Ingliz va O‘zbek tillarida soliq- bojxona terminlarining lingvistik tahlili va tarjima muammolari

Аннотация

Jahon miqyosidagi globallashuv jarayoni natijasida yuzaga kelgan davlatlararo iqtisodiy va madaniy integratsiya mamlakatimizning soliq va bojxona sohalarini sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tardi. Bozor iqtisodiyoti hamda raqamli iqtisodiyotga yo‘naltirilgan huquqiy dcmokratik jamiyat qurish uchun tub islohotlar olib borilayotgan bugungi kunda iqtisodiyot sohasining tarkibiy qatlami hisoblangan soliq-bojxona leksikasi bilan bog‘liq yangi avlod darsliklarini hamda monografiyalarni yaratish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri sifatida kun tartibida turibdi. Chunki, mazkur sohaga oid normativ-huquqiy hujjatlar tilini va terminlarining o‘ziga xos xususiyatlarini lingvistik jihatdan o‘rganish alohida c’tiborni talab qiladi.
0‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, jahonning ko‘plab davlatlari bilan teng huquqli ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-madaniy va diplomatik aloqalar o‘rnatildi, xorijiy investorlar uchun imtiyozli soliq stavkalari belgilandi. Shu bois, o‘tgan 29 yillik davrda mamlakatimiz iqtisodiyoti rivojlanishida tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining ishtiroki va hissasi tobora ortib bormoqda. Respublikamizga ko'plab xorijlik tadbirkor va ishbilarmonlarning tashrif buyurishi va ular bilan o‘zaro manfaatli hamkorlik aloqalari o‘rnatilishi soliq va bojxona tizimi faoliyatini yanada takomillashtirishni talab qiladi. Bu o‘z navbatida soliq va bojxona sohalari amaliyoti uchun bir necha xorijiy tillarda erkin muloqot qila oladigan malakali, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashni ham taqozo ctadi. Shuning uchun, mazkur sohalarga oid terminlarni chuqur tadqiq qilishga bo‘lgan ehtiyoj yuzaga keldi. Binobarin, turli sohalarda “ona tilimizning qoMlanish doirasini kengaytirish, etimologik va qiyosiy lug‘atlar nashr etish, zarur atama va iboralar, tushuncha va katcgoriyalarni ishlab chiqish, ...bir so‘z bilan aytganda, o‘zbck tilini ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish, ...farzandlarimiz uchun chet-tillami puxta egallash borasida qulay imkoniyatlar yaratish kabi bir-biridan muhim vazifalarni hal etish ezgu maqsadlarga xizmat qilishi shubhasizdir” [ 1; 87-b.].
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov milliy tilimizni taraqqiy ettirish haqida so‘z yuritib: “Istiqlol yillarida o‘zbek tilining qo‘llanish doirasi amalda nihoyatda kengaygani, uni ilmiy asosda rivojlantirishga qaratilgan tadqiqotlar, tilimizning o‘ziga xos xususiyatlariga bag‘ishlangan ilmiy va ommabop kitoblar. o‘quv qo‘llanmalari, yangi-yangi lug‘atlar ko‘plab chop etilayotgani jamiyat tafakkurini yuksaltirishga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Ayniqsa, davlat tilining xalqaro miqyosida ham faol muloqot vositasiga aylanib borayotgani c’tiborlidir. Xususan, xorijiy mamlakatlar rahbarlari bilan boMadigan uchrashuv va suhbatlar, muzokaralar, tegishli hujjatlarni imzolash marosimlarida, nufuzli sammitlarda, rasmiy matbuot anjumanlarida o*zbek tilining o‘rni va ahamiyati ortib borayotgani hammamizga g‘urur-iftixor bag‘ishlaydi. Shu borada o‘zbek tilining kompyutcr va internet, aniq fan 1 ar, tibbiyot, iqtisodiyot kabi maxsus termin va tushunchalarni talab qiladigan sohalarda ham keng qo‘llana boshlagani uning imkoniyatlari nechogliq katta ekanini ko‘rsatadi”- deb ta’kidlagan edilar [1; 86-b.].
O‘zbckiston Rcspublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ilmiy va ijtimoiy-iqtisodiy terminlarni ishlab chiqish va ulardan ommaviy axborot vositalarida, darsliklar hamda qo‘llanmalar tayyorlashda foydalanish masalalarini tartibga solish to*g‘risida”gi 1994 yil 5 avgustdagi Qarori hamda boshqa turli rasmiy hujjatlarda, ilmiy-amaliy adabiyotlar va lug‘atlarda qoMlanayotgan terminlar uyg‘unligiga erishish masalasiga alohida e'tibor qaratiladi [158; 15-b.].
Soliq-bojxona (SB)1 terminologiyasini ingliz va o‘zbck tillarida qiyosiy-chog‘ishtirib o‘rganish bugungi kunda soliq va bojxona sohalarida xalqaro hamkorlik aloqalarining yanada rivojlanishi, tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga muayyan darajada qulaylik yaratilishiga olib kelishi bilan alohida dolzarblik kasb ctadi. Tarjima qilinayotgan ko‘pqatlamli leksemalar, tcrminologik birliklarning lingvistik xususiyatlariga xos yetakchi tamoyillami tilshunoslik, tarjimashunoslik nazariyasi nuqtai nazaridan ishlab chiqish, ularni ilmiy asosda tahlil va tadqiq etish bugungi kunda dolzarb va muhim muammolardan biri hisoblanadi. Soliq-bojxona terminlarining Icksik-semantik, funktsional-strukturaviy, konnotativ va denotativ xususiyatlarini ochib berish tarjima adekvatligini ta’minlaydi. Bunday tadqiqot natijalari jainiyat a’zolari uchun soliq va boshqa majburiy toMovlarning aniq va qisqa terminlar asosida amalga oshirilishi, barchaga bir xilda tuShunilishiga, fuqarolarning mazkur sohaga doir huquqiy ong va madaniyatining yanada oshishiga xizmat qilishi mumkin.
SB leksikasini tashkil etuvehi tcrminologik birliklarni chuqur va atroflicha tadqiq etish, til materiallarida qo‘llanilgan SB terminlarining lisoniy xususiyatlarini qiyosiy yo‘sinda ilmiy o‘rganish hozirgi filologik, xususan, terminologik va tarjimashunoslik tadqiqotlarining ustuvor ilmiy-nazariy yo*nalishlaridan biriga aylangan. Shunday ekan, ayni paytda, bunday qiyosiy-tipologik tadqiqotlanii german va turkiy tillar oilasiga mansub bo‘lgan ingliz-o‘zbek tillari materiali asosida keng qamrovli tarzda amalga oshirish muhim ahamiyatga ega.
XX asr oxiri XXI asr boshlarida jahon mamlakatlarida terminlarning ikki tilli va izohli lug‘atlarini yaratishga bag‘ishlangan tadqiqotlar salmog‘i ancha ko‘paydi. O‘z navbatida iqtisodiyot, bank-moliya, tijorat, soliq va bojxona kabi sohalarga oid terminlarning ikki tilli, izohli lug‘atlari chop etildi. Mazkur lug‘atlar soha terminologiyasini lingvistik tamoyillar ncgizida muayyan tartibga solish, ularning terminologiyadagi o‘z mavqeini, o‘rnini ko‘rsatish singari muhim vazifalarni bajaradi. Demak, terminologik lug‘atlar muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.
Shu ma’noda, terminlarni aslida quyidagi ikki xil yo‘sinda o‘rganish alohida dolzarblik kasb etmoqda:
1) Lug‘atlar nuqtai nazaridan o‘rganish.
2) Matniy holati nuqtai nazaridan o‘rganish.
Umuman, lug‘atlar va matniy materiallar soha terminologiyasining tildagi faolligini, tizimliligini ta’minlovchi manbalar hisoblanadi. SB lug‘atlari soha terminologiyasi yaxlitligini, tartibga solinganligi, muayyan nazariy qoidalar asosida me’yorlashtirilganini va lining o‘ziga xos xususiyatlarini tavsiflash, tasniflash imkonini bcradi.
Monografiyaning ilmiy-nazariy va amaliy ahamiyati yuqorida sanalgan muhim jihatlarni hamda iqtisodiyot tarmoqlaridan biri hisoblangan soliq va bojxona terminlarining lingvistik yo‘sinda tadqiq qilish yo*lidagi ilk qadam ekanligi bilan izohlanadi. Umuman, mazkur monografiyada soliq va bojxona amaliyotida keng qo‘llaniladigan terminlarni ikki til materiali asosida tarjima qilish masalalari o‘rganilibgina qolmay, terminologik birliklarning ingliz va o‘zbek tillari kesimida leksik-semantik, strukturaviy-funktsional, grammatik va fonetik jihatlari bilan bog*liq muammolar yechimida uzviy uyg‘unlikni ta’minlash masalalari o‘z aksini topgan.
Muallif ushbu monografiyani nashr etishga va lining ilmiy mazmunini yanada boyitishga, mukammallashishiga o‘z hissalarini qo‘shgan, qimmatli maslahatlarini ayamagan mas’ul muharrir, filologiya fanlari doktori, professor A.E. Mamatovga va rasmiy taqrizchilar filologiya fanlari doktori, professor A.A. Nosirovga hamda filologiya boficha falsafa doktori (PhD) A.A.Xudaybergenovga o‘zining samimiy va chuqur minnatdorchiligini bildiradi.
Umumiy xulosalar
Bugungi kungacha qardosh va qardosh bo‘lmagan tillar terminologiyasi turli aspcktlar nuqtai nazaridan tadqiq etilgan boMishiga qaramay, terminlarni tarjimashunoslik nuqtai nazaridan o‘rgangan tadqiqotlar oz.
Monografiyada terminlarning ikki tilga xos bo‘lgan (integral) va xos bo‘lmagan (differentsial) xususiyatlari, leksik-semantik sathi chog‘ishtirma aspekt nuqtai nazaridan va lisoniy tarjimashunoslik aspcktida tutgan fundamental o‘rni va masalalari belgilanib, tarjimada unifikatsiya qilish tamoyillari ishlab chiqildi.
1. Ilmiy manbalami ijodiy 0‘zlashtirish jarayonida SB terminlarini nafaqat iqtisodiyot katcgoriyasi xususiyatlari nuqtai nazaridan, balki tilshunoslikning qiyosiy-tipologik aspektidan turib, tarjimashunoslik tabiatlari jihatidan milliy til bilan qiyoslab o‘rganish talab etiladi.
2. SB terminologiyasini tarjimashunoslik aspcktida qiyosiy o‘rganish jarayonida insoniyat jamiyatiga azal-azaldan daxldor bo'lib kelgan bilimlar majmuiga tayanib SB teiminologiyasiga yondashuv ikki til terminlarining tarjimada berilishidagi integral va differentsial xususiyatlarini belgilash bilan birga har ikki soha terminologik tizirnini chuqur. atroflicha tadqiq etish imkoniyatini bcradi.
3. SB terminologiyasi yaxlit sistema sifatida mavzu jihatidan bir nechta muhim leksik-semantik guruhlardan tarkib topadi: 1) SB tizim subyektlari nomlarini ifodalovchi terminlar; 2) SB to‘lov majburiyatlari undiriladigan obyckt hamda hujjat nomlarini ifodalovchi terminlar; 3) SB amaliyoti jarayonida funktsionallikni ifodalovchi terminlar; 4) tizim amaliyoti jarayonida sodir boMadigan, noqonuniy hatti-harakatlar natijasida qo‘llaniladigan terminlar.
4. SB terminlarining hosil bo‘lishi va shakllanishining asosiy manbalari tilning ichki va tashqi resurslari hisobiga vujudga keladi. SB terminologiyasida boshqa tillardan so‘z o‘zlashtirish yuqori darajada. Chunki mazkur leksik qatlam iqtisodiyot sohasining tarkibiy qismidir. Iqtisodiyot sohasi csa bcvosita jahon intcgratsiyalashuv jarayoniga qo‘shilib ketganligi bilan izohlanadi. Mazkur leksikada so‘zlarni kal'ka yordamida o‘zlashtirishning turli usullari mavjud bo’lib, boshqa tildagi so‘zni aslicha o‘zlashtirish, to‘liq kal’kalash, yarim kal'kalash orqali amalga oshadi. Ikkala tilda ham o‘zlashma terminlardan tashqari, baynalmilal xarakterga ega bo‘lgan terminlar ham alohida o‘rin egallaydi. Ular nafaqat yunon yoki lotin tillaridan kelib chiqqan leksemalar, balki italyan (7%), nemis (9%), frantsuz (19%), rus (slavyan) (21%) tillari asosida shakllanib borayotgan o‘ziga xos til qatlamidir.
5. Ingliz va o‘zbek tillari SB tenninologik birliklarining yasalish jarayoni bir nechta usullar orqali amalga oshadi: 1) afTiksatsiya yo‘li orqali; 2) leksik-semantik usulda; 3)kompozitsiya (sintaktik) usulida; 4) konvcrsiya vositasida; 5) akronim va abbrcviaturalar orqali.
6. Qiyoslanayotgan tillarda terminlar ikki asosiy turga bo‘linadi. Ular, yakka tarkibli hamda ko‘p (qo‘shma va so‘z birikmali) tarkibli terminlardir. Har ikki tilda ham birikmali, ya’ni, ko*p tarkibli terminlar miqdor jihatdan ustunlikka ega (ingliz tilida 61,7%, o‘zbek tilida - 78%) bo‘lib, soha leksikasining yadrosini tashkil etadi.
7. Ingliz va o‘zbek tillari SB terminologik tizimida sinonimik, omonimik, polisemantik, giponimik, gipcronimik va antonimik munosabatlar keng tarqalgan. Sinonimik, omonimik, polisemantik munosabatlaming terminlarni tarjima qilish jarayonida muayyan qiyinchiliklar tug’dirishi hamda to‘sqinlik qilishi terminologiyada yuz bcradigan «dcterminologizatsiya hamda tcrminologizatsiya (transtcrminlashuv)» hodisalarining natijalari bilan bevosita bog‘liq. Tarjimada terminlaming ikki tilga xos bo‘lgan integral va xos bo‘lmagan differentsial xususiyatlarini e’tiborga olish zarur. Integral xususiyatga ega bo'lgan terminlarni “kaTka” usulida, differentsial xususiyatga ega bo‘lgan terminlarni csa turli “transformatsion (leksik, semantik, grammatik, pragmatik)” usullarda tarjima qilish to‘g‘ri bo‘ladi.
8. SB sohasiga oid matnlarni xorijiy tillardan milliy tilga, milliy tildan xorijiy tillarga adekvat tarjima qilish, dastavval, o‘zbck tili SB terminologiyasi boshqa tillar bilan qiyosiy-tipologik yo‘sinda o‘rganilishi zarur. Bu jarayon ikkita muhim masalani ijobiy hal qilish imkonini beradi: 1) xorijiy tillardagi SB sohalariga doir manbalami ijodiy o'rganish va o‘zlashtirish; 2) milliy til maxsus leksikalarining istiqbolli, strategik yo‘nalishlarini rivojlantirish mezonlarini belgilash.
9. Mamlakatimizning istiqlol yillarida mustahkam bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonining jadallashuvi va iqtisodiy ishlab chiqarish, tadbirkorlik va ishbilarmonlik faoliyatining tez sura’tlar bilan rivojlanib borishi soliq va bojxona terminlarini tartibga solish muammosini dolzarb qilib qo‘ydi. Bu muammolarni muvaffaqiyatli hal etish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi:
- Barcha soha terminologiyalari singari soliq va bojxona terminologiyasini tartibga solish masalasiga ilmiy-amaliy yondashish;
- SB terminologiyasini tartibga solish va terminologik birliklarni to‘g‘ri qo‘llash mczoniga kun tartibidagi dolzarb masala sifatida qarash, bu ishni doimiy nazoratda olib borish;
- SB sohasi terminlarini to*la qamrab olgan hamda terminlar tarjimasining mohiyatini to‘g‘ri va aniq ifodalovchi ikki tilli (inglizcha-o‘zbekcha) izohli lug‘at yaratish.
10. SB terminologiyasini ilmiy nuqtai nazardan o‘rganish jamiyat a'zolari uchun SB to‘lov huquq va majburiyatlarini aniq va qisqa, barchaga bir xilda tuShuniladigan darajaga olib kclishni ta’minlashga xizmat qiladi.
11. SB tcrminologiyasining ilmiy jahatdan o‘rganilishi kishilaming mazkur sohaga doir huquqiy ongi va madaniyatini oshirishga muhim turtki bo‘ladi. SHu ma’noda, SB terminlarini faqat ingliz va o'zbek tillari misolida emas, balki boshqa jahon lillari mavqeiga ega bo‘lgan tillar misolida ham o‘rganib, xorijiy olimlar bilan hamkorlik qilish muhim vazifalardan hisoblanadi.

Тип источника: Монографии
Годы охвата с 2000
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
1-176
81

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться

Для доступа к научной работе требуется оплата - 100 000 UZS
Чтобы произвести оплату войдите под своим логином.

Ахмедов O. . (2025). Ingliz va O‘zbek tillarida soliq- bojxona terminlarining lingvistik tahlili va tarjima muammolari. Каталог монографий, 4(4), 1–176. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/monographs/article/view/65170
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Jahon miqyosidagi globallashuv jarayoni natijasida yuzaga kelgan davlatlararo iqtisodiy va madaniy integratsiya mamlakatimizning soliq va bojxona sohalarini sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tardi. Bozor iqtisodiyoti hamda raqamli iqtisodiyotga yo‘naltirilgan huquqiy dcmokratik jamiyat qurish uchun tub islohotlar olib borilayotgan bugungi kunda iqtisodiyot sohasining tarkibiy qatlami hisoblangan soliq-bojxona leksikasi bilan bog‘liq yangi avlod darsliklarini hamda monografiyalarni yaratish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri sifatida kun tartibida turibdi. Chunki, mazkur sohaga oid normativ-huquqiy hujjatlar tilini va terminlarining o‘ziga xos xususiyatlarini lingvistik jihatdan o‘rganish alohida c’tiborni talab qiladi.
0‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, jahonning ko‘plab davlatlari bilan teng huquqli ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-madaniy va diplomatik aloqalar o‘rnatildi, xorijiy investorlar uchun imtiyozli soliq stavkalari belgilandi. Shu bois, o‘tgan 29 yillik davrda mamlakatimiz iqtisodiyoti rivojlanishida tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining ishtiroki va hissasi tobora ortib bormoqda. Respublikamizga ko'plab xorijlik tadbirkor va ishbilarmonlarning tashrif buyurishi va ular bilan o‘zaro manfaatli hamkorlik aloqalari o‘rnatilishi soliq va bojxona tizimi faoliyatini yanada takomillashtirishni talab qiladi. Bu o‘z navbatida soliq va bojxona sohalari amaliyoti uchun bir necha xorijiy tillarda erkin muloqot qila oladigan malakali, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashni ham taqozo ctadi. Shuning uchun, mazkur sohalarga oid terminlarni chuqur tadqiq qilishga bo‘lgan ehtiyoj yuzaga keldi. Binobarin, turli sohalarda “ona tilimizning qoMlanish doirasini kengaytirish, etimologik va qiyosiy lug‘atlar nashr etish, zarur atama va iboralar, tushuncha va katcgoriyalarni ishlab chiqish, ...bir so‘z bilan aytganda, o‘zbck tilini ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish, ...farzandlarimiz uchun chet-tillami puxta egallash borasida qulay imkoniyatlar yaratish kabi bir-biridan muhim vazifalarni hal etish ezgu maqsadlarga xizmat qilishi shubhasizdir” [ 1; 87-b.].
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov milliy tilimizni taraqqiy ettirish haqida so‘z yuritib: “Istiqlol yillarida o‘zbek tilining qo‘llanish doirasi amalda nihoyatda kengaygani, uni ilmiy asosda rivojlantirishga qaratilgan tadqiqotlar, tilimizning o‘ziga xos xususiyatlariga bag‘ishlangan ilmiy va ommabop kitoblar. o‘quv qo‘llanmalari, yangi-yangi lug‘atlar ko‘plab chop etilayotgani jamiyat tafakkurini yuksaltirishga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Ayniqsa, davlat tilining xalqaro miqyosida ham faol muloqot vositasiga aylanib borayotgani c’tiborlidir. Xususan, xorijiy mamlakatlar rahbarlari bilan boMadigan uchrashuv va suhbatlar, muzokaralar, tegishli hujjatlarni imzolash marosimlarida, nufuzli sammitlarda, rasmiy matbuot anjumanlarida o*zbek tilining o‘rni va ahamiyati ortib borayotgani hammamizga g‘urur-iftixor bag‘ishlaydi. Shu borada o‘zbek tilining kompyutcr va internet, aniq fan 1 ar, tibbiyot, iqtisodiyot kabi maxsus termin va tushunchalarni talab qiladigan sohalarda ham keng qo‘llana boshlagani uning imkoniyatlari nechogliq katta ekanini ko‘rsatadi”- deb ta’kidlagan edilar [1; 86-b.].
O‘zbckiston Rcspublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ilmiy va ijtimoiy-iqtisodiy terminlarni ishlab chiqish va ulardan ommaviy axborot vositalarida, darsliklar hamda qo‘llanmalar tayyorlashda foydalanish masalalarini tartibga solish to*g‘risida”gi 1994 yil 5 avgustdagi Qarori hamda boshqa turli rasmiy hujjatlarda, ilmiy-amaliy adabiyotlar va lug‘atlarda qoMlanayotgan terminlar uyg‘unligiga erishish masalasiga alohida e'tibor qaratiladi [158; 15-b.].
Soliq-bojxona (SB)1 terminologiyasini ingliz va o‘zbck tillarida qiyosiy-chog‘ishtirib o‘rganish bugungi kunda soliq va bojxona sohalarida xalqaro hamkorlik aloqalarining yanada rivojlanishi, tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga muayyan darajada qulaylik yaratilishiga olib kelishi bilan alohida dolzarblik kasb ctadi. Tarjima qilinayotgan ko‘pqatlamli leksemalar, tcrminologik birliklarning lingvistik xususiyatlariga xos yetakchi tamoyillami tilshunoslik, tarjimashunoslik nazariyasi nuqtai nazaridan ishlab chiqish, ularni ilmiy asosda tahlil va tadqiq etish bugungi kunda dolzarb va muhim muammolardan biri hisoblanadi. Soliq-bojxona terminlarining Icksik-semantik, funktsional-strukturaviy, konnotativ va denotativ xususiyatlarini ochib berish tarjima adekvatligini ta’minlaydi. Bunday tadqiqot natijalari jainiyat a’zolari uchun soliq va boshqa majburiy toMovlarning aniq va qisqa terminlar asosida amalga oshirilishi, barchaga bir xilda tuShunilishiga, fuqarolarning mazkur sohaga doir huquqiy ong va madaniyatining yanada oshishiga xizmat qilishi mumkin.
SB leksikasini tashkil etuvehi tcrminologik birliklarni chuqur va atroflicha tadqiq etish, til materiallarida qo‘llanilgan SB terminlarining lisoniy xususiyatlarini qiyosiy yo‘sinda ilmiy o‘rganish hozirgi filologik, xususan, terminologik va tarjimashunoslik tadqiqotlarining ustuvor ilmiy-nazariy yo*nalishlaridan biriga aylangan. Shunday ekan, ayni paytda, bunday qiyosiy-tipologik tadqiqotlanii german va turkiy tillar oilasiga mansub bo‘lgan ingliz-o‘zbek tillari materiali asosida keng qamrovli tarzda amalga oshirish muhim ahamiyatga ega.
XX asr oxiri XXI asr boshlarida jahon mamlakatlarida terminlarning ikki tilli va izohli lug‘atlarini yaratishga bag‘ishlangan tadqiqotlar salmog‘i ancha ko‘paydi. O‘z navbatida iqtisodiyot, bank-moliya, tijorat, soliq va bojxona kabi sohalarga oid terminlarning ikki tilli, izohli lug‘atlari chop etildi. Mazkur lug‘atlar soha terminologiyasini lingvistik tamoyillar ncgizida muayyan tartibga solish, ularning terminologiyadagi o‘z mavqeini, o‘rnini ko‘rsatish singari muhim vazifalarni bajaradi. Demak, terminologik lug‘atlar muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.
Shu ma’noda, terminlarni aslida quyidagi ikki xil yo‘sinda o‘rganish alohida dolzarblik kasb etmoqda:
1) Lug‘atlar nuqtai nazaridan o‘rganish.
2) Matniy holati nuqtai nazaridan o‘rganish.
Umuman, lug‘atlar va matniy materiallar soha terminologiyasining tildagi faolligini, tizimliligini ta’minlovchi manbalar hisoblanadi. SB lug‘atlari soha terminologiyasi yaxlitligini, tartibga solinganligi, muayyan nazariy qoidalar asosida me’yorlashtirilganini va lining o‘ziga xos xususiyatlarini tavsiflash, tasniflash imkonini bcradi.
Monografiyaning ilmiy-nazariy va amaliy ahamiyati yuqorida sanalgan muhim jihatlarni hamda iqtisodiyot tarmoqlaridan biri hisoblangan soliq va bojxona terminlarining lingvistik yo‘sinda tadqiq qilish yo*lidagi ilk qadam ekanligi bilan izohlanadi. Umuman, mazkur monografiyada soliq va bojxona amaliyotida keng qo‘llaniladigan terminlarni ikki til materiali asosida tarjima qilish masalalari o‘rganilibgina qolmay, terminologik birliklarning ingliz va o‘zbek tillari kesimida leksik-semantik, strukturaviy-funktsional, grammatik va fonetik jihatlari bilan bog*liq muammolar yechimida uzviy uyg‘unlikni ta’minlash masalalari o‘z aksini topgan.
Muallif ushbu monografiyani nashr etishga va lining ilmiy mazmunini yanada boyitishga, mukammallashishiga o‘z hissalarini qo‘shgan, qimmatli maslahatlarini ayamagan mas’ul muharrir, filologiya fanlari doktori, professor A.E. Mamatovga va rasmiy taqrizchilar filologiya fanlari doktori, professor A.A. Nosirovga hamda filologiya boficha falsafa doktori (PhD) A.A.Xudaybergenovga o‘zining samimiy va chuqur minnatdorchiligini bildiradi.
Umumiy xulosalar
Bugungi kungacha qardosh va qardosh bo‘lmagan tillar terminologiyasi turli aspcktlar nuqtai nazaridan tadqiq etilgan boMishiga qaramay, terminlarni tarjimashunoslik nuqtai nazaridan o‘rgangan tadqiqotlar oz.
Monografiyada terminlarning ikki tilga xos bo‘lgan (integral) va xos bo‘lmagan (differentsial) xususiyatlari, leksik-semantik sathi chog‘ishtirma aspekt nuqtai nazaridan va lisoniy tarjimashunoslik aspcktida tutgan fundamental o‘rni va masalalari belgilanib, tarjimada unifikatsiya qilish tamoyillari ishlab chiqildi.
1. Ilmiy manbalami ijodiy 0‘zlashtirish jarayonida SB terminlarini nafaqat iqtisodiyot katcgoriyasi xususiyatlari nuqtai nazaridan, balki tilshunoslikning qiyosiy-tipologik aspektidan turib, tarjimashunoslik tabiatlari jihatidan milliy til bilan qiyoslab o‘rganish talab etiladi.
2. SB terminologiyasini tarjimashunoslik aspcktida qiyosiy o‘rganish jarayonida insoniyat jamiyatiga azal-azaldan daxldor bo'lib kelgan bilimlar majmuiga tayanib SB teiminologiyasiga yondashuv ikki til terminlarining tarjimada berilishidagi integral va differentsial xususiyatlarini belgilash bilan birga har ikki soha terminologik tizirnini chuqur. atroflicha tadqiq etish imkoniyatini bcradi.
3. SB terminologiyasi yaxlit sistema sifatida mavzu jihatidan bir nechta muhim leksik-semantik guruhlardan tarkib topadi: 1) SB tizim subyektlari nomlarini ifodalovchi terminlar; 2) SB to‘lov majburiyatlari undiriladigan obyckt hamda hujjat nomlarini ifodalovchi terminlar; 3) SB amaliyoti jarayonida funktsionallikni ifodalovchi terminlar; 4) tizim amaliyoti jarayonida sodir boMadigan, noqonuniy hatti-harakatlar natijasida qo‘llaniladigan terminlar.
4. SB terminlarining hosil bo‘lishi va shakllanishining asosiy manbalari tilning ichki va tashqi resurslari hisobiga vujudga keladi. SB terminologiyasida boshqa tillardan so‘z o‘zlashtirish yuqori darajada. Chunki mazkur leksik qatlam iqtisodiyot sohasining tarkibiy qismidir. Iqtisodiyot sohasi csa bcvosita jahon intcgratsiyalashuv jarayoniga qo‘shilib ketganligi bilan izohlanadi. Mazkur leksikada so‘zlarni kal'ka yordamida o‘zlashtirishning turli usullari mavjud bo’lib, boshqa tildagi so‘zni aslicha o‘zlashtirish, to‘liq kal’kalash, yarim kal'kalash orqali amalga oshadi. Ikkala tilda ham o‘zlashma terminlardan tashqari, baynalmilal xarakterga ega bo‘lgan terminlar ham alohida o‘rin egallaydi. Ular nafaqat yunon yoki lotin tillaridan kelib chiqqan leksemalar, balki italyan (7%), nemis (9%), frantsuz (19%), rus (slavyan) (21%) tillari asosida shakllanib borayotgan o‘ziga xos til qatlamidir.
5. Ingliz va o‘zbek tillari SB tenninologik birliklarining yasalish jarayoni bir nechta usullar orqali amalga oshadi: 1) afTiksatsiya yo‘li orqali; 2) leksik-semantik usulda; 3)kompozitsiya (sintaktik) usulida; 4) konvcrsiya vositasida; 5) akronim va abbrcviaturalar orqali.
6. Qiyoslanayotgan tillarda terminlar ikki asosiy turga bo‘linadi. Ular, yakka tarkibli hamda ko‘p (qo‘shma va so‘z birikmali) tarkibli terminlardir. Har ikki tilda ham birikmali, ya’ni, ko*p tarkibli terminlar miqdor jihatdan ustunlikka ega (ingliz tilida 61,7%, o‘zbek tilida - 78%) bo‘lib, soha leksikasining yadrosini tashkil etadi.
7. Ingliz va o‘zbek tillari SB terminologik tizimida sinonimik, omonimik, polisemantik, giponimik, gipcronimik va antonimik munosabatlar keng tarqalgan. Sinonimik, omonimik, polisemantik munosabatlaming terminlarni tarjima qilish jarayonida muayyan qiyinchiliklar tug’dirishi hamda to‘sqinlik qilishi terminologiyada yuz bcradigan «dcterminologizatsiya hamda tcrminologizatsiya (transtcrminlashuv)» hodisalarining natijalari bilan bevosita bog‘liq. Tarjimada terminlaming ikki tilga xos bo‘lgan integral va xos bo‘lmagan differentsial xususiyatlarini e’tiborga olish zarur. Integral xususiyatga ega bo'lgan terminlarni “kaTka” usulida, differentsial xususiyatga ega bo‘lgan terminlarni csa turli “transformatsion (leksik, semantik, grammatik, pragmatik)” usullarda tarjima qilish to‘g‘ri bo‘ladi.
8. SB sohasiga oid matnlarni xorijiy tillardan milliy tilga, milliy tildan xorijiy tillarga adekvat tarjima qilish, dastavval, o‘zbck tili SB terminologiyasi boshqa tillar bilan qiyosiy-tipologik yo‘sinda o‘rganilishi zarur. Bu jarayon ikkita muhim masalani ijobiy hal qilish imkonini beradi: 1) xorijiy tillardagi SB sohalariga doir manbalami ijodiy o'rganish va o‘zlashtirish; 2) milliy til maxsus leksikalarining istiqbolli, strategik yo‘nalishlarini rivojlantirish mezonlarini belgilash.
9. Mamlakatimizning istiqlol yillarida mustahkam bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonining jadallashuvi va iqtisodiy ishlab chiqarish, tadbirkorlik va ishbilarmonlik faoliyatining tez sura’tlar bilan rivojlanib borishi soliq va bojxona terminlarini tartibga solish muammosini dolzarb qilib qo‘ydi. Bu muammolarni muvaffaqiyatli hal etish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish lozim bo‘ladi:
- Barcha soha terminologiyalari singari soliq va bojxona terminologiyasini tartibga solish masalasiga ilmiy-amaliy yondashish;
- SB terminologiyasini tartibga solish va terminologik birliklarni to‘g‘ri qo‘llash mczoniga kun tartibidagi dolzarb masala sifatida qarash, bu ishni doimiy nazoratda olib borish;
- SB sohasi terminlarini to*la qamrab olgan hamda terminlar tarjimasining mohiyatini to‘g‘ri va aniq ifodalovchi ikki tilli (inglizcha-o‘zbekcha) izohli lug‘at yaratish.
10. SB terminologiyasini ilmiy nuqtai nazardan o‘rganish jamiyat a'zolari uchun SB to‘lov huquq va majburiyatlarini aniq va qisqa, barchaga bir xilda tuShuniladigan darajaga olib kclishni ta’minlashga xizmat qiladi.
11. SB tcrminologiyasining ilmiy jahatdan o‘rganilishi kishilaming mazkur sohaga doir huquqiy ongi va madaniyatini oshirishga muhim turtki bo‘ladi. SHu ma’noda, SB terminlarini faqat ingliz va o'zbek tillari misolida emas, balki boshqa jahon lillari mavqeiga ega bo‘lgan tillar misolida ham o‘rganib, xorijiy olimlar bilan hamkorlik qilish muhim vazifalardan hisoblanadi.

Для доступа к научной работе требуется оплата - 100 000 UZS
Чтобы произвести оплату войдите под своим логином.

Войти в систему

Библиографические ссылки

Каримов И.А. Юксак маънавият - снгилмас куч.-Т.: Маънавият, 2008.-176 б.

Каримов И.А.Ваган саждагох каби мукаддасдир.-Т.:Узбекистон, 1995.- 272 б.

Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари.-Т.: Узбекистон, 2009.-56. б.

Абдуазизов А.А.Тилшуносликка кириш назарияси.-Т.:Шарк, 2010.-262 б.

Абдуазизова Д.А., Г.А.Асилова «English-Russian-Uzbek dictionary-phrasebook for customs officers (Божхона ходимлари учун инглизча -русча-узбскча лугат-сузлашгич)».-Т.: 2013.

Абдуллаев А. Тадбиркорлик молияси.-Т.: 2003.-378 б.

Абдуллаева Ч.С. Русско-узбекские параллели в современной экономической терминологии. Авторсф.дис...канд.филол.наук.-Т.:2000.-26 б.

Абдураимов М.А. Очерки аграрных отношений в Бухарском ханства в XVI первой половине XIX в.в.-Т.: 1973.-175 с.

Абдурахмонов F. Терминология муаммолари// Узбек тили терминологияси ва унинг тараккиёт переспективалари: Биринчи Республика терминология конференцияси материаллари.-Т.: Фан, 1986.-136 б.

Абдурахмонов Р.Русча -узбекча лугат. -М.: 1954.-283 б.

Абу Тохиржон. Самария.//Наршахий. Бухоро тарихи.//Баёний. Шажараи Хоразмшохий.//Ибрат.Фаргона тарихи.-Т.: 1991.- 141 б.

Азизов С.А. Лексико-грамматическое исследование музыкальной терминологии узбекского языка.-Т.: 1981.-284 с.

Азрилян А.Н. Большой экономический словарь.-М.: 1999.-586 с.

Аскаров А. Узбекистон халклари тарихи.-Т.: 1992.-372 б.

Аликулов Т. Полисемия существителных в узбекском языке. Авторсф. дис...канд.филол. наук.-Т.: 1966.-25 с.

Анекина А.В. Англо-русский экономический словарь.-М.: 1993.-406 с.

Антонова М.В., Лейчик В.М. Роль концептуальной структуры в формировании отраслевой терминологии // Термины и их функционирование. - М.: 1987.-129 с.

Антрушина М.В. Лексикология английского языка. - М.: 2004.-319 с.

Анохина И.Г. Англо - русский коммерческий словарь-справочник.-М.: 1992.-232 с.

Арзикулов. X. Семантические проблемы в терминологических системах французского языка (на материале онкологической терминологии). Автореф. дис...канд.филол.наук.-Л.: 1980-24 с.

Арипова З.Н. Узбек тили мусикашунослик терминологияси. Филол. фанлари номзоди...дис. авторсф.- Т.: 1998.-26 б.

Лрнольд И.В. Лексикология английского языка. - М.: 1959.-325 с.

Аскаров А. Памятники андроповской культуры в низовьях Зарафшана. «ИМКУ», вып.№3.- Т.: 1962. - 8 с.

Аскаров А. Сапаллитепа.- Т.: 1973.- 352 б.

Аскаров А.Узбек халкининг этногенези ва этник тарихи.-Т.:2007.-293 б.

Ахатова М.С. Узбек тилининг ёгочеозлик терминологияси. Филол. фанлари номзоди...дис.- Т.: 2004.-23 б.

Ахмедов Д.К., Ишмухамедов А.Э. Макроиктисодист.-Т.: 2004.-228 б.

Балли Ш.Французкая стилистика. - М.: 1961.- 269 с.

Баер Ф. Теория и практика письменного перевода - Минск: 1986.-273 с.

Бартольд В. К вопросу об археологических исследований в Туркестане. Соб.соч. Т.: №4. М.: 1966.- 148 с.

Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Сочинения. 1. Том. М.: 1969.-299 с.

Бархударов Л.С. О значении и задачах научных исследовании в области терминологии//Лингвистические проблемы научно-технической терминологии. - М.: 1970.- 142 с.

Бархударов Л.С. Проблемы языка науки, техники, логические, лингвистические и исторические аспекты терминологии. -М.:1970.- 132 с.

Бархударов Л.С.Уровни языковой иерархии и перевод. Тетради переводчика. -М.: 1988.-238 с.

5. Бархударов Л.С.Язык и перевод-М.: 1975.-262 с.

Бегматов Э. Хозирги узбек адабий тилининг лексик катламлари.-Т.: Фан, 1985.-223 б.

Бегматов Э., Бектемиров Х-Мустакиллик даври атамалари.-Т.:2002.-236 б.

Бегматов Э., Улуков Н. Узбек ономастикаси терминларининг изохли лугати. -Наманган: 2006.-321 б.

9. Бедрицкая Л.В. Английский для экономистов. -М.: 2006. -365 с.

Беделадзе Т., Ниязматов Ш., У.Уватов. Инглизча-узбекча-русча тижорат лугати.-Т.: 1995.-313 б.

Бсрдиалисв А., Носиров X- Узбек тили изофали конструкцияларининг баъзи масалалари // Узбек тили ва адабиёти.- Т.: 1988.-№3.-129 б.

Березин И.Н. Ханские ярлыки: Тарханные ярлыки Тохтамыша, Тимур-Кутлука и Саадет Гирея.- Казан: 1951.-152 с.

Бичурин Н.Я. Собрания сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Кн №2. Т.: 1950.- 187 с.

Будагов Р.А. Развития французской политической терминологии в XVIII вскс.-М.: Добросвст. 2000.-219 с.

Будагов Р.А. Слово и его значение. - Л.: 1976. -266 с.

Бутаев 3. English-Uzbek, Uzbek-English Dictionary.-T.: 2008.-321 Р.

Буянов Н.В. Функциональность терминов и понятий терминосферы налоги и налоговое право: Дис...канд.филол.наук.- Краснодар: 2001.- 28 с.

Бобокалонова Р.Р. Узбек тилида семантик функционал шаклланган гаилар. Филол. фанлари номзоди... дис.автореф.- Т.: 2000.-23 б.

Богородицкий В.А. Введение в изучение современных романских и германских языков. -М.: Лабиринт, 2003. -186 с.

Болтабоев М.П. Кичик бизнес ватадбиркорлик.-Т.: 2011. -394 б.

Бреева Л.И., Бутенко А.А. Лексико-стилистические трансформации при переводе- М.: 2000. - 254 с.

Брюховсц Н.А. Английский язык: менеджмент, маркетинг, таможенное дело. -СПб.: 2005.-269 с.

Вахобов Ф.Хорижий мамлакатларда солик хукукбузарлиги ва жиноятларига карши курашиш амалиёти//Узбскистон Рсспубликаси Бош прокуратурами инг ахборотномаси.-Т.: 2013 №1(13).-! 26 б.

Вахобов А., Солиев A. Soliqlar va soliqqa tortish.- T.: 2009.- 43 8 б.

Вахобов А.В., Маликов Т.С. Молия. -Т.:2010.- 482 б.

Вороьёва М.Г. Археологические памятники античного периода как источник для реконструкции социально-экономических процессов // КСИА, 1970.- 178 с.

Гаджиева Н.З. Природа изафета в тюркских языках//Тюркология.-М.: 198О.-№2.-189 с.

Ганиева С.С. Структурно-семантический анализ налоговой терминологии таджикского и английского языков: Дис...канд.филол.наук.- Душанбе: 2007.-192 с.

Гайгер Л.Т. Макроэкономическая теория и переходная экономика.-М.: 1996.-228 с.

Гатаулин Ш.К., Ли А.А., Стасько В.Н., Хван Л.Б. Соликлар ва соликка тортиш.-Т.: 1996.-367 с.

Гсрд А.С.Основы научно-технической лексикографии.-Л.: 1986. - 233 с.

Головин Б.Н.Лингвистические основы учения о терминах.-М.: 1987.-235 с.

Гафурова Г. Узбекистонда таржиманинг ривожланиши.-Т.: 1973.-158 б.

Графова Л.Л.» Палей С.М. Англо-русский таможенный словарь.-М.:2013.-364 с.

Гречко В.А. Гиперонимы и гипонимы, и их функции в русском языке //Лексика. Терминология, вып. № б.-Горький: 1977.-182 с.

Гречко В.А. Синонимия тсрминов.-М.: 1989-.259 с.

Григорьев А.П. Налоговый термин “Кубчир'7/Turcological: К семидесятилетию акад. А.Н.Кононова.- М.: Наука, 1976.- 235 с.

Гринёв С.В. Терминологическое заимствование/. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и терминоэлементов.- М.: 1982.-114 с.

Гуломов А. Узбек тили морфологиясига кириш.-Т.: 1963.-229 б.

Гуломов Я. Хоразмнинг сугорилиши тарихи.-Т.: 1959.-354 б.

Туломова Г.Ё.Узбек юридик тсрминологиясининг истиклол даври тараккисти. Филол. фанлари номзоди...дис.-Т.: 2005- 157 б.

Дадабаев X- Военная лексике в староузбекском языке: Дис...канд.филол.наук.-Т.: 1981. -176 с.

Дадабаев X- Общественно - политическая и социально - экономическая терминология в тюркоязычных письменных памятниках XI - XIV вв: Дис...д - ра филол.наук. -Т.: 1991.-356 с.

Даниеленко В.П. Русская терминология: опыт лингвистического описания. - М.: Наука, 1977. -234 с.

Даниленко В.П. Актуальные направления лингвистического исследования русской терминологии//Современные проблемы русской терминологии. - М.: 1986.-137 с.

Даниленко В.П. Лингвистические требования к стандартизуемой терминологиий//Терминология и норма.-М.: 1972.-128 с.

Даниленко. В.Г. Лексико-семантические и грамматические особенности слов-терминов. //Исследование по русской терминологии.- М.: Наука, 1971.-167 с.

Данияров Р. Техническая терминология узбекского языка на современном этапе: Дис. ...д-ка.филол.наук. -Т.:1988.-272 с.

Джамалхонов X. Из истории формирования и развития узбекской ботанической терминология:Автореф.дис...канд.филол.наук.-Т.: 1955.-48 с.

Доннеров Р. Узбек тили техник тсрминологиясининг айрим масалалари.-Т.: 1977.-262 б.

Евгеньева А.П. Проект словаря синонимов. - М.: 1974. -247 с.

Ёдгоров X. Узбек тили харбий тсрминологиясининг синхроник тадкики. Филол.фанлари номзоди...дис.- Т.:1996.-163 б.

Жданов И.Ф. Англо - русский экономический словарь.-М.: 2004.-3 84 с.

Захириддин Мухаммад Бобур. Бобурнома.Т.: 2008.-432 б.

Звенгинцев В.А.Семасиология. - М.: 1957.- 240 с.

Зверев А.Г. Дар бораи проекти конуни оид ба налоги хочагии кишлок. Душанбе: 1940. - 233 с.

Иброхимов Н. Хидоя. - Т.: Шарк, 2000. - 213 б.

Иброхимов С. Профессиональная лексика Ферганской группы говорв: Автореф. дис. ...д-ка.филол.наук. -Т.: 1957.-289 с.

Иброхимов С. Фаргона шеваларининг касб хунар лексикаси.-Т.: 1959.-256 б.

Иброхимов С.И. Узбек тилининг нутк маданиятига оид масалалари. “Нутк маданиятига оид масалалар” туплами-Т.: 1973. -192 б.

Ивановская И.И. Терминологизация как функция языка и культуры: системно-языковые, социально-культурные и функционально-коммуникативные характеристики русско и англоязычных терминов налогово права: Дис...канд.филол.наук. - Пятигорск:2009.- 197 с.

Искандарова Ш. Ономасиология муаммолари ва узбек тили лексикасини майдон сифатида урганиш//Узбск тили ва адабиети. - Т.: 1998 №3. -129 б.

Исломов Т.Национальная налоговая система. - Душанбе: 2004.-223 с.

Ишонкулов Н.Ф., Иброхимов А.Т. Иктисодий тахлил назарияси.-Т.:2014.-268 б.

Йулдошсв А. Солик ва соликка тортиш. - Т.: 2011 .-318 б.

Касымова А. Фармацевтическая терминология в современном узбекском языке. Автореф.дис...канд.филол.наук.-Т.: 1982

Касымова М.Х. Структурно-системные особенности юридической терминологии узбекского языка.Автореф.дис.канд.филол.наук.-Т.: 1985.-24 с.

Клименко Л.В. Юридические сентенции во французском языке: Семантико-стилистический и прагматический аспекты: Авторсф. дис. ...канд. филол.наук.- Киев: 2001.-24 с.

Комиссаров В.Н. Лингвистика перевода.-М.: Международные отношения. 1980. - 213 с.

Копанов П.И., Баер Ф. Теория и практика письменного перевода. Минск: 1986.- 258 с.

Королькевич В.А., Королькевич Ю.В. Англо-русский словарь живого финансово-экономического языка. -М.: 2003.-462 с.

Козырин А.Н.Толковый словарь по таможенному праву.М.:2006.-492 с.

Котелева Н.З. К вопросу о специфике термина//Лингвистические проблемы научно-технической терминологии. - М.:1970.- С.24.

Круглякова О.В. Русско - английский и англо - русский словарь таможенных терминов.-Владивосток: 2010. - 668 с.

Крупнов В.Н. Курс перевода. - М.: 1979.-364 с.

Крылов А.И. Термин и контекст//Языковые единицы и контекст.-Л.:1973.-167 с.

Крысенко С.М. Новейший Англо-русский, Русско-английский словарь.-Кисв: 2007- 426 с.

Крысин Л.П. Толковый словарь иноязычных слов. - М.: 1998.-503 с.

Кубрякова Е.С. Эволюция лингвистических идей во второй половине XX века//Язык и наука XX века. - М.: 1995.-193 с.

Кубрякова Е.С.Семантика производного термина//Внутренная структура языка. - М.: 1972.-154 с.

Кубрякова Е.С.Что такое словообразование?.-М.: 1965.-279 с.

Кулмаматов Д.С. Среднеазиатские дела посольского приказа как источник для истории русского языка: Автореф.дис...д - ра филол.наук. -М.: 1995.-39 с.

Кундзич О. Слова и образ. - М.: СПб.: 1973. - 255 с.

Кутина Л. Формирование языка русской науки.-М.: 1974.-278 с.

Кучимов III.Н. Хукукий нормаларни узбек тилида ифодалашнинг илмий-назарий муаммолари. Филол. фанлари доктори. ...дис. автореф.-Т.:2004.-46 б.

Комбаров Н.Таржима назарияси ва муаммолари. Илмий амалий конференция материаллари.УзДЖТУ. Т.: 2006.-232 б.

Левковская К.А. Теория слова, принципы ее построения и аспекты изучения лексического материала. - М.: 1962.-215 с.

Лейчик В.М. Номенклатура-промежуточное звено между терминами и собственными именами//Вопросы терминологии и лингвистической статистики. - Воронеж: 1974.-161 с.

Лейчик В.М. Предмет, методы и структура терминоведения: Автореф. дис...док-ра филол.наук.-М.: 1989.-42 с.

Лейчик В.М. Элементы терминоведической теории текста //Текст восприятие, информация, интерпретация. М.: 2002. -153 с.

Лейчик В.М.О языковом субстрате термина. - М.: 1986.-176 с.

Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии.- М.: 1961.- 273 с.

Лотте Д.С.Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и терминоэлементов. - М.: Наука, 1982. -147 с.

Любимцева С.Н. Английский язык для студентов финансово -экономических специальностей ВУЗов. -М.: 2004.- 328 с.

Мадвалиев А. Узбек терминологиясида дублетлик масаласи //Узбек тили ва адабиёти. 1982. № 3.-123 б.

Мадвалиев А.Узбекская химическая терминология и вопросы ее нормилизации: Автореф.дис...канд.филол.наук. -Т.: 1986.-25 с.

Малаховский Л.В. Специальные термины в общем словаре: принципы отбора и толкования // Проблематика определений терминов в словарях разных типов. - Л.: 1976.- 226 с.

Маматов А.Э. Очерки по французской фразеологической стилистике. -Т.: 1989.-118 с.

Маматов Н. Кушма сузнинг суз бирикмасидан фарки//Узбек тили ва адабиёти. 1978. №5-187 б. // Кушма сузлар билан содда сузларнинг узаро муносабати масаласига доир//Узбск тили ва адабиёти. 1982.№2-112 б.

Массон В.М.Древнеземледельческая культура Маргианы.М.: 1959.-256 с.

Массон В.М. Средная Азия и Древний восток. М.: 1964.- 289 с.

Мешков О.Д. Некоторые актуальные проблемы английского словосложения//Основосложения и полуаффиксация в научном стиле и литературной норме.-М.: 1982.-158 с.

Мирахмедов 3. Узбек тилининг анатомик терминологияси Филол. фанлари номзоди...дис. авторсф.- Т.: 1994.-25 6.

Мирзокулов С.М.Кариндош тиллардан таржима асарлар тилининг лексик-семантик тадкики. Филол.фанлари номзоди...дис.-Т.: 2005.-174 б.

Миртожисв М. Узбек тилида полисемия.-Т.: 1975.-240 б.

Моисеев А.П. Специальная терминология и лексика общего употребления. - Горький: 1973. -.267 с.

Молчанов А.А. К характеристике налоговой системы в Герате эпохи Алишера Павои//Родоначальник узбекской литературы.-Т.: 1940.-139 с.

Мукминова Р.Г. Несколько слов о терминах тамга и бадж//Общественные науки в Узбекистане.-1969. №11.-169 с.

Мусаев К.М. Формирование, развитие и современные проблемы терминологии.-М.: Наука, 1986. -263 с.

Мусаев К- Таржима назарияси асослари. -Т.: 2005.- 361 б.

Мусаев К.М., Кудратов М.Ш. Инглизча-русча-узбекча иктисодий лугат.Т.: 2001.-762 б.

Мусаев К.М., Эрдонаев А.Х., Кудратовлар М.Ш. Economics-Finance-Banking-Commcrcc (Иктисодиёт-Молия-Банк-Тижорат). Беш жилдлик инглизча-узбекча лугат.Т.: 1998.-529 б.

Мэнькю Г.Н. Макроэкономика (пер.с анг.). Изд-во МГУ., 1994.-326 с.

Меленская Н. The Key to Business.-T.: 2010.-P. 295.

Муминов О., Суннатов О. History of Translation.-Т.: 2008.Р.23 6.

Муминов О. Lexicology of the English Language.-T.: 2008.P.239.

Мюллер В.К. Англо-русский словарь. - М.: Русский язык, OCR Палек, 2010.-563 с.

Набиева Д. Узбек тилининг турли сатхларида умумийлик ва хусусийлик диалектикасининг намоён булиши.- Т.: Шарк, 2005.-168 б.

Найвельт Е.М. Термин, терминоноле, терминосистема//Лингвистика и проблемы стиля. ЛГПИ.им.А.И.Герцена. 1977. -183 с.

Началов А.В.Соврсмснный толковый налоговый словарь.-М.:2006.

Неъматов Х-Г. Функциональная морфология тюркоязычных памятников XI-XII вв.-Т.: 1989.-237 с.

Нишонов П. Француз ва узбек тиллари юридик тсрминологиясининг Киёси й-ти пологи к тадкики. Филол.фанлари номзоди...дис. автореф.- Т.: 2009.- 26 б.

Новиков Л.А. Антонимия в русском языке. - М.: 1973.-286 с.

Новиков Л.А. Семантика русского языка. - М.: 1973.- 290 с.

Нуритдинова Р.С.Узбек ономастикаси терминларининг лисоний тахлили. Филол. фанлари номзоди...дис.- Т.: 2005.-162 б.

Нурматова С.Х. Истоки формирования в функционирование астравиакосмической терминологии в лексике английского, русского и узбекского языков. Автореф. дис...канд.филол.наук.- Т.: 2000.-28 б.

Нурмухамсдова Д.Ф.Социолингвистический анализ заимствованных слов функционирующих в узбекском языке (на материале бытовых терминов). Автореф. дис...канд.филол.наук.- Т.: 1998.-26 с.

Нусратулло Атоулло угли Жумахужа. Истиклол ва она тилимиз.-Т.: Шарк, 1998.-215 6.

Обламурадов Н., Толилов Ф. Узбекистонда соликлар тарихи.-Т.: 2009.-276 б.

Олимжонов О.О., Маликов Т.С., Коралиев Т.М. Замонавий молия -банк атама ва ибораларининг инглизча-русча-узбекча эквивалент лугати.-Т.: 1996.-234 б.

Омонов А.А. Молия - кредит. -Т.: 2009.-331 б.

Осикова Л.Н. Английский язык, налоги и налогообложение. - М.: 2006.-269 с.

Пардасв М.А., Иброхимов А.Т. Иктисодий тахдил назарияси. -Т.: 2014.-338 6.

Пардаева И.Х. Узбек тилининг заргарлик терминологияси. Филол. фанлари номзоди...дис. авторсф.- Т.: 1994.-25 б.

Пейсиков Л.С.Лсксикология современного персидского языка. - М.: 1975.-252 с.

Потебня А.А. Из записок по русской грамматике. Изд. I I.Tom IV. М.:1941.- 198 с.

Пронина Р.Ф. Конверсия // Перевод английской научно-технической литературы. - М.: 1986.- 178 с.

Пугаченкова Г.А., Ртвеладзе Э.В. Северная Бактрия - Тохаристан.-Т.: 1990.- 259 с.

Пулатова О.М.Узбек хореография тсрминологиясининг шаклланиш манбалари ва ривожланиши.Филол.фанлари номзоди...дис. автореф.- Т.: 2001.-26 б.

Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий.- Сапк-Пстсрбург. 1889.-382 с.

Ревзин И.И. Основы общего и машинного перевода. М.: 1964.-324 с.

Реформатский А. Мысли о тсрминологии/Соврсмснныс пробсмы русской терминологии. -М.: 1966.- 297 с.

Реформатский А.А. Введение в языкознание. - М.: 1967.- 322 с.

Реформатский А.А. Термин как член лексической системы языка//Проблемы структурной линвистики. -М.: Паука. 1968. - 210 с.

Реформатский А.А. Что такое термин и терминология ?. В сб: «Вопросы терминологии».- М.: 1961.-248 с.

Рождественский Ю.В. Лекции по общему языкознанию. - М.: 1990.-348 с.

Рустамов III. Калимасозии исм дар забони адабии хозираи точик. -Душанбе: 1972. - 224 с.

Содиков. К- Жахон адабиёти журнали//Турфон обидалари.-Т.: 2О13.№ 7.153 б.

Садикова М. Слова, обазначающие цвет и окраску в узбекском языке. Автореф. дис...канд. филол. наук.-Т.: 1963.-24 с.

Садыкова И.Х. Принципы составления англо - русско-учебного словаря юридических терминов. Автореф... дис...канд.филол.наук. - Т.: 1998.-26 с.

Саломов F. Тил ва таржима. Т.: 1976.-285 б.

Сафин Р.А. Поле английской лингвистической терминологии и информатики. -М.: 1971.-254 с.

Саттаров 3. Таржима ва халкаро адабий таржима.-Т.: 1985.- 185 б.

Сергевнина В.М.Принцип системного анализа тсрминов//Термин и слово. -М.: 1978.- 166 с.

Сергеева Г.А.Англоязычные заимствования в украинской юридической терминологии: Авторсф. дис. ...канд. филол.наук.-Харьков: 2002.-26 с.

Сиддикова И.А. Синонимия языка и ее кодификационные основы: Дисс. ...док-pa.филол.наук. -Т.: 2012.-337 с.

Смирницкий А.И. По поводу конверсии в английском языке. // ИЯШ. 1954. № 3.- 114 с.

Соловьева З.В. Стилистическое использование иностилсвой терминологической лексики в газетно-журнальной публицистикс//На материале прессы Великобритании и США за 1973-1977 гг. Автореф.дис...канд.филол.наук.-М.: 1977.-26 с.

Соссюр Ф. Курс общей лингвистики //Труды по языкознанию.- М.:1977.-296 с.

Степанов Ю.С.Основы общего языкознания.2 издание. М.: 1976.-323 с.

Степанова. Л.В., Рыбаков В.Б. Толковый экономический и финансовый словарь (французская, русская, английская, немецкая, испанская терминология, том-П).М.: 1994.-462 с.

Сулейманов Р.Х. Древний Нахшаб.// Узбекистон халклари тарихи. Тошкент: 2000:- 323 б.

Суперанская А.В. Общая терминология.Вопросы теории.-М.: 1986.-171 с.

Сычева Н.Г., Ильина В.В.Толковый словарь аудиторских, налоговых и бюджетных терминов.-М.: 2003.-292 с.

Таджиханов У. Юридик энциклопедия. -Т.: 2001. - 429 б.

Темур тузуклари (Форсча матндан Алихонтура Согуний ва Хамидулла Кароматовлар таржимаси).-Т.: 2011 .-328 б.

Толстов С.П. Основные вопросы древнейшей истории Средней Азии. ВДИ.№1.-М.: 1938.- 169 с.

Тошматов Ш.Солик текшируви усуллари. -Т.: 2011.-392 б.

Улмасов А. Иктисодиёт назарияси. -Т.: 2011. -239 б.

Улугходжаева Р.Х. Налоги и налогообложение.-Душанбе: 2003.-250 б.

Урмонов Ж.Ж. Хорижий мамлакатлар солик тизими.-Т.: 2007-.174 б.

Усмонов С. Юристнинг нутк маданияти.- Т.: 2007.- 233 б.

Федоров А.В. Очерки по общей и сопоставитильной стилистике. - М.: Высшая школа, 1971. -216 с.

Федоров А.В.Основы общий теории псревода//Введение в теорию перевода.-М.: 1968.-231 с.

Федорченко Е.А.Становление и развитие терминологической лексики таможенного дела в русском языке:Дис...д - ра филол.наук.-М.: 2004.-278 с.

Хатамов И. Развитие узбекской литературоведческой терминологии.-Т.: 1971.-223 с.

“Халк сузи" газетаси.-Т.: 2012. 11.12. № 240 (5660) - сон.

Хаютин А.Д. Термин терминология и номенклатура.- Самарканд: 1971. -214 с.

Хожиев А.Тилшунослик терминларининг изохди лугати.-Т.:2002.-366 б.

Хожиев А. Узбек тили суз ясалиши. -Т.: 1989.-255 б.

Хожиев А. Узбек тилининг изохли лугатини тузиш учун укув кулланма. -Т.:2000.-138 6.

Хожиев А., Зинин С.И. Узбек тили илмий-техникавий терминологиясини тартибга солиш принциплари. Монография.-Т.:1991.

Узбекистон миллий энциклопсдияси.-Т: 2004.-№8.-718 б.

Хошимов У. Дунёнинг ишлари.-Т.:2008.-291 б.

Хусанов Н., Мирахмедова 3. Иктисодиёт атамалари ва иш юритиш.-Т.: 2005.-203 б.

Царёв В.Н. Продуктивное именное словообразование в современном английском языке. - М.: 1984.-231 с.

Циткина Ф.А. О семантическом аспекте сопоставительного терминоведения // Сопоставительная лингвистика и обучение неродному языку.- М.: 1987.-134 с.

Циткина Ф.А. Терминология и перевод. // К основам сопоставительного терминоведения. - Львов: 1988. - 213 с.

Чернов Р.В. Основы синхронного перевода. - М.: 1907.-281 с.

Шарафуддин Али Яздий. Зафарнома.-Т.: 1999.- 238 б.

Шарипов Ж. Шсърий таржиманинг баъзи масалалари. -Т.:1955.- 241 б.

Хужаев М., Ё. Абдуллаев.Marketing va Menejment.-T.:2002.-323 б.

Шаулов Д.И, Кан У.Т. Солик конунчилиги асослари.-Т.: 1999-3 34 б.

Швейцер А.Д.Тсория перевода - М.: 1988.-328 с.

Шевелева С.А. Английский язык для экономистов. - М.: 2005.- 326 с.

Шевчук В.Н.Производные военные термины в английском языке. - М.: 1983.-198 с.

Шодмонов III., Алимов Р. Иктисодиёт назарияси. -Т.: 2004.-378 б.

Шодмонов Ш., Жураев Т. Иктисодиёт назарияси.-Т.: 2004.-396 б.

Шодмонов Ш., Жураев Т. Макроиктисодиёт. .-Т.:2014.-352 б.

Щчерба Л.В. Русско - французский словарь. М.: 1959.-249 6.

Щчерба Л.В.Опыт общей теории лексикографии //Языковая система и речевая деятельность.-Л.: 1974.- 180 с.

Эркасв Б., Каримова Г. Бозор иктисодиёти (изохли лугат).- Т.: Шарк, 1997. -258 6.

Энциклопедический словарь.-М.: 1983.-896 с.

Юлдашев И.Ж. Узбек китобатчилик терминологияси; шаклланиши, тараккиёти ва тартибга солиш.Филол.фанлари доктори...дис.-Т.: 2005.27 б.

Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. - М.: 2002.- 362 с.

Arnold J. Goldman., William D. Sigsmond. Business Law-principles and practice.-Boston: 1982.597 p.

Arnold H.M.Joncs. The Roman Economy: Studies in Ancient Economic and Administrative History,ed. P.A. Brunt, vol. 2. Totowa, N.J.: Rowman and Littlefield, 1974.458 p.

Aston Т.Н. Landlords, Peasants and Politics in Medieval England.Cambridge: Cambridge University Press, 1987.327 p.

Breal M. Essai de semantiqe.-Paris: 1897.243 p.

Bird R.M. Tax policy and economic development. London: 1968. 278 p.

Dwivedi D.N. Problems and prospects of taxation. London: Publishers LTD. 1964. 195 p.

David Burg. A World History of Tax Rebellions. Great Britain. 2004.

David Rogers. “Tax-Haven Debate Roils GOP, Big Firms,” The Wall Street Journal, July 24, 2002, A4.

Eliyahu Ashtor. A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages.Berkeley: University of California.Press, 1976. 528 p.

Georges Duby. The Early Growth of the European Economy, trans. Howard B. Clarke.Ithaca, N.Y.: Cornell University.Press, 1974. 452 p.

Glenn R.Simpson. “Offshore Tax Havens Cry Foul,” The Wall Street Journal June 5, 2002, A6.

Glenn R.Simpson. “A New Twist in Tax Avoidance: Firms Send Best Ideas Abroad,” The Wall Street Journal, June 24, 2002, Al.

Jack A. Goldstone. Revolution and Rebellion in the Early Modem World.Berkeley: University of California Press, 1991.369 p.

Jesperson O. Mankind and Individual from a linguistic point of view.Oslo:1925. 223 p.

Jesperson O. A modem English grammar. Longman, 1946. 528 p.

Jesperson O. Growth and structure of the English language. 10 th Ed. The Univ. Chicago Press, 1982. 244 p.

Spicer and peglers income tax and profit tax. London: Y.P.L. Publishers LTD. 1954. 336 p.

Sherman Le Roy Wallace. Taxation in Egypt.Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1938.521 p.

Report on Information about Changes of Rates and Taxes and Other compulsory payments, As Well As on Separate Matters on Taxation in 2010. -T.:- P.13.

Thierry Grass. La traduction juridique bilingue fran^ais-allcmcnd: problematique ct resolution des ambiguites terminologiques. Nancy, 1996, 325.p

The World Book Encyclopedia Dictionary.Volume k-z, Chicago: Copywrite, 1964.-P. 2018.

The BABURNAMA memoirs of Babur, Prince and Emperor, translated, edited and annotated by Wheeler M. Thakston and Salman Rushdie. New York: 2002.-P. 590.

Luc De Wulf., Jose B.Sokol. Customs modernization handbook. Washington DC: 2004. 427. P

Lord Green. A guide to UK taxation. London: University Press, 2008. 291 p.

http://en.wikipedia.org/vviki/history_of taxationintheunitedkingdom.

https://scm.ncsu.edu/scm-articlcs/article/glossary-of-tcnns-tariff-and-tax-in-international-trade; http://ec.europa.eu/taxation customs/common/publications/studies/index en.htm; customs.org.uz; taxation.org.uz.

Узбекистон Реснубликаси солик кодекси.-Т.: 2019.Б.-356.

Узбекистон Реснубликаси божхона кодекси.-Т.: 2014.Б.-296.

Узбекистон Реснубликаси бюджет кодекси.-Т.: 2013.Б.-324.