11
Ўзбекистон шароитида
Helicobacter pylori
бактерияси VacA, IceA генларининг гастроэнте-
рологик касалликлар билан ассоциацияси етар-
лича ўрганилмаган. Айрим илмий манбаларда,
[1, 2, 3] Оролбўйи ва Тошкент вилояти ҳудуди
аҳолиларида учровчи
H. pylori
бактериясининг
юқорида келтирилган генлари бўйича генотип-
лаш натижалари берилган.
H. pylori
инфекцияси Осиѐ минтақасида 70-
80%, Африкада 70–90%, Шимолий Америкада
30–40%, Жанубий Америкада 80–90%, Европада
30–70% учраган. Ривожланган мамлакатларда
инфекцияланиш кўрсаткичининг камлигини
кўриш мумкин [4].
Одамлар ошқозонидаги
H. pylori
бактерияси
генотипида мавжуд бўлган бир қанча CagA,
VacA, IceA, BabA каби генлар бактерияга пато-
генлик беради.
VacA (vacuоlating-associated cytotoxin) оқсили
тажрибаларда эпителиал ҳужайра ичи вакуола-
сини ривожланишига ва қўзғалишига сабаб
бўлади. Бундан ташқари ҳужайра цитоскелетини
ўзгаришига ҳам олиб келади [5].
IceA
(induced by
contact with epithelium)
икита аллель формаси
мавжуд бўлиб, улар
iceA
1 ва
iceA
2. iceA1 генини
ошқозон яраси касаллигини маркери деб аташ-
ган. iceA1 гени оқсилининг ошқозон эпителиал
ҳужайрасини адгезияга олиб келади [6]. VacA
гени s регионининг s1, s2 типлари, m региони-
нинг m1, m2 типлари мавжуд бўлиб, s1 типининг
s1a, s1b, s1c субтиплари, m1 типининг m1a, m1b,
m1c, m1d субтиплари аниқланган, m2 типида эса
m2а ва m2b субтиплари фарқланади [7].
Турли популяцияларда гастрит, ошқозон яра-
си ва ўн икки бармоқли ичак яраси билан VacA
гени ўртасидаги ассоциацияси ўрганилган. Ко-
лумбияда s1a/m1, АҚШда s1b/m1, Япония ва Ко-
реяда s1c/m1 аллеллари бошқа аллелларга нисба-
тан кўп учраган. Колумбияда ўн икки бармоқли
ичак ярасида VacAs1/IceA1, гастрит ва ошқозон
ракида VacAs1/IceA2, АҚШда гастрит, ошқозон
раки ва ўн икки бармоқли ичак яраси касаллик-
ларида VacAs1/IceA2 комбинациялари бошқа
комбинацияларга нисбатан кўп учраган. Корея
ва Японияда гастрит, ошқозон раки ва ўн икки
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2013
УДК: 577.21: 579.252.2
Абдурахимов А.А., Далимова Д.А, Турдикулова Ш.У., Мухамедов Р.С.
ГАСТРОЭНТЕРОЛОГИК КАСАЛЛИКЛАРДА
HELICOBACTER PYLORI
БАКТЕРИЯСИ
VacA ВА IceA ГЕНЛАРИНИНГ ТАКРОРЛАНИШ ДАРАЖАСИ
Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Биоорганик кимѐ институти
бармоқли ичак яраси касалликларда VacAs1/
IceA1 доминант ҳолда учраган [8]. Болгарияда
H.pylori генотипланганда IceA1 69,3%, IceA2
30,7%, VacAs1 89,2%, VacAs2 10,8%, VacAm1
39,8%, VacAm2 60,2% эканлиги аниқланган [9].
Япония ва Кореяда VacA генининг s1c, m1b,
Тайванда s1c, m1b, м2, Гонгконгда s1c, m1b, m2,
Вьетнамда s1c, m1b, Покистонда s1a, m2, Ита-
лияда s1a, s2, m1a, m2, Францияда s1a, s1b, m1a,
m2, Жанубий Африкада s1b, m1a, Канадада s1a,
m1a, m2, АҚШда s1b, s1a, s2, m1a, m2, Колум-
бияда s1a, s1b, s2, m1a, m2 субтиплари кўп учра-
ган [10]. Кореяда VacA генининг s1c/m1 субтип-
лари кўп учраган. Жумладан, ошқозон ярасида
44%, ўн икки бармоқли ичак ярасида 71%,
ошқозон ракида 40,9%, гастритда 52,4% топил-
ган. CagA гени ошқозон ярасида 84%, ўн икки
бармоқли ичак ярасида 96,8%, ошқозон ракида
86,4%, гастритда 92,9% намоѐн бўлган [11]. Хи-
тойда VacA генининг s2 типи топилмаган, VacA
m2, IceA1 генлари кўп учраган. VacA генининг
s1c субтипи ва VacAm2/IceA1 комбинацияси
бошқа комбинацияларга қараганда кўп учраган
[12].
Тадқиқотнинг мақсади
сифатида
Наманган,
Тошкент вилояти ва Тошкент шаҳрида
истиқомат қилувчи ошқозон ичак касалликлари-
га чалинган беморлар ошқозонидан
H. Pylori
бактерияси ДНКсини ажратиб олиш ҳамда
VacA, IceA генларининг учрашини ўрганиш
қўйилди.
Материал ва методлар:
Ўзбекистоннинг
Наманган, Фарғона, Тошкент вилоятида ҳамда
Тошкент шаҳрида яшовчи ошқозон ичак касал-
ликларига чалинган жами 135 та беморлар
ошқозонидан биопсия намуналари йиғилди.
Йиғилган биопсия намуналаридан Diatom
TM
DNA Prep 200 (―ИзоГен лабораторияси‖, Россия)
реагентлар тўплами ѐрдамида бактерия (одам
ошқозон эпителий тўқималари ДНКси билан
аралашган) ДНКси нуклеосорбция усулида аж-
ратиб олинди. Ажратиб олинган ДНК -20
ҳароратда сақланди. Бактерия ДНКсидаги те-
гишли VacA, IceA генларга мос праймерлар тан-
ланиб, ПЗР-амплификатори (Applied Biosystems
12
9700) ѐрдамида кўпайтириб олинди
(1-жадвал)
.
ПЗР-амплификация учун ―GenPak
R
PCR
Core‖ (―
ИзоГен лабораторияси‖, Россия) реа-
гентлар тўпламидан фойдаланилди. ПЗР-
амплификацияси қуйидаги дастур орқали амалга
оширилди: денатурациягача 3 дақиқа 95
ҳароратда ушлаб турилди; денатурация 95 єС – 1
дақиқа, ренатурация 58 єС – 1 дақиқа, (I
ceA-
ге-
ни учун ренатурация температураси 55
0
С) элон-
гация 72 єС – 1 дақиқа мобайнида 38 циклда так-
рорланди. Дастур элонгация босқичида 72
ҳароратда 5 дақиқа давом этиб, тугатилди. Олин-
ган ПЗР маҳсулотини 2 фоизли агороза гелида
90 дақиқа давомида 120 V электр кучланиш
таъсирида электрофорез қилинди. WiseDoc
(Korea) транслюминаторида ПЗР маҳсулоти тас-
вирга олинди.
Олинган натижалар ва уларнинг муҳока-
маси:
Жами 135 та ошқозон ичак касалликлари-
га чалинган касалларнинг ошқозон биопсия на-
муналари йиғилди. Биопсия намуналари Наман-
ган ҳудудидан 22 та, Тошкент ҳудудидан 107 та
ва 6 та Фарғона ҳудудидан олинган. Биопсия
намуналаридан
H. pylori
бактерияси VacA, IceA
генлари бўйича генотипланди.
VacA, IceA генлари полимераза занжир реак-
циясида аниқланилди. VacA гени s1 типи 259
жуфт нуклеотид, s2 типи 286 жуфт нуклеотид,
m1 570 жуфт нуклеотид, m2 645 жуфт нуклео-
тидни, IceA1 247, IceA2 229 ѐки 334 жуфт нук-
леотидни намоѐн қилди.
Тошкент вилояти ҳудуди бўйича 107 тадан
VacA s1 61 та (57%), s2 27 та (25,2%), m1 36
(33,6%), m2 50 та (46,7%), IceA1 53 та (49,5%),
IceA2 9 та (8,4%), s1/m1 комбинацияси 24
(22,4%) та, s1/m2 38 (35,5%) та, s2/m1 11 та
(10,3%), s2/m2 15 та (14%), IceA1/IceA2 18 та
(16,8%) ни ташкил қилди. Наманган вилояти
бўйича 22 тадан VacA s1 17 та (77,3%), s2 2 та
(9,1%), m1 6 та (27,2%), m2 14 та (63,6%), IceA1
19 та (86,36%), IceA2 1 та (4,54%), s1/m1 6 та
(27,2%), s1/m2 10 та (45,4%), s2/m2 1 та (4,45%),
IceA1/IceA2 2 та (9,09%) ни ташкил қилди.
Тошкент, Наманган ва Фарғона бўйича уму-
мий олинган касалликлар бўйича кўриб
чиқадиган бўлсак, ошқозон ракига учраган бе-
морларда VacA s1 14 та, s2 3 та, m1 11 та, m2 6
та, s1/m1 ассосацияси 8 та, s2/m1 2 та, s2/m2 то-
пилмади. IceA1 18 та, IceA2 2та, IceA1/IceA2
комбинацияси топилмади. Гастрит касаллигида
VacA типлари s1 28 та, s2 12 та, m1 17 та, m2 20
та, IceA1 25 та, IceA2 3та, s1/m1 ассосацияси 14,
s2/m1 6 та, s1/m2 13 та, s2/m2 5 та, IceA1/IceA2
10 та эканлиги аниқланди.
Ўн икки бармоқли ичак яраси касаллигида
VacA s1 18 та, s2 6 та, m1 4 та, m2 20 та, s1/m1 2
та, s2/m1 3 та, s1/m2 15 та, s2/m2 3 та, IceA1 20
та, IceA2 1 та, IceA1/IceA2 4 та аниқланди.
Носпецифик ярали колит (НЯК) да VacA s1
18 та, s2 8 та, m1 7 та, m2 19 та, IceA1 9 та, IceA2
3 та, s1/m1 7 та, s1/m2 14 та, s2/m1 1та, s2/m2 8
та, IceA1/IceA2 6 тани ташкил қилди
(2-жадвал)
.
VacAs1/m1 комбинацияси жами 26 та шун-
дан; ошқозон ракида 8 та, гастритда 8 та, MALT-
лимфомада 1та, ўн икки бармоқли ичак ярасида
2 та, носпецифик ярали колитда 7 та. VacAs1/m2
комбинацияси жами 43 та шундан; ошқозон ра-
кида 6 та, гастритда 9 та, ўн икки бармоқли ичак
ярасида 15 та, носпецифик ярали колитда 12 та.
VacAs2/m1 комбинацияси жами 12 та шундан;
ошқозон ракида 2 та, гастритда 5 та, ошқозон
ярасида 3 та, ошқозон полипида 1 та, носпеци-
фик ярали колитда 1 та. VacAs2/m2 комбинация-
си жами 10 та шундан; гастритда 4 та, ўн икки
бармоқли ичак ярасида 2 та, носпецифик ярали
колитда 4 та эканлиги аниқланди.
Финландияда сурункали гастрит ва ўн икки
бармоқли ичак яраси касаллиги VacA, гени гено-
типланганда s1/m2 сурункали гастритда (63,3%),
ўн икки бармоқли ичак ярасида (68,7%) продо-
1
-жадвал. VacA, IceA генларига праймерлар ва ПЗР маҳсулотининг ўлчамлари
Генлар
Праймерлар
Праймерларнинг нуклеотидлар кетма-
кетлиги
(5→3)
ПЗР- маҳсулотини ўлчами
(жуфт нуклеотид)
VacA
s1/
s2
VA1-F
VA1-R
ATGGAAATACAACAAACACAC
CTGCTTGAATGCGCCAAAC
S1- 259, s2-286
VacA
m1/ m2
VAG-F
VAG-R
CAATCTGTCCAATCAAGCGAG
GCGTCTAAATAATTCCAAGG
m1-570, m2- 645
iceA1
iceA
1F
iceA
1R
GTGTTTTTAACCAAAGTATC
CTATAGCCASTYTCTTTGCA
247
iceA2
iceA2F
iceA2R
GTTGGGTATATCACAATTTAT
TTRCCCTATTTTCTAGTAGGT
229 ѐки 334
13
минант ҳолатда топилган. Сурункали гастритда
IceA2, ўн икки бармоқли ичак ярасида IceA1 кўп
учраган бўлса, умуман s1 (89,1%), м2 (82,6 %)
бошқа типларган қараганда кўп учраган [13].
Иорданияда гастрит касаллиги билан s1, m1,
IceA2 боғланган [14].
Колумбияда ўн икки бармоқли ичак ярасида
s1/IceA1, гастрит ва ошқозон ракида s1/IceA2
аллеллари, АҚШда гастрит, ошқозон раки ва ўн
икки бармоқли ичак яраси касалликларида s1/
IceA2 бошқа аллелларга нисбатан кўп учраган.
Корея ва Японияда гастрит, ошқозон раки ва ўн
икки бармоқли ичак яраси каслликларда s1/
IceA1 кўп учраган [8]. Болгарияда IceA1, s1, m1
[9], Кореяда s1c, m1 кўп учраган [11]. Тайванда
сурункали гастрит, ошқозон ярасида ва ўн икки
бармоқли ичак ярасида s1а, s1с, м2, iceA1 кўп
учраган бўлса, ошқозон яраси ва сурункали гаст-
ритда s2 умуман учрамаган [15].
Олинган натижалардан маълум бўлдики,
ошқозон ракида VacAs1, VacAm1, IceA1 продо-
минант ҳолда эканлиги аниқланилди. Гастритда
VacA s1, VacA m1, VacA m2, IceA1, ўн икки
бармоқли ичак ярасида ва носпецифик ярали
колитда VacA s1, VacA m2, IceA1 продоминант
ҳолда шунингдек, ошқозон ракида VacAs1/m1
комбинацияси гастрит, ўн икки бармоқли ичак
яраси ҳамда носпецифик ярали колитда VacAs1/
m2 комбинацияси кўп учраши аниқланилди.
Ўтказилган тадқиқот натижаларига асосланиб
H.pylori
вирулент генларининг учраши гастраэн-
терологик касалликлар, экологик омиллар,
овқатланиш, турмуш тарзи билан узвий боғлиқ-
лигини хулоса ўрнида келтириш мумкин. Шу
сабабли, дунѐнинг ҳар бир минтақаси аҳолисида
учровчи бактерия генотипи ҳамда гастралоэнте-
рогик касалликлар билан боғлиқлигини ўрганиш
муҳим илмий- амалий аҳамият касб этади.
2
-жадвал. Ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак касалликларида H. Рylori VacA, IceA генлари бўйича
генотиплангани (Тошкент, Наманган, Фарғона ҳудудлари бўйича)
VacA
+
IceA1
+
IceA2
+
IceA1
+
/
IceA2
+
Касалликлар
s1
s2
m1
m2
s1/ m1 s2/ m1 s1/ m2 s2/ m2
Ошқозон раки
14
3
11
6
8
2
6
-
18
2
-
MALT-лимфома
1
-
1
-
1
-
-
-
1
-
-
Гастрит
28
12
17
20
14
6
13
5
25
3
10
Ошқозон яраси
1
-
2
1
-
-
1
-
2
-
-
ЎБИ яраси
18
6
4
20
2
3
15
3
20
1
4
Ошқозон полипи
-
1
1
-
-
1
-
-
-
1
-
Жигар циррози
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
НЯК
18
8
7
19
7
1
14
8
9
3
6
ЖАМИ: 135
80
30
43
66
32
13
49
16
75 10
20
Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Turdikulova Sh., Bronovickiy E., Mukhamedov R. Genotyping of Helicobacter pylori from biopsies for
Cag A, Vac A
and
Ice A
genes // Uzbek Biology Journal., 2008. ¹4, P.53-56
2. Turdikulova Sh., Ibragimov Kh., Urazaliev B., Mukhamedov R. Study the genes of virulency gastric pathogene
Helicobacter pyloriin Aral Sea region of Uzbekistan //
Problems of biology and medicine. 2010. №6. P. 157
-162.
3. Turdikulova Sh., Ibragimov H. Prevalence of VacA and CagA genotypes of Helicobacter pylori in Uzbekistan and
association with gastric cancer. 9th International Congress of Gastric Cancer. Seoul. 2011.
4. Suerbaum S., P. Michetti.
Helicobacter pylori
infection // N. Engl. J. Med. 2002. 347: P. 1175–1186.
5. Shiho Yamazaki, Akiyo Yamakawa, Tomoyuki Okuda, Masahiro Ohtani, Hiroyuki Suto, Yoshiyuki Ito, Yukinao
Yamazaki, Yoshihide Keida, Hideaki Higashi, Masanori Hatakeyama, and Takeshi Azuma. Distinct Diversity of
vacA
,
cagA
, and
cagE
Genes of
Helicobacter pylori
Associated with Peptic Ulcer in Japan // Journal оf Clinical Microbiology,
Aug. 2005, Vol. 43, No. 8. P. 3906
–
3916.
6. Guruge J.L., Falk P.G., Lorens R.G., Dans M., With H.P., Blaser M.J., Berg D.E., Peek R.M.J., Thomppson S.A.,
Donahue J.P., Tham K.T., Atheron J.C., Blaser M.J., Miller G.G. Adherence to gastric epithelial cells induse expression
of a Helicobacter pylori gene, iseA, that is associated with clinical outcome // Proc. Assoc. Am. Physicians. 1998, Nov-
14
Dec; 110(b): P. 531-44.
7. Yamaoka Y, Orito E, Mizokami M, Gutierrez O, Saitou N, et al. Helicobacter pylori in North and South America
before Columbus. FEBS Lett. 2002. 517 (1-3): P. 180
–
184.
8. Yoshio Yamaoka, Tadashi Kodama, Oscar Gutierrez, Jong G. Kim, Kei Kashima, David Y. Graham. Relationship
between
Helicobacter pylori iceA
,
cagA
, and
vacA //
Journal Of Clinical Microbiology, 1999 July. P. 2274
–
2279.
9. Lyudmila Boyanova. Daniel Yordanov Galina Gergova. Rumyana Markovska Ivan Mitov. Association of iceA and
babA genotypes in Helicobacter pylori strains with patient and strain characteristics // Antonie van Leeuwenhoek. 2010.
98: P. 343
–
350.
10. Yoshio Yamaokaa, Etsuro Oritob, Masashi Mizokamic, Oscar Gutierrezd, Naruya Saitoue, Tadashi Kodamaf ,
Michael S. Osatoa, Jong G. Kimg, Francisco C. Ramirezh, Varocha Mahachaii, David Y. Grahama. Helicobacter pylori
in North and South America before Columbus // FEBS Letters 2002. 517. P. 180-184.
11. Yon Ho Choe, Pum Soo Kim, Don Haeng Lee, Hyung Kil Kim, Young Soo Kim, Yong Woon Shin, Tae Sook
Hwang, Hyeon Joo Kim, Sun Uk Song, Mi Sook Choi. Diverse VacA Allelic Types of Helicobacter pylori in Korea and
Clinical Correlation // Yonsei Medical Journal. 2002. Vol. 43, No. 3. P. 351
–
356.
12. Guo-Chao Wei, Jing Chen, Ai-Yun Liu, Miao Zhang, Xiao-Jun Liu, Dan Liu, Jun Xu, Bing-Rong Liu, Hong Ling,
Hua-Xing Wu, Ya-Ju Du. Prevalence of
Helicobacter pylori vacA
,
cagA
and
iceA
genotypes and correlation with clinical
outcome
//
Experimental And Therapeutic Medicine 2012. 4: P. 1039-1044.
13. Vildan Caner, Mustafa Yilmaz, Nadir Yonetci, Sevil Zencir, Nedim Karagenc, Ilknur Kaleli, Huseyin Bagci // H
pylori iceA alleles are disease-specifi c virulence factors // World J Gastroenterology.
2007 May 14; 13 (18): P. 2581-
2585.
14. Nimri L., Bani-hani K.E, Matalka I, Ibrahim M. Clinical Relevance of vacA, cagA, and iceA Genotypes of
Helicobacter pylori // Webmedcentral Microbiology. 2011 Nov; № 2; P. 11.
15. Hwai-Jeng Lin, Chin-Lin Perng, Wen-Ching Lo, Chew-Wun Wu, Guan-Ying Tseng, Anna Fen-Yau Li, I-Chen Sun,
Yueh-Hsing Ou. Helicobacter pylori cagA, iceA and vacA genotypes in patients with gastric cancer in Taiwan // World
J Gastroenterol 2004; 10 (17): P. 2493-2497.