Noyabr, 2024-Yil
30
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARIDA MILLIY MA’NAVIY
QADRIYATLARNI RIVOJLANTIRISH
Siddiqova Yulduz Muhiddin qizi
Guliston davlat universiteti 3 kurs tayanch dokroranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14043677
Annotatsiya. Quyida maqolada boshlang’ich sinf o’qituvchilarida milliy ma’naviy
qadryatlarni shakllantirishning mazmuni yoritib berilgan. Shuningdek, Ushbu maqolada milliy
ma’naviy qadryatlarning komponentlari batafsil yoritib berilgan.
Kalit so’zlar: boshlang’ich sinf o’qituvchisi, o’quvchilar,qadryat tushunchasi, milliylik,
vatan, talabalar, didaktika, madaniy komponent,
tarixiy komponent,
til komponenti,
diniy va
ahloqiy komponent,
oilaviy komponent,
jamiyat va ijtimoiy munosabatlar komponenti,
tabiiy va
ekologik komponent.
DEVELOPMENT OF NATIONAL SPIRITUAL VALUES IN PRIMARY CLASS
TEACHERS
Abstract. This article describes the content of formation of national moral values in future
primary school teachers. Also, this article describes the components of national spiritual values
in detail.
Key words: the concept of value, nationality, homeland, primary school teacher, pupils,
students, didactics, cultural component, historical component, language component, religious and
moral component, family component, community and social relations component, natural and
ecological component.
РАЗВИТИЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ ДУХОВНЫХ ЦЕННОСТЕЙ У УЧИТЕЛЕЙ
НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ
Аннотация. Содержание формирования национальных нравственных ценностей у
учителей начальных классов раскрывается в следующей статье. Также в данной статье
подробно описаны составляющие национальных духовных ценностей.
Ключевые слова: учитель начальных классов, учащиеся, понятие ценности,
национальность, Родина, учащиеся, дидактика, культурный компонент, исторический
компонент, языковой компонент, религиозно-нравственный компонент, семейный
компонент, компонент общинно-социальных отношений, природно-экологический
компонент.
Noyabr, 2024-Yil
31
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi, milliy ma’naviy qadriyatlar asosida bolalarni ma’naviy
tarbiyalash, ularda shaxsiy fazilatlar, jumladan, o‘z tuyg‘ularini boshqarish, milliy qadriyat va
an’analarga qiziqtirish, yaqinlarga g‘amxo‘rlik qilish kabi ehtiyojlarni shakllantirishga
qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda tashkiliy-huquqiy ishlar
bilan birgalikda o‘zbek milliy ertaklari, afsonaviy qahramonlar, buyuk bobolarimiz, qadimiy
milliy me’morchilik obidalari, mamlakatimiz tabiati, Vatan timsollari asosida bezash, jihozlash
tartibini va ko‘rgazmali namunalarini ishlab chiqish va bosqichma-bosqich amalga oshirish
natijasida o‘quvchilarda ijobiy xulq motivlarini shakllantirishda ishtirok etishi muhim ahamiyatga
ega. O‘zbek ertaklari, matallari, afsonalari, dostonlari, maqollari asosida o‘quvchilarda mardlik,
shijoat, milliy g‘urur, qat’iyat, tadbirkorlik, oriyat, ibo, hayo, qanoat, mehnatsevarlik kabi
ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan tadbirni tashkil etish kabilar ularda ijodiy
fikrlash, yaratuvchanlik qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda o‘z samarasini ko‘rsatadi.
Ushbu jarayonda bo‘lajak o‘qituvchi dunyodagi rivojlangan mamlakatlarning milliy
tarbiya borasidagi ilg‘or yutuqlarini o‘rganish, xalqaro ilmiy aloqalarni yo‘lga qo‘yish, tajriba
almashish, xalqaro konferentsiyalarda ishtirok etish talabalar uchun ma’naviy ibrat timsoli bo‘lib
xizmat qiladi. Tadqiqotchi M.Stetsevich “Ma’naviy-ahloqiy faoliyat, ahloqiy motivlar yordamida
amalga oshishini va ma’naviy-ahloqiy maqsadlarga erishish, insonni erkin rivojlanishiga
yo‘naltirilgani”ni qayd etadi. Shuning uchun ham talabalarga milliy ma’naviy tadbirlar tashkil
qilish, ularni ma’naviy qadriyatlarga yo‘naltirilishini ta’minlash oliy ta’lim muassasalari
rahbarlari, professor-o‘qituvchilarining mihim vazifalaridan hisoblanadi.
Talabalarga milliy ma’naviy tarbiya berishda milliy qadriyatlar bilan umuminsoniy
qadriyatlardan ham samarali foydalanish, ayni paytda, ularga umumtaraqqiyotning zamonaviy
yutuqlarini ham payvandlash talab qilinadi. Ma’naviy barkamol avlod o‘z xalqi, Vatan tarixi,
buyuk siymolari, milliy va tarixiy qadriyatlari, urf-odatlari, rasm-rusumlari, to‘y-marakalari,
ularning mohiyatini chuqur bilgan holda jahon adabiyoti, san’ati, madaniyati durdonalari bilan
yaxshi tanish bo‘lmog‘i, kishilik jamiyati taraqqiyoti tarixi davomida qo‘lga kiritilgan yutuqlar
bilan oshno bo‘lmog‘i darkor. Bunda talabalarga milliy ma’naviy tarbiya berishni tashkil etish,
qalbiga chuqur singdirish va ularni rejalashtirib, doimo namunali olib borish talab qilinadi.
Tabiiyki, shu o‘rinda «Bularning barchasini o‘rganish uchun vaqt ham, imkoniyat ham
etmasa kerak?», «Audiovizual texnika taraqqiy etib ketgan bir zamonda bularni o‘rganishga
yoshlarda xohish va moyillik bo‘ladimi?» qabilidagi savollar tug‘ilishi tabiiy. Hamma gap ham
ana shunda! Talabalar bilan milliy ma’naviy qadriyatlarini rivojlantirish maqsadida ish olib
borishni tashkil etishda bularning barchasini hisobga olish kerak.
Noyabr, 2024-Yil
32
Shuning uchun ham, talaba yoshlarning milliy ma’naviy qadriyatlarini rivojlantirish
masalasiga kompleks tarzda yondashish talab qilinadi.
Ular orasida olib boriladigan ma’naviy ishlarning uslublarini yaxshi bilish mazkur
sohadagi muvaffaqiyatli faoliyat olib borishning garovidir. Bilim maskanlarida olib boriladigan
ma’naviy ishlarning samarasi, eng avvalo, to‘g‘ri tuzilgan reja va tadbirlarga bog‘liqdir.
Yurtimiz mustaqillikka erishgach yoshlarga bo‘lgan munosabat har qachongidan muhim
ahamiyat kasb etib bormoqda, bu borada kelajakdagi rejalarimizga e’tibor qaratadigan bo‘lsak,
uning ahamiyati bundanda dolzarb bo‘lib borayotganligini tassavur qilishimiz mumkin. Chunki
etakchi kuch bo‘lgan yoshlar ertamiz egalari, kelajagimiz davomchilari hisoblanadi.
Bu borada Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev “Zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega,
mamlakatning munosib kelajagi uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga ola biladigan barkamol,
maqsadga intiluvchan va serg‘ayrat yoshlarni tarbiyalash mamlakatni barqaror va ildam
rivojlantirishning eng muhim shartidir,” deb ta’kidlagan.
Mamlakatimizda millat mavjudligini ta’minlovchi qadriyatlar, milliy ma’naviy qadriyatlar
tufayli, ajdodlardan yangi avlodga o‘tib kelmoqda. Fanda milliy ma’naviy qadriyatlar atamasi
keng va tor ma’nolarda ifodalanadi. Keng ma’noda, u inson shaxsini shakllantirishga, uning ishlab
chiqarish va ijtimoiy, milliy, ma’naviy, madaniy, ma’rifiy hayotda faol ishtirokini ta’minlashga
qaratilgan barcha ma’naviy qadriyatlar, ta’sirlar, tadbirlar, harakatlar, intilishlar yig‘indisini
anglatadi. Buni biz faqatgina ta’lim-tarbiya maskanlari deb biluvchi joylardagina emas, balki
yurtimizning barcha jabhalarida, uning etakchi g‘oyalari, adabiyot, san’at, kino, radio va shu kabi
ijtimoiy tarmoqlarda ham milliy ma’naviy targ‘ibot ishlarini olib borishimiz kerakligini davrning
o‘zi ko‘rsatib turibdi. Tor ma’noda, muayyan shaxsning milliy ma’naviy rivoji, dunyoqarashi,
axloqiy qiyofasi, estetik didini o‘stirilishiga yo‘naltirilgan pedagogik faoliyatni anglatadi. Buni
bo‘lsa yoshlar masalasi bo‘yicha davlatimiz rahbariyati tomonidan qabul qilinayotgan farmon va
qarorlarning hayotga tatbiq qilinayotganligidan ham kuzatish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasida pedagogik yo‘nalishdagi oliy ta’limni isloh qilish,
universitetlarda mustaqil fikrlovchi, pedagogik vaziyatni tahlil qilish qobiliyatiga ega, o‘quv
jarayonini rejalashtirishni va amalga oshirishni, sinfda do‘stona muhitni yarata oladigan,
o‘quvchilarni kuzatish va baholashga, ularning faoliyatini natijador tayyorlashga qodir bo‘lgan
o‘qituvchilarni tayyorlash maqsadlarini o‘z ichiga oladi. Oliy ma’lumotli mutaxassislarga jamiyat
tomonidan qo‘yilgan bunday talablar, so‘nggi yillarda o‘qituvchilar malakasining sezilarli
darajada oshishishiga olib keldi.
Noyabr, 2024-Yil
33
Zamonaviy o‘qituvchi, ijodiy shaxs bo‘lib, kasbiy, katta pedagogik mahoratni aks
ettiruvchi, ma’naviyati rivojlangan qobiliyatli bo‘lishi kerak. Milliy ma’naviy qadriyatlarni,
madaniyatni shakllantiruvchi muhit darsdan tashqari tadbirlar bilan ifodalanadi, universitet va
kafedralarning tarbiyaviy ishlari, universitetning jismoniy tarbiya maydonlaridagi mashg‘ulotlar
bilan birgalikda o‘quv-tarbiyaviy tadbirlar ham olib borilishi talabalarda bu sifatlarning
rivojlanishiga muhim ta’sir ko‘rsatadi.
Talabalarni milliy ma’naviy qadriyatlarini rivojlantirish vositalari sifatida yozgi talabalar
jamoalarining darsdan tashqari tadbirlari, talabalar sport klublari, talabalar jamoalari va teatrlari,
mavzuli kechalar va boshqalar xizmat qiladi. Darsdan tashqari mashg‘ulotlar ham keng
imkoniyatlar yaratib, universitetda talabalarning ta’lim olish salohiyatlarini shakllanishiga ta’sir
qiladi. Ushbu jarayonlarning shakllari xilma-xil bo‘lib, bularga: talabalar ilmiy va amaliy
konferensiyalari, pedagogik mahorat tanlovlari, shaharda tashkil etiladigan bayramlar, sport
tadbirlari, mehnat desantlari, jamoaviy ijodiy faoliyat va boshqalarni kiritish mumkin.
Hayot yangicha fikrlash va ishlash, milliy “aql markazlari”mizni shakllantirishni talab
etmoqda. Afsuski, atrofimizdagi barcha siyosiy-ijtimoiy jarayonlarni chuqur tushunib, ta’sirchan
tilda yetkazib beradigan tahlilchi va ekspertlarimiz juda kam. Bunday vaziyatda jamiyatimizni
ma’naviy tahdidlardan himoya qilish borasidagi ilmiy-amaliy tadqiqotlarni tubdan qayta ko‘rib
chiqish zarur. Shu ma’noda, Ma’naviyat va ma’rifat, “Taraqqiyot strategiyasi”, Islom
sivilizatsiyasi markazlari, ijtimoiy-gumanitar yo‘nalishdagi tadqiqot institutlari haqiqiy “aql
markazlari”ga aylanishi zarurati mavjud. Kitobxonlik madaniyatini kengaytirish, kino san’atini
izchil rivojlantirish, barcha telekanallar qoshidagi badiiy kengashlar faoliyatini tanqidiy tahlil
qilib, teledasturlarning saviyasini oshirish masalalariga ham alohida e’tibor qaratilishi lozim.
Bu masalani nechog‘lik muhim ahamiyat kasb etayotganini Prezidentimizning “Agar
kimdir, ma’naviyat masalasi – bu faqat Ma’naviyat markazi yoki tegishli vazirlik va idoralarning
ishi, deb o‘ylasa, xato qiladi. Bular- ning barchasi oldimizda turgan eng asosiy, eng muhim
vazifalardan biridir” degan so‘zlari yana bir bor isbotlab turganini alohida ta’kidlash joiz.
Yaponiyalik pedagog-tadqiqotchi M.Tatsuxironing ta’kidlashicha “Yaponiya ta’lim
vazirligining instruktsiyalariga ko‘ra, jamiyatda faol ijtimoiy shaxsni shakllantirish muhim vazifa
hisoblanadi. Pedagog ta’lim-tarbiya jarayonida beshta muhim jihatlarga amal qilishi lozimligi
ta’kidlanadi. Bular: xulq-atvor me’yorlarinigina emas, balki hayot tarzini tushunishni
shakllantirish; bolalarda mustaqil va mas’uliyatli harakatlarga nisbatan xulq-atvori, fikrlari, his-
tuyg‘ulari, qobiliyatlari borasida o‘z-o‘zini tahlil qilish ko‘nikmalarini ishlab chiqishlariga alohida
e’tibor berish, mustaqil va mas’uliyatli harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishga alohida e’tibor
Noyabr, 2024-Yil
34
berish; atrofidagi odamlarning manfaatlarini hurmat qilishga o‘rgatish; guruhiy faoliyat olib
borishni oddiy jarayon ruhida tarbiyalash; guruhning muammo, qiziqish va manfaatlarini xuddi
o‘ziniki sifatida qabul qilish kabi jihatlarni sanab o‘tadi.
Yosh yapon fuqarolarini ahloqiy tarbiyalash dasturi, xulq-atvorning asosiy qoidalarini
o‘rgatish, kundalik hayotda jamoatchilik odob-ahloq normalariga rioya qilish, insonga munosib
bo‘lgan hayot kechirish zarurligini anglashni sindirish kabi bo‘limlardan tashkil topgan. Bularning
barchasi bizning pedagogikaga, yoshlarni milliy ma’naviy qadriyatlarga sodiqlik ruhida
tarbiyalash vazifalarimizga juda ham yaqin ekanligidan dalolat beradi.
Talabalarda milliy ma’naviy qadriyalarni rivojlantiriish bir kunda yoki bir soatlik dars
davomida amalga oshirish mumkin bo‘lgan jarayon emas, balki yillar davomida bosqichma-
bosqich turli omillar yordamida amalga oshiriladigan jarayondir.
Zamonamizning mashhur pedagoglaridan Sh.A.Amonashvili “Ta’limning ma’naviy
asoslari” kitobida bo‘lajak o‘qituvchi haqida fikr yuritib, bolalarga bo‘lgan muhabbat va ezgulik,
ijodkorlik va yangiliklarga intilish, intuitsiya va donishmandlik, optimizm va sabr, jasorat va
sodiqlikga ega bo‘lishi, o‘zining o‘qituvchi sifatida ulug‘vorligi va kamtarinligini xis qilishi lozim
deydi.
Olib borilgan kuzatishlarga qaraganda ta’lim metodlarining barchasi ham talabalarda
milliy ma’naviy qadriyalarni rivojlantiriish vositasi bo‘la olmaydi. Ammo darsda turli metodlarni
qo‘llash orqali ta’lim samaradorligini oshirishga, bilimlarni egallash jarayonining zerikarli
bo‘lmasligiga erishish mumkin. Yosh avlodda milliy ma’naviy qadryatlarni, singdirishimiz, ularda
vatanga bo’lgan muxabbat hissini shakllantirish uchun eng avvalo, bo’lajak boshlang’ich sinf
o’qituvchilarda milliy ma’naviy qadryatlarni rivojlantirish metodikasini takomillashtirishimiz
lozim.
REFERENCES
1.
Стецкевич Мария Юрьевна. Педагогическое обеспечение преемственности в
освоении школьниками нравственных ценностей. Автореф. дисс. … канд. пед. наук. –
М, 2015. 22 с.
2.
Тацухиро М. Нравственное воспитание в Японии / М. Тацухиро. – URL:
http://letidor.ru/article/nravstvennoe_vospitanie_v_yapo_125736/?ltd-cache=y (мурожаат
санаси: 7.02.2023.).
Noyabr, 2024-Yil
35
3.
Тацухиро М. Нравственное воспитание в Японии / М. Тацухиро. – URL:
http://letidor.ru/article/nravstvennoe_vospitanie_v_yapo_125736/?ltd-cache=y (мурожаат
санаси: 7.02.2023.).
4.
Karimova, S. (2022). THE ROLE AND IMPORTANCE OF" NATURAL SCIENCES" IN
THE DEVELOPMENT OF UNDERSTANDING OF NATURE IN GENERAL
SECONDARY SCHOOLS.
Science and innovation
,
1
(B6), 214-218.
5.
Karimova S. THE ROLE AND IMPORTANCE OF" NATURAL SCIENCES" IN THE
DEVELOPMENT OF UNDERSTANDING OF NATURE IN GENERAL SECONDARY
SCHOOLS //Science and innovation. – 2022. – Т. 1. – №. B6. – С. 214-218.
6.
Karimova S. CHARACTERISTICS OF NATURAL TEACHING METHODOLOGНY
//Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2021. – Т. 1. –
№. 11. – С. 737-740.
7.
Мухсиева А. Оилада миллий тарбияни ташкил этишнинг методик асослари. / Пед.
фан. ном. ...дисс. – Т., 2005.
8.
Муҳаммаджон Имомназаров. Маънавиятнинг ривожланиш тарихи (Олий ўқув
юртлари учун ўқув қўлланма) Тошкент. 2008. 250 б. Б.9.
9.
Shahriddinоvna, K. S. (2023). Didactic Features Of Development Of Nature Perception
Skills Of Primary School Students.
Eurasian Journal of Learning and Academic
Teaching
,
19
, 183-187.
10.
Shahriddinovna, K. S. (2023). INTRODUCING CHILDREN OF PRIMARY SCHOOL
AGE WITH THE WORLD.
American Journal of Applied Science and Technology
,
3
(06),
09-14.
11.
Shahriddinоvna K. S. Didactic Features Of Development Of Nature Perception Skills Of
Primary School Students //Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. – 2023. –
Т. 19. – С. 183-187.
12.
Shahriddinovna K. S. INTRODUCING CHILDREN OF PRIMARY SCHOOL AGE WITH
THE WORLD //American Journal of Applied Science and Technology. – 2023. – Т. 3. – №.
06. – С. 09-14.