80
DINIY TA’LIMOTDAN SABOQ BERISH TARTIBINI BUZISH JINOYATINI
TERGOV QILISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Usmanaliev Najmiddin Qo‘shboq o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
“Tergov faoliyati” kafedrasi o‘qituvchisi
Qodirov Doston Ismoil o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
3-bosqich kursanti
https://doi.org/10.5281/zenodo.11651022
Annotatsiya:
Ushbu maqola diniy ta'limotlarni ta'lim sharoitida o'qitish tartibini buzish
oqibatlarini o'rganadi. U individual tushunish, tanqidiy fikrlash qobiliyatlari, jamiyatdagi
uyg'unlik va axloqiy me'yorlarga ta'sir ko'rsatadi. Annotatsiyada chuqurroq tushunish,
birdamlikni mustahkamlash va diniy ta’limning yaxlitligini qo‘llab-quvvatlash uchun tuzilgan
va ketma-ket o‘qitish amaliyotiga rioya qilish muhimligi ta’kidlangan.
Kalit so’zlar:
kontekst, manipulyatsiya, maʼmuriy javobgarlik, professionallikni buzish.
Diniy ta’limotlarni еtkazish azaldan madaniy-axloqiy tarbiyaning, kishilarning e’tiqodi va
dunyoqarashini shakllantirishning tamal toshi sifatida e’tirof etilgan. Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyev Miromonovich “Diniy toqatsizlik, islomofobiya holatlariga aslo yo‘l qo‘yib
bo‘lmaydi”
1
kabi fikrlarini ilgari surgan. O‘zbekiston prezidenti BMT Bosh Assambleyasining
78-sessiyasidagi nutqida so‘nggi paytlarda ayrim mamlakatlarda ko‘zga tashlanayotgan diniy
toqatsizlik, islomofobiya holatlariga aslo yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini qayd etdi. Davlat rahbari
jahon miqyosida dinlararo bag‘rikenglik va hamjihatlik g‘oyalarini keng targ‘ib etish
maqsadida O‘zbekistonda UNESCO shafeligida Dinlararo muloqot va bag‘rikenglik xalqaro
markazini tashkil etishni taklif qildi.
2
Ayniqsa, ta'lim muassasalarida ushbu ta'limotlarni
berish tartibi tushunish, tanqidiy fikrlash va ijtimoiy birlashishni osonlashtirishda muhim rol
o'ynaydi. Biroq, bu tartibni qasddan yoki beixtiyor buzish ham o'quvchilar, ham jamoalar
uchun chuqur oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ushbu muqaddima diniy ta'limotlarni o'qitish
ketma-ketligiga e'tibor bermaslikning ta'sirini o'rganishga, ta'lim amaliyotidagi bunday
buzilishlardan kelib chiqadigan qiyinchiliklar va oqibatlarga oydinlik kiritishga qaratilgan.
Ushbu masalani o'rganish orqali biz diniy ta'lim sohasida tizimli va mas'uliyatli o'qitish
metodologiyasining ahamiyatini ko'rsatishni maqsad qilganmiz.
Ta'lim sohasida diniy ta'limotlarni еtkazish odamlarning e'tiqodlari, qadriyatlari va
qarashlariga ta'sir ko'rsatadigan katta ahamiyatga ega. Biroq, bu ta'limotlarni o'qitish tartibi
buzilgan taqdirda, bu jamiyatda to'lqinlanadigan yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Diniy ta'limotlarni o'rgatish ketma-ketligiga e'tibor bermaslikning asosiy oqibatlaridan biri
tushunishning mumkin bo'lgan buzilishidir. Diniy ta'limotlar ko'pincha asosiy tushunchalarga
asoslanadi, har bir dars yoki bosqich kontekst va ravshanlikni ta'minlash uchun mo'ljallangan.
Ushbu tartibni o'tkazib yuborish yoki qayta tartibga solish o'quvchilarda chalkashlik, noto'g'ri
talqin qilish va to'liq tushunmaslikka olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, diniy ta'limotlarni
o'qitish tartibini buzish tanqidiy fikrlash va tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirishga to'sqinlik
qilishi mumkin. Darslarning tizimli rivojlanishi talabalarga murakkab g'oyalar bilan
1
https://daryo.uz/2023/09/20/diniy-toqatsizlik-islomofobiya-holatlariga-aslo-yol-qoyib-bolmaydi-shavkat-mirziyoyev
2
https://religions.uz/Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги дин ишлари бўйича қумита
расмий сайти
81
bosqichma-bosqich shug'ullanish imkonini beradi, chuqurroq tushunish va e'tiqodlarni
tanqidiy so'roq qilish va baholash qobiliyatini rivojlantiradi. Ushbu ketma-ketlikni buzish bu
kognitiv rivojlanishga to'sqinlik qilishi mumkin, bu sayoz tushunishga va intellektual
qat'iylikning еtishmasligiga olib keladi. Bundan tashqari, ta'sir individual o'rganish
tajribasidan tashqariga chiqadi. Bu jamoat uyg'unligi va madaniy uyg'unlikka ta'sir qilishi
mumkin. Diniy ta'limotlar ko'pincha jamoalarni birlashtiruvchi kuch bo'lib xizmat qiladi,
umumiy qadriyatlar va rahbarlik tamoyillarini ta'minlaydi. Tartib buzilsa yoki manipulyatsiya
qilinsa, jamiyatda bo'linish, nizolar va tushunmovchiliklarni keltirib chiqarishi, ishonch va
birlikni buzishi mumkin.
Yana bir e’tiborga olinadigan jihat – diniy ta’limotlarni tartibsiz o‘rgatishning axloqiy jihati.
O'qituvchilar va muassasalar diniy ta'limotlarning yaxlitligini hurmat qilgan holda,
mas'uliyatli va axloqiy ravishda bilim berishga mas'uldirlar. Ushbu tartibni buzish ishonch va
professionallikni buzish, ta'lim muassasalari va o'qituvchilarning ishonchiga putur еtkazishi
mumkin.
Diniy ta’limotlarni o‘qitish tartibini buzish masalasini hal qilish ko‘p qirrali yondashuvni talab
qiladi. Pedagoglar o‘rnatilgan o‘quv dasturlari va pedagogik ko‘rsatmalarga rioya qilishni
birinchi o‘ringa qo‘yishlari, diniy mazmunni izchil va tizimli ravishda еtkazib berishni
ta’minlashlari kerak. Jumladan, ochiq muloqotni rivojlantirish, savollarni rag'batlantirish va
mulohaza yuritish uchun imkoniyatlar yaratish o'qitish ketma-ketligidagi har qanday tasodifiy
buzilishlarning ta'sirini kamaytirishga yordam beradi.
Hozirgi kunda respublikamiz hududlarida aholining islom dinini o‘rganishga bo‘lgan ehtiyojini
qondirish maqsadida rasmiy tashkilotlar tomonidan еtarlicha shart-sharoitlar yaratib, ularga
masjidlarda, madrasa va oliy diniy taʼlim muassasalarida islom ilmlari o‘rgatilayotgan
bo‘lishiga qaramasdan ko‘plab fuqarolarimiz еtarli diniy bilimga ega bo‘lmagan shaxslar
tomonidan moddiy manfaat orttirish maqsadida tashkil etilgan markazlarda noqonuniy diniy
taʼlim olish holatlari kuzatib kelinmoqda.
Taʼkidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risida”gi qonunining 3-moddasiga binoan,
3
diniy tashkilot sifatida ro‘yxatdan o‘tmasdan
faoliyat ko‘rsatish, diniy tashkilot tomonidan faoliyatni o‘zi turgan joydan, shu jumladan
ibodat qilinadigan binolardan va diniy tashkilotga tegishli hududlardan tashqarida amalga
oshirish, shuningdek diniy taʼlim muassasalaridan tashqarida xususiy tartibda diniy taʼlim
faoliyati bilan shug‘ullanish taʼqiqlanishi hamda 8-moddasida
4
har kim diniy taʼlim
muassasalarida professional diniy taʼlim olish huquqiga ega ekanligi, diniy taʼlim
muassasalarida o‘qishga fuqarolar qonunchilikka muvofiq umumiy o‘rta, o‘rta maxsus taʼlim
yoki professional taʼlim olganidan keyin qabul qilinishlari belgilab qo‘yilgan. hu munosabat
bilan, ushbu fuqarolarning hatti-harakatlarida O‘zbekiston Respublikasi Maʼmuriy javobgarlik
to‘g‘risidagi kodeksning 241-moddasida (Diniy taʼlimotdan saboq berish tartibini buzish)
ko‘zda tutilgan noqonuniy harakatlar mavjud. Qoshimcha qilib, yangi konstitutsiyamizda 75-
moddada “Diniy tashkilotlar davlatdan ajratilgan hamda qonun oldida tengdirlar. Davlat diniy
tashkilotlarning faoliyatiga aralashmaydi. Davlat qonunda belgilangan tartibda faoliyat
3
4
Ўзбекистон Республикасининг Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонуни 8-модда.
www.lex.uz
82
ko‘rsatayotgan diniy tashkilotlar faoliyatining erkinligini kafolatlaydi”.
5
Shunday ekan amaldagi qonunchilikka rioya qilish barcha fuqarolar uchun muqarrarligi, diniy
taʼlim olish faqatgina rasmiy diniy muassasalarda berilishligi, fuqarolarning shaxsiy diniy
qarashlari asosida diniy taʼlim olish mumkin emasligi belgilangan. Ushbu tartibga qarshi har
qanday insonlarning hatti-harakatlari qonun asosida qatʼiy taʼqib qilinadi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak
, diniy ta'limotlarni o'qitish tartibini buzish nafaqat pedagogik
nazorat, balki muhim axloqiy va ijtimoiy muammodir. Bu ta'limning asosiy tamoyillarini
buzadi, bu noto'g'ri tushunchalarga, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarining pasayishiga va
jamoalar ichida mumkin bo'lgan kelishmovchiliklarga olib keladi. Diniy ta'limotlarni tizimli va
ketma-ket o'qitishni qo'llab-quvvatlash chuqur tushunishni rivojlantirish, uyg'unlikni
ta'minlash va ta'lim amaliyotlarining yaxlitligini saqlash uchun juda muhimdir. O'qituvchilar,
muassasalar va umuman jamiyat hamma uchun ma'lumotli, hurmatli va uyg'un ta'lim muhitini
ta'minlash uchun diniy ta'limotlarni mas'uliyatli va axloqiy tarzda еtkazishni birinchi o'ringa
qo'yishi kerak.
References:
1.
Murodov B., Qulbekov O. Nomusga tegish jinoyatlarini tergov qilishda isbotlanishi lozim
bo‘lgan holatlar //Общественные науки в современном мире: теоретические и
практические исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 98-104.
2.
Муродов Б.Б. Основания прекращения уголовного дела в связи с истечением срока
давности привлечения к ответственности (опыт Узбекистана) //Вестник
экономической безопасности. – 2016. – №. 1. – С. 177-182.
3.
Муродов Б.Б Совершенствование основания прекращения уголовного дела в связи
с истечением срока давности привлечения к ответственности //Обзор
законодательства Узбекистана. – 2016. – №. 3. – С. 47-50.
4.
Муродов Б. Совершенствование основания прекращения уголовного дела в связи
с истечением срока давности привлечения к ответственности //Обзор
законодательства Узбекистана. – 2017. – №. 1. – С. 69-72.
5.
Муродов Б., Ботаев М. Анализ основ реабилитаtсии невиновных лиц в уголовном
процессе //Общество и инноваtсии. – 2020. – Т. 1. – №. 1. – С. 166-176.
6.
Suyunov Sh., Xusinov Sh. Retsidiv jinoyatchilik tushunchasi va uning ahamiyati
//Общественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 4. – С. 150-156.
7.
Suyunov Sh., Ismaylova Sh. Bir guruh shaxslar tomonidan sodir etiladigan jinoyatlarni
tergov qilishda yuzlashtirish tergov harakatining o‘ziga xos xususiyatlari //Общественные
науки в современном мире: теоретические и практические исследования. – 2024. – Т. 3.
– №. 4. – С. 140-144.
8.
Suyunov Sh., Azamatov A. Surishtiruv institutining rivojlanish istiqbollari
//Академические исследования в современной науке. – 2023. Т. 2. – №. 13. – С. 9-14.
5
LexUZ sharhi, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 75-moddasi. O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon
erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonuni.
