ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
69
NEFT VA NEFT MAHSULOTLARI.
Murodullayev Nurali Zokir o’g’li
TerDu Tabiiy fanlar fakulteti biologiya ta’lim yo’nalishi 2-kurs talabasi
Safaraliyeva Sabrina Akbaraliyevna
TerDu Tabiiy fanlar fakulteti geografiya ta’lim yo’nalishi 2-kurs talabasi
Maxkamova Madinabonu Dilshod qizi
TDPI Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari ta’lim yo’nalishi
2-kurs talabasi
Shodiyeva Aziza Baxtiyor qizi
TerDu Tabiiy fanlar fakulteti geografiya ta’lim yo’nalishi 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7807528
Annotatsiya. Neft va neft mahsulotlari haqida batafsil tushunchalar berilgan va neftni qayta
ishlanganda ajratadigan mahsulotlar haqida.
Kalit so’zlar: Neft, neft mahsulotlari, uglevodorod, yonilg’i, energetika, material.
НЕФТЬ И НЕФТЕПРОДУКТЫ.
Аннотация. Дает подробное представление о нефти и нефтепродуктах, а также о
продуктах, выделяющих нефть при переработке.
Ключевые слова: нефть, нефтепродукты, углеводород, топливо, энергия, сырье.
OIL AND OIL PRODUCTS.
Abstract. Provides a detailed understanding of petroleum and petroleum products and the
products that separate petroleum during refining.
Key words: Oil, oil products, hydrocarbon, fuel, energy, material.
Neft
neft
; forscha: تفن -
naft
), qoramoy — suyuq yonuvchi qazilma boylik,
organik birikmalarning, asosan, uglevodorodlarning murakkab aralashmasidan iborat modda. Yer
yuzasidan, asosan, 1,2—2,0 km chuqurlikdagi yer osti gumbazlarining gʻovak yoki seryoriq togʻ
jinslari (qum, qumtosh, ohaktoshlar)da joylashgan. Chiqarilayotgan neft, asosan, burgʻilangan
quduqlardan olinadi.
Neft oʻta muhim yonilgʻi-energiya manbai boʻlib, benzin, kerosin dizel yonilgʻisi,
mazut,moylash materiallari va bitumlar olishda asosiy xom ashyo sifatida ishlatiladi.
Neft tarkibida parafin, naften va aromatik uglevodorodlar boʻladi, uglerod 82—87%,
vodorod —11,5—14,5%, oltingugurt 0,1—5,5%ni tashkil etadi. Bundan tashqari, vanadiy, nikel,
kalsiy, magniy, temir, alyuminiy, kremniy, natriy kabi 20 dan ortiq elementlar, 5% gacha har xil
aralashmalar — naften kislotalar, asfalt-smola moddalar, merkaptanlar, vodorod sulfid, tiofen va
tiofanlar, disulfidlar, piridin, piperidin va boshqa mavjud. Neft tarkibidagi oltingugurt miqdoriga
qarab kam oltingugurtli (0,6% gacha), oltingugurtli (0,6—1,8%) va koʻp oltingugurtli (1,8%dan
ortiq) sinflarga boʻlinadi.
Baʼzi olimlar Neft ni tabiatdagi kimyoviy oʻzgarishlar natijasida hosil boʻlgan deb
hisoblaganlar. Bu haqda 2 qarama-qarshi fikr — anorganik va organik gipotezalar mavjud.
Anorganik gipoteza asoschisi fransuz kimyogari M. Bertlo (1866) Neft yer qaʼrida karbonat
kislotaning ishqoriy metallarga taʼsiri natijasida, shunga oʻxshash, D. I. Mendeleyev (1877) yer
qaʼriga sinish zonalari orqali tushgan suvning uglerodli metall (karbid) larga taʼsiri natijasida hosil
boʻlgan, degan fikrni bildirganlar.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
70
1922 yil 20-asr boshlarida esa Neft hosil boʻlishining organik gipotezasi rivojlanti-rildi va
choʻkindi jinslardagi sapropel (organik balchiq) bilan Neft uzviy aloqada deb topildi. Bu
gipotezaga koʻra, Neft koʻl va dengiz ostida choʻkindi jinslar bilan birga choʻkadigan har xil yirik
hayvonlar (qad. ixtiozavrlar, kitlar va hashalotlar) dan tortib planktonlargacha boʻlgan jonivorlar
va oʻsimlik qoldiqlaridan hosil boʻlgan. Dengiz va koʻl tubida yigʻilgan organik moddaning bir
qismi dengiz jonivorlariga oziq boʻlsa, bir qismi suvda erigan kislorod bilan oksidlanib yoʻqolgan
va organik moddaning juda oz (2—3% gacha) miqdori dengiz tubida loyqaga aralashib, unga
qoramtir tuye bergan. Loyka ichida organik modda kislorodsiz muhitda anaerob bakteriyalar
taʼsirida oʻzgargan. Choʻkindi jinslar tarkibidagi sapropelning bir necha mln. yillar davomida
oʻzgarib Neft hosil boʻlishi labaratoriya sinovlarida amaliy jihatdan oʻrganilgan. Bunda Yer
poʻstining 1200–1500 m chuqurligidagi organik moddalarning murakkab molekulalari
parchalanib, gazeimon, suyuq va qattiq uglevodorodlar ajralib chiqishi mumkin. Undan ham
chuqurroq (3000–4000 m) da jarayon yanada tezlashib, Neft hosil boʻlishining bosh fazasini
vujudga keltirgan va uglevodorodlar maksimal miqdorda ajralib chiqqan.
Neft mahsulotlari
xom neftdan olingan materiallar (neft ) ishlov berilganda neftni qayta
ishlash zavodlari. Aksincha neft-kimyo, aniq belgilangan odatda toza kimyoviy birikmalar
to'plami bo'lgan neft mahsulotlari murakkab aralashmalardir.
Neftning aksariyati
yoqilg'ining bir necha sinflarini o'z ichiga olgan neft mahsulotlariga aylanadi.
Xom neft tarkibiga ko'ra va bozor talabiga qarab neftni qayta ishlash zavodlari turli xil neft
mahsulotlarini ishlab chiqarishi mumkin. Neft mahsulotlarining eng katta ulushi "energiya
tashuvchilar", ya'ni turli xil navlar sifatida ishlatiladi mazut va benzin. Bular yoqilg'i o'z ichiga
oladi yoki benzin berish uchun aralashtirilishi mumkin, aviatsiya yoqilg'isi, dizel yoqilg'isi, isitish
moyi va og'irroq yoqilg'i moylari. Og'irroq (kamroq o'zgaruvchan ) fraktsiyalar ishlab chiqarish
uchun ham ishlatilishi mumkin asfalt, smola, kerosin mumi, moylash va boshqa og'ir yog'lar.
Neftni qayta ishlash zavodlari ham boshqasini ishlab chiqaradi kimyoviy moddalar, ulardan
ba'zilari ishlatiladi kimyoviy jarayonlar ishlab chiqarish plastmassalar va boshqa foydali
materiallar. Chunki neft ko'pincha bir necha foizni o'z ichiga oladi oltingugurt tarkibidagi
molekulalar, elementar oltingugurt ko'pincha neft mahsuloti sifatida ishlab chiqariladi.
Uglerod shaklida neft kokasi va vodorod neft mahsulotlari sifatida ham ishlab chiqarilishi
mumkin. Ishlab chiqarilgan vodorod ko'pincha boshqa neftni qayta ishlash jarayonlari uchun
oraliq mahsulot sifatida ishlatiladi gidrokreking va gidroksulfurizatsiya.
•
Propan, metan singari gazlar neft tarkibida saqlanadi.
•
Suyuq yoqilg'ilar aralashmasi (benzin, kerosin, turli xil aviatsiya turbinasi yoqilg'ilari va
dizel yoqilg'ilarining avtoulov va aviatsiya navlarini ishlab chiqarish, kerak bo'lganda bo'yoqlar,
yuvish vositalari, taqish uchun qo'shimchalar, oksigenatlar va qo'ziqorinlarga qarshi birikmalar
qo'shish).
•
Barja, temir yo'l va tanker kemasi orqali jo'natiladi. Mintaqaviy ravishda bag'ishlangan
holda yuborilishi mumkin quvurlar iste'molchilarni, xususan aviatsiya yoqilg'isini yirik
aeroportlarga yo'naltirish yoki mahsulotni ajratuvchi vositalardan foydalangan holda ko'p
mahsulotli quvurlar orqali tarqatuvchilarga etkazib berish. quvurlarni tekshirish o'lchovlari
("cho'chqalar").
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
71
Yog 'moylari (engil mashina moylarini ishlab chiqaradi, motor moylari va surtmalar,
qo'shib yopishqoqlik talab darajasida stabilizatorlar), odatda ommaviy ravishda qadoqlash
zavodiga ommaviy ravishda yuboriladi.
Parafin mumi, yoritishda ishlatiladi (sham mum ) va boshqa maqsadlarda foydalanish.
Paketli bloklar sifatida tayyorlash uchun saytga ommaviy ravishda yuborilishi mumkin.
Yaltiroq mum, xomashyo tozalash zavodi ishlab chiqaruvchisi sifatida ishlatiladigan yog
'va mum aralashmasidan iborat shkalali mum parafinli mum va mavjud bo'lgan holat - bu mum
emulsiyalari, qurilish taxtasi, gugurt, shamlar, zangdan himoya qilish va bug 'to'siqlari kabi
nooziq-ovqat mahsulotlarida.
Oltingugurt, foizni o'z ichiga oladigan oltingugurtni neftdan olinadigan yon
mahsulot oltingugurtli birikmalar.
•
Ommaviy smola shag'al va shag'alli tom yopish yoki shunga o'xshash maqsadlarda
foydalanish uchun joydan tashqarida joylashgan mahsulotni qadoqlash uchun jo'natish.
Asfalt - uchun biriktiruvchi sifatida ishlatiladi shag'al shakllantirmoq asfaltbeton asfalt
bo'lagi katta miqdordagi asfaltni jo'natish uchun tayyorlaydi.
Neft kokasi, mutaxassisligi bo'yicha ishlatiladi uglerod kabi ba'zi bir mahsulotlar kabi
mahsulotlar elektrodlar yoki qattiq yoqilg'i sifatida.
Neft-kimyo yoki kabi neft-kimyo xomashyolari etilen va benzol -toluol -ksilollar ("BTX")
va boshqalar. Bular organik birikmalar boshqalar qatorida polimerlar, plastmassalar va
farmatsevtika mahsulotlariga aylantiriladi.
Neftdan olinadigan mahsulotlar
6000 dan ortiq buyumlar neft chiqindilarining yon mahsulotlaridan tayyorlanadi, shu
jumladan: o'g'it, taxta (pol qoplamasi), atir, hasharotlar, neft jeli, sovun, vitaminlar va ba'zi bir
muhim narsalar aminokislotalar.
Barcha yonilg'i chiqindilarining yon mahsulotlaridan ba'zilari
toluen kabi sog'liq uchun xavfli
: o'ziga xos hidi bo'lgan tiniq, rangsiz suyuqlik.
Sog'liq uchun jiddiy tashvish shundaki, toluen sizning asab tizimingizga (miya va asablarga)
ta'sir qilishi mumkin. Asab tizimining ta'siri vaqtincha bo'lishi mumkin, masalan, bosh og'rig'i,
bosh aylanishi yoki hushidan ketish. Shu bilan birga, kelishmovchilik, kognitiv buzilishlar va
ko'rish va eshitish qobiliyatini yo'qotish kabi ta'sirlar takroriy ta'sir qilish bilan doimiy bo'lib
qolishi mumkin, ayniqsa qasddan to'lovni suiiste'mol qilish bilan bog'liq yuqori darajada.
Homiladorlik paytida toluen ta'sirining yuqori darajasi, masalan, erituvchini suiiste'mol qilish
bilan bog'liq bo'lganlar, rivojlanish ta'siriga olib kelishi mumkin, masalan, aqliy qobiliyatlarning
sustligi va bolalarning o'sishi. Immunitet, buyrak, jigar va reproduktiv ta'sirlarni potentsial
xavotirning boshqa sog'liqqa ta'sirini o'z ichiga olishi mumkin.
REFERENCES
1. Akramxodjayev A. M., Genezis nefti i gaza, M., 1967;
2.Geologiya i metodi izucheniya neftegazononosti drevnix delt: M., 1986.
3.6000 yon mahsulotinini 144 tasi.
