Universal International Scientific Journal
101
Hamidova Ziyoda
Andijon davlat universiteti
Uzbekistan
Annotatsiya.
Mazkur maqolada XIXasrning buyuk kompozitori va fortepiono ijrochisi Frans
Listning fortepiono ijrochiligi rivojiga qo`shgan hissasitahlil qilinadi.Unda Listning texnik
yondashuvlari,sahna madaniyatiga olib kirgan yangiliklari,ijrochilik maktabi va meros haqida so`z
yuritiladi.Maqolada uning musiqiy ifoda va texnik imkoniyatlarni uyg`unlashtirishdagi o`rni yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
Frans List, fortepiono, virtuoziya, ijrochilik texnikasi, islohatchi, musiqiy ifoda,
romantizim, musiqiy meros sahna madaniyati.
Аннотация:
В статье анализируется вклад Ференца Листа, великого композитора и пианиста
XIX века, в развитие фортепианного исполнительства. В нем рассматриваются технические
подходы Листа, нововведения, которые он привнес в сценическую культуру, его исполнительская
школа и его наследие. В статье подчеркивается его роль в сочетании музыкальной выразительности
и технических возможностей.
Ключевые слова:
Ференц Лист, фортепиано, виртуозность, исполнительская техника,
реформатор, музыкальная выразительность, романтизм, музыкальное наследие, сценическая
культура.
Abstract:
This article analyzes the contribution of Franz Liszt, a great composer and pianist of the
19th century, to the development of piano performance. It discusses Liszt's technical approaches,
UNIVERSAL XALQARO ILMIY
JURNAL
Jurnalning bosh sahifasi:
FRANS LIST FORTEPIANO IJROCHILIGINING ISLOHOTCHISI
Universal International Scientific
Year: 2025 Issue: 2 Volume: 5
Published: 15.05.2025
International indexes
Universal International Scientific Journal
10
2
innovations he brought to stage culture, performing school and legacy. The article highlights his role in the
combination of musical expression and technical capabilities.
Keywords:
Franz Liszt, piano, virtuosity, performance technique, reformer, musical expression,
romanticism, musical heritage stage culture.
Language:
Uzbek
Citation:
Hamidova , Z. (2025). FRANCIS LIST, THE REFORMER OF PIANO PERFORMANCE.
Universal
International
Scientific
Journal,
2(5),
101–103.
Retrieved
from
https://universaljurnal.uz/index.php/jurnal/article/view/1869
Copyright © 2025 by author(s) and Scientific Research Publishing Inc. This work is licensed under
the
Creative
Commons
Attribution
International
License
(CC
BY
4.0).
http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Kirish
XIX
asr
Yevropa
musiqasi
taraqqiyotida
tub
burilish
davri
bo`ldi.Romantizim oqim san’atining barcha
jabhalarida, jumladan , musiqa sohasida ham
o`zining chuqur izini qoldirildi.Shu jarayonda
kompazitor
va
ijrochilaridan
chinakam
innavatorlari,tajriba izlovchilar paydo bo`ldi.
Ana shunday buyuk shaxslar orasida Frans
List (1881-1886) alohida o`rin tutadi.U
faqatgina o`z asarlari bilan emas,balki
fotepiano
ijrochiligining
butun
tizimini
yangilash,uni yangi darajaga ko`tarish bilan
musiqa tarixida o`chmas iz qoldirdi.
Frans List o`z davrining eng yirik
planisti,kompazitori,
dirjoriva
pedagogi
sifatida tanilgan. U fortepianoni nafaqat
o`zining ifoda vositasi sifatida ishlatdi, balki
uni sahnaning markaziga olib chiqdi.Shu
orqali fotepiano ijrochiligi rivojida islohatchi
ya`ni tub o`zgarishlar kiritgan shaxs sifatida
tarixga
kirdi.Uning
ijrochiligi,texnik
imkoniyatlari va musiqiy ifodasi ilgari
ko`rilmagan
yuksak
cho`qqilarga
yetdi.Listning ijodi va faoliyati natijasida
fortepiano nafaqat xonadonlar va kichik zallar
uchun mo`ljallangan cho`lgu asbobi bo`lib
qolmay, balki katta sahnalarda mustaqil
konsert berish imkoniyatiga ega bo`lgan
mashhur konsert cholgu asbobiga aylandi. U
dunyo
bo`ylab
birinchi
bo`lib
(yakka
recitak)solo konsertni tashkil qilgan va shu
tariqa butun konsert madaniyatida inqilob
yasagan.Frans
Listning
fortepiano
ijrochiligiga qo`shgan eng katta hissalaridan
biri uning texnik inqilobi bo`lib, u fortepiano
imkoniyalarini
kengaytirish
va
yanada
davrining eng murakkab texnik elementlarni
joriy etish orqali o` davrining eng murakkab va
hissiyotga boy asarlarini yaratdi. Shu bilan
birga,List nafaqat virtuoz sifatida, balki poetic
va falsafiy musiqiy obrazlar yaratuvchisi
sifatida ham etirof etildi.
Asosiy qism:
Frans List o`z davrining eng
mashhur virtuozlaridan biri bo`lib, fortepiano
ilgari hech kim tasavvur qila olmagan darajada
ifoda vositasiga aylantira oldi. U ijroda
hayojon, dramatizim,ruhiy teranlik va yuqori
texnik
qiyinchilikni
uyg`unlashtira
oldi.Shuningdek, List, fortepiano konsertlari
shaklini o`zgartirdi, u ilk bor yakka fortepiano
konsertlarini teatr sahnalarida ommaga taqdim
etgan.
Universal International Scientific Journal
10
3
List
fortepianoni
simfonik
miqyosida ko`rgan ilk bastakorlardan biri edi.
Uning
ijodida
,,sinfoniya’’tushunchasiklaviatura asarlarida
ham o`z ifodasini topgan.Masalan:, ,,Faust
simfoniyasi”, ,,Dante simfoniyasi”, va
,,Transsendental etyudlar” bu borada yorqin
misol bo`la oladi.
Texnik va ifoda uyg`unligi
List ijrosida texnika qiyinchiliklar
badiiy
maqsadga
bo`ysundirilgan.
U
fortepiano asarlaridayuqori darajadagi taxnik
murakkablik joriy qilgan bo`lsa-da, bu faqat
virtuozlik emas, balki ma’naviy va emotsional
ifodaning fositasi bo`lgan. U o`z davrida
mavjud bo`lgan uslublarni isloh qildi:pedal
ishlatish,
dinamika,
agogika
(temp
o`zgartirish)
singari
ifoda
vositalarini
kengaytirdi. Shuningdek Listkuchlik dramatic
kontraslar orqali musiqiy obrzlarni jonlantirdi.
Aynan
uning
ijrosida
asarlar
,,gapira
boshlagan”, his-tuyg`ular bilan boyitilgan.
Fortepiano pedagogikasi va ta’siri
Frans List shunchaki ijrochi emas,
balki mashhur pegog ham edi. Uning talablari
orasida Xans fon Byulov,Karol Mikuli, Emil
Zauer kabi mashhur pianinochilar bor edi. Ular
orqali Listning ijrochilik an’analari butun
Yevropaga tarqaldi. List o’z maktabini yaratdi
– unda faqat texnikani emas, balki badiiy
tafakkurni ham o`rgatdi.Uning pedagogic
tamoyillari bugungi kungacha dolzarbligini
yo`qatmagan.
Musiqiy islohatchi sifatida
Frans List faqat fortepiano deb emas,
balki musiqiy tafakkurislohatchisi deb atash
mumkin.U,,simfonik poema”janrini yaratgan,
fortepiano
repertuarini
boyitgan,boshqa
bastakorlarning
asarlarini
(jumladan,Betxoven,
Shubert,
Vagner)fortepiano
uchun
moslashtirgan.
Shuningdek,List o`z davrida mavjud bo`lgan
konservativ qarashlarga qarshi chiqib, yangi
uslublarni tag`rib qilgan. U romantizm davri
musiqiy ekspressiyasini eng chuqur darajada
ifodalagan san’atkorlardir.
Xulosa:
Frans
List fortepiano san’atining
rivojida tub burilishi yasagan ijodkor bo`lib,
uning islohatlari fortepiano ijrochiligini faqat
texnik mahorat emas, balki badiiy ifoda, ruhiy
teranlik
va
musiqiy
tafakkur
bilan
uyg`unlashtirgan. U fortepianoni konsert
maydonlariga olib chiqqan, yangi janrlar
yaratgan va ijrochilik san’atini yangicha
yo`nalishda rivojlantirgan. Listning pedagogic
maktabi,texnik innovatsiyalari va badiiy
yondashuvi bugungi zamonaviy fortepiano
ijrochiligining poydevoriga aylangan. Shuning
uchun,
u
haqli
ravishta
fortepiano
ijrochiligining buyuk islohatchisi sifatida tan
olongan..
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1.
A. (2010). Orta Osiyo madaniy yodgorliklari va ularning arxitekturasi. Tashkent: Fan.
2.
Karimov, I. (1996). Samarqand va uning madaniy yodgorliklari. Tashkent: O‘zbekiston.
3.
Shukurov, A. (2015). Orta Osiyodagi ilmiy markazlar va madaniy yodgorliklar. Samarqand:
Samarqand Davlat Universiteti.
4.
Kamilov, O. (2012). Ipak yo‘li va Orta Osiyo madaniy aloqalari. Toshkent: Akademiya
.
