Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Domestic violence against minors: causes and preventive
measures
Marjona JUMANAZAROVA
1
Tashkent State University of Law
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received February 2025
Received in revised form
28 February 2025
Accepted 20 March 2025
Available online
15 April 2025
This article analyzes cases of domestic violence against
minors in Uzbekistan, their level of danger, and prevention
strategies from a criminological perspective. Based on data from
UNICEF and WHO, the article explains the concepts of child
victimization and polyvictimization, their forms, and highlights
the vulnerability of socially disadvantaged groups. The seven key
components of the INSPIRE program and international best
practices for violence prevention are discussed. The content of
the 2024 Law “On th
e Protection of Children from All Forms of
Violence” is also examined. The author thoroughly analyzes the
specific features of the family environment and justifies the need
for comprehensive measures. The criminological profile of
perpetrators of domestic violence is studied. Scientific views on
the negative consequences of various forms of violence against
children are presented.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss3/S-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
danger,
domestic violence,
child victimization,
safe environment,
polyvictimization,
traditional family,
upbringing.
Voyaga yetmaganlarga nisbatan oilada yuz beruvchi
zo‘ravonliklar, ularning sabablari, oldini olish choralari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
xavf,
oilaviy zo‘ravonlik,
bolalar viktimligi,
xavfsiz muhit,
poli-viktimizatsiya,
an’anaviy oila,
tarbiya.
Mazkur maqolada O‘zbekistonda voyaga yetmagan bolalarga
nisbatan oilaviy zo‘ravonlik holatlari, ularning xavf darajasi va
oldini olish yo‘llari kriminologik nuqtai nazardan tahlil qilingan.
UNICEF va JSST ma’lumotlariga tayanib, maqolada bolalar
viktimizatsiyasi, poli-viktimizatsiya tushunchalari, ularning
ko‘rinishlari, shuningdek, ijtimoiy zaif guruhlar xavf ostida
ekani asoslab berilgan. INSPIRE dasturi va xorijiy tajribalar
misolida zo‘ravonlikning oldini olishga qaratilgan yetti asosiy
1
PhD, Tashkent State University of Law. Tashkent, Uzbekistan. E-mail: botirqizi@mail.com
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
317
yo‘nalish yoriti
lgan. Shuningdek, 2024-yilda qabul qilingan
“Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonunning mazmuni tahlil qilingan. Muallif oilaviy
muhitning o‘ziga xos omillarini chuqur tahlil qilib, kompleks
chora-tadbirlar zarurli
gini asoslab beradi. Oilaviy zo‘ravonlik
sodir etgan shaxsning kriminologik tavsifi o‘rganilgan. Bolalarga
nisbatan sodir etilgan turli ko‘rinishdagi zo‘ravonlikning salbiy
oqibatlari haqida ilmiy qarashlar ilgari surilgan.
Насилие в семье в отношении несовершеннолетних:
причины и меры профилактики
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
опасность,
семейное насилие,
виктимизация детей,
безопасная среда,
поливиктимизация,
традиционная семья,
воспитание.
В данной статье с криминологической точки зрения
проанализированы случаи семейного насилия в отношении
несовершеннолетних в Узбекистане, их степень опасности
и пути профилактики. Основываясь на данных ЮНИСЕФ,
в статье раскрываются понятия виктимизации и
поливиктимизации
детей,
их
формы,
а
также
подчеркивается уязвимость социально незащищённых
групп. На примере программы INSPIRE и зарубежного
опыта
освещаются
семь
ключевых
направлений
профилактики насилия. Также анализируется содержание
Закона «О защите детей от всех форм насилия», принятого
в 2024 году. Автор подробно рассматривает особенности
семейной
среды
и
обосновывает
необходимость
комплексных
мер.
Изучены
криминологические
характеристики лиц, совершающих семейное насилие.
Представлены
научные
взгляды
на
негативные
последствия различных форм насилия в отношении детей.
Bolalarga nisbatan oilaviy zo‘ravonlikning naqadar xavfli ekanini
O‘zbekistonda
birgina 2023-yilning 9 oyi
davomida bolalarga nisbatan 1240 ta zo‘ravonlik holati qayd
etilganligi va bu kabi z
o‘ravonlik oqibatida 22 bola halok bo‘lganligi faktini qayd etish
bilan asoslash mumkin. UNICEF taqdim etgan ma
’
lumotlarga ko
‘
ra, har yili dunyo bo
‘
ylab
1 milliarddan ortiq bola jismoniy, ma
’
naviy yoki jinsiy zo
‘
ravonlikka duchor bo
‘
ladi.
Multiindikator klaster kuzatuvi (MICS) shuni ko
ʻ
rsatdiki, O
ʻ
zbekistonda 1 yoshdan
14 yoshgacha bo
ʻ
lgan 3 nafar boladan 2 nafari (62%) zo
‘
ravonlik bilan tarbiyalash
usullarini boshdan kechirgan (jismoniy jazo va/yoki psixologik tajovuz). Eng achinarli
holat shundaki, bu kabi tarbiya usullari atrofdagilar uchun tabiiy holat sifatida qabul
qilinayotganligi va hech qanday e
’
tirozga sabab bo
‘
lmayotganidir.
Ayni mavzuda so
‘
z olib borar ekanmiz, bolalar viktimligi aslida nima ekanini
aniqlab olish maqsadga muvofiq sanaladi. Bolalar viktimligi tushunchasi bir qancha
kengroq ma
’
noni qamrab olib, u nafaqat ota-onalar tomonidan bolalarga nisbatan
zo
‘
ravonlik va beparvolik, tengdoshlarning zo
‘
ravonligi, bolalarga nisbatan jinsiy
zo
‘
ravonlik, turli darajadagi huquqbuzarliklar va jinoyatlarga duchor bo
‘
lishni o
‘
z ichiga
oladi. Shuningdek, jabrlanuvchi bo
‘
lib qolishning boshqa jihatlarini, jumladan,
yo
‘
l-transport hodisalari, suvga cho
‘
kish, kuyishlar, yiqilishlar va beparvolik natijasida
tasodifiy shikastlanishlarni ham qamrab ola oladi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
318
Bolalar viktimizatsiyasi bolalarning jismoniy, ruhiy, jinsiy va iqtisodiy
zo
‘
ravonlikka uchrashi yoki e
’
tiborsizlik natijasida zarar ko
‘
rishidir. Biroq bugungi kunda
faqat bitta shakldagi zo
‘
ravonlikka qaratilgan tadqiqotlar bolalar duch keladigan
zo
‘
ravonlikning ta
’
sirini va qamrovini to
‘
liq aks ettira olmaydi. Bunga sabab shundaki,
zo
‘
ravonlikning hajmi ham miqdori ham oxirgi yillarga kelib kengayayotganidadir.
Bolalarning jabrlanishi holatiga nisbatan keng ishlatilayotgan poli-viktimizatsiya
tushunchasi nisbatan yuqoridagi o
‘
zgarishlarni yanada aniqroq ifodalay oladi. Qisqa qilib
fikr bildirganda, poli-
viktimizatsiya tushunchasi bolalarning bir nechta zo‘ravonlik turiga
duch kelishini anglatadi.
Bolalarni oilaviy zo‘ravonlikdan himoya qilish mavzusi xalqaro va milliy miqyosda
keng tadqiq etilmoqda. Ayniqsa, so‘nggi o‘n yillikda tadqiqotchilar tomonidan poli
-
viktimizatsiya tushunchasi kiritilishi bilan mavzuga ilmiy qiziqish ortdi. Jahon sog‘
liqni
saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan ishlab chiqilgan INSPIRE maxsus dasturi hamda
UNICEF kabi xalqaro tashkilotlarning hisobotlari ushbu mavzu bo‘yicha tadqiqotlarning
nazariy va amaliy asosini shakllantiradi.
Yuqorida so‘z yuritilgan dastur quyidagi
yetti komponentni o‘z ichiga oladi, ya’ni
quyidagilar yordamida bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning oldini olish mumkin:
a) qonunlarni amalga oshirish;
b) ijtimoiy me
’
yorlar va qadriyatlar;
d) xavfsiz muhit;
e) ota-
ona va qarovchilarni qo‘llab
-quvvatlash;
f) iqtisodiy mustahkamlash;
g)
yordam va qo‘llab
-quvvatlash xizmatlari;
h)
ta’lim va hayotiy ko‘nikmalarni shakllantirish.
Voyaga yetmaganlarning ham ayrim zaif guruhlari mavjudki, boshqa o‘z
tengdoshlaridan farqli ravishda ular turli xil
tajovuzlarning qurboni bo‘lish ehtimoli bir
necha barobar yuqori hisoblanadi. Bunday guruhlarga mansub voyaga yetmaganlar
qatoriga autizm spektr buzilishi (ASD) yoki diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik
sindromi bo‘lgan bolalar, nogironligi bo‘lgan, migratsiya ta’sirida bo‘lgan bolalar kabi
guruhlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Shu bilan birga, ular orasida ham ijtimoiy jihatdan,
moddiy va ma’naviy jihatdan nochor oilalar farzandlari ko‘proq jabrlanish xavfi ostida
bo‘lishadi.
Bolalar, asosan, o‘zi yashayotgan oilada mavjud muhitning o‘ziga xosligiga ko‘ra
oilaviy zo‘ravonlik xavfi quyi yoki yuqori sharoitda yashamoqda deyish mumkin bo‘ladi.
Masalan, birgina ayni xonadonda yashovchi aka-uka va opa-singillar (farzandlar) soni
ko‘pligi omili ham ushbu oila
dagi voyaga yetmagan bolalarning ayrimlariga nisbatan
jismoniy yoki ma’naviy ko‘rinishdagi zo‘ravonlik sodir etilishiga turtki bo‘lishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan misoldan tashqari oilaning o‘ziga xosligini belgilab beruvchi turli
omillar ham borki, ular ham ayni mavzu doirasida voyaga yetmaganlarga nisbatan
zo‘ravonlikning qamrovini kengroq tushunishga yordam bera oladi. Quyida sanab
o‘tilgan o‘ziga xosliklarni oilaviy zo‘ravonlikka sabab bo‘luvchi oiladagi muhit bilan
bog‘liq omillar sifatida keltirish
mumkin:
1.
Uyda ota-onadan tashqari boshqa qarindoshlarning ham birgalikda yashashi.
2.
Oilada farzandlarning ko‘pligi.
3.
Yolg‘iz ona yoki yolg‘iz ota bilan yashash.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
319
4.
Bola yashayotgan oilada ota-onaning b
o‘lmasligi, ya’ni bola ota
-onasisiz boshqa
qarindoshlari qara
mog‘ida yashashi (ota
-onaning vafot etganligi yoki ishlash maqsadida
vaqtincha farzandlarini boshqa oila a’zolari qaramog‘ida qoldirishi sababli).
5.
O‘gay ota yoki o‘gay ona bilan bir xonadonda yashash.
6.
Oila a’zolaridan birining avval jinoiy javobgarlikka tortilganligi va jazo o‘tab
chiqqanligi.
7.
Oiladagi moliyaviy ahvolning qoniqarsizligi.
8.
Bola ota-
onasining nikohi mavjud bo‘lmagan holda yashashi va boshqalar.
Xulosa qilish mumkinki, oila xoh an’anaviy, xoh noan’anaviy ko‘rinishda bo‘lsin,
mavjud salbiy obye
ktiv omillar ta’siri ushbu oilada istiqomat qiluvchi voyaga
yetmaganlarning oilaviy zo‘ravonlikka uchrashiga turtki bo‘laveradi. Biroq, an’anaviy
hamda an’anaviy bo‘lmagan oilalarda yashovchi bolalarning zo‘ravonlik qurboni bo‘lish
darajasi o‘zgacha. Aynan
an’anaviy oilada ulg‘ayayotgan bolalar zo‘ravonlikka kamroq
duch kelishadi. Bolaning an
’anaviy oilalarda zo‘ravonlikka uchrash xavfi kamroq bo‘lib,
ota-
onalar orasidagi sog‘lom munosabat bolalarni zo‘ravonlikdan himoya qilishda asosiy
rol o‘ynaydi.
Shunin
gdek, unutmaslik kerakki, oila har qanday shaklda bo‘lmasin ulardagi
tarbiyaning o‘ziga xosligi ham zo‘ravonlikni inkor etishi yoki yuzaga keltirishi mumkin.
Masalan, bolalariga nisbatan tarbiyaning qattiqqo‘llikka asoslangan shakli kuzatiluvchi
oilada o‘suvchi bolalar ko‘p holda ruhan va jismonan zo‘ravonlikka uchrashi tabiiy.
Bu esa kelajakda yanada og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. Sabab shundaki, bir
zo‘ravonlik boshqa zo‘ravonlikka yo‘l ochadi, bu esa qayta zo‘ravonlik yuzaga kelishi
xavfini oshiradi.
Oila yuz bergan zo‘ravonlik (har qanday ko‘rinishda bo‘lmasa ham) turli salbiy
oqibatlarga olib kelishi mumkinligi ilmiy tadqiqotlar asosida isbotlangan. Bolalarning
jamiyatda ijtimoiy moslashuvning qiyinlashuvi, davolanishga muhtoj ruhiy travmalar
orttirishi kabi muammolar ayni mazkur muammolar zamirida yuzaga kelgan deyish
mumkin.
Masalan, oiladagi zo‘ravonlikka duchor bo‘lgan bolalar turli xil salbiy
tavsiflanuvchi xulq-
atvor natijalarini boshdan kechirishi ehtimoli ko‘proq. Bunday
zo‘ravonlik oqibatlari o‘smirlik davrida ham saqlanib qoladi. Oilaviy zo‘ravonlikka doimiy
ravishda to‘qnashib turuvchi voyaga yetmagan bolalarning xulq
-atvori yomonlashishi
yoki ularning huquqbuzarliklarga va xatto jinoyatga qo‘l urish ehtimoli bir necha
barobarga yuqori hisoblanadi. S.A. Graham-Bermann va C.S. Widom tomonidan olib
borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, qizlarga nisbatan o‘gil bolalar bolalikda oilaviy
zo‘ravonlikka uchragan holatda ruhiy, emotsional jihatdan turli muammolarga duch
kelishlari
, hayotda o‘z o‘rnini topishda qiyinchiliklarga uchrashlari mumkin ekan.
Shu sababdan ham S. Yozdonqulova va M.
Qaxxorovaning “Oilaviy (maishiy)
zo‘ravonlikka qarshi kurashda nafaqat jinoiy
-huquqiy, balki psixologik mexanizmlar va
boshqa usullardan foydal
anish kerak”ligi haqidagi fikri asosli deb hisoblaymiz.
O‘zbekiston Respublikasining 2024
-yil 14-
noyabrda qabul qilingan O‘RQ–
996-sonli
“Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni
(kuchga kirish sanasi 15-may 2025-yil
)ga ko‘ra, jismoniy zo‘ravonlik, jinsiy zo‘ravonlik,
ruhiy zo‘ravonlik, g‘amxo‘rlik ko‘rsatmaslik, ekspluatatsiya qilish va ta’qib etish (bulling)
bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning shakllari bo‘lib, ularning barchasi ushbu qonun bilan
taqiqlangan. Shu bil
an bir qatorda, so‘z olib borilayotgan qonun bilan zo‘ravonlikdan
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
320
jabrlanuvchilarning huquqlari, bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya
qilishga doir faoliyatni amalga oshiruvchi subyektlar va ularning vakolatlari, bolalarni
zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish bo‘yicha umumiy hamda
yakka
tartibdagi chora-tadbirlar, himoya orderini berish, uning muddatini uzaytirish, bolani
ota-
onasidan (ularning biridan) yoki uni o‘z qaramog‘iga olgan boshqa shaxslardan olib
qo‘yishning shartlari
hamda tartibi belgilangan. Ushbu qonun bilan bolalarning
huquqlarini buzgan shaxslarga nisbatan
ma’muriy va jinoiy javobgarlik
choralari
kuchaytirilishi kutilmoqda, deyish mumkin.
Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan zo‘ravonlik sodir etuvchi shaxslar ko‘
pincha
ular bilan birga yashovchi ota-
ona, o‘gay ota/ona, buva
-buvi, aka-uka, opalar yoki boshqa
qarindoshlar sanaladi. Demakki, odatda zo‘ravonlik qiluvchi bola bilan yaqin
munosabatda bo‘lgan shaxs bo‘lar ekan. Ko‘pincha ona bolalarga nisbatan jismoniy
k
o‘rinishdagi yengil zo‘rliklarni ishlatishga moyil bo‘ladi. Biroq, oilada bolaga nisbatan
yuqori darajadagi xavf tug‘diruvchi zo‘rliklar ota yoki erkak jinsi vakili bo‘lgan yaqin
qarindoshlar tomonidan sodir etilishi ilmiy tadqiqotlarda aniqlangan. Masalan,
D. Browning hamda B.
Boatmanning ta’kidlashicha, oilaviy jinsiy zo‘
ravonlikka uchragan
bolalar ko‘p hollarda erkak (ota) tomonidan zo‘ravonlik qurboni bo‘lishadi. Onaning
ishtiroki esa bu borada passiv ko‘rinishga ega.
Aybdorning zo‘ravonlik harakatini ongli ravishda amalga oshirishi, ya’ni
bilgan holda
va
maqsadli ravishda
bolaning sog‘lig‘i yoki ruhiy holatiga zarar
yetkazishi e’tiborga loyiq holatdir. Zo‘ravonlik ko‘pincha takroriy xarakter kasb etadi va
bu bilan bolaning
hayoti
,
sog‘lig‘i
,
psixik holati
va
shaxsiy daxlsizligiga jiddiy tajovuz
vujudga keladi.
Voyaga yetmagan bolalarga nisbatan oilaviy zo‘ravonlik yuqorida
ta’kidlaganimizdek, quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin:
a)
jismoniy zo‘ravonlik (urish, kaltaklash, qiynash);
b)
psixologik bosim (qo‘rqitish, haqorat qilish, doimiy tanqid);
d) jinsiy tajovuz (taqiqlangan jinsiy harakatlar, nomusga tegish, uyatsiz-buzuq
harakatlar);
e)
iqtisodiy bosim (bolani moddiy jihatdan ta’minlamaslik, mehnatga majburlash);
f) beparvolik (bolan
i ma’naviy yoki moddiy parvarish qilmaslik).
Zo‘ravonlik qay ko‘rinishda bo‘lmasin og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lishini
unutmasligimiz kerak. Dunyoda 2 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan har 10 boladan oltitasi
har kuni jismoniy zo‘ravonlikka uchrashi yoki h
ar 5 daqiqada bir
bola zo‘ravonlikdan
vafot etishi bilan bog‘liq UNICEF tomonidan berilgan ma’lumotlar ham buni isbotlay
oladi. Aytish mumkinki, bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning oldini olishning yagona va
samarali usul va vositalari mavjud emas. Faqatgina, ush
bu yo‘nalishda maxsus
qonunchilikni takomillashtirish (bolalarni zoʻravonlikning barcha shakllaridan himoya
qilishga qaratilgan qonunlar va siyosatlarni ishlab chiqish va amalga oshirish), ijtimoiy
xizmatlarning faolligini oshirish (jabrlangan bolalar uchun reabilitatsiya va psixologik
yordam markazlarini tashkil etish), targ‘ibot va profilaktika ishlari samaradorligiga
erishish, ta’lim muassasalari faoliyatini takomillashtirish, bolalarga nisbatan
zoʻravonlikning sabablari va oqibatlarini oʻrganish, statistik ma’lumotlarni toʻplash va
tahlil qilish kabi kompleks chora-
tadbirlar orqali so‘z yuritilayotgan muammoning
yechimiga erishish mumkin.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
321
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
https://www.unicef.org/uzbekistan/uz/press-releases/unicef-ijtimoiy-himoya-
milliy-agentligi-va-adliya-vazirligi-bolalarga-nisbatan.
2.
World Health Organization INSPIRE: Seven Strategies for Ending Violence
against Children. [(accessed on 15 September 2019)]; 2016 Available online:
https://www.who.int/publications/i/item/inspire-seven-strategies-for-ending-violence-
against-children
3.
Hellström L. A systematic review of polyvictimization among children with
Attention Deficit Hyperactivity or Autism Spectrum Disorder. Int. J. Environ. Res. Public
Health. 2019;16:2280.
4.
Chan K.L., Lo C.K.M., Ho F., Ip P. Disability-specific associations with child health
and functioning. Int. J. Environ. Res. Public Health. 2019;16:1024.
5.
Turner H.A., Finkelhor D., Hamby S.L., Shattuck A. Family structure,
victimization, and child mental health in a nationally representative sample. Soc. Sci. Med.
2013;87:39
–
51.
6.
Wolfe DA, Crooks CV, Lee V, McIntyre-
Smith A, Jaffe P. The effects of children’s
exposure to domestic violence: A meta-analysis and critique. Clinical Child and Family
Psychology Review. 2003;6:171
–
187. doi: 10.1023/a:1024910416164.
7.
Sternberg KJ, Baradaran LP, Abbot CB, Lamb ME, Guterman E. Type of violence,
age, and gender differences in the effects of family violence on childr
en’s behavior
problems: A mega-analysis. Developmental Review. 2006;26:89
–
112.
8.
Herrenkohl TI, Sousa C, Tajima EA, Herrenkohl RC, Moylan CA. Intersection of
child abuse and children’s exposure to domestic violence. Trauma, Violence & Abuse.
2008;9:84
–
99. doi: 10.1177/1524838008314797.
9.
Graham-Bermann SA, Hughes HM. Intervention for children exposed to
interparental violence (IPV): Assessment of needs and research priorities. Clinical Child
and Family Psychology Review. 2003;6:189
–
204. doi: 10.1023/a:1024962400234.
10.
Widom CS. Childhood victimization: Early adversity, later psychopathology.
National Institute of Justice Journal. 2000;242:2
–
9.
11.
S.Yozdonqulova, M.Qaxxorova. Oilada ayollarga nisbatan zo`ravonlikning
ijtimoiy-psixologik omillari, Ijtimoiy fanlarda innovasiya onlayn ilmiy jurnali Jild: 05
Nashr: 01 | Jan
–
2025
–
B.28-31.
12.
O‘zbekiston Respublikasining “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan
himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni // Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
14.11.2024-y., 03/24/996/0921-son.
13.
M.Jumanazarova. Voyaga yetmaganlarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlikning
shakllari va ularning oldini olish choralari.
Жамият
ва
инновациялар–Общество
и
инновации–
Society and innovations Issue
–6 № 1(2025).
