Ўзбекистонда транспорт логистикасининг иқтисодий аҳамияти ва ривожлантириш тенденциялари

CC BY f
8-12
8
8
Поделиться
Кучаров, А., & Ишманова, Д. (2023). Ўзбекистонда транспорт логистикасининг иқтисодий аҳамияти ва ривожлантириш тенденциялари. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(02), 8–12. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp8-12
А Кучаров, Ташкентский Государственный Экономический университет

доктор экономических наук, профессор

Д Ишманова, Ташкентский Государственный Экономический университет

кандидат технических наук, доцент

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ўзбекистон иқтисодиётининг муҳим тармоқларидан бири бўлмиш транспорт тизимини ривожлантириш, соҳадаги хизматлар сифатини яхшилаш устувор йўналишлар қаторида эътироф этилмоқда. Республика ЯИМда хизматлар, хусусан, транспорт хизматларига бўлган талабнинг ортиб бораётганлиги, ушбу соҳани  янада ривожлантириш, тармоққа миллий ва чет эл инвестицияларини кўпроқ жалб этиш, маҳаллий ташувчи фирмаларнинг молиявий барқарорлигини таъминлаш асосида мамлакатда янги ишчи ўринларини яратиш имконини беради.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

8

ЎЗБЕКИСТОНДА

ТРАНСПОРТ

ЛОГИСТИКАСИНИНГ

ИҚТИСОДИЙ

АҲАМИЯТИ

ВА

РИВОЖЛАНТИРИШ

ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

А.

Кучаров

,

иқтисод

фанлари

доктори,

профессор

,

Тошкент

давлат

Иқтисодиёт

Университети

Д.

Ишманова

,

PhD,

доцент

,

Тошкент

давлат

Иқтисодиёт

Университети

Ўзбекистон

иқтисодиётининг

муҳим

тармоқларидан

бири

бўлмиш

транспорт

тизимини

ривожлантириш,

соҳадаги

хизматлар

сифатини

яхшилаш

устувор

йўналишлар

қаторида

эътироф

этилмоқда.

Республика

ЯИМда

хизматлар,

хусусан,

транспорт

хизматларига

бўлган

талабнинг

ортиб

бораётганлиги,

ушбу

соҳани

янада

ривожлантириш,

тармоққа

миллий

ва

чет

эл

инвестицияларини

кўпроқ

жалб

этиш,

маҳаллий

ташувчи

фирмаларнинг

молиявий

барқарорлигини

таъминлаш

асосида

мамлакатда

янги

ишчи

ўринларини

яратиш

имконини

беради.

Транспорт

инфратузилмаси,

жумладан

транспорт

логистикасини

ривожлантириш

мамлакат

сиёсати

даражасига

кўтарилиб,

ушбу

соҳани

тартибга

солувчи

норматив

ҳуқуқий

базалар

такомиллаштирилмоқда.

2017-2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

ривожлантиришнинг

бешта

устувор

йўналиши

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси”

нинг

учинчи,

“Иқтисодиётни

ривожлантириш

ва

либераллаштиришнинг

устувор

йўналишлари”

бандида

таркибий

ўзгаришларни

чуқурлаштириш,

миллий

иқтисодиётнинг

етакчи

тармоқларини

модернизация

ва

диверсификация

қилиш

ҳисобига

унинг

рақобатбардошлигини

ошириш

сифатида

қайд

этилган.

Жаҳон

иқтисодиётида

етакчи

ўрин

тутадиган

мамлакатлар

тажрибасида,

иқтисодиётни

изчил

ислоҳ

этиш

ва

дунё

бозорларига

чиқишда

транспорт

логистика

хизматлари

муҳим

ўрин

эгаллайди.

Ҳозирги

кунда

дунёнинг

кўплаб

давлатлари

каби

Ўзбекистон

ҳам

транспорт

логистикасини

ривожлантиришга

катта

эътибор

қаратмоқда

.

Ўзбекистон

Республикаси

географик

жиҳатдан

Марказий

Осиёнинг

марказида

жойлашганлиги

мамлакатга

ушбу

минтақа

орқали

ўтган

транспорт

коридорлари

имкониятларидан

самарали

фойдаланиш

имконини

беради.

Шунга

қарамай

,

минтақа

давлатларининг

транспорт

соҳасидаги

стратегияларининг

бир

-

биридан

фарқ

қилиши

,

шунингдек,

мамлакат

миллий

ташувчиларининг

қўшни

давлатлар

ҳудудидан

халқаро

юклар

орқали

ҳаракатланишида

бир

қанча

муаммоларнинг

келиб

чиқишига

сабаб

бўлмоқда.

Республика

ҳудуди

бўйлаб

ташилган

ички

ва

ташқи

юклар

ҳажми

,

асосан,

темир

йўл

ва

автомобиль

транспорти

ҳиссасига

тўғри

келади.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

9

Республика

ҳудуди

бўйлаб

ташилган

ташқи

савдо

юклари

ҳажми

таҳлили

шуни

кўрсатмоқдаки,

мамлакат

ҳудуди

орқали

2016-2019

йиллар

давомида

темир

йўл

ва

автомобиль

транспортида

жами

124 584,3

минг

тн.

ташқи

савдо

юклари

ташилган

бўлиб,

бунда

темир

йўл

транспортининг

улуши

104 098,9

минг

тн.ни

ёки

83,6 %

ни,

автомобиль

транспортида

эса

20 485,4

минг

тн.ни

ёки

16,4 %

ни

ташкил

этмоқда.

Ўз

навбатида

қайд

этиб

ўтиш

жоизки,

миллий

ташувчиларни

қўллаб

-

қувватлаш,

ташувчилар

учун

рақобат

муҳитини

ҳамда

қулай

шарт

-

шароитлар

яратиш

мақсадида

давлат

томонидан

амалга

оширилаётган

ислоҳотларнинг

ўрни

алоҳида

аҳамиятга

эга.

Жумладан,

Ўзбекистон

Республикасининг

Божхона

кодекси,

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

бир

қатор

Фармон

ва

қарорлари

ҳамда

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

қарорлари

асосида

миллий

ташувчилар

учун

берилаётган

имтиёзлар

шулар

жумласидандир.

1.1-

жадвал

2019

йил

давомида

миллий

ташувчилар

томонидан

ташқи

савдо

юкларини

юкларини

ташиш

географияси

Т/р

Давлатлар

Ташувлар

сони

(дона)

Жамига

нисбатан

улуши,

%

Жами

182 501

100,0

1

Россия

73 567

40,2

2

Яқин

ҳудудлар

88 223

48,5

шундан:

Қозоғистон

30 607

16,8

Қирғизистон

29 540

16,2

Тожикистон

17 270

9,5

Афғонистон

9 414

5,2

Туркманистон

1 392

0,8

3

Бошқалар

20 711

11,3

Манба:

ДБҚ

электрон

маълумотлари

асосида

муаллиф

ишланмаси

.

Хусусан

олиб

борилаётган

ислоҳотлар

натижасида,

2018-2019

йиллар

давомида

республикага

олиб

кирилган

юк

ташиш

учун

мўлжалланган

транспорт

воситалари,

барча

типдаги

юк

контейнерлари,

локомотивлар,

темир

йўл

вагонлари

ва

бутловчилар

учун

13,2

трлн.

сўм

миқдорида

божхона

тўловларидан

имтиёзлар

берилган.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

10

Шу

ўринда,

2016

2019

йиллар

давомида

республика

ҳудуди

орқали

ташқи

савдо

юкларини

ташиган

автотранспорт

воситалари

рўйхатга

олинган

давлатлар

кесимида

таҳлил

қилинганда

,

Ўзбекистон

Республикасида

рўйхатга

олинган

автотранспорт

воситаларининг

улуши

42,0 %

га

тенг

эканлигини

кўришимиз

мумкин.

Яъни,

2016

йилда

50 021

тани

ёки

33,8 %

ни,

2017

йилда

87 369

тани

ёки

46,4 %

ни,

2018

йилда

132 524

тани

ёки

42,3%

ни,

2019

йилда

182 501

тани

ёки

42,7 %

ни

ташкил

этган.

Ушбу

рақамлардан

шундай

хулосага

келиш

мумкинки,

миллий

ташувчиларимиз

ташқи

савдо

юкларини

ташишда

мамлакат

эҳтиёжларини

қондира

олмаяпти.

Юқоридаги

таҳлиллар

шуни

кўрсатмоқдаки,

2016-2019

йиллар

давомида

темир

йўл

транспортида

ташилган

ташқи

савдо

юклари

ҳажми

(104 098,9

минг

тн)

автомобиль

транспортида

ташилган

ташқи

савдо

юклари

ҳажмидан

(20 485,4

минг

тн)

сезиларли

даражада

(5,1

баробар)

кўп

бўлишига

қарамасдан

,

автомобиль

транспортининг

ташқи

савдо

юкларини

ташишдаги

ўсиб

бориш

тенденцияси

темир

йўл

транспортига

қараганда

юқори

натижаларни

кўрсатмоқда

(1.1-

расм).

Ўзбекистон

халқаро

ташувлар

жараёнида

30

дан

ортиқ

хорижий

мамлакат

билан

ўзаро

автотранспорт

ташувларини

тартибга

солиш

мақсадида

икки

томонлама

рухсатномалар

алмашиш

тўғрисидаги

битимларни

имзолаган.

Ушбу

келишув

миллий

автоташувчиларга

хорижий

давлатлар

ҳудудида

ҳаракатланиш

ҳуқуқини

беради.

Халқаро

юк

ташувлари

бўйича

жорий

этилган

стандартлар

талабига

кўра,

Ўзбекистон

билан

икки

томонлама

келишувга

эришган

давлатлар

битим

қатнашчиси

ҳисобланган

давлат

автоташувчиларига

ўз

ҳудудига

киришлари,

бўлишлари

ва

транзит

ўтишлари

учун

ҳуқуқ

беради.

Бунда,

мамлакатлар

ўз

ташувчилари

ва

ташқи

савдо

иштирокчилари

эҳтиёжини

ҳисобга

олиб,

рухсатномаларни

ўзаро

тенг

миқдорда

алмашади.

Шунингдек,

миллий

ташувчилар

халқаро

автотранспорт

ташувларида

TИР

-

Kарнет

ҳужжати

орқали

ҳаракатланишмоқда

.

Ушбу

ТИР

-

Kарнет

китобчаларининг

афзаллиги

шундан

иборатки,

юклар

мазкур

халқаро

ҳужжат

орқали

ҳаракатланганида

давлатлар

чегарасида

юкка

нисбатан

божхона

процедураларининг

соддалаштирилган

тартиби

қўлланилади

.

Бунда,

юклар

халқаро

ташкилот

аъзоси

бўлган

мамлакатлар

ҳудудидан

транзит

тарзида

ўтганда,

уни

асоссиз

равишда

очиш

ва

расмийлаштирув

жараёнини

зарурият

бўлмаган

ҳолда

кечиктириш

таъқиқланади.

Миллий

автоташувчиларни

ТИР

-

Карнет

китобчалари

билан

таъминлаш

вазифаси

Ўзбекистон

халқаро

автомобилда

ташувчилар

уюшмасига

юклатилган

бўлиб,

мазкур

уюшмага

1975

йилда

қабул

қилинган

“Халқаро

йўлларда

ташиш”

Конвенциясига

мувофиқ

ташув

китобчалари


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

11

халқаро

IRU

ташкилоти

томонидан

берилади.

IRU

ташкилоти

томонидан

2016

йилда

Ўзбекистонга

27

минг

дона

ТИР

-

Карнет

китобчалари

тарқатилган

бўлса,

бу

кўрсаткич

2019

йилда

43

мингтани

ташкил

этади.

Транспорт

логистикаси

самарадорлигини

баҳолашда

индикатив

ёндашувдан

фойдаланган

ҳолда

транспорт

харажатлари

миқдори,

чегара

ва

божхона

назоратига

сарфланадиган

вақт,

экспорт,

импорт

ҳамда

транзит

юкларини

расмийлаштиришда

талаб

этиладиган

ҳужжатлари

сонининг

миқдорий

қийматлари

белгиланади.

Бугунги

кунда

транспорт

логистикасини

фаолиятини

баҳолашда

халқаро

ташкилотлар

томонидан

турлича

ёндашувлар

мавжуд

бўлиб,

улар

томонидан

соҳанинг

ҳолатига

баҳо

берилишида

кўрсаткичлар,

меъзонлар

ва

индикаторлардан

фойдаланилади.

Жумладан:

Мамлакат

транспорт

логистикасини

ривожлантириш

борасида

ривожланган

мамлакатлар

тажрибасини

ўрганишни

талаб

этмоқда.

Хориж

мамлакатлари

тажрибасига

асосан,

халқаро

автомобиль

ва

темир

йўлларини

реконструкция

қилиш

,

кадрлар

тайёрлаш

тизимини

ислоҳ

қилиш

,

ТЛМдаги

инфратузилмани

ривожлантириш

нафақат

мамлакат

транзит

салоҳиятини

оширишга,

балки,

транспорт

логистика

хизматлари

сифатининг

яхшиланишига

олиб

келади.

Мамлакатнинг

географик

жойлашувини

инобатга

олиб,

минтақа

давлатларида

ягона

транспорт

сиёсатини

амалга

ошириш,

мамлакатлар

транспорт

ва

божхона

иши

масалаларида

бир

-

бирларини

қўллаб

-

қувватлашлари

орқали

ижобий

натижага

эришишлари

мумкин.

Шунингдек,

мамлакат

транспорт

логистикаси

фаолиятини

ривожлантиришда

ривожланган

давлатларда

амалда

бўлган

замонавий

транспорт

хизматлари

механизмини

ўрганиш

ҳамда

уни

миллий

транспорт

тизимига

жорий

қилиш

зарур.

Айниқса,

бу

борада

халқаро

ташувлар

жараёнида

қўлланилаётган

3PL

логистика

хизматларидан

фойдаланиш

истиқболли

ҳисобланади

.

Умуман

олганда,

сўнгги

йилларда

мамлакат

транспорт

инфрастузилмасини

ривожлантириш

борасида

амалга

оширилаётган

тадбирлар

тўғридан

-

тўғри

халқаро

йўлларда

ташувчилар

фаолиятига

ҳам

ижобий

таъсир

қилади

.

Шу

билан

бирга,

замонавий

ТЛМ

барпо

этиш

ҳам

мамлакат

экспорт

салоҳиятини

ошишига

хизмат

қилади

.

Фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати:

1.

Ўзбекистон

Республикасининг

“Ўзбекистон

Республикасининг

Божхона

кодексини

тасдиқлаш

тўғрисида”

2016

йил

20

январдаги

ЎРҚ

-400-

сон

Қонуни

.

2.

Ўзбекистон

Республикасининг

“Темир

йўл

транспорти

тўғрисида”

1999

йил

15

апрелдаги

ЎРҚ

-766-I-

сон

Қонуни

..

3.

Ўзбекистон

Республикасининг

“Автомобиль

транспорти

тўғрисида”

1998

йил

29

августдаги

ЎРҚ

-674-I-

сон

Қонуни

.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

12

4.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2019

йил

9

декабрдаги

“Ўзбекистон

Республикаси

йўл

хўжалиги

тизимини

чуқур

ислоҳ

қилиш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида”ги

ПФ

-5890-

сон

Фармони.

5.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2019

йил

1

февралдаги

“Транспорт

соҳасида

давлат

бошқаруви

тизимини

тубдан

такомиллаштириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида”

ПФ

-5647-

сон

Фармони.

6.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

“Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида”

ПФ–

4947-

сон

Фармони.

7.

Sobirovna, Dilorom Kosimova, and Adashev Azimjon O'rinboyevich.

"Directions for increasing product competitiveness in industrial enterprises."

Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR) 8.7 (2019): 29-35.

8.

Abrorjon, Kucharov, and Ishmanova Dinora. "XALqARO BIZNESDA

GLOBALLASHUVNING ROLI." Архив научных исследований 1.1 (2021).

9.

Rahman, Yahia Abdul. "The Art of Islamic Banking and Finance: Tools and

Techniques for Community-Based Banking." (2010).

10.

Kucharov, Abrorzhon S., Elvira A. Kamalova, and Dinora Nurmamad. "7

State Regulation of Competitive Relations." New Institutions for Socio-Economic

Development: The Change of Paradigm from Rationality and Stability to

Responsibility and Dynamism 5 (2021): 63.

11.

Хўжаев, Фазлиддин Элмуродович. "БУХОРО ВИЛОЯТИДА

МАҲСУЛОТЛАР ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ САМАРАЛИ
БОШҚАРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ." Иқтисодиётда инновация 10.3 (2020).

12.

Маҳмудова,

Нозимахон

Бахриддинхонова.

"ХИЗМАТЛАР

БОЗОРИНИ МОҲИЯТИ ВА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ ХУҚУҚИЙ

АСОСЛАРИНИ ЯРАТИЛИШИ." EDITORIAL BOARD (2022): 182.

13.

Хажиев, Бахтиёр, Бекзод Мамарахимов, and Қувондиқ Шарипов.

"Иқтисодиёт_назарияси_УМК." Архив научных исследований 10 (2020).

14.

Абдуллаева, М. (2020). Теоретические аспекты определения,

развития цифровой экономики и её зарождение в Республике Узбекистан.

In

Library,

20(3),

21

–27.

Извлечено

от

https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/8759

Библиографические ссылки

Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикасининг Божхона кодексини тасдиқлаш тўғрисида” 2016 йил 20 январдаги ЎРҚ-400-сон Қонуни.

Ўзбекистон Республикасининг “Темир йўл транспорти тўғрисида” 1999 йил 15 апрелдаги ЎРҚ-766-I-сон Қонуни..

Ўзбекистон Республикасининг “Автомобиль транспорти тўғрисида” 1998 йил 29 августдаги ЎРҚ-674-I-сон Қонуни.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси йўл хўжалиги тизимини чуқур ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5890-сон Фармони.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 1 февралдаги “Транспорт соҳасида давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ПФ-5647-сон Фармони.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида” ПФ–4947-сон Фармони.

Sobirovna, Dilorom Kosimova, and Adashev Azimjon O'rinboyevich. "Directions for increasing product competitiveness in industrial enterprises." Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR) 8.7 (2019): 29-35.

Abrorjon, Kucharov, and Ishmanova Dinora. "XALqARO BIZNESDA GLOBALLASHUVNING ROLI." Архив научных исследований 1.1 (2021).

Rahman, Yahia Abdul. "The Art of Islamic Banking and Finance: Tools and Techniques for Community-Based Banking." (2010).

Kucharov, Abrorzhon S., Elvira A. Kamalova, and Dinora Nurmamad. "7 State Regulation of Competitive Relations." New Institutions for Socio-Economic Development: The Change of Paradigm from Rationality and Stability to Responsibility and Dynamism 5 (2021): 63.

Хўжаев, Фазлиддин Элмуродович. "БУХОРО ВИЛОЯТИДА МАҲСУЛОТЛАР ЭКСПОРТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ТИЗИМИНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ." Иқтисодиётда инновация 10.3 (2020).

Маҳмудова, Нозимахон Бахриддинхонова. "ХИЗМАТЛАР БОЗОРИНИ МОҲИЯТИ ВА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ ХУҚУҚИЙ АСОСЛАРИНИ ЯРАТИЛИШИ." EDITORIAL BOARD (2022): 182.

Хажиев, Бахтиёр, Бекзод Мамарахимов, and Қувондиқ Шарипов. "Иқтисодиёт_назарияси_УМК." Архив научных исследований 10 (2020).

Абдуллаева, М. (2020). Теоретические аспекты определения, развития цифровой экономики и её зарождение в Республике Узбекистан. In Library, 20(3), 21–27. Извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/8759

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов