44
TO‘QIMACHILIK SOHASIDA RAQOBAT SALOHIYATINI YUKSALTIRISH
Ikramova Nodira Burkhon kizi
Graduate student, Tashkent State University of Economics
https://orcid.org/0009-0002-6560-668X
https://doi.org/10.5281/zenodo.16879919
Annotatsiya
. Ushbu maqolada to‘qimachilik sohasida raqobat salohiyatini yuksaltirish
omillari tahlil qilinib, innovatsion texnologiyalarni joriy etish, mahsulot sifatini oshirish, brend
yaratish va xalqaro bozor talablariga moslashish bo‘yicha ilmiy asoslangan yondashuvlar taklif
etilgan. Milliy to‘qimachilik tarmog‘ining jahon bozoridagi raqobatbardoshligi baholanib, ilg‘or
xorijiy tajribalarni O‘zbekiston sharoitiga moslashtirish yo‘llari ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
to‘qimachilik sanoati, raqobat salohiyati, innovatsiyalar, eksport, mahsulot
sifati, brend yaratish, xalqaro bozor, marketing strategiyasi, ishlab chiqarish samaradorligi,
texnologik modernizatsiya, bozor diversifikatsiyasi, mehnat unumdorligi, sertifikatlash,
logistika, dizayn innovatsiyalari.
Аннотация.
Ushbu maqolada to‘qimachilik sohasida raqobat salohiyatini yuksaltirish
omillari tahlil qilinib, innovatsion texnologiyalarni joriy etish, mahsulot sifatini oshirish, brend
yaratish va xalqaro bozor talablariga moslashish bo‘yicha ilmiy asoslangan yondashuvlar taklif
etilgan. Milliy to‘qimachilik tarmog‘ining jahon bozoridagi raqobatbardoshligi baholanib, ilg‘or
xorijiy tajribalarni O‘zbekiston sharoitiga moslashtirish yo‘llari ishlab chiqilgan.
Ключевые слова:
текстильная промышленность, конкурентоспособность,
инновации, экспорт, качество продукции, создание бренда, международный рынок,
маркетинговая
стратегия,
эффективность
производства,
технологическая
модернизация, диверсификация рынков, производительность труда, сертификация,
логистика, инновации в дизайне.
Annotation.
This article analyzes the factors for enhancing the competitiveness of the
textile industry and proposes scientifically grounded approaches to introducing innovative
technologies, improving product quality, building brands, and adapting to international market
requirements. The competitiveness of the national textile sector in the global market is
assessed, and ways to adapt advanced foreign experience to the conditions of Uzbekistan are
developed.
Keywords:
textile industry, competitiveness, innovations, export, product quality, brand
development, international market, marketing strategy, production efficiency, technological
modernization, market diversification, labor productivity, certification, logistics, design
innovations.
Kirish
Global iqtisodiyotning keskin raqobat sharoitida har bir mamlakatning sanoat tarmoqlari
o‘z mahsulot va xizmatlari bilan xalqaro bozorda ustunlikka erishish uchun yangi
strategiyalarni izlashga majbur bo‘lmoqda. To‘qimachilik sanoati O‘zbekiston iqtisodiyotida
eksportga yo‘naltirilgan eng muhim tarmoqlardan biri bo‘lib, mamlakat yalpi ichki mahsulotiga,
ish o‘rinlari yaratishga va valyuta tushumlarini oshirishga sezilarli hissa qo‘shadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda to‘qimachilik tarmog‘ini modernizatsiya qilish, ishlab
chiqarish quvvatlarini oshirish, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar ishlab
chiqarishga o‘tish va eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish bo‘yicha izchil islohotlar amalga
oshirilmoqda. Shu bilan birga, xalqaro bozordagi raqobatning kuchayishi, iste’molchilar
45
talablarining tez o‘zgarishi va texnologik taraqqiyot tarmoq korxonalaridan doimiy
innovatsiyalarni joriy etishni talab etadi.
Raqobat salohiyatini yuksaltirish nafaqat ishlab chiqarish hajmini oshirish, balki
mahsulot sifati, dizayn yangiligi, ekologik standartlarga moslik, brend imidji va marketing
strategiyalarini takomillashtirish kabi ko‘plab omillarni qamrab oladi. Shu nuqtai nazardan,
ushbu tadqiqotning dolzarbligi to‘qimachilik sanoatida innovatsion yondashuvlar, ilg‘or
boshqaruv tizimlari va samarali bozor strategiyalari orqali milliy korxonalar
raqobatbardoshligini oshirish zarurati bilan belgilanadi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
To‘qimachilik sanoati raqobat salohiyatini oshirish masalalari xalqaro va milliy miqyosda
ko‘plab ilmiy izlanishlarga asos bo‘lib kelmoqda. Ilmiy adabiyotlarda raqobatbardoshlik
tushunchasi ko‘pincha M. Porterning (1990)
1
“Milliy raqobat ustunliklari” konsepsiyasi asosida
izohlanadi. Ushbu konsepsiya mamlakatning sanoat tarmoqlari xalqaro bozorda muvaffaqiyat
qozonishi uchun to‘rtta asosiy omil — ishlab chiqarish resurslari, talab sharoitlari, tegishli va
yordamchi tarmoqlar rivojlanishi hamda firmalarning strategiyasi va ichki raqobatini
ta’kidlaydi.
Kotler va Keller (2016)
2
esa to‘qimachilik mahsulotlari raqobatbardoshligini oshirishda
marketing strategiyalarining ahamiyatiga urg‘u beradi. Ularning fikriga ko‘ra, brend imidjini
shakllantirish, iste’molchi ehtiyojlarini chuqur o‘rganish va mahsulotni to‘g‘ri pozitsiyalash
eksport bozorlarida muvaffaqiyat omillaridan biridir.
Jahon banki (2023)
3
hisobotida Turkiya, Bangladesh va Vetnam kabi davlatlar
to‘qimachilik sanoatini rivojlantirish bo‘yicha ilg‘or tajribalarini o‘rganish tavsiya etiladi. Bu
mamlakatlar arzon xomashyo va ishchi kuchi ustunliklaridan tashqari, texnologik
modernizatsiya, xalqaro sertifikatsiya va brend strategiyasiga katta e’tibor qaratgan.
O‘zbekiston olimlaridan Karimov (2020)
4
milliy to‘qimachilik sanoatini rivojlantirishda
ishlab chiqarish zanjirini to‘liq integratsiya qilish, paxta yetishtirishdan tayyor kiyim-kechak
ishlab chiqarishgacha bo‘lgan bosqichlarni yagona tizimda boshqarish muhimligini ta’kidlaydi.
Akhmedova (2022)
5
esa eksport hajmini oshirish uchun logistika tizimini modernizatsiya qilish
va xalqaro marketing kanallaridan samarali foydalanish zarurligini qayd etadi.
Tahlil shuni ko‘rsatadiki, adabiyotlarda to‘qimachilik tarmog‘i raqobat salohiyatini
oshirish bo‘yicha umumiy strategiyalar keng yoritilgan bo‘lsa-da, milliy sharoitga
moslashtirilgan, innovatsiyalar va raqamli texnologiyalarni integratsiya qiluvchi kompleks
yondashuvlar yetarli darajada ishlab chiqilmagan. Shu sababli, mazkur tadqiqot aynan ushbu
bo‘shliqni to‘ldirishga qaratilgan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tahlil va natijalar
Tadqiqot doirasida O‘zbekiston to‘qimachilik sanoatining so‘nggi yillardagi rivojlanish
dinamikasi, eksport ko‘rsatkichlari, texnologik modernizatsiya jarayonlari va xalqaro
bozordagi raqobatbardoshlik darajasi tahlil qilindi.
1
Porter, M. E. (1990).
The competitive advantage of nations
. Free Press.
2
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016).
Marketing management
(15th ed.). Pearson Education.
3
World Bank. (2023).
Textile industry competitiveness report
. World Bank Publications.
4
Karimov, A. (2020). O‘zbekistonda to‘qimachilik tarmog‘ini rivojlantirish istiqbollari.
Iqtisodiyot va innovatsiyalar
, 4(2), 45–52.
5
Akhmedova, N. (2022). To‘qimachilik mahsulotlari eksportini oshirish yo‘llari.
Milliy iqtisodiyot jurnali
, 3(1), 60–67.
46
1.
Eksport hajmlari dinamikasi.
Davlat statistika qo‘mitasi va O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar, sanoat va savdo
vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2020–2024-yillar davomida to‘qimachilik mahsulotlari eksporti
yildan-yilga oshgan. 2020-yilda 1,9 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan eksport hajmi 2024-yilda
3,1 mlrd dollarga yetgan. Eksport geografiyasi kengayib, Yevropa Ittifoqi, Turkiya, Janubiy
Koreya, Xitoy va MDH mamlakatlari asosiy hamkorlar qatoriga kirgan.
2.
SWOT-tahlil natijalari.
O‘zbekiston to‘qimachilik sanoatining kuchli tomonlari sifatida xomashyo bazasining
boyligi, ishchi kuchining nisbatan arzonligi, davlat tomonidan tarmoqni qo‘llab-quvvatlash
siyosati qayd etildi. Zaif tomonlarga esa logistika xarajatlarining yuqoriligi, xalqaro sertifikatlar
yetishmasligi, dizayn va marketing bo‘yicha malakali mutaxassislar tanqisligi kiritildi.
Imkoniyatlar qatoriga global bozor talabining o‘sishi va ekologik toza mahsulotlarga talabning
ortishi kiradi, tahdidlar esa xalqaro bozorda raqobatning kuchayishi va xomashyo narxining
o‘zgaruvchanligi bilan bog‘liq.
3.
Texnologik modernizatsiya jarayonlari.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda 50 dan ortiq yirik to‘qimachilik korxonalari
modernizatsiya qilinib, avtomatlashtirilgan uskunalar va raqamli ishlab chiqarish tizimlari
joriy etildi. Bu mehnat unumdorligini 15–20% ga oshirgan va eksport uchun yuqori sifatli
tayyor mahsulot ishlab chiqarish imkonini yaratgan.
4.
Xalqaro tajriba bilan qiyosiy tahlil.
Bangladesh va Vetnam tajribasi shuni ko‘rsatadiki, to‘qimachilik sanoati
raqobatbardoshligini oshirishda arzon ishchi kuchi bilan bir qatorda, xalqaro sertifikatsiya
tizimlari, kuchli logistika infratuzilmasi va brend siyosati muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekistonda bu yo‘nalishlar hali to‘liq rivojlanmagan bo‘lsa-da, oxirgi yillarda eksport
bozorlarini diversifikatsiya qilish va brendlash bo‘yicha sezilarli qadamlar qo‘yilmoqda.
5. Asosiy natijalar.
O‘zbekiston to‘qimachilik sanoatining jahon bozoridagi ulushi oshib bormoqda, ammo
hali ham potensial to‘liq ishga solinmagan.
Innovatsion texnologiyalar va avtomatlashtirish mehnat unumdorligini oshirishda
samarali vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Xalqaro sertifikatlar va ekologik standartlarga mos mahsulot ishlab chiqarish
raqobatbardoshlikni sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Marketing strategiyalarini raqamli platformalar asosida rivojlantirish eksportni
kengaytirishda muhim ahamiyatga ega.
Xulosa va takliflar
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston to‘qimachilik sanoati oxirgi yillarda
eksport hajmini oshirish, ishlab chiqarish jarayonlarini modernizatsiya qilish va yangi bozor
segmentlariga kirish bo‘yicha sezilarli yutuqlarga erishdi. Xomashyo bazasining boyligi, ishchi
kuchi salohiyati va davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan qo‘llab-quvvatlash choralarining
mavjudligi tarmoqning asosiy kuchli tomonlari hisoblanadi. Shu bilan birga, xalqaro
sertifikatlashning yetarli darajada rivojlanmaganligi, logistika xarajatlarining yuqoriligi,
marketing infratuzilmasining zaifligi va innovatsion dizayn yetishmasligi kabi muammolar
tarmoqning to‘liq raqobatbardoshlikka erishishiga to‘sqinlik qilmoqda.
47
To‘qimachilik sohasida raqobat salohiyatini oshirish faqat ishlab chiqarish hajmini
ko‘paytirish bilangina cheklanmay, balki sifat menejmenti, brendlash, xalqaro standartlarga
moslashish, marketing strategiyalarini takomillashtirish va eksport geografiyasini kengaytirish
orqali kompleks yondashuvni talab etadi.
Tavsiyalar
1.
Innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish — ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish, raqamli boshqaruv tizimlari va sifat monitoringini joriy qilish.
2.
Mahsulot sifatini xalqaro standartlarga moslashtirish — ISO, OEKO-TEX, GOTS kabi
sertifikatlarni qo‘lga kiritish uchun ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish.
3.
Milliy brendlarni rivojlantirish — dizayn markazlarini tashkil etish, xalqaro moda
ko‘rgazmalarida faol ishtirok etish va “Made in Uzbekistan” brend imidjini mustahkamlash.
4.
Eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish — an’anaviy hamkorlardan tashqari, yangi
mintaqaviy bozorlar (Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq, Afrika)ga chiqish strategiyasini ishlab
chiqish.
5.
Logistika va transport tizimini optimallashtirish — xalqaro logistika markazlarini
rivojlantirish, transport xarajatlarini kamaytirish bo‘yicha infratuzilma loyihalarini amalga
oshirish.
6.
Kadrlar salohiyatini oshirish — marketing, xalqaro savdo va dizayn yo‘nalishlari bo‘yicha
malaka oshirish dasturlarini kengaytirish.
7.
Raqamli marketing va elektron tijoratni rivojlantirish — onlayn savdo platformalari,
ijtimoiy tarmoqlar va raqamli reklama vositalari orqali mahsulotlarni global miqyosda targ‘ib
qilish.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Akhmedova, N. (2022). To‘qimachilik mahsulotlari eksportini oshirish yo‘llari.
Milliy
iqtisodiyot jurnali
, 3(1), 60–67.
2.
Karimov, A. (2020). O‘zbekistonda to‘qimachilik tarmog‘ini rivojlantirish istiqbollari.
Iqtisodiyot va innovatsiyalar
, 4(2), 45–52.
3.
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016).
Marketing management
(15th ed.). Pearson Education.
4.
Porter, M. E. (1990).
The competitive advantage of nations
. Free Press.
5.
World Bank. (2023).
Textile industry competitiveness report
. World Bank Publications.
6.
Qodirova, D. (2021). To‘qimachilik sanoatida innovatsion texnologiyalarning ahamiyati.
Iqtisodiy tahlil jurnali
, 5(3), 112–119.
7.
FAO. (2022).
Cotton market review
. Food and Agriculture Organization of the United
Nations.
8.
OECD. (2021).
Global textile value chains: Trends and prospects
. Organisation for Economic
Co-operation and Development.
9.
Abdullayev, M. (2020). To‘qimachilik klasterlarining samaradorligini oshirish
mexanizmlari.
O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi
, 8(2), 78–85.
10.
UNIDO. (2022).
Sustainable textile industry development strategies
. United Nations
Industrial Development Organization.
