141
KAMBAG‘ALLIKNI QISQARTIRISHDA ISHSIZ YOSHLAR
RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHNING IJTIMOIY-IQTISODIY
AHAMIYATI
Komilova Sarvinoz Qayumjon qizi
nabiyevasarvinoz1995@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15672012
Kirish
Ushbu tezisda ishsiz yoshlar raqobatbardoshligini oshirish orqali kambag‘allikni
qisqartirishning ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyati tahlil qilingan. Mehnat bozori talablariga mos
kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish, yoshlarda tadbirkorlik ruhini uyg‘otish va innovatsion
salohiyatni rivojlantirish orqali ularni iqtisodiy faol qatlamga jalb etish imkoniyatlari ko‘rib
chiqilgan.
Kalit so’zlar:
kambag‘allik, ishsizlik, yoshlar bandligi, raqobatbardoshlik, mehnat
bozori, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, yoshlar siyosati, kasbiy tayyorgarlik, iqtisodiy faollik,
yoshlar innovatsiyasi, Soft skills
Asosiy qism
Dunyo boʻyicha kambagʻallik – yirik muammolardan biri boʻlib, uning sabab va oqibatlari
birgina davlatning echimi bilan cheklanmaydi. Kambagʻallik va uning oqibatlaridan aziyat
chekadigan aholi qatlamlarining turmush darajasini oshirish va hayotini barqarorlashtirish,
zaruriy shart-sharoitlar bilan ta'minlash borasidagi harakatlar dunyo hamjamiyati diqqat
markazidagi dolzarb masalalardan biri boʻlib kelmoqda. 2023 ma’lumotlariga ko’ra dunyodagi
110 mamlakatda istiqomat qiluvchi 6.1 milliard kishidan 1.1 milliardi kambag’al hisoblanadi
va ularning 18%dan ko’p o’lchovli qashshoqlik ko’rsatkichiga ko’ra qashshoq hisoblanadi.
The Global Economy.com saytining 176 ta mamlakatlar o’rganish natijasida yig’ilgan statistik
ma’lumotlarida ta'kidlanishicha,hozirgi vaqtda dunyoda 15-24 yoshdagi yigit-qizlar oʻrtasida
ishsizlik darajasi 16,72%ni tashkil qiladi. 2024-yilda butun dunyoda 73 mlnga yaqin yigit-qiz
ish topa olmagan. Bu koʻrsatkich 2023- yilga nisbatan kamaygan boʻlsa ham, bugungi kunda
jahon boʻyicha jami ishsizlarning 20,0%ni yoshlar tashkil etadi. Bu esa dunyo boʻyicha
ishsizlikning oʻrtacha darajasidan deyarli uch baravar koʻpligini anglatadi» . Shu jihatdan ham
davlatlar tomonidan yoshlar ishsizligini kamaytirish va raqobatbardoshligini oshirish
borasida tegishli chora-tadbirlar keng miqyosda amalga oshirilmoqda.Jahon Banki va
BMTning ma’lumotlariga ko‘ra, kambag‘allikni qisqartirishda mehnatga layoqatli aholi,
ayniqsa yoshlar bandligini ta’minlash hal qiluvchi omil hisoblanadi.
Ishsiz yoshlar raqobatbardoshligining mohiyati va ularning ijtimoiy rolini kuchaytirish
zarurati.Ishsiz yoshlar mehnat bozorida faol ishtirok eta olmasa, bu iqtisodiy o‘sish
sur’atlariga bevosita ta’sir qiladi. Yoshlarning raqobatbardoshligi deganda ularning quyidagi
jihatlari tushuniladi:
• mehnat bozori talablariga javob beruvchi kasbiy ko‘nikmalarga ega bo‘lishi;
• yangi texnologiyalar va raqamli platformalarni o‘zlashtirish qobiliyati;
• muammolarni mustaqil hal qilish va tashabbuskorlik ko‘nikmalari;
• mehnat intizomi, jamoaviy ishlash va liderlik xususiyatlari.
Bu jihatlar orqali yoshlar iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchiga aylanishi mumkin.
Aks holda, ularning potensiali to‘liq ochilmaydi va ular iqtisodiy passiv qatlamga aylanib
qoladi.Kambag‘allikni
qisqartirishda
yoshlarning
faolligi
muhim
rol
142
o‘ynaydi.Chunkikambag‘allik darajasi ko‘plab holatlarda bandlik darajasiga bog‘liq. Ayniqsa
yoshlar bandligi quyidagi yo‘nalishlarda kambag‘allikni kamaytirishga xizmat qiladi:
1. Daromadlar manbaini kengaytiradi: Yoshlarning ish bilan ta’minlanishi ularning
oilasining iqtisodiy holatini mustahkamlab, kambag‘allikdan chiqishga yordam beradi.
2. Mehnat resurslaridan samarali foydalanish: Ishlayotgan yoshlar umumiy Yalpi ichki
mahsulot (YaIM) hajmini oshiradi.
3. Ijtimoiy beqarorlik xavfini kamaytiradi: Ishsiz yoshlarning norozilik kayfiyatlari
kamayadi, jinoyatchilik va noqonuniy migratsiya xavfi pasayadi.
4. Tadbirkorlik va o‘zini o‘zi band qilish: Yoshlarning innovatsion g‘oyalari iqtisodiyotga
yangi ish o‘rinlarini olib keladi.
2024-yilgi rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda ishsizlik darajasi umumiy
aholining 8,3 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, yoshlar orasida bu ko‘rsatkich 15 foizga
yaqinlashmoqda. Shu bilan birga, 2023–2024 yillarda ishga joylashtirilgan 300 mingdan ortiq
yoshlarning 41 foizi bandlikka ega bo‘lganidan so‘ng ijtimoiy to‘lovlardan chiqdi.
Jadval 1. Ishsiz yoshlar soni va kambag‘allik darajasining o‘zaro bog‘liqligi
(O‘zbekiston misolida)
Yil
Ishsiz yoshlar soni
(ming)
Kambag‘allik
darajasi (%)
Yoshlar
bandligidagi o‘sish
(%)
2021
750
17.2
—
2022
680
15.8
+9.3
2023
620
14.4
+8.8
2024*
560
13.2
+9.6
*Manba: Stat.uz sayti
Ushbu ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, yoshlar bandligini oshirish kambag‘allik
darajasining kamayishiga bevosita hissa qo‘shmoqda.
Xulosa va tavsiyalar
Ishsiz yoshlar raqobatbardoshligini oshirish nafaqat iqtisodiy o‘sish, balki ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlashda ham muhim omildir. Quyidagi chora-tadbirlar tavsiya etiladi:
• Yoshlarni kasbiy tayyorlash tizimini zamonaviylashtirish va mehnat bozoriga
moslashtirish;
• Innovatsion va raqamli sohalarda yoshlar salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun
grantlar ajratish;
• Ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini kuchaytirish;
• Soft skills va tadbirkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish orqali o‘zini o‘zi band qilish
imkoniyatlarini kengaytirish.
Shu tarzda, ishsiz yoshlarning iqtisodiy faol qatlamga aylanishi orqali nafaqat
kambag‘allikni qisqartirish, balki ijtimoiy rivojlanishni jadallashtirish mumkin bo‘ladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
Sh.M.
Mirziyoyevning
Oliy
Majlisga
143
Murojaatnomalari. – Toshkent, 2017–2024 yillar.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2023.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Yoshlar bandligini ta’minlashga
qaratilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori. – Toshkent, 2023.
4.
“Yoshlar siyosati to‘g‘risida”gi Qonun. – Toshkent, 2016.
5.
G‘ulomov S.S., Qosimov B.I., Xusanov Sh.A. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish nazariyasi. –
Toshkent: “IQTISODIYOT”, 2020.
6.
To‘laganov A.A. Mehnat bozori iqtisodiyoti. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
7.
Karimov R.X. Yoshlar bandligi va raqobatbardoshligi: muammo va echimlar. //
Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ilmiy jurnali. – 2023. – №4. – B. 45–50.
8.
Sattorov A.X. Kambag‘allikni qisqartirish strategiyalari va ularning amaliy natijalari. –
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021.
9.
Zikriyayev Z.M. Mehnat bozorida ishsiz yoshlar raqobatbardoshligini oshirish:
Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi. – Toshkent: Toshkent davlat
iqtisodiyot universiteti, 2019.
10.
World Bank. World Development Report: Jobs and Poverty Reduction. – Washington
D.C.: World Bank Publications, 2022.
11.
ILO (International Labour Organization). Global Employment Trends for Youth 2023:
Investing in transforming futures for young people. – Geneva: ILO, 2023.
12.
OECD. Youth and the Labour Market: A comparative analysis. – Paris: OECD Publishing,
2022.
