъминлаб
беради
.
Магистрал
қувур
транспорти
фаолияти
жуда
ҳам
хавфли
фаолият
турларидан
бири
ҳисобланади
.
Қонунда
магистрал
қувур
транспорти
объектлари
хавфсизлигини
таъминлаш
бўйича
,
шунингдек
юзага
келиши
мумкин
бўлган
аварияларнинг
кенгайиб
кетмаслиги
ва
уларни
бартараф
этиш
ҳаракатларига
ушбу
объектларнинг
тайёргарлик
даражасига
нисбатан
алоҳида
талаблар
белгилаб
қўйилиши
лозим
.
Мазкур
транспорт
соҳасини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
ўзига
хос
жиҳати
шундаки
,
қувур
транспорти
объектларини
лойиҳалаш
,
қуриш
,
эксплуатация
қилиш
ва
йўқ
қилишда
юзага
келадиган
ҳуқуқий
муносабатларнинг
бир
қисми
давлатнинг
ички
қонунчилик
нормалари
билан
тартибга
солинса
,
яна
бир
қисми
халқаро
ҳуқуқ
билан
тартибга
солинади
.
Булар
қувурлардан
фойдаланишни
тартибга
солувчи
,
транзит
қилиш
масалалари
,
экологик
,
инвестицион
,
солиқ
соҳасидаги
,
қурилиш
,
маҳсулот
етказиб
бериш
,
лойиҳаларни
бажариш
ва
тадқиқот
ишлари
тўғрисидаги
шартнома
ҳамда
бошқа
турдаги
халқаро
келишувлардир
.
Умуман
олганда
,
бир
нечта
давлат
ҳудудидан
ва
турли
географик
майдонлардан
ўтувчи
қувур
транспорти
тушунчасини
таҳлил
қилиш
ва
кўриб
чиқишда
халқаро
ҳуқуқни
ва
миллий
қонунчиликни
(
ер
,
маъмурий
,
экологик
,
инвестицион
,
бож
билан
боғлиқ
бўлган
)
инобатга
олиш
жоиз
.
Қувур
транспорти
соҳасидаги
ҳуқуқий
муносабатларнинг
аксарият
қисми
кўпчилик
мамлакатларда
ҳали
ҳам
тартибга
солинмаган
.
Биринчи
навбатда
бу
–
нефть
,
газ
,
нефт
маҳсулотларини
траспортировка
қилишнинг
шартномавий
муносабатлари
.
Қувур
транспорти
соҳасидаги
муносабат
объекти
бу
–
қувур
траснпорти
тизимлари
,
магистрал
қувурлар
,
нефть
ва
газ
қувурлари
,
шунингдек
,
қувурларни
қуриш
ва
эксплуатация
қилишда
табиий
ресурслардан
фойдаланишдир
.
Қувур
транспортининг
ҳуқуқий
тартибга
солиш
предмети
бўлиб
,
лойиҳалаш
,
қуриш
,
эксплуатация
қилиш
,
транспортировка
қилиш
,
атроф
-
муҳитни
муҳофаза
қилиш
жараёнлари
билан
боғлиқ
жамоавий
муносабатлар
хизмат
қилади
.
Бугунги
кунда
нефт
,
газ
,
нефть
маҳсулотларини
етказиб
беришнинг
тўрт
хил
усулидан
фойдаланилади
:
қувур
,
темир
йўл
,
сув
ва
автомобил
.
Аксарият
давлатларда
газни
ташиш
,
қувур
орқали
амалга
оширилади
.
Нефть
эса
,
санаб
ўтилган
барча
усулларда
ташилади
.
Хусусан
,
Россияда
нефтни
ташиш
амалиётида
барча
транспорт
воситларидан
унумли
фойдаланиши
кузатилади
.
Шундай
бўлсада
,
қувурда
ташиш
95%
ни
ташкил
этади
.
Бу
эса
,
ўз
навбатида
,
қувурда
ташишнинг
афзалликларини
кўрсатади
.
Бундай
афзалликларга
қуйидагилар
киради
:
-
катта
ҳажмдаги
маҳсулотларни
қисқа
муддатда
етиб
боришининг
таъминланиши
кафолати
билан
транспортировка
қилиш
имконияти
;
-
турли
ҳажмдаги
маҳсулотларнинг
узлуксиз
,
мунтазам
етиб
бориш
имконияти
ва
бунинг
натижасида
қувур
тизимида
катта
ҳажмдаги
нефтни
сақлаб
турувчи
омборларнинг
қурилишига
ҳожат
йўқлиги
;
-
қувур
трассаси
бошқа
транспорт
трассаларидан
яқинроқ
.
Шунингдек
,
қувур
ҳар
қандай
узоқлиқдаги
масофада
жойлашган
икки
нуқталар
ўртасида
ҳам
жойлаштирилиши
мумкин
;
-
қувур
траснпортида
маҳсулотни
йўқотиш
,
бошқа
транспорт
турларидаги
йўқотишлардан
анча
кам
(
денгиздан
ташқари
);
-
транспортировка
қилиш
нархининг
энг
паст
кўрсаткичи
[9, 34-
бет
].
Қувур
транспортининг
камчилиги
сифатида
қуйидагиларни
кўрсатишимиз
мумкин
:
-
етказиб
бериш
йўналишини
ўзгартириш
имкониятининг
йўқлиги
;
-
етказиб
берилаётган
алоҳида
партиядаги
нефтнинг
алоҳида
сифатини
сақлаб
қолиш
имкониятининг
йўқлиги
.
Нефтни
транспортировка
қилишда
иккинчи
ўринни
темир
йўл
транспорти
эгаллайди
.
А
.
И
.
Перчик
унинг
авфзалликларини
қуйидагилардан
иборат
деб
ҳисоблайди
:
-
транспортировка
қилинаётган
нефт
ва
газ
конденсатининг
сифатини
сақлайди
.
Яъни
,
юқори
сифатли
нефт
ёки
конденсат
учун
юқори
нарх
шароитидаги
фойда
,
унинг
сифатини
сақлаш
учун
сарфланган
юқори
темир
йўл
тарифидан
ортиб
кетади
;
-
транспорт
оқимининг
эгилувчанлиги
.
Бу
нефт
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
бозори
иштирокчиларининг
рақобати
шароитида
темир
йўл
транспорти
йўналишни
фойдалироқ
қилади
[10,
34-
бет
].
Темир
йўл
транспортининг
камчилигига
қуйидагилар
киради
:
-
транспортировка
қилишнинг
фарқли
равишда
юқори
нархдалиги
(
тарифлар
);
-
катта
йўқотишлар
(
ташиш
,
сақлаш
,
транспортировка
қилишда
) [11, 34-
бет
].
Ҳозирги
кунда
нефтни
ички
бозорга
ҳамда
экспорт
учун
транспортировка
қилишда
темир
йўл
транспортидан
ҳам
кенг
фойдаланилади
.
Хусусан
,
Финляндия
,
Эстонония
,
Хитой
ва
Руминияда
.
Нефтни
сувда
транспортировка
қилиш
танкерлар
ва
ёқилғи
баржалари
билан
амалга
оширилади
.
Сув
транспорти
икки
турга
ажратилади
:
дарё
ва
денгиз
.
Дарё
транспортининг
камчиликлари
:
-
транспорт
тарифларининг
фарқли
равишда
юқорилиги
;
-
дарёда
ҳаракатланиш
муддатининг
чегараланганлиги
;
-
дарё
транспорти
темир
йўл
ва
қувур
трассаларига
қараганда
узунроқ
;
-
барча
дарёлар
ҳам
танкер
ва
баржлар
учун
мўлжалланмаган
.
Дарё
транспортини
,
қувур
транспорти
билан
солиштирганда
,
унинг
афзаллиги
маҳсулот
сифатини
сақлашида
кўринади
.
Темир
йўл
транспорти
билан
солиштирганда
эса
,
унинг
афзаллиги
катта
ҳажмдаги
транспорт
резервуарлари
ҳисобига
бой
бериш
фоизининг
камлигида
кўринади
.
Денгиз
транспортининг
афзалликлари
қуйидагилар
:
-
транспорт
тарифларининг
фарқли
равишда
арзонлиги
;
-
бой
беришнинг
кам
фоизлилиги
;
-
денгиз
портлари
орасидаги
ташишда
йўналишнинг
оптималлиги
.
Денгиз
транспортининг
камчиликлари
қуйидагилар
:
-
аксарият
портларда
ҳаракатланиш
даврининг
чегараланганлиги
;
-
юк
ҳажми
жўнатиш
ҳажмининг
об
-
ҳаво
шароитларига
боғлиқлиги
;
-
глобал
экологик
офатларнинг
юзага
келиш
хавфининг
юқорилиги
[12, 214-
бет
].
Нефтни
автомобилда
ташиш
деярли
учрамайди
.
Фақат
алоҳида
ҳолларда
,
яъни
фавқулодда
ҳолатлардагина
ишлатилади
.
Магистрал
қувур
транспортларида
нефть
маҳсулотларини
транспортировка
қилишни
,
нефт
ва
газ
транспортировкаси
билан
солиштиришда
унинг
ўзгача
жиҳатларини
кузатиш
мумкин
.
У
темир
йўл
,
сув
(
дарё
,
денгиз
),
шунингдек
автомобил
транспорти
билан
рақобатлашади
.
Нефть
маҳсулотларини
магистрал
қувурларда
ташишнинг
афзаллиги
шундаки
,
транспортировка
қилиш
тарифининг
фарқли
равишда
арзонлиги
.
Шунингдек
,
катта
ҳажмдаги
маҳсулот
узлуксиз
етиб
келади
ҳамда
қуйиш
ва
сақлашда
бой
бериш
фоизи
жуда
кам
.
Нефт
маҳсулотларини
магистрал
қувурларда
ташишнинг
камчилиги
,
етказиб
бериш
тезлигининг
камлигида
(
қувурда
транспортировка
қилиш
тезлиги
кунига
100
кмни
,
темир
йўлда
500-600
кмни
ташкил
этади
),
шунингдек
,
уланиш
ва
транспортировка
қилиш
жараёнида
турли
нефть
маҳсулотларининг
аралашиб
кетишида
бой
берилишида
кўринади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Шмитгофф
К
.
Экспорт
:
право
и
практика
между
-
народной
торговли
. –
М
., 1993. –
С
. 154.
2.
Отчет
комитета
по
внутреннему
транспорту
ЕЭК
. // TRANS/WP.6/2004/216 March 2004.
3.
Постановление
Межпарламентской
Ассамблеи
Евразийского
экономического
сообщества
от
16.06.03
№
4-11.
СПС
«
Консультант
Плюс
».
4.
Модельный
закон
СНГ
«
О
трубопроводном
транспорте
» //
Пост
,
от
19.04.01,
№
175 XVII
пленарно
-
го
заседания
Межпарламентской
Ассамблеи
госу
-
дарств
-
участников
.
Закон
Российской
Федерации
“
О
магистральном
трублпроводном
транспорте
”.
6. htpp://www.turkmenistan.gov.tm
Закон
Туркменистана
“
О
магистральном
трубопроводном
транспорте
”.
7.
Ситников
С
.
Л
.,
Договор
транспортировки
нефти
посредством
системы
магистральных
нефтепроводов
:
теория
и
практика
правоприменения
// “
Нефть
,
Газ
,
Право
”, - 2004,
№
4. –
С
. 34.
8.
Перчик
А
.
И
.
Трубопроводное
право
.
М
.:
Нефть
и
газ
, 2002.
С
.34.
9. John S. Lowe. Oil and Gas Law. St. Paul Minn. -
West Publishing Co, 1983. – P .214.
