ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
14
FUQAROLIK JAMIYATINING ZAMONAVIY DAVRDAGI O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLAR
Toshpo‘latov Mamadali Zayniddin o‘g‘li
Navoiy davlat pedagogika instituti magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8321565
Annotatsiya.
Ushbu maqolada zamonaviy davrda fuqarolik jamiyatining o‘ziga xos
hususiyatlari va undagi asosiy tendensiyalar, qarashlar, ta’limotlar haqida gap boradi.
Shuningdek, zamonaviy davr fuqarolik jamiyati rivojlanishining istiqbollari haqida soha
vakillarining fikrlari va qarashlaridan iqtibosliklar keltiriladi.
Kalit so‘zlar:
fuqarolik jamiyati, erkinlik, siyosat, siyosiy tizim, suverenitet, oila, davlat
funksiyalari, monarax, ijtimoiy institutlar, davlat funksiyalari.
CHARACTERISTICS OF CIVIL SOCIETY IN THE MODERN ERA
Abstract.
This article deals with the peculiarities of civil society in the modern era and the
main trends, views, teachings in it. Also, quotes from the opinions and views of representatives of
the industry about the prospects for the development of civil society of the modern period are
presented.
Keywords:
civil society, freedom, politics, political system, sovereignty, family, State
functions, monarch, social institutions, state functions.
ОСОБЕННОСТИ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В СОВРЕМЕННУЮ ЭПОХУ
Аннотация.
В данной статье речь пойдет об особенностях гражданского
общества в современную эпоху и основных тенденциях, взглядах, учениях в нем. Также
приводятся цитаты из мнений и взглядов представителей отрасли на перспективы
развития гражданского общества современности.
Ключевые слова:
гражданское общество, свобода, политика, политическая
система, суверенитет, семья, функции государства, монарха, социальные институты,
функции государства.
Zamonaviy davrda “qonun ustuvorligi” va “fuqarolik jamiyati” nafaqat bir jamiyat
tizimining elementi, tarkibiy qismlari, balki o‘zaro rivojlanishni ham belgilaydigan tushunchalarga
aylanmoqda. “Qonun ustuvorligi” va “fuqarolik jamiyati”ning o‘zaro ta’siri “mazmun va shakl”
umumiy falsafiy toifasining harakatlariga muvofiq sodir bo‘ladi. Fuqarolik jamiyati ma’llum bir
qisqa davrda yuqori darajada rivojlangan tizim sifatida paydo bo‘lmaydi, u asta-sekin quyi turdagi
jamoalardan o‘sib boradi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi davlatchilikning mustahkamlanishi,
mulkchilikning turli shakllarining rivojlanishi fonida amalga oshirilmoqda. Demokratiyaning
rivojlanishi bilan fuqarolik jamiyati davlat vasiyligidan tobora ko‘proq chiqib bormoqda va
ularning o‘zaro ta’siri haqida savol tug‘iladi. Davlat apparati va fuqarolik jamiyati o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar masalalarini to‘liqroq ochib berish uchun “fuqarolik jamiyati” ta’rifining
mazmunini ko‘rib chiqish kerak.
“Fuqarolik jamiyati” tushunchasi “davlat” tushunchasi kabi qadimiy va o‘zining uzoq
rivojlanish bosqichalriga ega bo‘lgan tushunchadir. Davlatda yashovchi fuqarolar fuqarolik
jamiyatini tashkil qiladi, degan tezisni birinchi bo‘lib ilgari surgan olimlardan biri Arastu edi. U
“Davlat nima ekanligini aniqlashdan oldin fuqaro tushunchasini aniqlab olish kerak, chunki davlat
fuqarolar yig‘indisi, fuqarolik jamiyatidan boshqa narsa emas”, deb yozgan edi [1].
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
15
Bu nuqtai nazar, ehtimol, qadimgi yunon demokratiyasi sharoitida, erkin fuqarolarning
ko‘pchiligi davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etgan va boshqaruv ishlariga haq to‘lanmagan
sharoitlarda o‘zini oqlagandir. Biroq keyingi tadqiqotchilar Arastuning davlat fuqarolik jamiyati
degan fikrini qo‘llab-quvvatlamadilar. “Fuqarolik jamiyati” tushunchasi G.Gegel va boshqa ba’zi
faylasuflar asarlarida yanada rivojlantirildi [2].
Fuqarolik jamiyati haqidagi zamonaviy tushunchaga G.Gegel eng yaqin keldi. U fransuz,
anglosakson va nemis ijtimoiy tafakkuri yutuqlarini tizimlashtirib, fuqarolik jamiyati oiladan
davlatga dialektik harakatning alohida bosqichini ifodalaydi, degan xulosaga keldi.
G.Gegel fuqarolik jamiyatini davlatning kelib chiqishi haqidagi shartnoma nazariyasi bilan
bog‘ladi [2].
Uzoq vaqt davomida rus olimlari fuqarolik jamiyati muammolari bilan shug‘ullanmagan.
Ushbu konsepsiya 90-yillarning boshidan faol ilmiy muomalada bo‘lgan. Bu holatni shu bilan
izohlash mumkinki, aynan shu davrda fuqarolik institutlari yangi taraqqiyotga erishib, davlat
boshqaruvi ishlarida ortib borayotgan rol o‘ynay boshladi. Shu munosabat bilan jamiyatning davlat
hayotidagi o‘rni mazmunini qayta ko‘rib chiqish zarurati tug‘ildi. Aytish joizki, “fuqarolik
jamiyati” toifasi nafaqat huquqiy, balki tarixiy, falsafiy va siyosatshunoslik hamdir. Shu bois ham
keyingi yillarda turli soha olimlari “fuqarolik jamiyati” tushunchasining mazmuni haqida o‘z
fikrlarini bildirishmoqda. Masalan, S.L. Serebryakov: “Fuqarolik jamiyati - bu ijtimoiy- madaniy
va ijtimoiy-siyosiy institutlar hayotini ta’minlaydigan, davlatdan mustaqil bo‘lgan va shaxsning
o‘zini o‘zi anglashi uchun sharoitlarni ta’minlashga mo‘ljallangan ijtimoiy aloqalar tizimi”dir deya
ta’riflaydi. Muallif fuqarolik jamiyati o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqaradigan sohalarni
ko‘rsatadi, ammo bizning fikrimizcha, u iqtisodiy sohani mutlaqo unutib qo‘yganligi ushbu
ta’rifga muhim ahamiyatga ega. Lekin aynan shaxsning ishlab chiqarish munosabatlari sohasida
o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishi ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-siyosiy sohaning
rivojlanishiga zamin yaratadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, siyosatshunoslik lug‘atida berilgan
ta’rifni yanada to‘liqroq deb hisoblash mumkin. Unda ta’kidlanganidek, fuqarolik jamiyati “o‘z
a’zolari o‘rtasida rivojlangan iqtisodiy, madaniy, huquqiy va siyosiy munosabatlarga ega bo‘lgan,
davlatdan mustaqil, lekin u bilan o‘zaro munosabatda bo‘lgan jamiyat, yuqori ijtimoiy, iqtisodiy,
siyosiy, madaniy, ma’naviy-axloqiy mavqega ega fuqarolar jamiyatidir. davlat bilan birgalikda
huquqiy munosabatlarni rivojlantirdi” [4]. V.G. Smolkovning ta’kidlashicha, fuqarolik jamiyati
“siyosiy hokimiyatdan tashqarida bo‘lgan jamiyatning bir qismi, shu jumladan siyosiy bo‘lmagan
munosabatlar, ya’ni qadriyatlar, manfaatlar xilma-xilligini ifodalovchi barcha nodavlat
munosabatlar va institutlar yig‘indisi. va odamlarning ehtiyojlari” [5]. A.P. Kochetkovning
ta’kidlashicha, fuqarolik jamiyati “shaxsga o‘z fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va jamiyat
a’zolarining turli ehtiyojlari, manfaatlari va qadriyatlarini ifoda etish imkonini beradigan nodavlat
ijtimoiy munosabatlar va institutlar tizimi”. “Fuqarolik jamiyati” tushunchasining mazmuni
bo‘yicha ko‘plab fikr-mulohazalar ko‘p jihatdan uning nafaqat huquqshunoslik sohasidagi
mutaxassislar, balki faylasuflar, siyosatshunoslar, tarixchilar tomonidan ham o‘rganilishi bilan
bog‘liq. Shunga qaramay, konseptsiyani aniqlashda ikkita asosiy yondashuv mavjud.
Ayrimlarning fikricha, fuqarolik jamiyatining eng oliy qadriyati erkinlikdir, fuqarolik jamiyatining
o‘zi esa shaxsni davlatdan himoya qiluvchi mexanizm sifatida qaraladi. Bu nuqtai nazar liberal-
demokratik nom oldi. Boshqacha, sotsial-demokratik yondashuv tarafdorlari fuqarolik jamiyatini
butun ijtimoiy va siyosiy hayotning asosi deb hisoblaydilar. Ularning aytishicha, fuqarolik
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
16
jamiyati hokimiyat tuzilmalarini shakllantirishi kerak va bular, o‘z navbatida, fuqarolik jamiyati
mavjudligining asoslarini belgilaydi. Keling, siyosatshunoslik nuqtai nazaridan fuqarolik
jamiyatining eng muhim xususiyatlarini ajratib ko‘rsatishga harakat qilaylik. Birinchidan,
fuqarolik jamiyati jamiyatda rivojlanadigan ijtimoiy munosabatlarning alohida turi bilan
tavsiflanadi. Bu munosabatlar faqat ijtimoiy hayotda rivojlanishi mumkin. Bunday munosabatlar
faqat aholi faol siyosiy pozitsiyani egallagan va davlat ishlarining aksariyat qismini hal qilishda
ishtirok etishga intilgan holatda rivojlanishi mumkin. Uzoq muddatli demokratik an'ananing
mavjudligi ham zaruriy shartdir. Bundan tashqari, bizning fikrimizcha, bu munosabatlar huquqiy
munosabatlar bo‘lishi kerak, garchi axloqiy normalar va odatlarning tartibga soluvchi ahamiyatini
inkor etib bo‘lmaydi.
Ikkinchidan, davlat va fuqarolik jamiyati o‘rtasidagi munosabatlar vertikal bo‘ysunish
xususiyatiga ega bo‘lmasligi kerak, bunda davlat fuqarolik jamiyatining turli tuzilmalariga
bevosita rahbarlikni amalga oshirishini nazarda tutmaslik kerak. Bu munosabatlar, birinchi
navbatda, muvofiqlashtirish, muvofiqlashtirish va o‘zaro ta’sir qilish xarakterida bo‘lishi kerak.
Boshqacha aytganda, fuqarolik jamiyati tuzilmalari davlatdan mustaqil bo‘lishi va alohida shaxslar
tashabbusi bilan shakllanishi kerak.
Shundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, fuqarolik jamiyati davlatdan mustaqil, lekin u
bilan shaxsning izchil rivojlanishi va o‘zini o‘zi anglashi uchun o‘zaro ta’sir qiluvchi, jamiyat va
davlat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi ijtimoiy munosabatlar tizimidir. Fuqarolik
jamiyati haqida gapirganda, biz ushbu ta’rifdan kelib chiqamiz. Fuqarolik jamiyati, birinchi
navbatda, har qanday tuzilmalar emas, balki jamiyatning sifat holatidir, ammo o‘z manfaatlarini
amalga oshirish uchun shaxslar qandaydir tarzda birlashishi kerak. Shu sababli, davlat apparati va
fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlar masalasini ochib berish
Fuqarolik jamiyatining asosiy elementlari sifatida aksariyat mualliflar quyidagilarni
belgilaydilar: jamoat birlashmalari, jumladan, siyosiy partiyalar, ommaviy harakatlar, jamoat
tashabbuskorlik organlari, xayriya fondlari, iste’molchilar uyushmalari, ilmiy, madaniy, sport
jamiyatlari va boshqalar, lobbi tuzilmalari; diniy birlashmalar; mustaqil ommaviy axborot
vositalari; oila; bevosita hukumat rahbariyatidan xoli sanoat tuzilmalari. Darhaqiqat, muayyan
davlat ijtimoiy- siyosiy subyekti ikkita asosiy elementdan - davlat va fuqarolik jamiyatidan iborat.
Bu elementlarning ikkalasi ham bitta tizimni tashkil qiladi va ularning har biri o‘ziga xos
funksiyalarni bajaradi. Bizning fikrimizcha, I.B. Levinning ta’kidlashicha, “fuqarolik jamiyati
jamiyatni integratsiyalash, ijtimoiy ziddiyatlarni sivilizatsiyaviy asosga kiritish, normalar va
qadriyatlarni ishlab chiqarish, keyinchalik davlat tomonidan o‘z sanktsiyasi bilan
mustahkamlangan va ijtimoiy faol shaxs shakllanadigan muhitni shakllantirish funksiyalarini
bajaradi”. [7]. Sanab o‘tilgan funksiyalarga davlatga ta’sir ko‘rsatish, uni demokratik normalar va
fuqarolar manfaatlariga muvofiq shakllantirish funksiyasini qo‘shish mumkin.
Fuqarolik jamiyati muammolarini o‘rganayotgan barcha mualliflar bir ovozdan, umumiy
muammolarni birgalikda hal etish maqsadida ixtiyoriylik asosida tuzilgan odamlar jamoalari uning
ajralmas qismi ekanligini ta’kidlamoqda. Biroq, bu hodisani tushunishda birlik yo‘q. Ushbu
masalani ochib berishda biz amaldagi qonunchilikda keltirilgan jamoat birlashmalarining tasnifiga
amal qilamiz.
Fuqarolik jamiyati infratuzilmasining umume’tirof etilgan elementi rivojlangan siyosiy
tizimdir Ilmiy adabiyotlarda jamiyatda siyosiy pariyalar tomonidan amalga oshiriladigan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
17
funksiyalar yetarlicha batafsil tadqiq qilingan. Bizningcha, eng muhimi, siyosiy manfaatlarni
ifodalash funksiyasi. Albatta, siyosiy partiyalar mutlaq hamfikrlardan iborat ulkan jamoalar,
deyish qiyin. Biz faqat eng muhim siyosiy manfaatlarning ifodasi haqida gapirishimiz mumkin.
V.G. Xolodovskiy ularni “jamlangan manfaatlar” deb ataydi [8]. Manfaatlarning jamlanishi
natijasida asosiy masalalar bo‘yicha umumiy pozitsiya ishlab chiqiladi, uning asosida umumiy
siyosiy kurs, siyosiy dastur ishlab chiqiladi.
Yana bir teng darajada muhim funksiya integratsiya funksiyasidir. Integrativ funksiya shtat
aholisini yoki uning bir qismini g‘oya atrofida birlashtirishga qaratilgan. Safarbarlik va
yo‘naltirish funksiyasi fuqarolarni siyosiy kurashda faol ishtirok etish maqsadida tashkil etishga
qaratilgan bo‘lib, har qanday siyosiy partiyaning asosiy maqsadi - hokimiyatni zabt etishni amalga
oshirishga yordam beradi.
Rivojlangan partiyaviy tizim siyosiy muxolifatni shakllantirish funksiyasini bajaradi.
Siyosiy muxolifatning mavjudligi fuqarolik jamiyatining eng muhim belgisidir. Muxolifat
aholining mutlaq ko‘pchiligi manfaatlarini hisobga olgan holda qarorlar qabul qilish uchun siyosiy
hokimiyatga bosim o‘tkazadi, siyosiy yo‘nalishni tuzatishda ishtirok etadi. Bundan tashqari,
siyosiy muxolifat hokimiyat tuzilmalariga nisbatan nazorat funksiyalarini amalga oshiradi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, A.N.Kulikning fikriga qo‘shilish mumkin. Kulik
“Zamonaviy partiya - bu jamiyat tomonidan qabul qilingan yordamga tayangan holda o‘z
vakillarini davlatning muhim lavozimlariga ko‘tarish orqali (mustaqil ravishda yoki boshqalar
bilan koalitsiyada) hokimiyatni qo‘lga kiritish, saqlash va amalga oshirishni asosiy maqsad qilib
qo‘yadigan jamoat tashkilotidir.”[9].
Fuqarolik jamiyati turli ixtiyoriy tashkilotlar va harakatlardan iborat. Ular orasida kasaba
uyushmalari g‘oyat muhim o‘rin tutadi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish, uni
demokratlashtirish, unga ijtimoiy yo‘nalish berish jarayonida kasaba uyushmalarining alohida
o‘rni bor. Ular fuqarolik jamiyati doirasida mustaqillik, erkinlik, bag‘rikenglik, o‘z-o‘zini hurmat
qilish kabi umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan ijtimoiy munosabatlarga katta hissa
qo‘shmoqda.Fuqarolik jamiyati bozor munosabatlarining shakllanishi davrida vujudga keladi va
ular bilan birga rivojlanadi. Bu taraqqiyotning paradokslaridan biri shundaki, erkin iqtisodiy
munosabatlar asosida vujudga kelgan fuqarolik jamiyatining alohida institutlari faoliyati
tadbirkorlikning to‘liq erkinligini cheklashga qaratilganligi, ya’ni bozor taraqqiyoti qonunlariga
zid ravishda faoliyat yuritishidir. Bu birinchi navbatda kasaba uyushmalari faoliyatiga taalluqlidir.
Iqtisodiy munosabatlar zamonaviy fuqarolik jamiyatining quyi tizimlaridan biridir.
O‘zbekistonda iqtisodiy munosabatlar tizimi o‘zining yangi tushunchasi bo‘yicha o‘zining
shakllanish davrini boshdan kechirmoqda va uning jamoaviy sub'ektlari - kasaba uyushmalari va
ish beruvchilar uyushmalari hali ham shakllanmoqda. Butun dunyoda ish beruvchi va xodim
o‘rtasidagi munosabatlarning eng ilg‘or shakli jamoa shartnomasi hisoblanadi. Bizning
sharoitimizda, u xulosaga kelganda, ko‘pincha ish beruvchi tomonidan dikta bo‘ladi. Bu kasaba
uyushmalari hozirda ta’minlamayapti, degan fikrni bildiradi. Jahon amaliyoti shuni ko‘rsatadiki,
demokratik jamiyat rivojlanishi sharoitida rasmiy tuzilmalarga birlashtirilmagan, lekin davlatda
qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir o‘tkazish qobiliyatiga ega bo‘lgan maxsus odamlar yoki
odamlar guruhlari jamiyat hayotining majburiy tarkibiy qismlaridan biriga aylanadi.
Fuqarolik jamiyati va qonun ustuvorligini ta’minlashda ommaviy axborot vositalarining
o‘rni ular bajaradigan vazifalar bilan belgilanadi. Ularning eng to‘liq ro‘yxati, bizning fikrimizcha,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
18
A.A. Chichanovskiyda keltiriladi. Uning aytishicha, ommaviy axborot vositalarining vazifalari:
“muloqot funksiyasi (vositachi funksiya); ijtimoiy mobilizatsiya funksiyasi; axborot va kognitiv
funksiya; qiymatga yo‘naltirish funksiyasi; kommunikativ va estetik funksiya”. Ko‘pgina
siyosatchilar va jurnalistlar ommaviy axborot vositalari “to‘rtinchi hokimiyat” degan fikrni tez-tez
ta’kidlaydilar. Ommaviy axborot vositalarining hokimiyat va jamiyat tuzilmalari o‘rtasidagi
vositachi rolini belgilash to‘g‘riroq bo‘ladi. Shu bilan birga, mediatsiyaning rolini kamsitmaslik
kerak, chunki ommaviy axborot vositalari ko‘plab qoidalarni mustaqil ravishda sharhlash
imkoniyatiga ega. Huquqiy davlatda ommaviy axborot vositalarining o‘rni muhimligi yaqqol
ko‘zga tashlanadi. Demak, ularning faoliyatini huquqiy tartibga solish zarurati tug‘iladi.
Fuqarolik jamiyatini shakllantirishning zarur sharti iqtisodiyotni rivojlantirishdir. G‘arb
mamlakatlari taraqqiyotining tarixiy tajribasi shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyotni mustahkamlashda
davlat hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Biroq, bu masalada davlatning tartibga solish ahamiyatini
mutlaqlashtirib bo‘lmaydi. Davlatning ta’siri tadbirkorlikka zarar keltirmaydigan tarzda amalga
oshirilishi kerak. Davlat, eng avvalo, tadbirkorlikni rivojlantirish uchun normal sharoit yaratishga,
bu sohada bevosita tartibga solishni amalga oshirmaslikka chaqirilgan. Davlat tomonidan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tartibga solish ta’siri faqat bozorning o‘zini o‘zi tartibga solish doirasidan
tashqarida bo‘lgan sohalarda mumkin. Bu sohalarga mudofaa, xavfsizlik, jinoyatchilikka qarshi
kurash, ijtimoiy xavfsizlik, monopoliyaga qarshi tartibga solish kiradi.
Xulosa qilib aytganda fuqarolik jamiyati tushunchasi murakkab ijtimoiy tushunchalardan
biri bo‘lib, ma’lum rivojlanish bosqichlariga ega hamda o‘zini takomillashtirib borayotgan
tushuncha hamdir. Bu tushuncha ayniqsa bugungi globallashuv davrida yuksak darajada
rivojlanmoqda. Chunki bu davrda insonlarning siyosiy, ijtimoiy faolligi, ijtimoiy
munosabatlardagi ishtiroki o‘smoqda. Bularning barchasi kelajakda fuqarolik jamiyatini o‘sishiga
rivojlanishiga va yangi bir rivojlanish bosqichiga ko‘tarilishiga xizmat qiladi.
REFERENCES
1.
Аристотель. Политика. Сочинения в 4-х томах. М., 1983. Т. 4.
2.
Гегель, Г. Философия права. М., 1990.
3.
Серебряков, С.Л. Цивилизованные основы для формирования гражданского общества
в России // Социальнополитический журнал. 1995. №2.
4.
Политический словарь. М., 1993.
5.
Смольков, В.Г. Гражданское общество и государство. Гражданское общество. М., 1993.
6.
Кочетков, А.П. Россия на пороге XXI века. М., 1998.
7.
Левин, И.Б. Гражданское общество на Западе и в России // Полис. 1996. №5.
8.
Холодовский, В.Г. Гражданское общество в России: структуры и сознание. М.: Наука,
1998.
9.
Кулик, А.Н. Партии как институт представительной демократии на Западе и
постсоветской России. Проблемнотематический сборник. М.: ИНИОН РАН, 1995.
10.
Sapaev V. O, The actuality of improvement in rural social standard of living in Uzbekistan //
Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - Т. 2. - №.
11.
- С. 147-151. https: //uzj ournals. edu. uz/namdu/vol2/iss 11 /24/
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
19
12.
Sapaev V., Madrakhimov A. The transformation of social conciousness and intelligence of
rural population on social life of Uzbekistan //Norwegian Journal of Development of the
International Science. - 2020. №.39-4. - С. 54-56. https://cyberleninka.ru/article/n7the-
transformation-of-social-conciousness-and- intelligence-of-rural-population-on-social-life-
of-uzbekistan
