ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
И
.
Астанов
,
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
маркази
эксперти
,
ю
.
ф
.
н
.
ЯПОНИЯ
ЖИНОЯТ
-
ПРОЦЕССУАЛ
КОДЕКСИДА
МАХСУС
БИЛИМЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШ
ТАРТИБИ
:
ТАҲЛИЛ
ВА
ТАКЛИФ
Аннотация
:
Мақолада
Япония
Жиноят
-
процессуал
кодексида
экспертиза
тергов
ҳаркатига
оид
нормалар
таҳлил
қилинган
ва
улар
асосида
миллий
Жиноят
-
процессуал
кодексимизни
такомиллаштириш
бўйича
таклифлар
берилган
.
Калит
сўзлар
:
эксперт
,
экспертиза
,
эксперт
хуло
-
саси
,
эксперт
қасамёди
,
экспертни
сўроқ
қилиш
.
Аннотация
:
в
статье
анализируются
нормы
Уголовно
-
процессуального
кодекса
Японии
и
на
основе
этих
норм
расматриваются
вопросы
совершенствования
национального
Уголовно
-
процессуального
кодекса
.
Ключевые
слова
:
эксперт
,
экспертиза
,
заключе
-
ние
эксперта
,
клятва
эксперта
,
допрос
эксперта
.
А
nnotation
:
The article contents the analyses of the
norms of the Criminal Procedural Code of the Japan and
based on those norms researched issues of improvement
of the national Criminal Procedural Code.
Key words:
expert, expertise, expert conclusion,
swear of expert, interrogation of expert.
Жиноят
ишлари
бўйича
махсус
билимлардан
фойдаланиш
жиноятларни
очиш
,
тергов
қилиш
жараёнларини
осонлаштиришга
,
жиноят
содир
этган
шахсларни
аниқлашга
ёрдам
берувчи
энг
муҳим
далилларни
тўплаш
усули
ҳисобланади
.
Ушбу
йўналишда
Ўзбекистон
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
махсус
билимларга
оид
нормаларини
такомиллаштириш
долзарб
масала
саналади
.
Хорижий
мамлакатлар
қонунчилигини
таҳлил
қилиш
ушбу
давлатлар
қонунчилигини
ўрганиш
ва
маълумот
олиш
баробарида
,
миллий
қонунчиликда
қўллаш
мумкин
бўлган
нормаларни
аниқлаш
имкониятини
беради
.
Ушбу
жараёндаги
ижобий
амалиёт
Япония
жиноят
процессуал
қонунчилигини
ўрганиш
орқали
самарали
натижа
бериши
мумкин
.
Япония
Жиноят
-
процессуал
кодексида
эксперт
фаолияти
ва
экспертизага
оид
нормалар
махсус
билимлардан
фойдаланиш
институтининг
энг
асосий
қисми
сифатида
акс
эттирилган
.
Ушбу
кодекснинг
5-
бўлими
судьянинг
қарори
деб
номланиб
,
унинг
43-
моддасида
ҳолат
тақозо
этганда
,
судья
ҳолатни
аниқлаш
мақсадида
экспертиза
ўтказиш
тўғрисида
қарор
чиқариши
мумкинлиги
белгиланган
.
Ушбу
қарорлардан
бири
экспертиза
тайинлаш
тўғрисидаги
қарор
бўлиб
,
у
коллегиал
тартибда
ишловчи
судьялар
,
туман
судлари
,
оилавий
ишларни
кўрувчи
судлар
томонидан
чиқарилиши
мумкин
.
ЖПКнинг
12-
бўлими
экспертиза
деб
номланиб
,[1,
37-
бет
.]
унинг
165-174-
моддалари
айнан
ушбу
тергов
ҳаракатига
бағишланган
.
Унинг
165-
моддасига
кўра
,
суд
махсус
билим
ва
амалий
тажрибага
эга
шахсни
эксперт
сифатида
тайинлай
олади
(
дастлабки
тергов
давомида
экспертиза
ўтказиш
учун
тергов
органи
томонидан
махсус
билим
эгаси
бўлган
мутахассисга
экспертиза
ўтказиш
масъулияти
юклатилаши
мумкин
).
Кодекснинг
166-
моддаси
эксперт
қасами
деб
номланиб
,
унга
кўра
эксперт
виждонан
ўз
тадқиқотини
бажариши
юзасидан
қасам
ичиши
шарт
ҳисобланади
.
Ушбу
ҳолатни
миллий
қонунчилигимизга
киритиш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Фикримизча
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексига
441
1
-
модда
киритиб
,
уни
“
Экспертнинг
қасамёди
”
деб
номлаш
лозим
.
Ушбу
модда
қуйидаги
мазмунни
ташкил
қилиши
керак
:
“
Экспертни
хулоса
юзасидан
сўроқ
қилишдан
олдин
раислик
қилувчи
унинг
шахсини
аниқлайди
ва
сўнгра
раислик
қилувчи
экспертга
барчанинг
олдида
ошкора
равишда
қуйидаги
мазмунда
қасамёд
қилишни
таклиф
этади
: «
Хулоса
юзасидан
ўзимга
маълум
бўлган
ҳамма
нарсани
судга
айтиб
беришга
қасамёд
қиламан
.
Фақат
ҳақиқатни
,
барча
ҳақиқатни
гапириб
бераман
,
ҳақиқатдан
ўзга
нарсани
гапирмайман
».
Қасамёд
матни
суд
мажлисининг
баённомасига
илова
қилинади
”.
Япония
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
167-
моддасига
кўра
,
эксперт
ҳолат
шуни
тақозо
этганда
,
айбланувчининг
руҳияти
ёки
жисмоний
ҳолати
ҳақида
гувоҳлик
бериб
,
унинг
ҳолатини
аниқлаш
мақсадида
экспертизани
ўтказиш
заруратидан
келиб
чиқиб
,
суд
айбланувчини
муносиб
шароитларда
сақланишини
таъминлаш
учун
қайси
касалхонада
ёки
бошқа
тегишли
муассасада
қанча
вақт
ичида
ушлаб
турилиши
кераклигини
аниқлаб
беради
.
Инсон
ҳуқуқларини
мазкур
тарзда
чекланиши
эксперт
томонидан
ёзма
асослантириб
берилиши
керак
.
Агарда
шуни
вазият
тақозо
қилса
,
суд
айбланувчи
сақланаётган
касалхона
ёки
бошқа
ташкилот
раҳбари
илтимосига
кўра
,
полицияга
айбланувчини
қўриқлаш
масаласида
топшириши
мумкин
.
Суд
лозим
топса
,
ҳолат
шуни
тақозо
этганда
айбланувчини
ушлаб
туриш
муддатини
узайтириши
ёки
камайтириши
мумкин
.
167
2
-
моддага
асосан
,
айбланувчига
нисбатан
қамоқ
эҳтиёт
чораси
қўлланилиб
,
унинг
экспертиза
ўтказиш
учун
ушлаб
турилиши
муддати
давомида
қамоқ
муддати
тўхтатиб
турилади
.
Миллий
Жиноят
процессуал
кодексимизга
асосан
,
тергов
ҳаракатлари
ёки
эҳтиёж
чораларининг
ўтиш
муддатлари
экспертиза
тадқиқоти
ўтказилиши
натижасида
тўхтатиб
турилмайди
.
168 -
моддага
биноан
,
эксперт
зарур
ҳолатларда
судьянинг
рухсатини
олган
ҳолда
қўриқлаш
хизмати
ходимлари
кузатувидаги
шахсни
уйида
,
яъни
айбланувчига
уй
қамоғи
қўлланилганда
ёки
очиқ
суд
ҳавзаларида
бўлса
,
кемада
шахс
танасини
кўздан
кечириши
ва
экспертиза
ўтказиши
мумкин
.
Эксперт
айбланувчининг
уйига
киришида
ўз
рухсатномасини
кўрсатиши
талаб
қилинади
,
ушбу
ҳаракатларни
суд
жараёнида
амалга
оширганда
эса
,
рухсатномасиз
экспертизани
ўтказишига
йўл
қўйилади
[2].
Бундан
ташқари
эксперт
судьянинг
рухсати
билан
жиноят
объектларини
кўздан
кечириши
,
мурдани
ёриб
кўриши
,
қабрни
очиши
ёки
маълум
бир
объектни
йўқ
қилиши
мумкин
.
Суд
рухсати
ёзма
розилик
кўринишида
берилиб
,
унда
айбланувчининг
исми
,
жиноят
,
жиноят
жойи
,
тинтув
ўтказилиши
мумкин
бўлган
шахс
,
мурда
,
қабрнинг
очилиши
,
объектни
тадқиқ
этиш
мақсадида
унинг
бутунлигини
бузиш
,
эксперт
ва
гувоҳларнинг
исми
шарифи
ва
Суд
қоидаларида
кўрсатилган
бошқа
масалалар
киритилиши
мумкин
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
Эксперт
тадқиқот
объекти
бўлган
шахсга
экспертиза
жараёнида
амалга
оширилиши
лозим
бўлган
ҳаракатларга
суднинг
рухсати
олинганлиги
акс
этган
ҳужжатни
кўрсатиши
талаб
қилинади
.
169-
моддага
кўра
,
суд
экспертиза
ўтказиш
жараёнида
қўлланилиши
керак
бўлган
чоралар
ва
талаблар
юзасидан
якка
ўзи
ёки
жамоавий
тартибда
экспертга
кўрсатмалар
бериши
мумкин
[3, 39-
бет
.].
170-
моддага
биноан
,
экспертиза
тадқиқоти
давомида
прокурор
ёки
адвокат
ҳам
иштирок
этиши
мумкин
.
172-
моддага
кўра
,
агарда
жиноятда
айбланаётган
шахс
кўздан
кечирилаётганда
мурдани
топиб
беришдан
бош
тортса
,
унда
эксперт
мурда
танасини
топиши
талаб
қилиниб
,
унинг
суддан
рухсат
сўраши
талаб
қилинади
.
173-
модда
талабларига
кўра
,
эксперт
экспертиза
тайинлаган
органдан
кўшимча
харажатларни
яъни
йўл
транспортида
келганлиги
,
кунлик
харажатлари
,
экспертиза
ўтказиш
учун
кетган
харажатларни
қоплашни
сўраши
мумкин
ҳисобланади
.
Агарда
эксперт
олдиндан
ўз
харажатлари
учун
берилиши
лозим
бўлган
компенсация
пулларини
олиб
,
узрсиз
сабабларга
кўра
суд
муҳокамаси
жараёнига
келмаса
ёки
қасамёд
қилишдан
бош
тортса
ҳамма
олдиндан
берилган
пул
тўловларини
қайтариши
талаб
қилинади
.
Демакки
,
Япония
Жиноят
-
процессуал
кодексига
асосан
,
экспертиза
ўтказишдан
бош
тортиш
экспертнинг
ҳуқуқи
саналади
ва
у
ушбу
ҳаракат
учун
жавобгарликка
тортилмайди
.
Миллий
қонунчилигимизда
эса
,
экспертнинг
хулоса
беришни
рад
этганлиги
,
ишдан
бўйин
товлаганлиги
учун
жиноий
жавобгарлик
белгиланган
.
Фикримизча
,
экспертнинг
ушбу
йўналишдаги
мажбуриятини
енгиллаштириш
керак
,
чунки
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
37-
моддасига
кўра
, [4, 15-
бет
]
суд
ҳукми
билан
тайинланган
жазони
ўташ
тартибидан
ёки
қонунда
кўрсатилган
бошқа
ҳоллардан
ташқари
мажбурий
меҳнат
тақиқланади
.
Шу
сабабдан
экспертиза
ўтказиш
юзасидан
нафақат
узрсиз
сабабларга
кўра
,
балки
ҳар
қандай
ҳолда
хулоса
беришни
рад
этганлиги
ёки
бу
ишдан
бўйин
товлаганлиги
учун
жиноий
жавобгарликка
тортилиш
масаласини
Жиноят
-
процессуал
кодексидан
олиб
ташлаш
керак
.
179-
моддага
кўра
,
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
ёки
унинг
адвокатини
фақатгина
суд
муҳокамаси
бошланишининг
биринчи
кунига
қадар
,
суддан
тақдим
қилинаётган
маълумотдан
далил
сифатида
фойдаланиш
мураккаб
бўлганда
ёки
далиллардаги
изларнинг
тез
кунда
йўқолиб
кетиш
эҳтимоли
бўлганда
,
олиб
қўйиш
,
тинтув
ўтказиш
,
кўздан
кечириш
,
гувоҳлаштириш
тергов
ҳаракатлари
ва
экспертиза
ўтказишни
сўраб
мурожаат
қилиши
мумкин
.
218-
моддага
кўра
,
прокурор
,
прокурор
ёрдамчиси
инсонни
физиологик
ҳолатини
текшириш
мақсадида
экспериза
тайинласа
,
ушбу
қарорни
асослантирувчи
сабабларни
ҳам
кўрсатилиши
талаб
қилиниши
белгиланган
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. The Code of Criminal Procedure (Act No. 131 of
1948). Page - 37.
2.
Япония
Жиноят
-
процессуал
кодекси
. www.cis-
legal-reform.org.
3. The code of criminal procedure (Law No. 131, July
10, 1948) EHS LAW BULLETIN SERIES. Vol. II. Page 39.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2014. –
Б
. 15.
