SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
184
RAQAMLI BOSHQARUV
Islomjon Nurmukhammadov
Namangan Texnika Unversiteti 2-kurs doktaranti
auditor.islam@bk.ru
+998949507697
https://doi.org/10.5281/zenodo.15310444
Annotatsiya.
Ushbu tezisda raqamli boshqaruv tizimlarining iqtisodiyot,
ta’lim, sog‘liqni saqlash, davlat boshqaruvi va sanoat sohalaridagi o‘rni va
ahamiyati tahlil qilinadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal
rivojlanishi natijasida boshqaruv jarayonlari yanada avtomatlashtirilmoqda,
shaffoflik, tezkorlik va samaradorlik darajasi oshmoqda. Tezisda turli sektorlar
misolida raqamli boshqaruv tizimlarining afzalliklari va ularga xos muammolar
tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Raqamli boshqaruv, elektron hukumat, avtomatlashtirish,
raqamli transformatsiya, sun’iy intellekt, IoT, sanoat 4.0, ma’lumotlar tahlili.
Raqamli texnologiyalar zamonaviy boshqaruvning ajralmas tarkibiy
qismiga aylangan. Bugungi global raqobat sharoitida iqtisodiy, ijtimoiy va
siyosiy
tizimlar
samaradorligini
ta’minlashda
raqamli
boshqaruv
mexanizmlarining ahamiyati tobora ortib bormoqda. Boshqaruv tizimining
raqamli transformatsiyasi orqali inson resurslaridan oqilona foydalanish,
moliyaviy xarajatlarni kamaytirish va operativ qarorlar qabul qilish imkoniyati
kuchayadi. Ayniqsa, “raqamli iqtisodiyot”, “elektron hukumat” va “aqlli shahar”
kabi konsepsiyalar bu boradagi yondashuvlarni yangilashga turtki bo‘lmoqda.
ASOSIY QISM
Raqamli boshqaruvning eng muhim yo‘nalishlaridan biri bu — davlat
sektorida “raqamli hukumat” konsepsiyasini joriy etishdir. Elektron xizmatlar
orqali aholiga hujjatlarni rasmiylashtirish, soliq to‘lovlari, murojaatlarni ko‘rib
chiqish kabi jarayonlar avtomatlashtirilmoqda. Bu esa, byurokratiya darajasini
kamaytirish, korrupsiya xavfini pasaytirish va fuqarolarning davlatga bo‘lgan
ishonchini oshirishga xizmat qilmoqda. Masalan, O‘zbekistonning “my.gov.uz”
portali orqali 300 dan ortiq xizmat onlayn taqdim etilishi bu yo‘nalishda sezilarli
yutuqdir.
Raqamli boshqaruv “Sanoat 4.0” konsepsiyasi doirasida ishlab chiqarish
jarayonlariga chuqur kirib bormoqda. IoT (Internet of Things), sun’iy intellekt va
“aqlli tizimlar” yordamida ishlab chiqarish liniyalari real vaqt rejimida
boshqarilmoqda [1]. Bu mahsulot sifatining yaxshilanishi, texnik nosozliklarning
oldini olish va resurslar tejalishini ta’minlaydi. Misol uchun, Germaniyada ishlab
chiqaruvchilar avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlari orqali har bir
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
185
detalni individual kod orqali kuzatmoqda, bu esa sifat nazoratini maksimal
darajaga olib chiqmoqda.
Raqamli boshqaruvning sog‘liqni saqlashdagi o‘rni pandemiya davrida
yaqqol ko‘zga tashlandi. Elektron tibbiy karta, masofaviy diagnostika,
“telemeditsina” kabi xizmatlar orqali bemor va shifokor o‘rtasidagi muloqot
tezlashdi. AI asosida yaratilgan algoritmlar orqali kasallikni dastlabki bosqichda
aniqlash, sog‘liq holatini monitoring qilish va statistik tahlillarni yuritish
imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu esa, sog‘liqni saqlash tizimini rejalashtirish va
boshqarishda yangi bosqichga olib chiqmoqda.
Raqamli texnologiyalar ta’lim tizimida ham tub burilish yasamoqda.
Masofaviy ta’lim, elektron kundaliklar, onlayn test tizimlari va bilimlarni sun’iy
intellekt asosida baholash vositalari orqali ta’lim jarayoni interaktiv va
monitoringga yaroqli bo‘lmoqda. Bu esa o‘quvchilarning individual yondashuv
asosida o‘qitilishiga, pedagoglarning esa real vaqtda tahlil asosida metodik
yondashuvlarini moslashtirishiga imkon beradi. Ayniqsa, pandemiya sharoitida
raqamli ta’lim platformalari butun dunyo bo‘yicha asosiy o‘quv maydoniga
aylandi [2].
Aqlli boshqaruv texnologiyalari qishloq xo‘jaligida yer-suv resurslaridan
samarali foydalanishga xizmat qilmoqda. Dronlar yordamida ekin
maydonlarining holati monitoring qilinadi, agrotexnik tadbirlar masofadan
boshqariladi, hosildorlik oldindan prognoz qilinadi. Ekologik monitoringda esa
raqamli datchiklar va ma’lumotlar tahlili vositalari havoning ifloslanish
darajasini real vaqt rejimida baholashga imkon bermoqda. Bu esa,
muammolarning oldini olish va ekologik xavfsizlikni ta’minlashda muhim
ahamiyat kasb etadi.
Bugungi global iqtisodiy muhitda raqamli boshqaruv vositalari iqtisodiyotni
samarali boshqarish, tavakkalchiliklarni kamaytirish va resurslardan optimal
foydalanishni ta’minlashda muhim vosita sifatida xizmat qilmoqda. Raqamli
iqtisodiy modelda axborot oqimlari, ma’lumotlar bazalari va analitik algoritmlar
orqali real vaqt rejimida iqtisodiy jarayonlarni kuzatish va prognozlash mumkin
bo‘lmoqda. Ayniqsa, makroiqtisodiy indikatorlar — yalpi ichki mahsulot (YaIM),
inflyatsiya darajasi, investitsiyalar hajmi, eksport-import muvozanati —
to‘g‘risida yangilanib turuvchi raqamli ko‘rsatkichlar asosida hukumatlar
iqtisodiy siyosatni tez va aniq shakllantirish imkoniga ega bo‘lishmoqda.
Misol uchun, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi doirasida davlat statistikasi, soliq boshqaruvi va investitsiya
monitoringi kabi yo‘nalishlarda raqamli platformalar joriy etilmoqda. Bu esa,
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
186
byudjet siyosatida xatoliklar ehtimolini kamaytirish, soliq tushumlarini nazorat
qilish va iqtisodiy sektorlardagi o‘sish ko‘rsatkichlarini tahliliy ravishda
boshqarish imkonini bermoqda. Raqamli boshqaruv orqali iqtisodiyotdagi
noformal sektorlarga oid ma’lumotlar ham ochiq va avtomatik tarzda ro‘yxatga
olinmoqda, bu esa umumiy iqtisodiy shaffoflik darajasini oshiradi [3].
Raqamli boshqaruvning eng sezilarli ta’siri buxgalteriya va moliyaviy hisob
yuritish tizimida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. An’anaviy uslubda yuritilgan
hujjat aylanishi, qo‘lda yoziladigan hisob-kitoblar o‘rnini hozirda ERP
(Enterprise Resource Planning) tizimlari, bulutli buxgalteriya platformalari,
raqamli imzo va onlayn soliq hisobotlari egallagan. Bu o‘zgarishlar nafaqat ish
jarayonini tezlashtirdi, balki inson omiliga bog‘liq xatoliklarni, hujjat yo‘qolishini
va ma’lumotlar takrorlanishini keskin kamaytirdi.
Masalan, “1C: Buxgalteriya”, “SAP”, “QuickBooks” kabi dasturiy mahsulotlar
orqali yuridik shaxslar moliyaviy hujjatlarni real vaqt rejimida yuritmoqda,
foyda va zararlar balansini avtomatik tahlil qilmoqda, soliq to‘lovlari bo‘yicha
tavsiyalar olmoqda. Bunday tizimlar elektron faktura, elektron kontrakt va
elektron to‘lov tizimlari bilan integratsiyalashgan bo‘lib, ular orqali hisobotlar
avtomatik ravishda soliq organlariga yuboriladi. Bu esa, muomaladagi
hujjatlarni shaffoflashtiradi va korporativ nazoratni kuchaytiradi.
Raqamli boshqaruvning moliyaviy nazorat sohasidagi eng katta yutug‘i bu
— raqamli audit va sun’iy intellekt asosida risk tahlili mexanizmlarining joriy
qilinishidir. Endilikda soliq organlari sun’iy intellekt algoritmlari orqali yuridik
shaxslar faoliyatidagi shubhali operatsiyalarni aniqlashi, hisobotdagi mos
kelmasliklarni tez fursatda aniqlashi va real vaqt rejimida soliq tavakkalchilik
reytinglarini ishlab chiqishi mumkin. Bu tizim korxonalarning o‘z moliyaviy
hisobotlarini aniqlik bilan yuritishga majbur qiladi va soliq intizomini oshiradi
[4].
Shuningdek, banklar va moliyaviy institutlar uchun ham raqamli boshqaruv
texnologiyalari muhim vositaga aylangan. KYC (Know Your Customer) tizimlari,
raqamli identifikatsiya, kredit reytinglarini avtomatlashtirilgan baholash kabi
mexanizmlar bank-mijoz munosabatlarini yanada xavfsiz va tezkor qiladi.
Ayniqsa, korxona va tashkilotlar uchun qaror qabul qilishda kredit yaroqliligi va
likvidlik tahlilini raqamli vositalar orqali baholash moliyaviy barqarorlikni
saqlab turishga xizmat qiladi.
XULOSA VA MUNOZARA
Raqamli boshqaruv tizimlari barcha sohalarda samaradorlikni oshirish,
resurslardan oqilona foydalanish, inson omilining kamchiliklarini kamaytirish
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
187
va tahliliy qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Biroq, bu yo‘nalishda texnologik
infratuzilmani rivojlantirish, kadrlar salohiyatini oshirish va axborot
xavfsizligini ta’minlash dolzarb vazifadir. Raqamli boshqaruv — bu shunchaki
texnologiya emas, balki zamonaviy rivojlanish strategiyasining ajralmas
qismidir. Uni har bir sohada puxta rejalashtirish va amaliyotga to‘g‘ri tatbiq etish
jamiyat barqarorligi va farovonligi uchun hal qiluvchi omildir.
Adabiyotlar ro`yxati:
1.
Eshov M. Oʻzbekіstonda kіchіk bіznes va xususіy tadbіrkorlіknіng
rіvojlanіshі: shіkastlanіsh, natіjalar va іstіkbollar. Monografіya. Toshkent.
"Ma'navіyat". 2021 yіl 27 b.
2.
Aleshchenko V.V., Karpova V.V. “Kіchіk va o‘rta bіznesnі davlat tomonіdan
qo‘llab-quvvatlash mexanіzmіnі takomіllashtіrіsh”. Kollektіv monografіya.
"Omsk
іlmіy
byulletenі"
MChJ
nashrіyot
markazі.
Omsk
2019.
SovershMehGosPoddergky.pdf. lіb.іeіe.su c. 7.
3.
Stіv Mіlano “Kіchіk bіznesnі rіvojlantіrіshda hukumatnіng rolі”. 2022 yіl
25 yanvar
4.
G‘ofurov U.V. Kіchіk bіznes davlatlarіnі tartіbga solіshnіng іqіy
mexanіzmlarіnі ta'mіnlash. / Dіs. Av. Ref. Іkt. muxlіs. shіfokor. T., 2022. 30 – b.
