“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
102
UO‘K 677.021.15/.022-951
O‘rta tolali paxta tolasidan kichik chiziqli zichlikdagi
yigirilgan ip olish taxlili
Valiyev G.N., talaba Tolibjonov J.T.
Farg‘ona politexnika instituti,
tolibjonovjorabek10@gmail.com, +998 (97) 502-43-21
Annotatsiya:
Maqolada o‘rta tolali paxta tolasidan quyi chiziqli zichlikka ega
bo‘lgan yigirilgan ip olish texnologiyasi tahlil qilingan. Tadqiqotda paxta tolasining
fizik xususiyatlari, tolalarni tayyorlash bosqichlari, yigirish jarayonining
parametrlari va quyi chiziqli zichlikni ta’minlovchi omillar o‘rganilgan. Texnologik
jarayonni optimallashtirish uchun matematik modellar ishlab chiqilgan. Natijalar
yuqori sifatli va arzon mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi.
Kalit so‘zlar:
o‘rta tolali paxta, yigirish, chiziqli zichlik, tolalar tayyorlash,
texnologik parametrlar
Аннотaция:
В статье проанализирована технология получения пряжи с
низкой линейной плотностью из хлопка средней длины волокна. Исследованы
физические свойства хлопкового волокна, этапы подготовки волокна,
параметры прядения и факторы, обеспечивающие низкую линейную
плотность. Для оптимизации технологического процесса разработаны
математические
модели.
Результаты
позволяют
производить
высококачественную и экономичную продукцию.
Ключевые слова:
хлопок средней длины, прядение, линейная плотность,
подготовка волокон, технологические параметры
Annotation:
The article analyzes the technology for producing low linear
density yarn from medium-staple cotton fiber. The study examines the physical
properties of cotton fiber, fiber preparation stages, spinning process parameters, and
factors ensuring low linear density. Mathematical models were developed to
optimize the technological process. The results enable the production of high-quality
and cost-effective products.
Key words:
medium-staple cotton, spinning, linear density, fiber preparation,
technological parameters
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
103
Kirish
Bugungi kunda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xomashyoni qayta
ishlash takomillashtirilgan yuqorisamarador texnologiyalarni yaratish, ichki va
tashqi bozorda raqobatbardosh bo‘lgan mahsulotlar ishlab chiqarish eng dolzarb
muammolardan hisoblanadi. Bular xomashyo sifati [1, 2, 3], o’rama parametrlari [4,
5, 6] va texnologik jarayonni optimallashtirishga bog‘liq [7, 8, 9, 10].
Yigirilgan iplar to‘qimachilik sanoatining asosiy mahsulotlaridan biri bo‘lib,
ularning sifat ko‘rsatkichlari, jumladan, chiziqli zichlik, ishlash jarayonlarining
aniqligi va texnologik samaradorligi bilan bog‘liq. Chiziqli zichlik – bu ipning
massasini uzunlikka nisbati orqali o‘lchovchi muhim parametr bo‘lib, u
mahsulotning qulayligi, yengilligi va iqtisodiy samaradorligini ta’minlaydi.
O‘rta tolali paxta tolasi yigirish uchun qulay material bo‘lib, uning
yumshoqligi, elastikligi va texnologik ishlov berish qobiliyati yuqori darajada.
Biroq, quyi chiziqli zichlikka ega bo‘lgan iplar ishlab chiqarish texnologiyasi paxta
tolalarining fizik-kimyoviy xususiyatlarini chuqur o‘rganishni va yigirish
jarayonlarini optimallashtirishni talab qiladi.
Ushbu maqola o‘rta tolali paxta tolasidan quyi chiziqli zichlikka ega bo‘lgan ip
olish texnologiyasini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Tadqiqot paxta tolasining fizik
xususiyatlarini va yigirish jarayonining asosiy parametrlarini o‘rganishni o‘z ichiga
oladi. Shuningdek, jarayonni matematik modellashtirish orqali texnologik
jarayonlarni optimallashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Asosiy qism
O‘rta tolali paxta tolalarining fizik xususiyatlari
O‘rta tolali paxta tolasi quyidagi xususiyatlarga ega:
Uzunlik:
O‘rtacha uzunlik 25–30 mm bo‘lib, bu tolalarni yigirishga
qulay qiladi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
104
Yumshoqlik:
Tolalar yumshoqligi yuqori sifatli iplar ishlab chiqarish
uchun mos.
Mustahkamlik:
Tabiiy mustahkamlik yigirish jarayonida ipning
uzilishini kamaytiradi.
Matematik ifoda:
Tolalarning chiziqli zichligi T quyidagicha aniqlanadi:
T =
m
L
Bu yerda,
T
– tolalar chiziqli zichligi (teks),
m
– tolalar massasi,
L
– tolalar uzunligi.
Tolalarni yigirish uchun tayyorlash bosqichlari
Quyi chiziqli zichlikka ega iplar ishlab chiqarishda tola tayyorlashning
quyidagi bosqichlari muhimdir:
1.
Tozalash:
Paxta tolalarini chigit va boshqa begona
aralashmalardan tozalash.
2.
Tarash:
Tolalarni to‘g‘rilash va joylashishini ta’minlash.
3.
Birlashtirish:
Uzun va qisqa tolalarni ajratish orqali tolalar
uzunligini bir xilda saqlash.
Ip buramlari soni:
Ipning mustahkamligini oshirish uchun burish soni to‘g‘ri
tanlanishi lozim. Burish sonini hisoblash:
Z =
T
w
L
Bu yerda,
Z
– buramlar soni,
T
w
– buram berish momenti,
L
– ip uzunligi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
105
Xulosa
Tadqiqot natijalari o‘rta tolali paxta tolasidan quyi chiziqli zichlikka ega
bo‘lgan ip ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirishga qaratilgan quyidagi
xulosalarni berdi:
1.
O‘rta tolali paxta tolasidan kichik chiziqli zichlikdagi yigirilgan
ip olish texnalogiyasi tahlil qilindi.
2.
O‘rta tolali paxta tolasidan kichik chiziqli zichlikdagi yigirilgan
ip olish parametrlari o’rganildi.
3.
Kichik chiziqli zichlikdagi yigirilgan ip olish asoslari aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Орипов Ж. И., Валиев Г. Н. Исследование качественных
характеристик
шёлка–сырца
механического
и
автоматического
кокономотания // Физика волокнистых материалов: структура, свойства,
наукоёмкие технологии и материалы (SMARTEX – 2020): сборник материалов
XXIII международного научно-практического форума (Иваново, 20-23
октября 2020 г.). – Иваново: ИВГПУ, 2020. – 445 с., с. 84-87.
2.
Валиев Г. Н., Орипов Ж. И., Валиев Н. Г., М. Турдиев
М., Хомидов
В.О. Технология снижения дефектности намотки шелковых нитей на
крутильных машинах // Физика волокнистых материалов: структура, свойства,
наукоёмкие технологии и материалы (SMARTEX – 2021): сборник материалов
XXIV международного научно-практического форума (Иваново, 12-14
октября 2021 г.). – Иваново: ИВГПУ, 2021. – 370 с., с. 12-16.
3.
Валиев Г.Н. Аналитическая зависимость распределения давления
крестовой намотки на её основание вдоль оси паковки при сложных формах
намотки и методика её определения // Изв. вузов. Технология текстильной
промышленности. – 2018. - № 3. – с. 106-113 (SCOPUS, CAS(pt)).
4.
Валиев Г. Н. Cтруктура, новые параметры слоя намотки мотальной
паковки и теоретические зависимости их определения // Физика волокнистых
материалов: структура, свойства, наукоёмкие технологии и материалы
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
106
(SMARTEX – 2021): сборник материалов XXIV международного научно-
практического форума (Иваново, 12-14 октября 2021 г.). – Иваново: ИВГПУ,
2021. – 370 с., с. 17-23.
5.
Валиев Г. Н. Распределение давления крестовой намотки на её
основание по мере формирования паковки // Международная научная
конференция посвященная 135-летию со дня рождения профессора
А.Г.Зотикова: сборник научных трудов международной научной конференции
посвященной 135-летию со дня рождения профессора В. Е. Севостьянова
(Москва, 25 мая 2022 г.). Часть 1. – М.: РГУ им. Косыгина, 2022. – 171 с., с. 63-
68.
6.
Валиев Г. Н.
К вопросу параметров намотки мотальной паковки и
теоретических зависимостей их определения
оборудование текстильной промышленности (Текстиль-2012): тезисы
докладов Международной научно-технической конференции (Москва, 13-14
ноября 2012 г.). Часть 1. – М.: ФГБОУ ВПО «МГТУ им. Косыгина», 2012. –
140 с., с. 53-54.
7.
Валиев Г. Н., Хомидов В. О., Турдиев М. Способ определения
технологичности нитенатяжных приборов текстильных машин // Физика
волокнистых материалов: структура, свойства, наукоёмкие технологии и
материалы (SMARTEX – 2018): сборник материалов XXI международного
научно-практического форума (Иваново, 26-28 сентября 2018 г.). – Иваново:
ИВГПУ, 2018. – Часть 1, 303 с., с. 185-188.
8.
Валиев Г. Н., Хомидов В. О., Турдиев М. Исследование влияния
скорости снования на форму баллона нити натурального шёлка //
Международная научная конференция посвященная 110-летию со дня
рождения профессора А.Г.Севостьянова: сборник научных трудов
международной научной конференции посвященной 110-летию со дня
рождения профессора А.Г.Севостьянова (Москва, 10 марта 2020 г.). Часть 2. –
М.: РГУ им. Косыгина, 2020. – 302 с., с. 195-199.
9.
Valiev G. N., Khomidov V. O. Study of the Shape of a Balloon of Natural
Silk Thread When Winding From a Fixed Packing // International Journal of
Advanced Research in Science, Engineering and Technology (IJARSET). Vol. 7,
Issue 8, August - 2020. – 14733-14737рр.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
107
Валиев Г. Н., Хомидов В. О., Турдиев М. Особенности формы баллона
нити натурального шёлка при сматывании с неподвижной паковки // Физика
волокнистых материалов: структура, свойства, наукоёмкие технологии и
материалы (SMARTEX – 2020): сборник материалов XXIII международного
научно-практического форума (Иваново, 20-23 октября 2020.