Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Social activism of women in society
Mukhabbatkhоn BAKIYEVA
University of Economics and Pedаgogy
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2024
Received in revised form
10 September 2024
Accepted 25 September 2024
Available online
25 October 2024
This article will discuss the social activity of women and girls
in society, which reflects the cultural standards and spiritual
development of the community. It presents perspectives on
systemic reforms and gender equality policies designed to
support women and girls in achieving leadership roles across
social and political spheres.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss4
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
society,
gender equality,
women, social activism,
attention to women,
education,
employment,
career.
Jamiyatda xotin-qizlarning ijtimoiy faolligi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
jamiyat,
gender tenglik,
xotin-qizlar,
ijtimoiy faollik,
ayollarga e’tibor,
ta’lim,
bandlik,
kasb-hunar.
Ushbu maqolada jamiyatning madaniy darajasi va ma’naviy
barkamolligini tavsiflaydigan ayol-qizlarning jamiyatdagi ijtimoiy
faolligi haqida so‘z
boradi. Ayol-qizlarning ijtimoiy va siyosiy
jabhalarda yetakchi o‘rinlarni egallashiga qaratilgan tizimli
islohotlar,gender tenglik siyosati haqida fikrlar ifodalangan.
Социальная активность женщин в обществе
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
общество,
гендерное равенство,
женщины,
В статье рассматривается социальная активность женщин
и девочек как показатель культурного уровня и духовного
развития общества. Выражены взгляды на системные
1
Associate Professor, PhD, Head of the Department of Primary and Preschool Education, University of Economics and
Pedagogy.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
82
социальная активность,
внимание к женщинам,
образование,
занятость,
профессия
.
реформы и политику гендерного равенства, направленные
на поддержку женщин в стремлении занимать лидирующие
позиции в социальной и политической сферах.
O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridayoq xotin
-qizlarning jamiyatda
ijtimoiy faolligini oshirishga alohida e’tibor qaratildi. Shu sababli mamlakatimizda olib
borilayotgan xotin-qizlarga oid islohotlar hamda ijtimoiy faol ayol va uning axloqiy xatti-
harakatlarining jamiyat ravnaqidagi o‘rnini tahlil etish bugungi kunning dolzarb
mavzularidan biri hisoblanadi. Davlat va jamiyat qurilishi, ishlab chiqarish, oila, mahalla,
jamoat tashkilotlari, fuqarolik institutlari faoliyatida ayol-qizlarning ijtimoiy faolligi
nihoyatda zarur bo‘lib, ulardagi ijtimoiy faollik sifatlarini shakllantirish va kuchaytirish
muhim ahamiyatga ega.
Barkamol avlod tarbiyasida xotin-qizlarning ijtimoiylashuv muammolari ijobiy hal
etilishi nafaqat ijtimoiy-iqtisodiy masalalarning yechimini topishda, balki yangi jamiyat
quruvchilarni tarbiyalash ishlarini to‘g‘ri tashkillashtirish va amalga oshirish bora
sida
ham ulkan ahamiyat kasb etmoqda. Shu sababli bugungi kunda inson, shaxs muammosi
jamiyat miqyosida ham, ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida ham eng dolzarb masalalar
darajasiga ko‘tarildi. Xotin
-
qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish ko‘p qirrali, mur
akkab
hodisa bo‘lib, bu ularning ijtimoiylashuv jarayoni bilan bog‘liq boʻlgan muhim va o‘ziga xos
jihatlardan biridir. Tabiiyki, muammoning nafaqat mamlakatimizda demokratik
islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish konsepsiyasi
orqali o‘rganilishi, balki yangi ma’naviy
-axloqiy tamoyillar, yangi innovatsion
texnologiyalar va jarayonlar orqali o‘rganilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Biz uchun muqaddas bo‘lgan oila asoslarini
yanada mustahkamlash, xonadonlarda tinchlik-
xotirjamlik, ahillik va o‘zaro hurmat
muhitini yaratish, ma’naviy
-
ma’rifiy ishlarni aniq mazmun bilan to‘ldirishdan iborat
bo‘lmog‘i zarur”, deb alohida ta’kidlagan. Buyuk ma’rifatparvar Abdurauf Fitrat:
“Farzandlarimizni yaxshi xulq egalari qilib tarbiyalashimiz uchun, avvalo, millat onalari
tarbiya va ilm olishlari lozim”, deb yozgan edi. “Biz Uchinchi Renessans poydevorini qurish,
jami
yatda yangi ma’naviy makon yaratish haqida gapirar ekanmiz, bu ishlarni otalar,
onalar, ustozlar ma’naviyati bilan uzviy amalga oshirishimiz zarur. Bugun biz ochiq
jamiyatda yashayapmiz. Bu imkoniyatdan to‘g‘ri foydalanib, ilg‘or g‘oyalarni
o‘zlashtirishim
iz kerak. Lekin milliy qiyofamizga putur yetkazadigan illatlardan ehtiyot
bo‘lishimiz, o‘zligimizni yo‘qotmasligimiz shart” .
“Amerikada demokratiya” asarining muallifi, XIX asr fransuz gumanisti va faylasufi
Aleksis de Tokvil bu xususda shunday fikr yuritadi: “Ba’zilar erkak va ayolni nafaqat
tengligi, balki yaxlit ekanini ta’kidlaydilar. Ular erkak va ayolga bir xil huquqlarni
beribgina
qolmay, bir xil majburiyatlarni ham ularning zimmasiga yuklaydilar. Ular erkak va ayolni
bir xil fikrlashi, mehnat qilishini istaydilar. Bu yaxshilikka olib kelmaydi, erkak va ayolning
jins sifatida inqirozini keltirib chiqaradi, zaif erkaklarni
va kuchli ayollarni paydo qiladi”.
Sharq qadriyatlarida ayol doimo erkak kishiga do‘st, yor, oqila, mehribon, oilaviy
tinchlikning rahnamosi sifatida ulug‘langan.
Ayollarning oila va jamiyatdagi roli, xususan, farzand tarbiyasi va
ijtimoiylashuvidagi ahamiyati mutafakkirlar tomonidan e’tirof etilgan. Abu Rayhon
Beruniy o‘z qarashlarida oila tinchligi bevosita oqila, aqlli, farosatli, tarbiyali ayollar qo‘lida
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
83
ekanligiga alohida ahamiyat qaratgan. XIX asr oxiri va XX asr boshlarining yetakchi
ma’rifatparvarlari M.Behbudiy, A.Fitrat va A.Avloniy xotin
-
qizlarning jamiyatdagi o‘rni
borasida keng fikrlar bildirganlar. Masalan, Fitratning “Oila yoki oila boshqarish tartiblari”
asarida shunday fikrlar bor: “Ayollarning huquqlari, albatta, din va milliy qadriyatlar bilan
ham bog‘liqdir. Islom dini kirib kelgunga qadar qizlar tug‘iliboq tiriklayin o‘ldirilgani
ko‘pchilikka ma’lum. Muqaddas Islom dini hamisha ayollarni e’zozlashga buyuradi. “Jannat
onalar oyog‘i ostidadir” degan naql asrlar osha o‘z mavqeyini yo‘qotmagan. Islom ta’limoti
ayollarni ilm olish, mehnat qilish, meros huquqi, jamiyat taraqqiyotida faol qatnashishda
erkaklar bilan teng huquqli qildi. Hadislarda
“ilm olish har bir muslim va muslimaga
xosdir”, deyilgan. Islomda oila, nikoh, meros masalalarida ayolga ko‘proq yon beriladi,
nikohsiz yashashga ruxsat berilmay, shu tariqa ayolning huquqi ta’minlanadi. Nikoh
shartlaridan bo‘lmish mahr ham aynan ayollarning foydasi uchun joriy etilgan”.
Jamiyat hayotida xotin-qizlar va ularning ijtimoiy faoliyati haqidagi qarashlar va
ta’limotlar G‘arb hamda Sharq falsafiy taraqqiyotida muhim o‘rin egallaydi. Xotin
-
qizlarning ijtimoiy, ma’naviy, siyosiy faolligiga ta’sir ko‘rsatuvchi muhim omillardan biri
ular faoliyat yuritayotgan mehnat jamoasidagi boshqaruvning qanday xarakterga egaligi
bo‘lib bu, asosan, rahbarlarning boshqaruv madaniyati, usul va vositalariga bog‘liq bo‘ladi.
Rahbar mehnat jamoasidagi muhitni qanchalik erkinlashtirsa, ayollarimizning nozik jins
vakillari ekanligini his qilib tursa va ular faoliyatini modernizatsiyalashga oid
tashabbuslarni qo‘llab
-
quvvatlasa, ularni amalga oshirishda o‘rnak ko‘rsata olsa,
ayollarning jamoadagi faolligiga ta’sir qila oladi va bu o‘z
-
o‘zidan ularning siy
osiy faolligini
yanada oshishiga turtki bo‘ladi.
Ayollar faolligini oshirishda ruhiy holat muhim rol o‘ynaydi. Agar ayollar ijtimoiy
-
siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalarda faoliyatni amalga oshirish uchun ruhiy jihatdan
tayyor bo‘lmasa, ular o‘rtasida olib borilayotgan tadbirlar o‘zining kutilgan natijas
ini
bermaydi. Shunga ko‘ra, ayollar faolligi quyidagi mezonlar bilan belgilanadi:
-
dunyoqarashni boyituvchi va mutaxassislik bilimlariga ega bo‘lish;
-
ma’naviy
-ijtimoiy munosabatlarda faol ishtirok etish;
-
ma’naviy faoliyatning ko‘lami va mazmuni:
-
ma’naviy
-ijtimoiy vaziyatlarni baholay olish;
-
ma’naviy
-
ijtimoiy faoliyatni tashkil etishda onglilik, g‘oyaviylik, vatanparvarlik,
mustaqillik, tashabbuskorlik, tadbirkorlik, ishbilarmonlik, insonparvarlik, baynalmilallik,
ishchanlik, tezkorlik, erkin fikr yuritish, ijodkorlik, mas’uliyatni his etish
kabi xislatlarni
namoyon etish va boshqalar.
Yurtboshimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan ijtimoiy jihatdan yordamga muhtoj xotin-
qizlarimizni bugun faol qilib, qiyin vaziyatida ularni o‘qitib, kasb
-hunarli qilib,
muammolarini o‘zlari yengishga asosiy e’tibor qaratilmoqda va ijtimoiy xodim sifatida bu
bizn
ing ustuvor maqsadimiz. Zamonamizni o‘tmish tarix bilan taqqoslasak, xotin
-
qizlarimizning bugungidek erkinligi, huquq va imkoniyat jihatidan tengligi taqsinga
sazovordir. Bugun xotin-
qizlarimiz uchun mavjud imtiyozlarni ko‘rib chiqamiz:
- Xotin-
qizlar o‘qishga kirishida qo‘shimcha davlat granti va imtiyozli kreditlar;
-
Kam ta’minlangan oilalardagi xotin
-qizlarga yordam;
-
To‘liqsiz oilada tarbiyalanayotgan yoxud ota
-onasining ikkisi ham vafot etgan
ijtimoiy himoya muhtoj qizlarga davlatimiz tomonidan ko‘mak;
-
Turmush o‘rtog‘i vafot etgan. Voyaga yetmagan farzandini yolg‘iz tarbiyalayotgan
ijtimoiy himoyaga muhtoj ayollarga yordam;
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
84
-
Nogironligi bo‘lgan ehtiyojmand oilalardagi xotin
-qizlarga ijtimoiy-psixologik
ko‘maklashish.
Yuqoridagi ehtiyojmand toifalarga tavsiyanoma Mahalla va nuroniylarni qo‘llab
-
quvvatlash vazirligi tomonidan beriladi hamda bu toifalar “Ayollar daftari” ga ham
tegishlidir. “Ayollar daftari” ga 30 yoshdan oshgan xotin va qizlarimizni qamrab oladi.
Qo‘llab
-quvvatlash, asosan, (moddiy tomonlama, natura shaklida, dori-darmon bilan
ta’minlash, jarrohlik amaliyoti uchun mablag‘lar bilan qo‘llab
-
quvvatlash) ni o‘z ichiga
oladi. OTM uchun 4 % kvotani olishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018
-yil 2-
fevraldagi “Xotin
-qizlarni
qo‘llab
-quvvatlatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan
takomillashtirish chora-
tadbirlari” to‘g‘risida PF
-5325-
sonli Farmoni e’lon qilindi.
Bundan tashqari 2020-yil 18-fevraldagi PF-
5938 “Jamiyatda ijtimoiy
-
ma’naviy
muhitni sog‘lomlashtirish mahalla institutini yanada qo‘llab
-quvvatlash hamda oila va
xotin-qizlar bilan ishlash tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”
gi farmoni qabul qilindi. Bunda yordamga muhtoj va og‘ir ijtimoiy ahvolga tushib qolgan
xotin-
qizlar, nogironligi bo‘lgan ayollarga ijtimoiy
-huquqiy, xotin-qizlarning bandligi,
mehnat sharoitlarini yaxshilash, qishloq joylarda xotin-qizlarning oilaviy tadbirkorlik,
hunarmandchilikka jalb qilishga ham atroflicha to‘xtab o‘tilgan.
Ayollarning jamiyatdagi o‘rni va rolini oshirish, davlat boshqaruviga ularni yanada
kengroq jalb qilish, mamlakatning siyosiy boshqaruvi sohasida ularning faolligini yanada
oshirish vazifalari keng ahamiyat kasb etib bormoqda.
Bugun jamiyatimizning ilmiy-texnikaviy faoliyatida xotin-qizlar faol ishtirok
etmoqda. Olima ayollar tomonidan ilm-fan sohasidagi izlanishlar ishlab chiqarish, sanoat,
qishloq xo‘jaligi, ijtimoiy
-
madaniy sohalarning rivojiga salmoqli hissa bo‘lmoqda. 2018
-
yildan beri o‘tkazib kelinayotgan “O‘zbekiston ayollarining 100 ta eng yaxshi innovatsion
loyihasi” tanlovida ratsionalizatorlik takliflari, innovatsion g‘oyalarni amaliyotga joriy
etish maqsadida talaba va o‘quvchi qizlar, dasturchi va tadbirkor ayollar i
shtirok etib
keladi. “Olima ayollar grantlari” tanlovi xotin
-qizlarni ilm-
fan sohasida qo‘llab
-quvvatlash
va rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Ayni paytda ayollarning ilmiy faoliyatda nufuzi va o‘rnini yanada oshirishga daxldor
masalalar
–
olimalarga ijtimoiy muammolarni o‘z vaqtida hal etishga ko‘maklashish,
tadqiqotlarni amalga oshirishning tashkiliy imkoniyatlarini yaratish, ilmiy faoliyatda
gender diskriminatsiya muammosiga barham berish, olima ayollar uchun ilmiy nufuzli
mukofotlar ta’sis etish, tadqiqot grantlari, xorijiy stajirovka dasturlarini kengaytirish,
olimalarning akademik mobilligini oshirish, innovatsion g‘oyalarni tijoratlashtiris
h,
ijtimoiy qo‘llab
-
quvvatlash loyihalarini yo‘lga qo‘yish, ilm
-fanni ijtimoiy taraqqiyotning
drayveri va generatoriga aylantirish sohaning bundan keyingi rivojida samarali yechimdir.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, ta’lim olayotgan, mehnatda band bo‘lgan,
jamiyat hayotida ijtimoiy faol sanalgan xotin-qizlarimizning intilishlari va qobiliyatlarini
inobatga olishimiz, ularni jamiyatda erkaklar bilan faoliyatini uzviy va uyg‘un tarzda
davom ettirish, imkoniyatlarini kengaytirish lozim. Ayol-qizlarimizning huquq va
manfaatlarini himoya qilishimiz va jamiyatimizda ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish
maqsadga muvofiq strategiyadir.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
4 (2024) / ISSN 2181-3701
85
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI
:
1. Sh.M.Mirziyoev raisligida o
‘
tkazilgan videoselektor yig
‘
ilishidagi asosiy
ma
’
lumotlar. 2022-yil 2-mart.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020
-yil 18-fevraldagi PF-5938-son
Farmoni.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019
-yil 2-
sentabrda “Xotin qizlar va
erkaklar uchun teng huquq va hamda imkoniyatlar kafolatlari” to‘g‘risidagi O‘RQ
-562-sonli
qonuni.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 2019
-yil 7-mart
Xalqaro xotinqizlar kuniga bag‘ishlab o‘tkazilgan tantanali marosimdagi nutqi.
5. BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 2015-yil 22-dekabrda qabul qilingan
“Taraqqiyot maqsadlaridagi fan, texnika va innovatsiyalar” to'g‘risida rezolyutsiyasi
6.
Qaxramon Abdulxamid o‘g‘li Axmedov, Aziza Jovli Qizi Sodiqova JAMIYATDA
XOTIN
–
QIZLAR VA ULARNING IJTIMOIY FAOLLIGI // Academic research in educational
sciences. 2023. №Periodical Collection
7.URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/jamiyatdaxotin-qizlar-va-ularning-
ijtimoiy-faolligi (data obrashcheniya: 13.02.2024)
