Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Legal basis of medical liability
Jaloliddin ASKAROV
Tashkent State University of Law
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received December 2023
Received in revised form
15 December 2023
Accepted 20 January 2024
Available online
25 February 2024
This article analyzes responsibility in medical practice, its
legal basis and characteristics, and also examines the opinions
of scientists on this issue. The existing legal norms of national
legislation on medical liability were reviewed. Issues of legal
regulation of medical liability were discussed based on the
experience of foreign countries. The article defines the basics of
legal regulation of medical liability and presents the author's
conclusions.
2181-
1415/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol5-iss1-pp96-103
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
medical liability,
tort,
law,
medical service,
protection of citizens' health,
contract,
civil liability.
Tibbiy javobgarlikning huquqiy asoslari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
tibbiy javobgarlik,
huquqbuzarlik,
huquq,
tibbiy xizmat,
fuqarolar sog‘ligini saqlash,
shartnoma,
fuqarolik-huquqiy
javobgarlik.
Mazkur maqolada tibbiy xizmatda javobgarlik, uning
huquqiy asoslari, o‘ziga xos xususiyatlari tahlil qilinib,
olimlarning qarashlari o‘rganildi. Shuningdek, tibbiy javobgarlik
bo‘yicha milliy qonunchilikda mavjud huquqiy normalar
o‘rganib chiqildi. Xorijiy davlatlar tajribasida tibbiy
javobgarlikni huquqiy tartibga solish masalalari muhokama
qilindi. Tibbiy javobgarlikni huquqiy tartibga solishning asoslari
aniqlandi va mualliflik xulosalari berildi.
Правовая основа медицинской ответственности
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
медицинская
ответственность,
правонарушение,
В данной статье проанализированы ответственность в
медицинской деятельности, её правовые основы и
характеристики, а также изучены мнения ученых по этому
вопросу. Были рассмотрены существующие правовые
1
PhD, Senior Lecturer, Business Law Department, Tashkent State University of Law. E-mail: j.askarov@tsul.uz,
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
97
право,
медицинская услуга,
охрана здоровья граждан,
договор,
гражданская
ответственность.
нормы национального законодательства о медицинской
ответственности.
Обсуждались
вопросы
правового
регулирования медицинской ответственности на основе
опыта зарубежных стран. В статье определены основы
правового регулирования медицинской ответственности и
представлены авторские выводы.
Tibbiy xizmat koʻrsatish faoliyati va unda ishtirok etuvchi sub’yektlarning
munosabatlari har doim ham bir tekis va barqaror boʻlmaydi. Ayniqsa, taraflar oʻrtasida
majburiyatning vujudga kelishi, inson hayoti va sogʻligʻiga zarar yetkazish bilan bogʻliq
munosabatlarda yaqqol koʻrinishi mumkin. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, tibbiy
xizmatda shifokor, tibbiyot muassasasi va boshqa yordamchi xodimlarning ijtimoiy
javobgarligi ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlgan va ijtimoiy normalar bilan tartibga solinsa,
yuridik javobgarlik esa davlat, huquq normalari, fuqarolar va ularning birlashmalari
majburiyatlari va qonunga xilof xulq-
atvori bilan uzviy bogʻliqdir [1, 872
-b].
Tibbiy javobgarlik yaqinda paydo boʻlgan institut emas [2,
2-b], sababi uning
tarixiy-huquqiy ildizlari Xammurapi qonunlari (miloddan avvalgi 2000-yil) va qadimgi
Xitoy davlatchiligi qonunlarida [3, 22-b] (miloddan avvalgi X asr) bemorlarga yetkazilgan
ziyon uchun shifokorlar javobgarligining ayrim jihatlarini tartibga solgan. Albatta, tibbiy
javobgarlik bilan bogʻliq munosabatlar soʻnggi yillarda tibbiy nizoli holatlar soni va
yetkazilgan ziyon miqdori jihatidan oʻsdi, chunki Covid
-19 pandemiyasining tarqalishi va
global miqyosdagi turli kasalliklar har bir davlatning statistik ma’lumotlari bilan ham
buni sezish mumkin.
Tibbiy javobgarlik zamonaviy muammo emas, balki butun dunyo tarixi davomida
insoniyat uchun bahs va munozara mavzusi bo‘lib kelgan. Tibbiy mas’uliyatning qisqacha
sharhi ushbu hodisani yaxshiroq tushunishga, shuningdek, zamonaviy voqelikning
muhim parametrlarini idrok etishga yordam beradi. Tarixiy jihatdan, tibbiyot bilan
shug‘ullanishning to‘g‘ri yo‘li har doim ham aniq bo‘lmagan va faqat bu doiralar
chegaralanganda, tibbiyot fanining amaliyoti qoidalarga muvofiq aniq bo‘lgan. Bungacha
shifokorlarning mas’uliyatsizligi yoki ularning mas’uliyati cheklanganligi haqida turli
fikrlar bildirilgan. Asrlar davomida fuqarolik javobgarligi tibbiy kasb bilan bog‘liq bo‘lib,
o‘sha davrning madaniy ko‘rsatkichi bilan birga keladi [4, 15
-b].
Milliy qonunchiligimizga koʻra, tibbiy javobgarlik va uning huquqiy asoslari turli
huquq sohalari va institutlarida kompleks huquq sohasi shaklida mavjud. Tibbiy
javobgarlikni aniqlash uchun avvalo, uning tushunchasi qanday talqin etilishiga e’tibor
qaratish maqsadga muvofiq. Huquqiy javobgarlik institutida fuqarolik, intizomiy,
ma’muriy va jinoiy javobgarlik turlari asosida huquqbuzarliklar uchun javobgarlik
tasniflanadi. Ko‘pincha tibbiy noto‘g‘ri ishlash deb ataladigan tibbiy javobgarlik sog‘liqni
saqlash va qonunchilikda muhim sohadir. Bemorga e’tiborsiz tibbiy yordam tufayli zarar
yetkazilgan taqdirda, u sog‘liqni saqlash sohasi mutaxassislari va tashkilotlarining
qonuniy javobgarligiga taalluqlidir. Tibbiy javobgarlikning asosiy belgilariga quyidagilar
kiradi:
–
xizmat burchi: Tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar o‘z sohasida yetarli
darajada malakali mutaxassis kutgan standartga javob beradigan yordam ko‘rsatish
uchun qonuniy majburiyatga ega. Bunga shifokorlar, hamshiralar, terapevtlar va boshqa
tibbiyot xodimlari kiradi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
98
Majburiyatni buzish: Bu tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi xizmat ko‘rsatish standartiga
javob bermasa sodir bo‘ladi. Buning sababi diagnostika, davolash, sog‘liqni saqlashni
boshqarish yoki keyingi parvarishlashdagi xatolar bo‘lishi mumkin.
Sabab: majburiyatni buzish va bemorga yetkazilgan zarar o‘rtasida bevosita
bog‘liqlik bo‘lishi kerak. Bemor tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi provayderning beparvoligisiz
jarohat yoki zarar bo‘lmasligini ko‘rsatishi kerak.
Zarar yoki ziyon: bemor majburiyatni buzish natijasida haqiqiy zarar, jarohat yoki
zarar ko‘rgan bo‘lishi kerak. Bunga jismoniy shikastlanish, ruhiy azob, qo‘shimcha tibbiy
to‘lovlar, yo‘qolgan ish haqi va boshqa turdagi zararlar kiradi.
Bemordan rozilik olish: bemorlar davolanishning mumkin bo‘lgan xavflari va
foydalari haqida xabardor bo‘lish huquqiga ega. Davolash yoki protsedurani boshlashdan
oldin xabardor qilingan rozilikni olmaslik tibbiy noto‘g‘ri ishlashning bir shakli bo‘lishi
mumkin.
Mutaxassis guvohligi: tibbiy noto‘g‘ri ishlash holatlari ko‘pincha tibbiy
mutaxassislardan yordam ko‘rsatish standartini va uning qanday buzilganligini aniqlash
uchun ko‘rsatma talab qiladi.
Himoya: tibbiy yordam ko‘rsatuvchi sub’yektlar jarohatning ko‘rsatilgan yordam
bilan bog‘liq emasligi, muqarrar xavf ekanligi yoki bemorning o‘z harakatlarining zararga
hissa qo‘shganligi kabi ba’zi himoya vositalariga ega bo‘lishi mumkin.
Sug‘urta: tibbiy xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar ko‘pincha javobgarlik
da’volaridan himoya qilish uchun tibbiy noto‘g‘ri sug‘urtaga ega.
Dunyoning aksariyat huquqiy tizimlarida tibbiy javobgarlik boshqa javobgarlik
holatlariga nisbatan turli qoidalar bilan tartibga solinadigan javobgarlikning maxsus
shakli emas. Tibbiy javobgarlik umumiy javobgarlik to‘g‘risidagi qonunga, aniqrog‘i,
kasbiy javobgarlik yoki kasbiy beparvolik deb ataladigan kichik toifaga kiradi [5, 797 p].
Shu o‘rinda milliy qonunchiligimizda [6, 5
-
b] tibbiy javobgarlik bilan bog‘liq bir
qator huquqbuzarlik turlarini ko‘rish mumkin. Misol uchun, O‘zbekiston
Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga ko‘ra [7], OIV
kasalligi/OITS yuqqan-
yuqmaganligini aniqlash uchun tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishda,
shuningdek tibbiy va kosmetik muolajalarni o‘tkazishda xavfsizlikni yetarli darajada
ta’minlamaganlik, hayoti yoki sog‘lig‘i uchun xavfli holatda bo‘lgan shaxsga shoshilinch va
(yoki) kechiktirib bo‘lmaydigan tibbiy yordam ko‘rsatishni asossiz ravishda rad etish,
tibbiyot xodimining qonuniy tibbiy faoliyatiga to‘sqinlik qilish kabi holatlarda jarima yoki
ma’muriy qamoqqa olish jazosi keltiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 116
-moddasiga binoan, shaxsning
o‘z kasbiga nisbatan beparvoligi yoki insofsizlik bilan munosabatda bo‘lishi tufayli kasb
yuzasidan o‘z vazifalarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi badanga
o‘rtacha og‘ir yoki og‘ir shikast yetkazilishi, vafot etishi yoki boshqacha og‘ir oqibatlarga
sabab bo‘lsa ozodlikdan mahrum qilishgacha jazolanishi mumkin [8].
Tibbiy javobgarlik xususiy huquqning bir qismi boʻlganligi sababli, zarar yetkazgan
jismoniy (shifokor va boshqa xodim) yoki yuridik shaxs (tadbirkor yoki jamoat
muassasasi) faqat jabrlanuvchi zararni qoplashni talab qilgan taqdirdagina zararni
qoplashga majbur boʻladi.
F.A.
Vaitovaning fikricha, tibbiy xizmat koʻrsatish sohasida delikt majburiyatlar
vujudga kelishining shartlari tibbiy faoliyatda va sud amaliyotida fuqaroning sogʻligʻiga
zarar yetkazish turlicha namoyon boʻladi. Jumladan, tibbiyot xodimi tomonidan yordam
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
99
koʻrsatilmasligi, asossiz rad etish, tibbiy muassasaga davolanish uchun qabul qilmaslik,
bemorga yoʻlda, transport vositasida va boshqa joylarda yordam bermaslikda
ifodalanishi mumkin. Oʻz vaqtida, lozim darajada yordam bermaslik yoki tibbiy
muassasada davolanish muddatini asossiz qisqartirish, tibbiy texnologiyani notoʻgʻri
tanlash (qoʻllash), sanitariya epidemiologik qoidasiga rioya qilmaslik, dori vositalarini
saqlash va foydalanish qoidalariga rioya qilmaslik, bemorlarni bir biridan ajratgan holda
davolash qoidasiga rioya qilmaslik va h.k. koʻrinadi [10, 95
-b].
Albatta, inson sogʻligʻiga zarar yetkazishning vujudga kelishi shu xizmatni taqdim
etuvchining harakatlari yoki harakatsizligiga bogʻliq, ammo boshqa tomondan qaraganda
shifokor yoki boshqa tibbiyot xodimi oʻziga bogʻliq boʻlmagan holatda uning javobgarlik
masalasi tibbiy muassasa, uning mulkdori, ta’sischi, ijrochi direktor yoki tibbiyot
mahsulotlarini yetkazib beruvchida boʻlish ehtimoli mavjud. Tibbiy xizmatda yuridik
shaxsning javobgarligi uning harakatlari, harakatsizligi, turli tibbiy uskunalarni yetkazib
berishi, shifokorga yetarli sharoitni taʼminlash bilan bogʻliq eng muhim jihatlardan kelib
chiqishi mumkin. Ayniqsa, tadbirkorlik sub’yektlarining tibbiy sohada koʻproq xizmatlar
koʻrsatishi tibbiy javobgarlik va xizmat koʻrsatishga nisbatan turli nizoli holatlar yuzaga
kelishi mumkinligini istisno etmaydi.
Sogʻliqni saqlashni rivojlantirish instituti esa tibbiy zararga toʻxtalib, tibbiy zararni
oldini olish uchun tibbiy muassasalar bemor xavfsizligi berishi, tibbiy intizom va tibbiy
muassasalarda bemor zararlanishining oshishiga e’tibor berish zarurligiga urgʻu
beradi [11]. Ta’kidlash lozimki, tadbirkorlik sub’yektlari va boshqa tibbiyot
tashkilotlarining javobgarligi ba’zi ilmiy
-
nazariy doktrinalar asosida oʻrganilgan boʻlsa
-
da, tibbiy xizmat sohasida hali oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Ayniqsa, shaxsga tibbiy zarar
yetkazishga oid da’volar, odatda, shifokor va bemor oʻrtasidagi munosabatlar jarayonida
bemor tomonidan yetkazilgan jarohatlar natijasida yuzaga keladi. Ammo, amalda,
shartnoma yoki delict asosida shaxs sogʻligiga ziyon yetkazilsa, tibbiy aralashuvdagi
sub’yektlarda shifokordan tashqari boshqa tomonlarni ham nazarda tutadi. Bu jihatdan
xususiy yoki davlat tibbiy tashkilotlari shifokorlarga qaraganda koʻproq moliyaviy
resurslarga ega boʻlganligi sababli ziyon yetkazishda bevosita zarar yetkazuvchi sifatida
nomlanishi mumkin.
Qolaversa, tibbiy muassasa an’anaviy ravishda oʻzi joylashgan hudud, bino, yerga
nisbatan oʻz maqsadiga muvofiq munosabatda boʻlishi talab etiladi. Ayniqsa, yer yoki
bino egasi boshqa sub’yekt boʻlganda, tibbiy muassasa va bemorlarga mulkning xavf
manbai, sharoitlari va hudud bilan bogʻliq bemor sogʻligʻiga zararli jihatlarini maʼlum
qilishga majburdir. Umuman olganda, binolar xavfsizligi va oqilona ehtiyotkorlik
choralari tibbiy muassasa tomonidan aniqlashni talab qiladi.
Oʻzbekiston Respublikasining “Fuqarolar sogʻligʻini saqlash toʻgʻrisida”gi Qonuni
30-
moddasining ikkinchi qismiga koʻra, tibbiyot va farmasevtika xodimlari fuqarolarga
shoshilinch tibbiy yordam koʻrsatishdan boʻyin tovlaganlik, shuningdek, fuqarolarning
sogʻligʻiga yetkazilgan zarar uchun qonunga muvofiq javobgar boʻladilar. Bu oʻrinda
javobgarlik aynan sub’yektga, yaʼni xodimga yuklatilmoqda. Ammo, shuni aytish joizki,
xususiy tibbiy muassasalarda ham bugun tez tibbiy yordam xizmati yoʻlga qoʻyilgan
boʻlsa, boshqa tomondan esa xususiy tibbiy amaliyot bilan shugʻullanish huquqi jismoniy
shaxsga ham berilishi [12] yoki tabiblik faoliyatining qonuniy ekanligi [13] tibbiy
xizmatning tez yoki shoshilinch turini koʻrsatishda javobgarlikni qayta koʻrib chiqish
kerakligini anglatadi. Chunki respondent superior va korporativ javobgarlik
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
100
doktrinalariga koʻra, javobgarlik yuridik shaxs zimmasida ekanligi va buning asosiy sharti
shu yuridik shaxsning nazorati ostida shifokorning harakatlari natijasida bemorga zarar
yetishi mumkin.
Yuqorida aytib oʻtganimizdek, shartnomaviy javobgarlik kelib chiqishi faqatgina
shu shartnoma majburiyatlariga bogʻliq boʻladi. Tibbiy xizmat shartnomalaridan kelib
chiqadigan majburiyatlarda lozim darajada bajarish imkoniyatlardan foydalanish va eng
muhimi inson sogʻligʻiga zarar yetkazmaslik koʻzlanishi lozim. Zararni yetkazmaslik esa
mutaxassislarga bogʻliq, shu sababli tibbiy muassasaning nazorati ostida boʻlsa
-da,
shifokorda ikki tomonlama majburiyat mavjud. Birinchidan, tibbiy muassasa oldidagi,
ikkinchidan esa shu xizmatdan foydalanuvchi oldidagi majburiyat. I. Zokirovning fikricha,
shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlarga nisbatan ayb deb shaxsning
majburiyatini bajarishga talab qilingan tarzda munosabatda boʻlmaganligi, qonun va
axloq talablariga muvofiq rioya qilmaganligi va natijada majburiyatning butunlay
bajarilmasligi yoki lozim darajada bajarilmasligi tushuniladi [14, 541-b].
Qolaversa, shartnomaviy javobgarlik asosan tomonlarning roziligiga asoslanadi va
shartnomaviy javobgarlik huquqbuzarlik uchun javobgarlikning belgilangan doiralari
toʻliq mos kelmaydi. Shuning uchun, agar tibbiy shartnoma boʻyicha tomonlar muayyan
maxsus kelishuvlarga ega boʻlsa, javobgarlik faqat shartnoma qonunchiligidan kelib
chiqishi mumkin. Biroq, bunday yagona shartnoma qoidalari mavjud boʻlmagan hollarda,
shifokorning vazifasi faqat obyektiv ravishda belgilangan tibbiy yordam standartiga
muvofiq boʻlishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, tibbiy shartnoma boʻyicha delikt
javobgarlikka yaqin keladi, ammo uni toʻla ifodalamaydi.
A.
Karimov, delikt majburiyatlar uchun javobgarlik choralari oʻz taraqqiyotining
dastlabki bosqichida majmua holidagi va turli koʻrinishda tatbiq etiladigan sud qarorlari
shaklida mujassam etganligini ta’kidlab [15, 129
-
b], huquqbuzarlik sodir etilgandan soʻng
moddiy manfaatlarni himoya qilgan. Delikt majburiyatlar va ulardan kelib chiqadigan
delikt javobgarlik quyidagi shartlar asosida vujudga keladi:
–
zarar yetkazgan shaxs xatti-harakati huquqqa xilofligi;
–
zarar yetkazuvchining huquqqa xilof xatti-harakati va yetkazilgan zarar
oʻrtasidagi sababiy bogʻlanish;
–
zarar yetkazgan shaxsning aybi.
Tibbiy javobgarlikka olib kelishi mumkin boʻlgan zarar yetkazish mulkiy, ruhiy,
jismoniy shaklda boʻlishi quyidagi holatlarda ham kuzatilishi mumkin:
Tibbiy xato (tibbiy yoki klinik beparvolik deb ham ataladi);
Bemorning roziligisiz tibbiy muolajalar;
Tibbiy xizmat koʻrsatuvchi muassasaning qonun hujjatlari, tibbiy standart va tibbiy
etika qoidalarida belgilangan majburiyatlarini buzish.
A.
Karimov fikricha, “shifokor tomonidan kasallikni davolash jarayonida
Oʻzbekiston Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan tibbiy
diagnostika va davolash standartlariga rioya qilmaganligi yoki belgilangan standartlarni
toʻliq qoʻllamaganligi bilan bogʻliq harakatlari natijasida kelib chiqqan salbiy holatlar”,
boshqa bir taʼrif ga koʻra esa “shifokor xatosining ikki xil boʻlishi, yaʼni qonunga muvofiq
va qonunga xilofligini nazarda tutish hamda koʻrsatilayotgan xizmatlar sifatiga baho
berishda ushbu holatlar hisobga olinish zarurligi [16, 9-
b]” bilan asoslanadi. Oksford
lugʻati xatoga taʼrif
berishda axloqiy jihatdan notoʻgʻri boʻlish sharti deyilgan boʻlsa,
boshqa bir manbada esa gʻamxoʻrlik qilish va davolash jarayonidagi muammo yoki
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
101
rejalashtirilgan harakatning maqsadga muvofiq bajarilmasligi yoki maqsadga erishish
uchun notoʻgʻri rejadan tashqari faoliyat deb tushuntiriladi va uni qoʻllash tibbiy
xizmat koʻrsatishga mos kelishi qayd etiladi [17,
1048-b]. Fikrimizcha, yuqoridagi
tushuntirishlarning axloqiy va falsafiy jihatlari umumiy fikrlardan iborat boʻlsa,
A.
Karimovning fikri yuridik jihatdan tibbiy xatoga biroz yaqin, ammo shunisi eʼtiborliki,
tibbiy diagnostika va davolash standartlari masalasi bahsli. Chunki, mazkur standartlar
odatda Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining tavsiyasi, xalqaro hamjamiyat tan olgan
ilmiy xulosalar asosida shakllantiriladi.
Ingliz qonunchiligida xabardor qilingan rozilik sohasida qo‘llanilishi mumkin
bo‘lgan ikki xil huquqbuzarliklar mavjud: qasd va ehtiyotsizlik. Qasdda qonuniy uzrsiz
boshqa shaxsning tanasiga zarar yetkazishdan iborat. Tibbiy nuqtai nazardan,
bu aralashuvdan oldin rozilik bo‘lmaganda yoki shifokor bemor tomonidan
berilgan
rozilik chegaralaridan tashqarida harakat qilganda sodir bo‘ladi. Bu o‘z
-
o‘zidan
huquqbuzarlikdir, bu da’vogarning huquqiga ega ekanligini anglatadigan nominal zarar
(zarar bo‘lmagan taqdirda ham) hisoblanadi va agar u zarar ko‘rganligini isbotlasa, u
kompensatsiya olish huquqiga ega [18].
Germaniyada tibbiy huquqbuzarlik [19, 77-b] uchun javobgarlik aybga asoslangan
huquqbuzarlik uchun javobgarlikning bir turi hisoblanadi. Fuqarolik Kodeksining
823-moddasi 1-qismiga binoan, qasddan yoki ehtiyotsizlik natijasida boshqa shaxsning
hayotiga, tanasiga, sog‘lig‘iga, erkinligiga, mol
-mulkiga yoki boshqa huquqiga noqonuniy
zarar yetkazgan shaxs boshqa shaxsga to‘lashi shart. “Aybga asoslangan” javobgarlikning
asosi boshqa shaxsning “mutlaq huquqi” hisoblangan huquqini buzmaslik va
huquqbuzarlik sodir etmaslik majburiyatidir. Tibbiy xizmatda shifokorning vazifasi xato
va xatosiz tegishli davolanishni ta’minlashdir. Ushbu majburiyat buzilgan taqdirda,
noto‘g‘ri ishlash sodir bo‘ladi. Agar shifokor qasddan yoki beparvolik bilan bemorning
hayoti, tanasi yoki sog‘lig‘iga tibbiy amaliyotda zarar yetkazsa, javobgar bo‘ladi.
Agar shifokor shifoxonada ishlayotgan bo‘lsa, vakil hisoblanadi va uning o‘rniga
kasalxona javobgarlikka tortiladi.
Tibbiy noto‘g‘ri ishlash uchun javobgarlik bo‘yicha Xitoy qonunchiligida ham aybga
asoslangan huquqbuzarlik belgilangan. Fuqarolik qonunchiligiga ko‘ra, “Bemorga tashxis
qo‘yish va davolash jarayonida zarar yetsa, tibbiy muassasa yoki uning tibbiyot
xodimlarining birortasi aybdor bo‘lsa, kompensatsiya uchun javobgarlikni tibbiy
muassasa o‘z zimmasiga oladi”, “Boshqa shaxsning fuqarolik huquqi yoki manfaatlarini
buzishda aybdor bo‘lgan shaxs huquqbuzarlik uchun javobgarlikka tortiladi.” [20, 18
-b]
Yuqorida keltirilgan javobgarlik bilan bog‘liq normalardan shuni bilish mumkinki, tibbiy
javobgarlikda shifokor, tibbiyot muassasasi va bemor ishtiroki asosiy sub’yektlar
hisoblanadi. Ammo javobgarlikni aniqlash har bir sub’yektning harakati yoki
harakatsizligi, uning qanday huquqiy oqibatlarga olib kelishini belgilab beradi. Tibbiy
javobgarlikda taraflar javobgarligi bilim va ko‘nikmalarga hamda texnik jihatlarga ham
bog‘liq. Ayniqsa, o‘tgan yilda “Mitti vayn” taxallusi bilan tanilgan vayner Farhod
Mannopov [21] 2023-yilning 5-mart kuni Toshkentning Chilonzor tumanida joylashgan
klinikalardan birida
vafot etgan bo‘lsa, yana bir taniqli qilichboz, xalqaro toifadagi hakam
Aida Hasanovaning 2023-yil 23-may kuni Toshkentdagi xususiy klinikalardan birida
kosmetologik jarrohlik amaliyotini boshidan o‘tkazgani va ahvoli og‘irlashib vafot etishi
[22] bilan bog‘liq tibbiy javobgarlikka oid ishlar diqqat markazida bo‘ldi. Bunda tibbiy
bilim va malaka bilan birgalikda, shifokorda bo‘lishi shart hisoblangan hujjatlar
tekshirilmasligi va xususiy klinikaning tegishli litsenziya talabalarini buzganlik holatlari
aniqlanadi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
102
Xulosa qiladigan bo‘lsak, tibbiy javobgarlikni aniqlash murakkab huquqiy/tibbiy
bilim talab etilishi bilan boshqa sohalardan ajralib turadi. Shunday vaziyatlar bo‘ladiki,
inson hayotining tugashi tabiiy holatdek qabul qilinib, unga ko‘rsatilgan tibbiy xizmat
sifatiga e’tibor qaratilmaydi. Shu sababli ham shifokorlarni litsenziyalash tizimiga o‘tish
va har bir noto‘g‘ri harakat yoki harakatsizlik uchun ularni javobgarlikka tortish
maqsadga muvofiq, chunki tibbiyot muassasalari doim o‘z xodimlari uchun ortiqcha
javobgarlikni zimmalariga olishi ularga turli qiyinchilik va moliyaviy majburiyatlar
keltirib chiqaradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ назарияси/ Масъул муҳаррирлар:
Ҳ.Раҳмонқулов, академик, ю.ф.д. проф; Ҳ.Бобоев, ю.ф.д. проф. –
Т.: Адолат, 2007. –
872 б
.
2.
Jaloliddin To‘ychiyevich Askarov. (2023). TIBBIY XIZMAT TARIXI. Proceedings
of Scientific Conference on Multidisciplinary Studies, 2(9), 38
–
41. Retrieved from
https://econferenceseries.com/index.php/scms/article/view/2649
3.
Skrobonja A, Muzur A, Rotschild V. Povijest medicine za prakticˇare (The history
of medicine for practitioners). Rijeka: Adamic; 2003. p. 22.
4.
Mandilara, P., Galanakos, S. P., & Bablekos, G. (2023). A History of Medical
Liability: From Ancient Times to Today. Cureus, 15(7).
5.
Powell JL, Stewart R. Jackson & Powell on professional negligence. 5th ed.
London: Sweet & Maxwell; 2002. p. 747
–
927.
6.
Jaloliddin To‘ychiyevich Askarov. (2023). O`ZBEKISTONDA TIBBIY XIZMATLAR
KOʼRSATISH VA QONUNCHILIK ASOSLARI
. Proceedings of International Conference on
Modern
Science
and
Scientific
Studies,
2(9),
79
–
83.
Retrieved
from
https://econferenceseries.com/index.php/icmsss/article/view/2646
7.
O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi //
https://lex.uz/docs/-97664
8.
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi // https://lex.uz/docs/
-111453
9.
Pereira A. Country report Portugal. In: Koziol H, Steininger B, editors. European
tort law 2007. Wien/New York: Springer; 2008. p. 478.
10.
Vaitova F.A. Tibbiy xizmat koʻrsatishga oid munosabatlarni fuqarolik
-huquqiy
tartibga solinishi. Monografiya.
–Toshkent: OʻzMU, 2012. 95
-b.
11.
The Institute for Healthcare Improvement Launches National Campaign to
Reduce
Medical
Harm
in
U.S.
http://http://www.ihi.org/about/news/Documents/IHIPressRelease_IHILaunchesCamp
aigntoReduceHarm_Dec06.pdf (accessed on 10 August 2021)
12.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Birlamchi tibbiy
-sanitariya
yordamini aholiga yaqinlashtirish va tibbiy xizmatlar samaradorligini oshirish bo‘yicha
qo‘shimcha chora
-
tadbirlar to‘gʻrisida»gi 2022
-yil 25-apreldagi PQ-215-son qarori //
https://lex.uz/docs/5979130
13.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018
-yil 12-oktabrdagi PQ-3968-son
“O‘zbekiston Respublikasida xalq tabobati sohasini tartibga solish chora
-tadbirlari
to‘gʻrisida”gi qarori // https://lex.uz/ru/docs/
-3977598
14.
Zokirov I.B. Fuqarolik huquqi: Darslik. I qism. Qayta ishlangan va to‘ldirilgan
beshinchi nashr.
–
T.: TDYI nashriyoti, 2009. 541-bet.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
5
№
1 (2024) / ISSN 2181-1415
103
15.
Каримов А.А. Фуқаролар соғлиғини сақлашнинг фуқаролик
-
ҳуқуқий нормалар
воситасида таъминлаш масалалари: ю.ф. ф доктори.дисс. –Тошкент: 2020. 129
16.
Мнацаканян А.С. Гражданско
-
правовая ответственность исполнителя
медицинских услуг: Автореф. дис... канд. юрид. наук. –Краснодар: 2008. 9
-
с.
17.
Kalra, Jawahar. "Medical errors: an introduction to concepts" Clinical
biochemistry 37.12 (2004): 1043-1051.
18.
Ribot Igualada J. La responsabilidad civil por la falta de consentimiento
informado. Revista de Derecho Privado. 2007;35:29
–
62. Noviembre-Diziembre.
19.
Аскаров, Ж. (2020). Правовое регулирование и сравнительный анализ
деятельности субъектов предпринимательства в сфере оказания медицинских
услуг в зарубежных странах. Review of law sciences, 4(Спецвыпуск), 72
-81.
20.
Man, H. (2022). Medical Malpractice Liability in China (Mainland). Medical
Liability in Asia and Australasia, 13-26.
21.
https://daryo.uz/2023/04/06/farhod-mannopov-operatsiya-qilingan-
klinikadagi-shifokorda-malakaviy-toifa-bolmagan-ssv
22.
https://m.kun.uz/uz/news/2023/05/25/toshkentda-39-yashar-ayol-
kosmetologik-operatsiyadan-song-vafot-etdi