ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
кучайтириш
масалалари
тадқиқ
этилиб
,
жиноят
процессининг
мазкур
босқичининг
самарали
тартибини
татбиқ
этиш
истиқболлари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
суд
муҳокамаси
,
тортишувчанлик
принципи
,
жиноят
иши
.
Annotation
: This article describes how to strengthen
the implementation of the principle of adversarial
proceedings at the stage of assigning cases to the trial
and it was analyzed the implementation of optimal
procedures for this stage of the criminal process.
Key words:
judicial proceedings, principle of competi-
tiveness, criminal case.
Список
литературы
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Концепция
дальнейшего
углуб
-
ления
демократических
реформ
и
формирования
гражданского
общества
в
стране
:
доклад
на
совмест
-
ном
заседании
Законодательной
Палаты
и
Сената
Олий
Мажлиса
Республики
Узбекистан
13
ноября
2010
года
. –
Т
.: «
Узбекистон
» , 2010.
2.
Владимиров
Л
.
Е
. Advocatus miles (
Адвокат
-
воин
).
Пособие
для
уголовной
защиты
. –
СПб
, 1911.
3.
Морщакова
Т
.
Г
.
Судебная
реформа
.
Сборник
обзоров
. –
М
., 1990. –
С
.36.
4.
Бернэм
У
.
Суд
присяжных
заседателей
. –
М
.,
1995.
И
.
Р
.
Астанов
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлари
номзоди
ЭКСПЕРТИЗА
ИНСТИТУТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
ВА
УНИНГ
ЯНГИ
ИМКОНИЯТЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШ
САМАРАДОРЛИГИ
Мамлакатимизда
барча
соҳалардаги
сингари
суд
-
ҳуқуқ
соҳасида
ҳам
инсон
ҳуқуқлари
устуворлигини
таъминлашга
қаратилган
кенг
қамровли
ислоҳотлар
амалга
ошириб
келинмоқда
.
Давлатимиз
раҳбари
И
.
А
.
Каримов
таъбири
билан
айтганда
, “
Суд
-
ҳуқуқ
тизимини
чуқур
ислоҳ
қилиш
ва
либераллаштириш
,
суд
ҳокимиятининг
амалдаги
мустақиллигини
таъминлаш
бўйича
мамлакатимизда
кенг
миқёсли
ишлар
олиб
борилмоқда
.
Ўтган
беш
йил
мобайнида
қабул
қилинган
58
та
қонунга
мувофиқ
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимидаги
ислоҳотлар
янада
чуқурлаштирилди
”
1
.
Ушбу
ислоҳотлар
натижаси
ўлароқ
қабул
қилинган
Ўзбекистон
Республикасининг
амалдаги
Жиноят
-
процессуал
кодексида
жиноят
ишлари
бўйича
ҳақиқатни
аниқлаш
ва
фан
-
техника
ютуқларидан
фойдаланишнинг
ўзига
хос
усули
сифатида
экспертиза
институтига
алоҳида
ҳуқуқий
мақом
берилди
.
Зеро
,
фан
-
техника
тараққиёти
ютуқларини
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
фаолиятида
кенг
татбиқ
этиш
жиноят
ишларини
юритиш
сифатини
оширади
,
жиноят
ишига
оид
далилларни
ўз
вақтида
қўлга
киритиш
,
жиноят
содир
этган
шахсларни
тезда
аниқлаш
ва
фош
этиш
орқали
жиноят
процесси
вазифаларининг
самарали
бажарилишини
таъминлайди
.
Шу
маънода
,
экспертиза
бугунги
кунда
суриштирув
,
дастлабки
тергов
ва
суд
жараёнида
етакчи
ўринлардан
бирини
эгаллаб
келмоқда
.
Сўнгги
йилларда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органлари
томонидан
тайинланадиган
экспертизалар
сонининг
ошиб
бораётганлиги
ҳам
жиноят
ишлари
бўйича
экспертизанинг
роли
тобора
ортиб
бораётганлигидан
далолат
беради
.
Жумладан
, 1995
йилда
3913
та
, 2000
йилда
8671
та
, 2005
йилда
14583
та
, 2012
йилда
24261
та
, 2013
йилда
26685
та
, 2014
йилда
эса
26903
та
экспертиза
ўтказилган
. 2013-2014
йилларда
ўтказилган
экспертизалар
сони
эса
1995
йилги
кўрсаткичларга
нисбатан
9
бараварга
кўпдир
.
Ўтказилган
экспертизаларнинг
асосий
қисми
- 56,9%
ички
ишлар
органлари
, 15,8%
жиноят
судлари
, 0,6%
хўжалик
судлари
, 12%
прокуратура
органлари
, 1,4%
миллий
хавфсизлик
хизмати
ва
13,3%
бошқа
органлар
томонидан
тайинланган
.
2014
йилда
статистик
маълумотларга
қараганда
,
биргина
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
марказига
судлар
томонидан
жами
4 515
та
(
улардан
жиноят
судлар
томонидан
– 300
та
,
фуқаролик
судлар
томонидан
– 4 215
та
),
хўжалик
судлари
томонидан
276
та
,
прокуратура
идораларидан
3 598
та
,
ички
ишлар
вазирлиги
идораларидан
159 041
та
,
миллий
хавфсизлик
хизматидан
721
та
,
бошқа
турли
идоралардан
2 427
та
хулоса
берилиши
мақсадида
материаллар
йўлланган
.
2
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ва
кучли
фуқаролик
жамияти
барпо
этиш
–
устувор
мақсадимиздир
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010. –
Б
. 80.
2
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
қошидаги
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
марказининг
2014
йил
якунлари
бўйича
ҳисоботи
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
Жиноят
ишлари
бўйича
экспертиза
дастлабки
тергов
ва
суд
муҳокамаси
жараёнида
замонавий
илмий
воситаларнинг
кенг
қамровли
мажмуидан
фойдаланиш
имконини
бериши
билан
ҳам
муҳимдир
.
Фан
тараққий
этиши
билан
унинг
ютуқларини
одил
судлов
манфаатларига
жалб
этиш
эҳтиёжи
узлуксиз
равишда
ўсиб
бормоқда
.
Ўзбекистон
Республикасида
2010
йил
2
июнда
қабул
қилинган
“
Суд
экспертизаси
тўғрисида
”
ги
Қонуни
ва
шу
муносабат
билан
ЖПКга
қўшимча
ва
ўзгартиш
киритиш
тўғрисидаги
қонуннинг
қабул
қилинганлиги
юқоридаги
фикрнинг
далилидир
.
Эндиликда
гарчи
экспертиза
тайинлаш
,
ўтказиш
ва
экспертнинг
фаолиятига
боғлиқ
аниқ
қоидалар
шакллантирилган
,
дастлабки
тергов
органлари
ва
суднинг
экспертлар
билан
ўзаро
муносабатларини
тартибга
солувчи
ҳуқуқий
пойдевор
яратилган
бўлса
-
да
,
экспертиза
тайинлаш
,
уни
ўтказиш
натижалари
бўйича
хулоса
бериш
,
экспертиза
предмети
,
объекти
,
хусусиятлари
ва
бошқа
бир
қатор
масалалар
ҳануз
ўзининг
илмий
ва
амалий
ечимини
топгани
йўқ
.
Бундан
ташқари
,
экспертиза
тадқиқотларини
олиб
бориш
ва
унинг
имкониятларидан
самарали
фойдаланиш
йўлида
амалга
ошириш
лозим
бўлган
ишлар
талайгина
ҳисобланади
.
Юқоридагилар
асосида
ушбу
йўналишда
амалга
ошириш
лозим
бўлган
ишлар
ва
тадбирлар
жумласига
қуйидагиларни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
:
Биринчидан
,
муаммонинг
назарий
томонини
,
бугунги
кунда
экспертиза
ва
экспертиза
тадқиқоти
,
суд
экспертизаси
,
криминалистик
экспертиза
тушунчалари
юзасидан
олимлар
ўртасидаги
фикрларнинг
хилма
-
хиллиги
ва
уларни
умумлаштирган
ҳолда
ягона
қоидалар
тизимини
яратиш
лозимлиги
,
шунингдек
экспертизанинг
мақсади
,
вазифаси
ва
принципларини
янада
кенгроқ
таҳлил
қилиш
зарурияти
пайдо
бўлганлиги
,
эксперт
ва
экспертиза
тадқиқоти
жараёни
иштирокчиларининг
ҳуқуқлари
ва
мажбуриялари
бўйича
тизимли
тадқиқотлар
олиб
боришга
бўлган
эҳтиёжнинг
ошиб
бораётганлиги
.
Иккинчидан
,
муаммонинг
амалий
томони
суриштирув
,
тергов
ва
суд
амалиётида
экспертга
мурожаат
қилиш
ҳолатларининг
ортаётганлиги
,
экспертиза
юзасидан
хорижий
мамлакатлар
билан
ҳамкорликни
янада
кенгайтириш
заруриятининг
мавжудлиги
,
экспертларга
берилаётган
саволларда
айрим
ҳолатларда
тегишли
экспертларга
эмас
,
балки
бошқа
соҳани
тадқиқ
қилаётган
экспертларга
мурожаатлар
бўлиши
,
экспертларнинг
айрим
ҳолатларда
саволларга
тегишлича
,
тўлиқ
,
сифатли
жавоб
бермаётганлиги
ҳолатлари
кузатилмоқда
.
Учинчидан
,
ЖПКнинг
экспертизага
оид
моддаларини
такомиллаштириш
юзасидан
,
хусусан
:
экспертнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
,
экспертиза
тайинлаш
ва
ўтказиш
шарт
бўлган
ҳолатларни
янада
кенгайтириш
;
жиноят
процесси
иштирокчиси
сифатида
экспертиза
муассасаси
раҳбарининг
ҳуқуқий
ҳолатини
тўлиқ
белгилаш
;
ҳуқуқий
масалалар
юзасидан
экспертга
савол
бериш
борасида
амалиётда
юзага
келаётган
тушунмовчиликларни
ҳал
этиш
;
экспертиза
ўтказиш
жараёнида
жабрланувчи
,
гувоҳ
,
фуқаровий
даъвогар
ва
фуқаровий
жавобгарнинг
ҳуқуқлари
экспертиза
ўтказиш
жараёнидаги
ҳуқуқларини
кенгайтириш
;
эксперт
иштирок
этиши
мумкин
бўлган
далилларни
тўплаш
усуллари
сонини
ошириш
лозимлиги
;
жиноят
ишини
қўзғатишдан
олдин
амалга
ошириладиган
тергов
ҳаракатлари
доирасини
кенгайтиришга
бўлган
эҳтиёж
мавжуд
.
Экспертизанинг
одил
судловни
амалга
оширишдаги
ҳамда
жиноятларни
тергов
қилиш
ва
фош
этишдаги
ўрни
ва
аҳамияти
ҳақида
юридик
адабиётларда
турли
-
туман
қарашлар
баён
этилган
.
Б
.
Б
.
Ҳидоятов
ўринли
таъкидлаганидек
,
кўпгина
ҳолатларда
терговчилар
экспертиза
аҳамиятини
тушунмасдан
,
унга
ишончсизлик
билан
қараб
,
ўзларининг
билимларига
таянишга
ҳаракат
қиладилар
,
лекин
баъзи
ҳолатларда
фақатгина
экспертиза
ёрдамидагина
жуда
мураккаб
ва
чалкаш
жиноят
ишларини
очиш
мумкин
эканлигини
унутиб
қўйишади
1
.
С
.
А
.
Отахўжаев
бу
борада
“
замонавий
шароитларда
ҳар
бир
турдаги
фаолиятнинг
самараси
биринчи
галда
ушбу
фаолиятнинг
вазифаларини
ҳал
этишда
фан
ва
техника
ютуқларидан
кенг
фойдаланишни
тақозо
этади
.
Бу
ютуқларни
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
амалиётига
татбиқ
этишда
асосий
ўринни
суд
экспертизаси
эгаллайди
.
Шу
сабабли
фан
ва
техниканинг
замонавий
имкониятларига
асосланган
экспертизадан
кенг
фойдаланиш
муҳим
рол
ўйнайди
ва
экспертизанинг
назарий
ҳамда
амалий
масалаларини
ривожлантиришда
катта
аҳамиятга
эга
”
2
.
Ю
.
С
.
Пулатов
таъкидлашича
,
“
экспертиза
амалиётида
моддий
объектларни
тадқиқ
этишнинг
физика
,
кимё
,
биология
,
минералогия
,
амалий
математика
ва
бошқа
табиий
ва
техник
фанларнинг
ютуқларини
қўллашни
ўз
ичига
олган
янгича
самарали
усуллар
жорий
этилди
.
Айниқса
,
бундай
усуллардан
турли
-
туман
материаллар
,
моддалар
ва
буюмларни
тадқиқ
этиш
вақтида
кенг
фойдаланилади
.
Бу
эксперт
тадқиқоти
жараёнини
кенгайтириб
қолмай
,
балки
экспертизаларни
тергов
тактикаси
жиҳатларини
ўзгаришига
ҳам
олиб
келади
”
3
.
Юқорида
келтирилган
фикрларни
мухтасар
қилиб
,
жиноят
процессида
экспертизанинг
ўрни
ва
аҳамияти
йилдан
-
йилга
ошиб
бораётганлигини
ва
олимларнинг
ушбу
йўналишда
илмий
изланишлар
олиб
бораётганлигидан
далолат
беради
.
Амалдаги
Жиноят
-
процессуал
кодексида
100
дан
ортиқ
моддаларда
экспертиза
,
экспертнинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
фаолиятига
оид
моддалар
мавжуд
ҳисобланади
.
Бу
ҳолат
эса
эксперт
ва
унинг
тадқиқотига
бағишланган
нормаларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексида
нақадар
кўплигидан
далолат
беради
.
Юқоридагилардан
келиб
чиққан
ҳолда
,
экспертиза
институтини
ривожлантиришга
бағишланган
бир
қатор
ташкилий
таклиф
ва
мулоҳазаларни
шакллантириш
мумкин
ҳисобланади
.
1
Хидоятов
Б
.
Б
.
Следственные
действия
,
проводимые
в
уго
-
ловном
процессе
.
Учебное
пособие
(
курс
лекций
). –
Ташкент
:
ТГЮИ
, 2006. –
С
194.
2
Отахўжаев
С
.
А
.
Суд
экспертизасининг
ҳозирги
босқичдаги
долзарб
муаммолари
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизасининг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006. –
Б
. 24.
3
Пулатов
Ю
.
С
.
Экспертизага
жўнатилиши
керак
бўлган
материаллар
,
моддалар
ва
буюмларга
оид
ҳужжатли
маълумотларнинг
хусусиятлари
//
Суд
экспертиза
ютуқлари
ва
ривожланиш
истиқболлари
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигининг
суд
экспертиза
хизматининг
50
йиллигига
бағишланган
илмий
-
амалий
конференция
. –
Т
.:
2001. –
Б
. 39.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
1)
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
“
Эксперт
этиб
тайинланадиган
шахслар
”
деб
номланувчи
174-
моддасига
асосан
,
суд
-
тиббиёт
,
суд
-
психиатрия
,
суд
-
психология
,
суд
-
автотехника
,
суд
-
иқтисодий
,
криминалистика
экспертизаларини
фақат
давлат
суд
-
экспертиза
муассасаларининг
мутахассислари
,
алоҳида
ҳолларда
эса
,
бошқа
корхона
,
муассаса
,
ташкилотларнинг
мутахассислари
ўтказади
.
Аммо
фикримизча
,
айрим
турдаги
экспертизаларни
давлат
экспертиза
муассалари
мутахассислари
томонидангина
ўтказилиши
билан
чегараланиш
нотўғридир
.
Чунки
,
Ўзбекистонда
бир
қатор
психологик
марказлар
,
аудиторлик
ташкилотлари
мавжуд
бўлиб
,
уларнинг
билим
ва
қобилияти
экспертиза
тадқиқотини
ўтказишга
етарли
ҳисобланади
.
Бу
ҳолат
ўз
навбатида
давлат
экспертиза
муассасаларининг
иш
ҳажмининг
камайишига
ва
сифатини
оширишга
,
иккинчидан
давлат
ва
нодавлат
экспертиза
муассасаларининг
рақобатини
шаклланишига
олиб
келади
.
Демакки
,
сифатли
тадқиқотлар
шакллантиришни
ривожлантириш
сари
қадам
қўйилган
бўларди
.
2)
бундан
ташқари
,
тизимни
соддалаштириш
,
айрим
экспертиза
турларини
ягона
бир
тизимга
бирлаштириш
,
масалан
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
таркибидаги
Суд
тиббий
экспертиза
муассасаларини
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
экспертиза
марказига
бирлаштириш
.
Бу
ҳолат
ўз
навбатида
ҲМҚОлар
томонидан
экспертларга
мурожаат
қилиш
тизимини
осонлаштириш
имкониятини
беради
.
Энг
асосийси
ягона
тизим
экспертлар
амалиётининг
бир
хиллигини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
3)
экспертиза
муассасаларида
экспертиза
текширувчи
учун
тақдим
қилинган
намуналарни
қабул
қилиш
тизимини
ҳам
такомиллаштириш
лозим
.
Масалан
,
АҚШ
экспертиза
муассасаларида
намуналар
алоҳида
далилларни
қабул
қилувчи
бўлим
томонидан
терговчилардан
олинади
ва
тегишли
қарордаги
талаблардан
келиб
чиқиб
тарқатилади
.
Экспертларни
тегишли
тадқиқот
иши
юзасидан
белгилаш
эса
ўша
бўлим
бошлиғи
томонидан
белгиланади
.
Яъни
,
тадқиқотни
ўтказувчи
эксперт
билан
терговчининг
муносабатга
киришиши
чекланади
.
Бу
ҳолат
орқали
экспертнинг
мустақиллиги
таъминланади
.
4)
хусусий
(
нодавлат
)
экспертиза
билан
профессионал
тарзда
шуғулланадиган
экспертиза
муассасаларини
ташкил
қилиш
ва
ривожлантириш
лозим
.
Ушбу
ҳолат
рақобат
тизимини
жорий
бўлишига
ва
соҳани
ривожланишига
олиб
келган
бўларди
.
5)
Адвокатларга
экспертиза
тайинлаш
ваколатининг
берилишига
оид
нормаларни
тегишли
процессуал
кодекслар
нормаларига
киритиш
лозим
.
Чунки
,
бугунги
кунда
адвокатларда
далил
тақдим
қилиш
ҳуқуқи
бор
,
аммо
далил
тақдим
қилиш
элементи
бўлган
экспертиза
тайинлаш
ҳуқуқи
адвокатларда
мавжуд
эмас
.
Шу
сабабдан
ушбу
ҳуқуқ
қонунчилик
доирасида
белгилаб
мустаҳкамланиши
даркор
.
Замонавий
экспертиза
турлари
,
келажакда
қўлланилиши
кутилаётган
замонавий
техник
воситалар
ҳақида
таклифлар
:
1.
Далилларни
тақдим
этишда
3D
форматдаги
фотография
воситаларидан
фойдаланиш
ва
ушбу
орқали
маълумотларни
экспертиза
текшируви
учун
берилиши
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
Масалан
,
кўздан
кечириш
тергов
ҳаракатини
ва
экспертиза
текшируви
учун
намуналар
олиш
жараёнини
,
далил
олиш
манбаси
ва
жойи
,
вақтини
3D
форматда
фото
сурат
кўринишида
акс
эттириш
лозим
.
Ушбу
амалиёт
ва
усул
ривожланган
мамлакатлар
амалиётида
кенг
қўлланилади
ва
қайси
далил
қайси
ҳудуддан
олинганлиги
,
жиноят
содир
этилган
жой
ва
унга
тегишли
элементлар
ҳақида
тўлиқ
маълумот
олиш
имкониятини
беради
.
2.
Далиллар
намуналарини
3D
принтерлар
орқали
шакллантириш
ижобий
натижа
беради
.
Ушбу
моделлаштириш
тури
эксперт
ва
терговчиларни
ҳолат
ҳақида
фикр
шакллантириш
,
тасаввур
ҳосил
қилиш
ва
ҳолатни
тўғри
тушуниш
имкониятини
беради
.
Масалан
,
ушбу
техник
восита
орқали
жиноят
қуролининг
дубликатини
шакллантириб
,
улардан
тергов
ҳаракатлари
жараёнида
фойдаланиши
мумкин
.
3.
Инсоннинг
биометрик
маълумотларини
ўрганиш
.
Бу
жараён
фақат
маълум
бир
инсонгагина
тегишли
бўлган
ва
бошқа
инсонларда
учрамайдиган
инсон
анатомик
элементларини
ўрганишнинг
бир
усули
ҳисобланади
.
Бу
белгилар
қаторига
бармоқ
излари
,
ДНК
,
кўз
,
ҳусни
хат
,
овоз
,
қулоқ
супраси
ва
юз
шаклига
қараб
уларни
идентификация
қилиш
имконини
беради
.
Физиологик
биометрик
элементлар
туркумига
,
эса
қўл
шакли
ва
улардаги
қон
томирлари
жойлашиши
,
шакли
,
бармоқ
излари
,
кўздаги
қон
томирларининг
жойлашуви
,
овоз
киради
.
Бу
элементлар
шахснинг
айнанлигини
аниқлашда
керак
бўладиган
малумотлар
ҳисобланади
.
Ҳозирги
кунда
криминалистикада
вокалография
йўналиши
ривожланаётган
бўлиб
,
инсонни
овози
орқали
идентификация
қилиш
имкониятини
беради
.
Бу
рўйхатга
олиш
тизими
инсон
овозини
идентификация
қилиш
тизимини
осонлаштириш
имкониятини
беради
.
Бундан
ташқари
рўйхатга
олиш
тизими
қаторига
инсоннинг
жағ
қисмини
,
тиш
излари
ҳақида
маълумотларни
ўзида
акс
эттирувчи
тизимни
ҳам
ташкил
қилиш
лозим
.
Ушбу
тизим
бедарак
йўқолган
ва
шахси
ҳақидаги
маълумотларни
эсидан
чиқарган
шахслар
,
шахси
номаълум
мурдаларни
шахсини
аниқлаш
мақсадида
ва
бошқа
мақсадларда
фойдаланиш
имкониятини
беради
.
4.
Ҳозирги
кунда
компьютер
соҳасидаги
жиноятлар
ошиб
бораётгани
сабабли
,
компьютер
–
техник
экспертизаси
ривожлантириш
тизимига
эҳтиёж
сезилмоқда
.
Ушбу
йўналишда
ҳам
экспертиза
турини
фаолият
доирасини
кенгайтириш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
Мазкур
экспертизалар
тегишли
манфаатдор
ташкилотларнинг
эҳтиёжларидан
келиб
чиқиб
фаолият
доираси
кенгайтирилса
мақсадга
мувофиқ
бўларди
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
банки
ва
тижорат
банкларига
қилинган
информацион
хуружларни
,
ҲМҚОларнинг
информацион
маълумотларини
ўзгартиришга
уринишлар
юзасидан
экспертиза
ўтказиш
имкониятини
берадиган
экспертиза
муассаларини
ривожлантириш
керак
.
5.
Суд
психология
экспертизасида
инсон
юраги
ва
мияси
фаолиятини
таҳлил
қилиш
орқали
ишлайдиган
полиграфардан
фойдаланиш
лозим
ҳисобланади
.
Масалан
, 87
– 96%
ҳолатларда
психологик
экспертизаларда
полиграф
жиноятларни
очилишида
ёрдам
беради
.
Ушбу
амалиётни
бизнинг
психологик
экспертизаларимизни
ўтказишда
фойдаланиш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
6.
Криминалистик
одорология
–
ҳидларни
ўрганишга
бағишланган
экспертизани
жорий
қилиш
керак
.
Ушбу
экспертизалар
бошқа
экспертизалар
ёрдам
бера
олмаганда
,
фойдаланиш
мумкин
бўлган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
жуда
муҳим
экспертиза
тури
ҳисобланади
.
Ушбу
экспертиза
Шарқий
Европа
мамлакатларида
кенг
тарқалган
бўлиб
,
жиноятларни
очишда
жуда
кенг
қўлланилади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
экспертиза
тергов
ҳаракати
ва
унинг
имкониятларининг
кундан
кунга
ошиб
бораётганлиги
,
янги
техник
-
технология
ютуқлардан
фойдаланиш
имкониятларининг
мавжудлиги
,
бизнинг
қонунчилигимизни
,
ушбу
йўналишда
фаолият
юритаётган
ташкилотларни
тегишли
тартибда
муносиб
ривожланиши
кераклигини
талаб
этади
.
Аннотация
:
мазкур
мақола
экспертиза
институтини
такомиллаштириш
ва
унинг
янги
имкониятларидан
фойдаланишга
бағишланган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
процесси
,
экспертиза
,
экс
-
перт
,
эксперт
хулосаси
,
экспертиза
институтини
такомиллаштириш
.
Аннотация
:
данная
статья
посвящена
совершен
-
ствованию
института
экспертизы
и
использованию
новых
возможностей
института
экспертизы
.
Ключевые
слова
:
уголовный
процесс
,
экспертиза
,
эксперт
,
заключение
эксперта
,
совершенствование
института
экспертизы
.
Annotation:
This article is devoted to improvement of
expertize institutions and new opportunities of using ex-
pertize institution.
Key words:
criminal process, expertize, expert, con-
clusion of expert, improvement of expertize institutions.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ва
кучли
фуқаролик
жамияти
барпо
этиш
–
устувор
мақсадимиздир
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
қошидаги
Ҳ
.
Сулаймонова
номидаги
Республика
суд
экспертиза
марказининг
2014
йил
якунлари
бўйича
ҳисоботи
.
3.
Хидоятов
Б
.
Б
.
Следственные
действия
,
прово
-
димые
в
уголовном
процессе
.
Учебное
пособие
(
курс
лекций
). –
Ташкент
:
ТГЮИ
, 2006.
4.
Муҳитдинов
Р
.
А
.
Жиноятчиликка
қарши
курашда
суд
экспертизасининг
роли
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизанинг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006.
5.
Исаров
Қ
.
И
.
Одил
судловни
амалга
оширишда
суд
экспертизасининг
ўрни
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизасининг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006.
6.
Отахўжаев
С
.
А
.
Суд
экспертизасининг
ҳозирги
босқичдаги
долзарб
муаммолари
// “
Ўзбекистонда
суд
экспертизасининг
ривожланиш
истиқболлари
”
мавзусидаги
Республика
идоралараро
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
. –
Т
.: 2006..
7.
Пулатов
Ю
.
С
.
Экспертизага
жўнатилиши
керак
бўлган
материаллар
,
моддалар
ва
буюмларга
оид
ҳужжатли
маълумотларнинг
хусусиятлари
//
Суд
экспертиза
ютуқлари
ва
ривожланиш
истиқболлари
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигининг
суд
экспертиза
хизматининг
50
йиллигига
бағишланган
илмий
-
амалий
конференция
. –
Т
.: 2001.
Ш
.
Файзиев
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
,
ТДЮУ
катта
илмий
ходими
изланувчиси
СУРИШТИРУВ
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Давлатимизда
юз
бераётган
ижтимоий
-
сиёсий
ҳам
-
да
иқтисодий
янгиланиш
жараёнлари
жиноят
ва
жино
-
ят
-
процессуал
қонунчилигида
ҳам
ўзгаришларга
олиб
келди
.
Айни
пайтда
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
38-
моддасига
1995
йилдан
ҳозирги
кунга
қадар
саккиз
маротаба
ўзгариш
ва
қўшимчалар
киритилганлиги
1
,
ижтимоий
муносабатларнинг
ривожланиши
ва
янги
турдаги
жиноятларнинг
вужудга
келиши
ҳамда
уларга
қарши
кураш
фаолияти
бир
ҳолатдан
янги
суриштирув
органларининг
ташкил
этилиши
билан
таъминла
-
наяпти
,
десак
муболаға
бўлмайди
.
Муҳтарам
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
Олий
Маж
-
лис
қўшма
мажлисида
сўзлаган
нутқларида
ҳам
“
мо
-
дернизация
”
иборасидан
фойдаланган
.
“
Модернизация
”
сўзи
инглиз
тилидан
«Modern»
ян
-
гиланиш
,
янги
–
ғояларни
олға
силжиши
каби
,
маъно
-
ларда
ишлатилади
2
.
Ушбу
концепцияда
судга
қадар
иш
юритиш
босқи
-
чини
модернизациялаш
масалаларида
бир
қатор
ва
-
зифалар
қўйилган
,
улар
бирин
-
кетин
бажарилиб
амал
-
даги
қонунчиликка
жорий
қилинди
.
Суриштирув
органлари
фаолиятини
шартли
уч
йўналишга
бўлиш
мумкин
,
улар
маъмурий
,
жиноят
-
процессуал
,
тезкор
-
қидирув
фаолиятидир
.
1
1.
38-
модданинг
4-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
1996
йил
27
декабрдаги
357-I-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
, 1997
й
., 2-
сон
, 56-
модда
2.
38-
модданинг
4-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2011
йил
29
сентябрдаги
ЎРҚ
-299-
сон
Қонуни
таҳририда
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
— 2011
й
., 40-
сон
, 410-
модда
3.
38-
модданинг
6-
банди
"
Ўзбекистон
Республикаси
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
"
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
2004
йил
30
апрелдаги
621 II
сон
Қонуни
билан
Давлат
чегараларини
ҳимоя
қилувчи
қўмитанинг
суриштирув
вазифалари
билан
боғлиқ
қонунларга
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритилди
4.
38-
модданинг
8-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2001
йил
30
августдаги
271-II-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Мажлис
Ахборотномаси
, 2001
й
., 9-10-
сон
, 182-
модда
5.
38-
модданинг
8-
банди
Ўзбекистон
Республикасининг
2003
йил
25
апрелдаги
482-II-
сон
Қонуни
таҳририда
—
Олий
Маж
-
лис
Ахборотномаси
, 2003
й
., 5-
сон
, 67-
модда
6.
38-
модданинг
8-
банди
2006
йил
21
апрелда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
331-
сонли
“
Молия
-
иқтисодий
,
солиқ
соҳасидаги
жиноятларга
,
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашишни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
билан
департамент
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Солиқ
,
валютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
департаментига
айлантирилди
,
бироқ
ушбу
ўзгариш
ЖПКда
ўз
аксини
топмаган
.
7.
38-
модда
Ўзбекистон
Республикасининг
2009
йил
14
январдаги
ЎРҚ
-199-
сонли
Қонуни
асосида
9-
банд
билан
тўлдирилган
—
ЎР
ҚҲТ
, 2009
й
., 3-
сон
, 9-
модда
.
8.
38-
модда
Ўзбекистон
Республикасининг
2010
йил
15
сентябрдаги
ЎРҚ
-256-
сонли
Қонунига
мувофиқ
10-
банд
билан
тўлдирилган
—
ЎР
ҚҲТ
, 2010
й
., 37-
сон
, 314-
модда
.
